1

1. Pojęcie prawa wyznaniowego. Prawo wyznaniowe a prawo kanoniczne.

Pojęcie prawa wyznaniowego nie jest tożsame z pojęciem prawa kanonicznego. Jedynym podobieństwem

jest fakt, że dotyczą one Kościoła. Inny jest ustawodawca. Przy prawie wyznaniowym prawodawcą jest
polski ustawodawca, a nie instytucje kościelne.
Definicje:

a) prof. Misztala - zespół norm prawnych odnoszących się do wolności sumienia i religii jednostek

oraz statusu wspólnot religijnych;

b) prof. Krukowskiego - zespół norm prawnych, za pomocą których państwo określa swoje

stanowisko wobec zjawiska religijności;

c) prof. Pietrzaka - prawo wyznaniowe obejmuje kompleks norm wydanych lub uznanych przez

państwo, określających sytuację jednostki ze względu na jej wyznanie, regulujących stosunek
państwa do związków wyznaniowych i reglamentujących różnorodne przejawy ich działalności.

Przedmiotem prawa wyznaniowego nie jest teologia ani zasady religijne. Trudne jest jednak stosowanie jego
norm bez podstawowej wiedzy na ich temat.

2. Monizm pogański a dualizm chrześcijański

Monizm religijno- państwowy był systemem, który panował we wszystkich przedchrześcijańskich

państwach basenu morza śródziemnego. Jego istota polegała na tym, że całość władzy państwowej i
religijnej znajdowała się w rękach jednego podmiotu. Był nim monarcha, który sprawował też funkcję
najwyższego kapłana, niekiedy przypisywano mu cechy boskie. W państwach gdzie system ten panował w
zasadzie nie istniała tolerancja religijna, a poddani byli zmuszani do wyznawania religii państwowej.

Wraz z pojawieniem się chrześcijaństwa zwierzchnictwo nad religią przeszło spod władzy monarchy

na rzecz władz kościelnych. Kolejne systemy : Cezaropapizm, papocezaryzm, jurysdykcjonalizm mimo iż
nie zrywały powiązania państwa z kościołem to zakładały odrębność władzy państwowej i kościelnej. Były
systemami zwierzchnictwa bądź władzy kościelnej nad państwem(papocezaryzm) bądź państwowej nad
kościelną(cezaropapizm, jurysdykcjonalizm).

3. Cezaropapizm i jurysdykcjonalizm

Cezaropapizm jest systemem zwierzchnictwa władzy świeckiej nad kościołem w okresie Cesarstwa

Rzymskiego (od 313 r.) . Wyróżnia się jego trzy odmiany. Wspólna zaś ich cechą jest dążenie władców
świeckich do sprawowania pełnej władzy nad kościołem.

a) Cezaropapizm Bizantyjski
Osiągnął swoją „szczytową formę” za rządów cesarza Justyniana, który w swoim ustawodawstwie
interweniował w sferę dogmatów wiary, surowo karał przestępstwa herezji i apostazji. Cesarze
bizantyjscy doprowadzili do powstania kościoła państwowego. Kościół został włączony w struktury
polityczne państwa i podporządkowany celom państwowym. Traktowano kościół jako instrument
służący interesom państwa
b) Cezaropapizm Frankoński
Zainicjowała go koronacja Karola Wielkiego w 800 r. na cesarza rzymskiego. W przeciwieństwie do
swojego bizantyjskiego odpowiednika opierał się na współpracy z papiestwem. Dążąc do
wzmocnienia kościoła Karol zaoferował swoją władzę jako instrument kościoła. Stopniowo jednak
zawężał władzę prymacjalną papieża do minimum. System frankoński wyróżniał się wpływem
duchowieństwa nie tylko na życie religijne ale i polityczne- warstwę ludzi wykształconych tworzyli
wyłącznie duchowni.
c) Cezaropapizm Germański

2

Po rozpadzie cesarstwa Frankońskiego książęta niemieccy (962 r. – Otton I cesarzem) podjęli
politykę supremacji nad kościołem w jeszcze szerszym zakresie. Sprzyjał temu system feudalny,
według którego świeccy władcy nadawali urzędy kościelne z pominięciem władzy papieskiej.

Jurysdykcjonalizm stanowił swego rodzaju powrót do cezaropapizmu. Powstał w dobie reformacji

wobec wzrostu znaczenia władzy świeckiej. Wyodrębniły się dwa jego nurty:

1) Jurysdykcjonalizm protestancki
Był on prostą i logiczną konsekwencją reformacji. Kościoły protestanckie odrzuciły m. in. prymat
papieża i poddały się jurysdykcji władców świeckich. Weszli oni w uprawnienia papieża „Dux
Cliviae est papa In sius terris” włącznie z prawem ingerowania w kwestie dogmatów wiary.
2) Jurysdykcjonalizm katolicki
Powstaniu tego nurtu sprzyjała absolutystyczna forma rządów. Jego istotą było ograniczenie
uprawnień papieskich wobec kościołów lokalnych. Najostrzejszą jego formą stał się Francuzki
gallikanizm wprowadzony konkordatem z 1516 roku. Stawiał on kościół katolicki w
uprzywilejowanej pozycji względem innych wyznań ale za cenę tego że władca miał prawo na
wpływ stanowisk kościelnych.

4. Teorie bezpośredniej i pośredniej władzy Kościoła w porządku doczesnym.

Teokracja papieska

Zapoczątkował ten ruch Grzegorz VII, kontynuowali Innocenty III, Innocenty IV i Bonifacy

VIII. Zasady tej

władzy: Idea jednej społeczności chrześcijańskiej, utożsamianej jednocześnie z Kościołem i państwem.
Pełna władza papieża, odejście od dualizmu. Papież posiada tą władzę jako pochodzącą bezpośrednio od
Boga (teoria dwóch mieczy – przeciwko Malchusowi to symbol władzy doczesnej, przeciwko Annaszowi –
duchowej. Papież używa miecza władzy duchowej, drugi zaś przekazuje cesarzowi, którego władza w tej
interpretacji pochodzi od papieża). Stąd wyciągano następujące wnioski:



Władza państwowa musi być posłuszna wobec władzy kościelnej; tylko ta druga może regulować
wzajemne stosunki.



Papież i wszystkie rzeczy podległe jego władzy są wyjęte spod władzy państwowej



Duchowni i dobra kościelne nie mogą podlegać władzy świeckiej (np. nie muszą płacić podatków).

Władza świecka nie może ingerować w sprawy Kościoła, ma jednak udzielać mu pomocy zbrojnej w celu
zachowania społeczności kościelnej w jedności oraz dla zwalczania niewiernych.

Prawo Boże jest wyższe niż jakakolwiek ustawa świecka; stąd wynika, że władza świecka powinna być
posłuszna nakazom tego prawa; sprzeczne z nim ustawy są uznane za nielegalne, władza kościelna mogła
osądzać cesarza i urzędników.

Teoria pośredniej władzy Kościoła w porządku doczesnym: na absolutyzujące tendencje władców
Kościół zareagował potwierdzeniem zmodyfikowanej nieco teorii dualistycznej. Kościół nie mógł dłużej
trzymać się starej teorii swej bezpośredniej władzy w porządku doczesnym; po odkryciu nowych lądów
zaistniała potrzeba określenia granic władzy duchowej wobec ludów pogańskich na kontynencie
amerykańskim.

Twórcą nowej teorii pośredniej władzy Kościoła był Robert Bellarmin (przed nim zajmowali się nią Tomasz
de Vio, Franciszek de Vitoria, Franciszek Suarez). Papież ma władzę duchową, której przedmiotem są
sprawy duchowe. Może jednak tę władzę wykonywać pośrednio na zasadzie wynikania także wobec spraw
doczesnych (ale tylko wtedy, gdy sprawy te zostały włączone w cel ostateczny człowieka). W zasięg władzy
papieża wchodzą też sprawy mieszane, wchodzące jednocześnie w zakres władzy świeckiej i duchownej.
Zasady:

3

o

Założenie, że ludzkość poddana została dwóm władzom na zasadzie równości.

o

Zasada odpowiedzialności wszystkich ludzi (tak jednostek, jak społeczności czy nawet państw)
wobec Boga. Stąd władza państwowa nie może nakazywać swym podwładnym działań niezgodnych
z prawem Bożym lub ustawami kościelnymi; państwo powinno sprzyjać Kościołowi w osiąganiu
jego celów duchowych; Kościół jest wreszcie upoważniony do oceny działalności podejmowanej
przez władze państwowe w sprawach doczesnych z punktu widzenia poszanowania prawa Bożego
(w tym unieważniania niezgodnych z nim ustaw państwowych).

o

Konieczne jest ustanowienie pozytywnych norm wyznaczających relacje między Kościołem a
państwem ze względu na związek między nimi w sprawach mieszanych.

5. Państwa wyznaniowe a państwa świeckie (laickie)

Kryterium podziału: stosunek państwa do kościołów i innych związków wyznaniowych.

wyznaniowe – opierają się na teorii powiązania (system powiązania)

Państwa

świeckie – opierają się na idei rozdziału

Podział ten jest niedoskonały. Systemów tych tak naprawdę jest tyle, ile państw.

PAŃSTWA WYZNANIOWE



powiązanie państwa z określonym związkiem wyznaniowym oraz przyjmowaną w jego ramach
religią, określaną zazwyczaj jako oficjalna lub państwowa,



podział (według Krukowskiego):

- wersja tradycyjna (wariant wyznaniowości zamkniętej) – charakterystyczne są: zakazy i
ograniczenia odnoszące się do wyznawania innych religii niż oficjalna oraz podporządkowanie
prawa państwowego regułom religijnym

Przykładowe państwa: Arabia Saudyjska, Iran.

- wersja zmodernizowana – wolność religijna jest dość powszechnie gwarantowana. Przykładowe
państwa: Grecja, Norwegia, Dania, Malta, Watykan, państwa UE.

PAŃSTWA ŚWIECKIE (laickie)



model skrajnej separacji, wrogiej (Francja)



model czystej separacji – obecność pierwiastków religijnych w życiu publicznym (USA)



model separacji skoordynowanej – państwa quasi wyznaniowe (Włochy, Niemcy, Polska)

Wspólne cechy:



akceptacja idei oddzielenia kościoła od państwa,



wykluczanie strukturalnego powiązania pomiędzy władzami państwowymi oraz związkami
wyznaniowymi,



neutralność światopoglądowa państwa, bezstronność światopoglądowa władz publicznych, brak
zaangażowania państwa w kwestiach religijnych,



gwarancje równości bez względu na wyznanie, gwarancje równouprawnienia wszystkich związków
wyznaniowych.

4

6. Państwa wyznaniowe w wersji tradycyjnej i zmodernizowanej

ARABIA SAUDYJSKA

Dekret o systemie podstawowym z 1972 r.:

- art. 8 – rząd wywodzi swą władzę ze świętego Koranu i tradycji proroka

- król prowadzi politykę narodową zgodną z przepisami islamu

- sądy państwowe mają stosować przepisy szariatu (prawo religijne)

IRAN

Wszystkie ustawy muszą się opierać na kryteriach islamskich.

„Republika islamska jest systemem bazującym na wierze w jednego Boga, objawienie boskie i jego
fundamentalne znaczenie dla promulgowania praw. Religią jest islam i ta reguła będzie wiecznie
niezmienna” -> Konstytucja

Przestępstwo apostazji – kara śmierci, ewentualnie banicja lub kara pozbawienia wolności.

GRECJA

Religia dominująca: religia wschodnioprawosławnego kościoła chrześcijańskiego.

Państwo może stanowić przepisy dotyczące kościoła, łącznie z jego strukturą.

Konstytucja z 1975 r. zapewnia wolność wyznawania wszystkich religii.

Występuje przestępstwo prozelityzmu -> nakłaniania do zmiany religii z wykorzystaniem bezprawnych i
niemoralnych metod.

Prezydent musi zakończyć przysięgę rotą religijną (zgodnie z Konstytucją z 1952 r. głowa państwa musiała
być wyznania prawosławnego), deputowani mogą użyć roty zgodnie ze swoją wiarą.

Kościół dominujący jest prawie w całości finansowany przez państwo (wynagrodzenia dla biskupów, księży,
zatrudnionych świeckich, emerytury, coroczne subwencje, koszty edukacji prawosławnych duchownych), inne
utrzymują się same.

Góra Athos -> terytorium wyjęte, rządzą się władze religijne, nie mogą się osiedlać krytycy i wyznawcy innych
religii.

7. Zasadnicze cechy państwa świeckiego.

5. Państwa wyznaniowe a państwa świeckie (laickie)
6. Państwa wyznaniowe w wersji tradycyjnej i zmodernizowanej
7. Zasadnicze cechy państwa świeckiego
3 tezy w 1 ;) Wg Krukowskiego:

a) Państwa wyznaniowe:

 Rodzaje:



Zamknięte (tradycyjne):

 Cechy:

 Uznanie określonej doktryny religijnej jako jedynej prawdziwej
 Formalne uznanie w akcie prawnym jednej religii jako oficjalnej
 Podporządkowanie prawa państwowego regułom religijnym
 Subwencjonowanie religii oficjalnej z funduszy publicznych

5

 Ograniczenia i zakazy odnoszące się do wyznawania w innych religii

 Przykłady: Iran, Arabia Saudyjska, Pakistan, Algieria, Katar, Egipt,



Otwarte (zmodernizowane)

 Cechy:

 Rezygnacja przez państwo z uznania jednej religii jako jedynej

prawdziwej

 Uznanie jednej religii bądź ZW jako państwowego z racji

historycznych lub socjologicznych

 Subwencjonowanie religii państwowej z funduszy publicznych
 Gwarancje wolności religijnej dla wyznawców innych religii

 Przykłady: Izrael, Islandia, Norwegi, Dania, Wielka Brytania, Malta, Grecja,

 Cechy:



Powiązanie P z K



Religia oficjalna



Uprzywilejowany ZW



Światopoglądowe zaangażowanie władz publicznych



Strukturalne powiązanie władz państwowych ze ZW

b) Państwa świeckie:

 Rodzaje:



Separacja czysta – model amerykański



Separacja wroga (skrajna) – model francuski



Separacja skoordynowana (przyjazna) – model niemiecki, włoski, hiszpański, polski

 Cechy:



Oddzielenie P od K



Brak religii oficjalnej



Równouprawnienie ZW



Neutralność (bezstronność) światopoglądowa władz publicznych



Wykluczenie strukturalnego powiązania między władzami państwowymi a ZW



Gwarancje równości bez względu na wyznanie

8. Amerykański model separacji

W USA ukształtował się model rozdziału państwa od kościoła nazywany separacją „czystą”. Stało się tak by
uniknąć sporów religijnych – konstytucja federalna w art. 6 u. 3 zakazywała uzależnienia obejmowania
najwyższych stanowisk w państwie od wyznawanej religii . Najbardziej uwidoczniło się to w I poprawce do
konstytucji USA. Pojawiają się tam 2 klauzule:



Zakaz stanowienia przez kongres takiego prawa, które sankcjonowało by powstanie religii

państwowej.



Zakaz ograniczania wolności religijnej ( wolność sumienia oraz wolność praktyk)

W aktach konstytucyjnych USA nie ma użytego słowa „rozdział” - z orzeczeń Sądu Najwyższego można
wyinterpretować tą instytucję rozumianą jako „Wall of separation” między państwem a związkami
wyznaniowymi. Instytucja ta widoczna jest w:



Zakazie pomocy finansowej zarówno jednemu jak i wszystkim związkom wyznaniowym



Zakaz preferowania jednej Religi



Zakaz ingerencji państwa w sferę wewnętrzną związków wyznaniowych



Zakaz wpływania na osoby aby przynależały do określonej Religi

Nie jest to system antyreligijny – jedynie nie chce się utożsamiać z jakimkolwiek określonym wyznaniem.

9. Francuski model separacji

Historycznie zapoczątkowała go rewolucja francuska. Jej najważniejszy dokument – Deklaracja Praw
Człowieka i Obywatela proklamował gwarancje wolności sumienia i religii. Żaden obywatel nie mógł być

6

prześladowany za swe przekonania religijne. Jednak jak to było zawsze od słów do czynów daleka droga –
chcieli dobrze a wyszło jak zawsze  . Skutki były nawet odwrotne od zamierzonych. W efekcie
uzależniono kościół bardziej niż miało to miejsce w systemach powiązania. Władze rewolucyjne rozwiązały
zakony, wprowadziły nowy podział administracyjny kościoła katolickiego bez porozumienia ze Stolicą
Apostolską, biskupi i proboszczowie mieli być obsadzani w drodze wyboru. Zabroniono duchownym
występowania publicznie w strojach duchownych, zakazano umieszczania symboli religijnych, sprawowania
kultu poza świątyniami.
Podstawy współczesnego francuskiego modelu określone zostały w ustawie z 9.12. 1905 r. „O rozdziale
kościoła od państwa”

1) Wprowadziła zasadę wolności sumienia i wyznania rozumianą jako prywatyzację religii.
2) Pozbawiała kościół osobowości prawnej
3) Przestała uznawać kościół jako legalną osobę prawną.

Jedyną formą legalnej działalności kościoła były prywatne stowarzyszenia kultu, poddane państwowej
rejestracji, a w razie braku aprobaty ich majątek przejmowało państwo. Do złagodzeń polityki wobec
kościoła we Francji doszło po II wojnie światowej. W 1942 r. uznano zdolność cywilnoprawną
stowarzyszeń kultowych. Nadal obowiązuje we Francji zakaz nauczania religii w szkołach (ale w
prywatnych kościelnych można ). Obecnie system ten przejawia tendencje oddalającą jego „wrogość”
nadal jednak nieprzychylny jest stosunek państwa do wyrażania swoich poglądów w sferze publicznej.

10. Niemiecki model separacji

Jak nazwa wskazuje ukształtował się on w Niemczech . Wprowadzony został tam przepisami Konstytucji
Weimarskiej z 1919 r. Przepis art. 137 tej konstytucji wyraźnie stanowi że „nie istnieje kościół państwowy”
. Współcześnie tą zasadę izolacji nie interpretuje się jako izolację. Niemiecki model dopuszcza nauczanie
religi w szkołach publicznych, erygowanie fakultetów teologicznych na uczelniach, możliwość pobierania
podatku kościelnego przy pomocy organów państwowych, sprawowanie opieki duszpasterskiej w wojsku
szpitalach itd. Związki wyznaniowe posiadają w tym systemie autonomię w pewnych sprawach:



Mają zdolność do rządzenia się własnym prawem



Wewnętrzne prawa związków wyznaniowych nie są zależne od prawodawstwa państwowego



Związki wyznaniowe posiadają status korporacji prawa publicznego

11. Kwestie wyznaniowe w Konstytucji 3 Maja

Jej twórcy, tj. król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj:

a) opowiedzieli się za swobodą wyznań religijnych z przyznaniem pierwszeństwa religii

katolickiej jako najliczniej wyznawanej przez Polaków;

b) nazwali religię katolicką „narodową, panującą ze wszystkimi jej prawami”;
c) zawarli w niej przepis o zakazie apostazji i traktowaniu jej jako przestępstwo;
d) zapewnili innym wyznaniom „pokój w wierze i opiekę rządową”.

12. Stosunki Państwo-Kościół w II RP (normy konstytucyjne, postanowienia

konkordatowe)

Konstytucja Marcowa 1921r. – zasady:

w wymiarze indywidualnym: równość obywateli bez względu na religię, prawo do swobodnego
wyznawania wiary prywatnie i publicznie, praw zmiany wyznania, prawo do niewyznawania żadnej religii,
zakaz zmuszania do przynależności do Kościoła i udziału w obrzędach religijnych; granicą wolności
religijnej było naruszenie porządku publicznego lub obyczajności publicznej (art.111)
w wymiarze kolektywnym: specyficzne ujecie zasady równouprawnienia: „Kościołowi Katolickiemu
zapewnia się naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań”;

7

sytuacja K.K zostanie uregulowana przez konkordat, pozostałe związki wyznaniowe – ich sytuacja prawna
będzie regulowana przez ustawy uchwalone po porozumieniu z ich właściwymi przedstawicielami
10.02.1925 r zawarto Konkordat (27 art.) - zasady ogólne: zapewnienie Kościołowi pełnej wolności,
swobodę kontaktowania się ze Stolicą Apostolską, obecność nuncjatury w Warszawie i ambasady RP przy
Stolicy Apostolskiej; nauczanie religii w szkołach publicznych było normalnym przedmiotem;
przewidziano pomoc władz cywilnych (brachium seculare) przy wykonywaniu wyroków kościelnych.

Konstytucja odróżniała związki religijne prawnie uznane od prawnie nieuznanych;
związki religijne prawnie uznane:
miały prawo urządzania zbiorowych i publicznych nabożeństw; były wyposażone w osobowość prawa
cywilnego, mogły więc posiadać majątek ruchomy i nieruchomy oraz nim zarządzać; mogły same
prowadzić swoje sprawy wewnętrzne, rządząc się własnym prawem w granicach określonych przez
ustawodawcę państwowego.

13. Uchwała TRJN z 12 września 1945 r.

12.9.1945r. Tymczasowy Rząd jedności Narodowej (TRJN) wydał uchwałę, w której uznał za
nieobowiązujący Konkordat z 1925r. – uznano, że jednostronnie zerwany przez Stolicę Apostolską
(powierzenie administracji diecezji chełmińskiej biskupowi gdańskiemu, Niemcowi Karolowi Marii
Splettowi oraz mianowanie Hilariusa Breittingera na stanowisko administratora apostolskiego dla diecezji
gnieźnieńsko-poznańskiej). Rzeczywiste powody wydania przez TRJN wspomnianej uchwały miały jednak
charakter ideologiczny. Zgodnie z wzorcami radzieckimi władze państw bloku demokracji ludowej
preferowały jednostronną (a nie układową) metodę regulacji sytuacji prawnej wszystkich związków
wyznaniowych.

14. Stosunki Państwo-Kościół w PRL (normy konstytucyjne i ich interpretacja)

Przepis konstytucyjny głosił: „Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom wolność sumienia i
wyznania”
Zasady:



swoboda pełnienia funkcji religijnych przez Kościół i inne wyznania:

„Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom wolność sumienia i wyznania. Kościół i inne związki
wyznaniowe mogą swobodnie wypełniać swoje funkcje religijne. Nie wolno zmuszać obywateli do
niebrania udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. Nie wolno też nikogo zmuszać do udziału w
czynnościach lub obrzędach religijnych”
jednak: nie uznano charakteru norm prawnych prawa kanonicznego; Dekret o obsadzaniu stanowisk
kościelnych (1953); nie przyznanie osobowości prawnej Kościołowi; zawieszenie większości wydawnictw i
czasopism katolickich; aresztowanie Prymasa Wyszyńskiego;



rozdział Kościoła od państwa

„Kościół jest oddzielony od państwa „.
jednak: nie określono charakteru rozdziału, w praktyce okazał się modelem wschodnioeuropejskim, czyli
zwierzchnictwem państwa nad Kościołem; ateizm podniesiono do rangi ideologii państwowej



ustawowa regulacja stosunku państwa do Kościoła

„Zasady stosunku państwa do kościoła oraz sytuację prawną i majątkową związków wyznaniowych
określają ustawy.”
jednak: jest to sprzeczne z zasadą rozdziału; wyklucza to możliwość regulacji tych spraw za pomocą aktów
niższego rzędu, a praktyce takimi je regulowano (okólniki, instrukcje);



zasada równości wobec prawa bez względu na wyznanie:

„Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa bez względu na płeć, urodzenie, wykształcenie,
zawód, narodowość, rasę, wyznanie oraz pochodzenie i położenie społeczne.
„Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej niezależnie od narodowości, rasy i wyznania mają równe prawa we
wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego.

8

Naruszenie tej zasady przez jakiekolwiek bezpośrednie lub pośrednie uprzywilejowanie albo ograniczenie w
prawach ze względu na narodowość, rasę czy wyznanie podlega karze”.
Jednak: sprzeczność ustawodawstwa zwykłego z tą zasadą

15. Przejmowanie majątków kościelnych przez państwo w okresie PRL

a) dekret z 28 października 1948 r. o zakładach społecznej służby zdrowia
b) ustawa z 20 marca 1950 r. o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki i utworzeniu
Funduszu Kościelnego

a) dekret z 24 kwietnia 1952 r. o zniesieniu fundacji
b) ustawa z 12 marca 1958 r. o wywłaszczeniu nieruchomości na rzecz państwa
c) egzekucje za zaległości podatkowe

Grabież majątku kościelnego zaczęła się w 1948 r. i trwała do 1965 r. Na początek państwo zajęło dobra
zakonów: szpitale, apteki (np. bonifratrzy i kamilianie mieli ich sieć w całej Polsce), sanatoria, ośrodki
pomocy. W 1937 r. zgromadzenia zakonne prowadziły 274 szpitale, które dysponowały 35 tys. łóżek. Jaka
część z nich ocalała po wojnie i ile z nich zakony odbudowały – nie wiadomo. Wiadomo natomiast, że tylko
na Śląsku w 1951 r. państwo zajęło 23 katolickie szpitale.

Jednocześnie państwo zajmowało szkoły, internaty, sierocińce, przedszkola, żłobki, ośrodki pomocy, które
były własnością instytucji kościelnych. Tylko zakony w 1948 r. prowadziły 153 szkoły. Z dokumentów
wynika, że do 1956 r. państwo przejęło 65 takich przedszkoli, 31 zakładów wychowawczych oraz 11
internatów dla studentów. W styczniu 1950 r. komuniści przejęli Caritas z jego wszystkimi placówkami –
przytułkami, kuchniami dla ubogich, domami noclegowymi, ambulatoriami. Majątek ruchomy Caritasu
wyceniano w tym czasie na 20 mln zł.

Państwo zaczęło zajmować grunty kościelne po uchwaleniu przez Sejm 20 marca 1950 r. tzw. ustawy o
przejęciu dóbr martwej ręki. Gwarantowała ona Kościołowi pozostawienie gospodarstw do 50 ha w
centralnej Polsce i 100 ha na tych ziemiach w województwach śląskim, poznańskim i pomorskim, które
przed 1939 r. leżały w granicach II RP. Jednak od początku zapisy te były łamane. To m.in. było powodem
powstania po 1989 r. Komisji Majątkowej.

Ks. prof. Dariusz Walencik, prawnik, autor wydanej dwa lata temu książki "Rewindykacja nieruchomości
Kościoła katolickiego w postępowaniu przed Komisją Majątkową", podaje, że według Urzędu do spraw
Wyznań tylko w 1950 r. państwo przejęło 980 nieruchomości o powierzchni 66 tys. ha, które należały do
wszystkich związków wyznaniowych.

W połowie stycznia 1951 r. zabranych gruntów było już 89 tys. ha (dane Ministerstwa Rolnictwa i Reform
Rolnych). W tych dokumentach nie wyszczególniono, ile ziemi należało do poszczególnych związków
wyznaniowych, choć wiadomo, że większość była własnością Kościoła katolickiego.

Czesław Janik ze Stowarzyszenia na rzecz Państwa Neutralnego Światopoglądowo Neutrum podaje 89 tys.
ha jako pełną powierzchnię przejętych gruntów kościelnych, gdyż, jak tłumaczy, nie ma późniejszych
całościowych spisów. Wiadomo jednak, że po styczniu 1951 r. grunty te nadal przejmowało państwo. Ile?
Nie ma dokładnych danych. W różnych publikacjach padają liczby od 90 do 155 tys. ha ziemi. Z obliczeń
ks. prof. Walencika wynika, że państwo zajęło w sumie w Polsce centralnej ok. 144 tys. ha ziemi, która
należała do wszystkich związków wyznaniowych.

Skąd się wzięły owe 144 tys. ha? – Z danych Urzędu ds. Wyznań oraz informacji Ministerstwa Finansów o
podatku gruntowym płaconym przez Kościoły i związki wyznaniowe w 1965 r. wynika, że łącznie posiadały
one 33 675 ha gruntów, z tego 32 tys. ha ziemi było własnością Kościoła katolickiego. Odejmujemy to od
177 tys. ha gruntów, które posiadały przed przejęciem przez państwo wszystkie związki wyznaniowe –
wylicza ks. Walencik.

Wynik to właśnie 144 tys. ha. Szacuje się, że z tego 138 tys. należało do Kościoła katolickiego.

9

Bardziej skomplikowana sytuacja była na ziemiach zachodnich i północnych. W 1946 r. władze uznały, że
polskie parafie, klasztory są właścicielami nieruchomości, które przed 1939 r. należały do niemieckiego
Kościoła. Jednak w 1959 r. Sąd Najwyższy orzekł, że Kościół w Polsce nie jest podmiotem prawa
publicznego, a w związku z tym majątek niemieckich parafii i klasztorów przechodzi na własność państwa.
Kościół zachował na tych terenach mniej niż 300 hektarów.

Sytuacja się zmieniła, gdy na czele PZPR stanął Edward Gierek. W czerwcu 1971 r. Sejm przyjął ustawę
uwłaszczeniową. W ten sposób Kościół katolicki stał się prawowitym właścicielem na Ziemiach
Odzyskanych 4700 poniemieckich kościołów i kaplic, ok. 1500 innych budynków (klasztorów, plebanii,
wikarówek, organistówek) oraz 830 ha ziemi (inne Kościoły i związki wyznaniowe otrzymały ok. 170
budynków, w tym 100 kościołów oraz kilkadziesiąt ha ziemi). W 1973 r. Kościół uzyskał jeszcze 629
nieruchomości (inne Kościoły 33). Nie był to cały majątek pozostawiony przez Kościół niemiecki.

16. Urząd do Spraw Wyznań

Zarys:



19 kwietnia 1950r. – powołano Urząd do Spraw Wyznań (podległy Prezesowi RM) na podstawie

ustawy o zmianie organizacji naczelnych władz państwowych w zakresie gospodarki komunalnej i
administracji publicznej



urząd był częścią aparatu kontroli i represji państwa wobec kościołów i związków wyznaniowych



do zakresu działania wchodziły „sprawy stosunku państwa do wyznań” – w praktyce koncentrował

się na ograniczaniu i nadzorowaniu działalności kościołów i innych związków wyznaniowych z
uwzględnieniem bieżącej polityki wyznaniowej państwa oraz na sterowaniu ta działalnością zgodnie z
założeniami polityki marksistowsko-leninowskiej



współpracował z niemal wszystkimi ministerstwami, w tym: z Ministerstwem Oświaty (nauczanie

religii, szkół wyznaniowych, seminariów duchownych), Ministerstwem Finansów (polityka podatkowa),
Ministerstwo Budownictwa (budownictwo sakralne). Ściśle współpracował także z Służbą Bezpieczeństwa



faktycznie związki wyznaniowe nie mogły podjąć żadnej działalności pozakultowej bez zgody lub

braku sprzeciwu ze strony Urzędu



zlikwidowany przez Sejm 23 listopada 1989r

.

Wyczerpujące opracowanie:

Wstęp

Do 1939 r. państwowa administracja wyznaniowa należała do kompetencji Ministerstwa Wyznań
religijnych i Oświecenia Publicznego. Z kolei od 1945 r. wspomniany zakres spraw został przekazany
Ministerstwu Administracji Publicznej (Departament Wyznań), a w 1950 r. Urzędowi do Spraw Wyznań
(dalej: UdsW, Urząd).
Na powstanie i funkcjonowanie omawianego Urzędu należy spojrzeć w świetle polityki władz PRL
wobec kościoła i innych związków wyznaniowych. Była ona wzorowana na Związku Radzieckim i
prowadzona konsekwentnie w krajach tzw. demokracji ludowej. Ze względu na filarowe założenia doktryny
marksistowsko-leninowskiej ówczesna władza partyjna i polityczna dążyła do całkowitego wyeliminowania
wszelkich wierzeń religijnych ze społeczeństwa obywatelskiego, czego pierwszym wyrazem stało się
oświadczenie TRJN o zerwaniu konkordatu ze Stolicą Apostolską z dnia 12 września 1945 r.

1. Struktura i organizacja Urzędu

1.1.

Uwagi wstępne

Urząd powstał bezpośrednio po podpisaniu porozumienia pomiędzy przedstawicielami Rządu i
Episkopatu (14 kwietnia 1950 r.) na mocy ustawy z dnia 19 kwietnia 1950 r. o zmianie organizacji
naczelnych władz państwowych w zakresie gospodarki komunalnej i administracji publicznej. Swą
działalność rozpoczął już w połowie maja tego samego roku.
Powołanie UdsW ówczesny ustawodawca uzasadnił prozaicznym stwierdzeniem, iż „przekształcenie
rad narodowych na terenowe organy jednolitej władzy państwowej wymaga odpowiedniej reorganizacji
naczelnych władz państwowych”.

10

1.2.

Dyrektor

a) Był on powoływany przez Prezesa Rady Ministrów i jemu był bezpośrednio podległy;
b) Od 1974 r. – w trybie pozaustawowym – został podniesiony do rangi ministra (najpierw „bez teki”, a

w 1976 r. uzyskał tytuł Ministra Kierownika).

1.3.

Ewolucja struktury Urzędu

1.3.1. Statut z 1950 r.

a) Wydziały:

 Ogólny
 Wyznania Rzymskokatolickiego
 Wyznań Nierzymskokatolickich

b) Samodzielne referaty:

 Nadzoru Stowarzyszeń Wyznaniowych
 Nadzoru Funduszu Kościelnego

1.3.2. Późniejsze statuty

a) Zespoły:

 Ogólny
 Wyznania Rzymskokatolickiego
 Wyznań Nierzymskokatolickich

b) Wydział Studiów i Dokumentacji
c) Gabinet Dyrektora
d) Biuro Prawne
e) Biuro Administracyjno-Budżetowe

1.3.3. Szczeble terenowe

a) Województwo: agenda Urzędu – referat ds. wyznań (później: wydział) w prezydium każdej

wojewódzkiej rady narodowej i miasta

b) Powiat: referat ds. wyznaniowych
c) Gmina, miasto: brak wyspecjalizowanej komórki, aczkolwiek samorządowe statuty

organizacyjne stanowiły, iż sprawy wyznaniowe osobiście nadzorowali naczelnicy gmin
(miast).

2. Formalny zakres zadań Urzędu
2.1.

Wg ustawy z dnia 19 kwietnia 1950 r. - do właściwości UdsW mają należeć „sprawy

stosunku Państwa do wyznań, wchodzące dotychczas do zakresu działania Ministra Administracji
Publicznej” (art. 4 ust. 2).

2.2.

Wg tymczasowego statutu organizacyjnego UdsW (będącego załącznikiem do uchwały Rady

Ministrów z dnia 27 maja 1950 r.):
 Prowadzenie statystyki wyznaniowej
 Koordynowanie spraw wyznaniowych z działaniami innych resortów
 Przygotowywanie projektów aktów legislacyjnych regulujących stosunek państwa do

poszczególnych wyznań

 Uznawanie statutów wewnętrznych poszczególnych wyznań
 Ewidencja obiektów wyznaniowych
 Nadzór nad prawidłowym wykonywaniem przepisów prawnych odnoszących się do wyznań
 Nadzór nad realizacją wolności wyznaniowej
 Nadzór nad szkolnictwem wyznaniowym
 Zabezpieczenie praw i obowiązków duchowieństwa oraz personelu pomocniczego
 Sprawy związane z ustrojem i działalnością poszczególnych wyznań
 Opiniowanie podań i wystąpień do urzędów państwowych
 Sprawy opiniowania zgromadzeń i zbiórek związanych z wykonywaniem kultu religijnego
 Sprawy związane z rejestracją związków religijnych
 Nadzór nad działalnością stowarzyszeń i fundacji wyznaniowych
 Opiniowanie wniosków o zapomogi i dotacje z funduszy państwowych
 Administrowanie Funduszem Kościelnym

2.3.

Wg zarządzenia Rady Ministrów nr 202 z 7 października 1960 r. – uprawnienia władz

państwowych w odniesieniu do fundacji mających służyć celom religijnym

11

2.4.

Wg niepublikowanej uchwały Rady Ministrów nr 173 z 10 lipca 1965 r. – upoważnienie

Dyrektora do zatwierdzania statutów niektórych związków wyznaniowych.

3. Faktyczne cele realizowane przez Urząd
3.1.

Początkowa działalność UdsW:

a) Na szczeblu krajowym:

 Wykonanie ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki
 Przejmowanie akcji charytatywnej z rąk czynników kościelnych na rzecz Zrzeszenia

„Caritas”

 Intensywne ograniczanie działalności duszpasterskiej Kościoła katolickiego – polegało to

przede wszystkim na:



reglamentacji wizytacji biskupich, misji, rekolekcji i pielgrzymek



wprowadzeniu zakazu nauczania religii w szkołach publicznych



sabotowaniu przygotowywania podręczników do nauki religii



prowadzeniu kampanii prasowych mających na celu skompromitowanie hierarchii
Kościoła katolickiego oraz wymuszenie na hierarchach odpowiedniej postawy

b) Na szczeblu mikroregionalnym (wg formularza sprawozdawczego prowadzonego przez agendy

terenowe) - obserwacja życia religijnego i miejscowych stosunków międzywyznaniowych, która
opierała się przede wszystkim na inwigilacji obsady stanowisk kościelnych

3.2.

Kluczowe przejawy rzeczywistej działalności UdsW w latach 1953-1969:

a) dekret z dnia 9 lutego 1953 o obsadzaniu stanowisk kościelnych i zarządzenie RM w sprawie

wykonania wspominanego dekretu, których celem było upaństwowienie Kościoła, zatracenie
jego tożsamości, pozbawienie go łączności ze Stolicą Apostolską i uniezależnienie niższego
duchowieństwa od hierarchii kościelnej → wydanie 8 maja 1953 r. przez biskupów polskich
słynnego memoriału Non possumus

b) program dalszego podporządkowania Kościoła państwu z dnia 19 grudnia 1953, który

przewidywał m.in.:

 podjęcie próby zjednania sobie duchowieństwa
 poprzez aktywność księży-konfidentów doprowadzenie do zmiany obsady stanowisk

kurialnych, stanowisk profesorskich w seminariach duchownych

 złagodzenie polityki podatkowej poprzez zaniechanie ściągania zaległych domiarów;
 usunięcie religii ze szkół
 zaimplementować Kościół jako instytucję do systemu władz komunistycznych;

c) okólnik nr 3 Urzędu z 27 marca 1957 r. w sprawie budownictwa obiektów sakralnych i

kościelnych oraz zaopatrywania tych obiektów w materiały budowlane, według którego Urząd:

 stał się drugą instancją nie przewidzianą przez ówczesną ustawę – Prawo budowlane w

sprawach związanych z budownictwem sakralnym

 wpływał w decydującym stopniu na kwestię wydawania zezwoleń na budowę obiektów

kościelnych

d) list KC PZPR z lipca 1958 r. do egzekutyw partyjnych w sprawie polityki wobec Kościoła, który

przedstawił wrogie założenia tzw. władzy ludowej wobec Kościoła (jako następstwo
porozumienia z 1956):

 pełne zeświecczenie szkół
 usunięcie krzyży i modlitwy z miejsc publicznych
 ograniczenie pozwoleń na budowę kościołów
 zakazanie pracownikom aparatu państwowego brania udziału w pielgrzymkach
 eliminowanie aktywistów klerykalnych z szeregów partyjnych

e) przygotowany przez Dyrektora Urzędu plan przewidujący wezwanie w dniach 18-25 sierpnia

1967 r. do prezydiów WRN wszystkich biskupów diecezjalnych, rozmowy z nimi i wręczanie
pisma Dyrektora na temat „akcji politycznej inspirowanej przez kierownictwo episkopatu i
skierowanej przeciwko porządkowi prawnemu Polski Ludowej” → zastosowane metody w
trakcie wspomnianych spotkań i ich cele:

 przedstawienie prawdziwego stanowiska władz wobec Kościoła katolickiego
 obrona księży „caritasowych”
 próba wymuszenia osobistej deklaracji na biskupie, aby nie stosował się uchwał

Konferencji Episkopatu

12

 próba wprowadzenia podziału między członków Episkopatu
 próba doprowadzenia do rozłamu wśród polskiego duchowieństwa
 podawanie fałszywych danych o liczbie księży „lojalnych” wobec stosownych zarządzeń

państwowych

 stosowanie różnorodnych gróźb w razie jednoznacznie nieprzychylnej postawy biskupa
 przypuszczanie bezpośrednich ataków na kard. Stefana Wyszyńskiego i kard. Karola

Wojtyłę

f) działania Urzędu z 1968 r. – usiłowanie:

 wizytowania seminariów duchownych
 powoływania alumnów do odbycia czynnej służby wojskowej
 kontrolowania wszelkiej działalności biskupów
 wywłaszczania nieruchomości kościelnych, m. in. Katolickiego Uniwersytetu

Lubelskiego

 kontrolowania i zatrzymywania korespondencji Stolicy Apostolskiej z biskupami
 wstrzymywania za wszelką cenę budownictwa sakralnego
 poddania lokali kościelnych pod przepisy o publicznej gospodarce lokalami

3.3.

Zmiana kursu aktywności UdsW w latach 1970 - 1988:

 Próby wznowienia działalności Komisji Wspólnej
 Uregulowanie sprawy własności kościelnych nieruchomości poniemieckich na Ziemiach

Odzyskanych w 1971 r.

 Uchylenie obowiązku prowadzenia księgi inwentarzowej
 Wybór kard. Karola Wojtyły i jego prodemokratyczna aktywność jako wyraz pozbawienia

nadziei KC PZPR na regulację stosunków państwo –Kościół ponad głowami biskupów polskich

 Efekty działań KOR i „Solidarności”
 Przygotowanie przez Komisję Wspólną projektu ustawy o stosunku Państwa do Kościoła

katolickiego w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, przyjętego 22 marca 1983 r. → nie został
przesłany do Sejmu ze względu na sprzeciw IV Departamentu Urzędu Bezpieczeństwa

 Ograniczenie działalności Urzędu na początku lat. 80 do kwestii podejmowania dialogu z

przedstawicielami związków zawodowych

 Odegranie pozytywnej roli przez Urząd pod koniec istnienia PRL w procesie normalizacji

stosunków z Kościołem katolickim i innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi.

4. Prawotwórcza działalność Urzędu.
4.1.

Ustawa z dnia 19 kwietnia 1950 r.

→ brak uprawnień w zakresie stanowienia aktów normatywnych

4.2.

Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w PRL:

→ Minister-Kierownik Urzędu w drodze rozporządzenia może nadawać osobność prawną
jednostkom organizacyjnym Kościoła katolickiego (art. 10)

4.3.

Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania

→ upoważnienie szefa Urzędu do określenia szczegółowych zasad i sposobu prowadzenia rejestru
kościołów i innych związków wyznaniowych

4.4.

Dyrektor Urzędu:

a) w świetle art. 42 ust. 2 wówczas obowiązującej Konstytucji PRL z 1952 r. „rozporządzenia i

zarządzenia na podstawie ustaw i w celu ich wykonania może wydawać jedynie minister” →
Dyrektor Urzędu nie był upoważniony do wydawania aktów wykonawczych do ustaw, gdyż nie
stał na czele naczelnego organu administracji państwowej

b) od 1950 r. stanowił przepisy prawne określane mianem „resortowych aktów normatywnych” a,

od 1969 r. wydawał obwieszczenia w sprawie wykazu obowiązujących resortowych aktów
normatywnych - cechy:

 nie były publikowane
 obejmowały kwestie organizacji pracy Urzędu oraz jego agend terenowych
 nie mogły określać sytuacji prawnej obywateli i związków wyznaniowych
 sprawiały trudność co do odróżnienia ich od innych pism urzędowych
 nie posiadały wyraźnie wskazanej podstawy prawnej

5. Faktyczny udział Urzędu w procesach decyzyjnych.

a) formalny:

13

 udzielanie subsydiów i dotacji na zaspokojenie istotnych potrzeb poszczególnych wyznań
 prowadzenie rejestracji stowarzyszeń wyznaniowych

b) faktyczny → udział we wszelkich procesach decyzyjnych dotyczących instytucji o charakterze

religijnym

6. Występowanie Urzędu w imieniu organów państwowych.

 Przejęcie na siebie całego ciężaru kontaktów z przedstawicielami kościołów i związków

wyznaniowych

 Odpowiadanie na skargi obywateli
 Przyjmowanie wszelkich pism kierowanych przez instytucje i obywatel do Rady Państwa,

Prezydenta RP, jeżeli ich przedmiotem były sprawy mające związek z instytucjami o charakterze
wyznaniowym (pisma takie były kwalifikowane ex lege jako „tajne”)

7. Styl działania Urzędu.

 Wszelkie sprawy wydziały ds. wyznań rozpatrywały w trybie niejawnym
 Korespondencja była zaopatrywana klauzulą „poufne”
 Strony, których dotyczyło postępowanie, nie miały realnej możliwości zapoznania się z

materiałami gromadzonymi przez Urząd

 Wszystkie dokumenty pracownicy UdsW podpisywali tylko swoimi inicjałami
 Decyzje i opinie Urzędu nie zawierały żadnego merytorycznego uzasadnienia i były zazwyczaj

niekorzystne dla instytucji wyznaniowych

 Materiały informacyjne były gromadzone w trybie informacyjnym
 Wiele spraw załatwiano ustnie bądź telefonicznie
 Urząd występował w obronie interesu konkretnej instytucji wyznaniowej praktycznie tylko

wtedy, gdy wykazywała się ona lojalnością wobec władz państwowych

8. Stosunek Urzędu do religii i związków wyznaniowych.

 Miał on określony faktycznie stosunek do wyznań, choć nie wynikał on z treści własnego statutu
 Przyjmował on sprawozdania z tzw. akcji tepedyzacji szkół, czyli organizowania zajęć

lekcyjnych z wyłączeniem nauki religii

 Z jego inicjatywy zorganizowane zostało Zrzeszenie Pracowników Kultu Religijnego o

charakterze związku zawodowego, którego zadaniem była „opieka socjalna na służbą kościelną”
i podsycanie nastrojów antyklerykalnych.

Wnioski
 UdsW był centralnym organem administracji państwowej, działającym na podstawie niejasno

określonych podstaw prawnych

 Faktycznym celem powołania urzędu było ograniczenie działalności związków wyznaniowych

oraz przejęcie nad nimi kontroli

 Urząd, działając jako „super-kościół”, czynił starania o o graniczenie wpływów Kościoła

katolickiego na społeczeństwo przez zminimalizowanie jego duszpasterskiej działalności,
kompromitowanie w oczach jego przywódców, doprowadzenie do powstania rozłamów w
Kościele

 Wszystkie decyzje podejmowane przez organa administracji państwowej w stosunku do

instytucji o charakterze wyznaniowym były konsultowane i opiniowane przez Urząd i jego
agendy terenowe

 Wydawane przez Urząd opinie nie miały charakteru konsultatywnego, lecz były wiążące dla

organów , które formalnie prowadziły określone postępowania

 Zdecydowana większość decyzji i opinii podejmowanych przez Urząd była niekorzystna dla

związków wyznaniowych, przy czym akty te cechowały się brakiem merytorycznego
uzasadnienia przyjętego stanowiska

 Urząd, zbierając w trybie operacyjnym informacje o działających instytucjach wyznaniowych,

dokonywał bieżącej klasyfikacji tychże instytucji (organów, osób) pod kątem ich lojalności
wobec rządzącej nomenklatury

 Procedury, według których działał Urząd, zawsze były niejasne i nieczytelne, a ponadto bardzo

rzadko oparte na konkretnej podstawie prawnej.

14

17. Porozumienia między Episkopatem a Rządem w okresie PRL

o

14.4.1950r. – porozumienie między przedstawicielami Rządy RP i Episkopatu Polski – miało być

podstawą stosunków państwa i Kościoła katolickiego
o

powołano do życia Urząd do Spraw Wyznań

o

szybko okazało się jednak, że władze państwowe nie zamierzają respektować tych postanowień, tj.

utrzymanie dotychczasowego stanu nauczania religii w szkołach, zachowanie dotychczas działających szkół
katolickich z prawami równymi szkołom państwowym, itp.

TEKST:

W celu zapewnienia Narodowi, Polsce Ludowej i jej obywatelom najlepszych warunków rozwoju oraz
możności wszechstronnej i spokojnej pracy — Rząd Rzeczypospolitej, który stoi na stanowisku
poszanowania wolności religijnej oraz Episkopat Polski, mający na względzie dobro Kościoła i współczesną
polską rację stanu — regulują swe stosunki w sposób następujący:

1. Episkopat wezwie duchowieństwo, aby w pracy duszpasterskiej zgodnie z nauką Kościoła nauczało
wiernych poszanowania prawa i władzy państwowej.

2. Episkopat wezwie duchowieństwo, aby w swej działalności duszpasterskiej nawoływało wiernych do
wzmożonej pracy nad odbudową kraju i nad podniesieniem dobrobytu Narodu.

3. Episkopat Polski stwierdza, że zarówno prawa ekonomiczne, historyczne, kulturalne, religijne, jak i
sprawiedliwość dziejowa wymagają, aby Ziemie Odzyskane na zawsze należały do Polski. Wychodząc z
założenia, że Ziemie Odzyskane stanowią nieodłączną część Rzeczypospolitej, Episkopat zwróci się z
prośbą do Stolicy Apostolskiej, aby administracje kościelne, korzystające z prawa biskupstw
rezydencjalnych, były zamienione na stałe ordynariaty biskupie.

4. Episkopat w granicach sobie dostępnych będzie się przeciwstawiał wrogiej Polsce działalności, a
zwłaszcza antypolskim i rewizjonistycznym wystąpieniom części kleru niemieckiego.

5. Zasada, że Papież jest miarodajnym i najwyższym autorytetem Kościoła, odnosi się do spraw wiary,
moralności oraz jurysdykcji kościelnej, w innych natomiast sprawach Episkopatu kieruje się polską racją
stanu.

6. Wychodząc z założenia, że misja Kościoła może być realizowana w różnych ustrojach społeczno-
gospodarczych, ustanowionych przez władzę świecką, Episkopat wyjaśni duchowieństwu, aby nie
przeciwstawiało się rozbudowie spółdzielczości na wsi, ponieważ wszelka spółdzielczość w istocie swej jest
oparta na etycznym założeniu natury ludzkiej, dążącej do dobrowolnej solidarności społecznej, mającej na
celu dobro ogółu.

7. Kościół — zgodnie ze swymi zasadami — potępiając wszelkie wystąpienia antypaństwowe będzie
przeciwstawiał się zwłaszcza nadużywaniu uczuć religijnych w celach antypaństwowych.

8. Kościół katolicki, potępiając zgodnie ze swymi założeniami każdą zbrodnię, zwalczać będzie również
zbrodniczą działalność band podziemia oraz będzie piętnował i karał konsekwencjami kanonicznymi
duchownych, winnych udziału w jakiejkolwiek akcji podziemnej i antypaństwowej.

9. Episkopat, zgodnie z nauką Kościoła, będzie popierał wszelkie wysiłki zmierzające do utrwalenia pokoju
i będzie się sprzeciwiał, w zakresie swych możliwości, wszelkim dążeniom do wywołania wojny.

10. Nauka religii w szkołach.

a) Rząd nie zamierza ograniczyć obecnego stanu nauczania religii w szkołach; programy nauczania religii
będą opracowane przez władze szkolne wspólnie z przedstawicielami Episkopatu; szkoły będą zaopatrzone

15

w odpowiednie podręczniki; nauczyciele religii świeccy i duchowni będą traktowani na równi z
nauczycielami innych przedmiotów; wizytatorów nauczania religii władze szkolne będą powoływały w
porozumieniu z Episkopatem.

b) Władze nie będą stawiały przeszkód uczniom w braniu udziału w praktykach religijnych poza szkołą.

Aneks. W niedzielę i święta oraz na początku i na końcu roku szkolnego będzie odprawiana dla uczniów
Msza święta; zgłaszającym się uczniom do rekolekcji i Komunii św. władze szkolne zapewnią — w okresie
wielkopostnym lub wielkanocnym — trzy dni wolne od zajęć szkolnych; władze szkolne ustalą godziny dla
młodzieży szkolnej zgłaszającej się do bierzmowania w czasie wizytacji biskupiej; władze szkolne nie będą
stawiały przeszkód w odmawianiu modlitwy" przed lekcjami i po lekcjach tym uczniom, którzy sobie tego
życzą.

c) Istniejące dotychczas szkoły o charakterze katolickim będą zachowane,

natomiast Rząd będzie przestrzegać, aby te lojalnie wykonywały zarządzenia i wypełniały program ustalony
przez władze państwowe.

d) Szkoły prowadzone przez Kościół katolicki będą mogły korzystać z praw szkół państwowych na
ogólnych zasadach, określonych przez odpowiednie ustawy i zarządzenia władz szkolnych. W razie
tworzenia lub przekształcenia szkoły zwykłej na szkołę bez nauki religii, rodzice katoliccy, którzy będą
sobie tego życzyli, będą mieli prawo i możność posyłania dzieci do szkól z nauczaniem religii.

11. Katolicki Universytet Lubelski będzie mógł funkcjonować w obecnym zakresie.

12. Stowarzyszenia katolickie będą korzystały z dotychczasowych praw po zadość uczynieniu wymogom
przewidzianym w dekrecie o stowarzyszeniach. Te same za sady dotyczą sodalicji mariańskich.

13. Kościół będzie miał prawo i możność prowadzić w ramach obowiązujących przepisów akcję
charytatywną, dobroczynną i katechetyczną.

14. Prasa katolicka i wydawnictwa katolickie będą korzystały z uprawnień określonych przez odpowiednie
ustawy i zarządzenia władz na równi z innymi wydawnictwami.

15. Kult publiczny, tradycyjne pielgrzymki i procesje nie będą napotykały na przeszkody. Obchody te dla
zachowania porządku będą uzgadniane przez władze kościelne z władzami administracyjnymi.

16. Duszpasterstwo wojskowe będzie uregulowane specjalnym statutem, opracowanym przez władze
wojskowe w porozumieniu z przedstawicielami Episkopatu.

17. W więzieniach karnych opiekę religijną będą sprawowali kapelani powołani przez odpowiednie władze
na wniosek biskupa ordynariusza.

Aneks. W niedzielę i święta będzie miała miejsce Msza święta, kazanie, spowiedź i Komunia święta.

18. W szpitalach państwowych i samorządowych opiekę religijną nad chorymi, którzy sobie tego życzą,
będą wykonywali kapelani szpitalni, wynagradzani w drodze specjalnych umów.

Aneks. Zostanie powołana odpowiednia liczba kapelanów zabezpieczających potrzeby chorych; kapelan
będzie miał zarezerwowaną dyżurkę; kapelan będzie miał możność odwiedzania chorych.

19. Zakony i zgromadzenia zakonne, w zakresie swego powołania i obowiązujących ustaw, będą miały
całkowitą swobodę działalności.

Protokół wspólnej komisji Rządu Rzeczypospolitej Polskiej i Episkopatu Polski w związku z zawartym
porozumieniem

16

l. Wobec uzgodnienia stanowiska przedstawicieli Rządu Rzeczypospolitej Polskiej i Episkopatu Polski w
sprawie działalności Caritas i w celu normalizacji stosunków między Państwem a Kościołem, organizacja
kościelna Caritas przekształca się w Zrzeszenie Katolików dla niesienia pomocy biednym i potrzebującym.
Zrzeszenie przez swą działalność na oddziałach odpowiadających podziałowi administracyjno—
terytorialnemu kraju. [?]

Episkopat — w myśl założeń charytatywnych Zrzeszenia — umożliwi, zgodnie z zasadami oraz praktyką
Kościoła katolickiego, działalność duchownym pragnącym pracować w tym Zrzeszeniu.

Aneks. W sprawie własności nieruchomości kościelnych użytkowanych przez Caritas, Rząd rozważy
możliwość załatwienia wynikłych strat w drodze kompensaty z Funduszu kościelnego lub w drodze
postanowienia prawa własności Kościołowi, z zabezpieczeniem użytkowania Zrzeszeniu Caritas.

2. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej realizując ustawę "o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki" w
ramach art. 2, p. 3 i art. 7, p. l ustawy, rozważy potrzeby biskupów i instytucji kościelnych celem
uwzględnienia tych potrzeb i przyjścia im z pomocą.

a) Ordynariuszom będą pozostawione ogrody i "gospodarstwa rolne do 50 ha wraz z inwentarzem.

b) również seminarium duchownym będą pozostawione ogrody i gospodarstwa rolne do 50 ha wraz z
inwentarzem,

c) gospodarstwa domowe do 5 ha, związane bezpośrednio z terenem domów zgromadzeń zakonnych oraz
inwentarz martwy i żywy wykorzystywany w tym gospodarstwie, jak również budynki gospodarcze,
znajdujące się na tej ziemi, nie będą przejęte przez Państwo.

Fundusz kościelny będzie przekazywał odpowiednie sumy do dyspozycji ordynariuszów diecezji.

Realizując ustawę o służbie wojskowej, władze wojskowe będą stosowały odroczenia dla alumnów
seminariów duchownych w celu umożliwienia im ukończenia studiów, zaś księża po wyświęceniu i
zakonnicy po złożeniu ślubów nie będą powoływani do czynnej służby wojskowej, lecz będą przeznaczeni
do rezerwy z zakwalifikowaniem do służby pomocniczej.

o

w Konstytucji PRL z 22.07.1952 zawarto zasadę wolności sumienia i wyznania oraz

równouprawnienia obywateli bez względu na wyznanie

- rozdział Kościoła od państwa (który przejawiał się w zwierzchnictwie państwa nad Kościołem
- swoboda wypełniania funkcji religijnych przez związki wyznaniowe

o

wbrew wcześniejszym unormowaniom konstytucyjnym ludzie wierzący byli dyskryminowani w

dostępie do stanowisk państwowych
o

swoboda wypełniania funkcji religijnych została zawężona do wnętrza świątyni a ateizm został

podniesiony do rangi ideologii państwowej

o

tzw. małe porozumienie z 5 grudnia 1956 r.:

 złagodzenie przepisów dotyczących ingerencji państwa w obsadzaniu stanowisk kościelnych
 zapewnienie możliwości nauki religii w szkołach
 opieka duszpasterska w szpitalach i sanatoriach
 opieka duszpasterska w wybranych zakładach karnych

o dopiero po 1970 r. w ograniczonym stopniu podjęto dialog proponowany przez przedstawicieli Kościoła
Katolickiego czego owocem było uregulowanie sprawy własności poniemieckich nieruchomości kościelnych
na Ziemiach Odzyskanych
o dialog kontynuowano po 1980 r. w czasie stanu wojennego i obrad okrągłego stołu
o

przyjęcie nowego ustawodawstwa z 17.05.1989 r. dawało podstawy uregulowania stosunków pomiędzy

państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi w sposób przyjmowany w państwach
demokratycznych

17

18. Wpływ państwa na obsadzanie stanowisk kościelnych w okresie PRL

Ingerencja w sprawy obsady urzędów kościelnych:

a) 12 IX 1945 państwo traci wpływ na obsadę stanowisk kościelnych
b) administracyjne usuwanie duchownych ze stanowisk (1947 biskupów krakowskich, 1951 z ziem

zachodnich)

c) dekret o obsadzaniu duchownych stanowisk kościelnych z 9 lutego 1953:

 duchowne stanowiska kościelne mogą zajmować tylko obywatele polscy
 tworzenie, przekształcanie i znoszenie duchownych stanowisk kościelnych oraz zmiana uch

zakresu działania wymaga uprzedniej zgody właściwych organów państwowych

 objęcie duchownego stanowiska kościelnego wymaga uprzedniej zgody właściwych organów

państwowych

 ślubowanie na wierność PRL
 uprawianie przez osobę piastującą duchowne stanowisko kościelne działalności sprzecznej z

prawem i porządkiem publicznym bądź popieranie takiej działalności powoduje usunięcie tej
osoby z zajmowanego stanowiska przez zwierzchni organ kościelny samoistnie lub na
żądanie organów państwowych

 za zgodą władz państwowych - memoriał Non possumus (8 V 1953, Kraków) - aresztowanie

prymasa S. Wyszyńskiego

d) dekret z 31 grudnia 1956 r. o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk kościelnych – złagodzenie

przepisów – wymagane porozumienie stron:

 tworzenie, przekształcanie i znoszenie duchownych stanowisk kościelnych oraz zmiana uch

zakresu działania wymaga uprzedniej zgody właściwych organów państwowych

 duchowne stanowiska kościelne mogą zajmować tylko obywatele polscy
 mianowanie na stanowiska arcybiskupów, biskupów diecezjalnych, koadiutorów z prawem

następstwa, proboszczów i administratorów parafii wymaga uprzedniego upewnienia się, czy
przeciw osobom, które mają być mianowane na te stanowiska, nie zachodzą uzasadnione
zastrzeżenia właściwego organu państwowego

 ślubowanie na wierność PRL
 w razie szkodliwej dla PRL działalności duchownego właściwy organ państwowy zwraca się

do zwierzchniego organu kościelnego z podaniem motywów o wydanie stosowanych
zarządzeń, a w razie ich nieskuteczności o usunięcie duchownego z zajmowanego stanowiska
kościelnego

 prawomocny wyrok sądowy skazujący duchownego na utratę praw publicznych powoduje

usunięcie duchownego z zajmowanego stanowiska kościelnego

19. Nauczanie religii w okresie PRL

a) 13.09.1945 r. – okólnik Ministra Oświaty:

 nauczanie fakultatywne
 usunięcie oceny ze świadectw
 zmniejszenie wymiaru godzin do 1 lekcji tygodniowo
 szkoły Towarzystwa Przyjaciół Dzieci bez nauczania religii

a) 1948 r. – usuwanie katechetów
b) 1952 r. - likwidacja Katedry Historii Prawa Kościelnego UJ
c) 1954 r. – likwidacja wydziałów teologicznych na uniwersytetach państwowych
d) 07.12.1956 r. – zarządzenie Ministra Oświaty:

 Wyłączenie nauczycieli religii ze składu rad pedagogicznych

e) 08.12.1956 r. – zarządzenie:

 Nauka religii może odbywać się jedynie po godzinach zajęć lekcyjnych lub przed ich

rozpoczęciem

 Nauczyciele religii mają prowadzić oddzielne dzienniki lekcyjne

f) 11.12.1956 r. – okólnik:

18

 Prowadzenie szkół lub klas bez nauki religii na życzenie większości rodziców – powstają

pierwsze państwowe szkoły bez nauki religii

g) 04.08.1958 r. – okólnik:

 Zasada świeckości szkoły
 Niedopuszczalny udział nauczycieli i wychowawców szkół w organizowaniu praktyk

religijnych oraz w odmawianiu modlitwy przed i po lekcjach

 Wykluczenie prowadzenia katechezy przez osoby zakonne

h) 19.04.1959 r. – okólnik:

 Nauczyciele religii – jako nauczyciele przedmiotów nadobowiązkowych – zatrudniani na

podstawie umowy na czas określony

i) 15.07.1961 r. – ustawa o rozwoju sytemu oświaty i wychowania:

 nauka w punktach katechetycznych pod nadzorem resortu oświaty
 zasada świeckości szkoły

j) 22.08.1961 r. – ustny komunikat pod adresem polskiego duchowieństwa:

 Zakaz nauczania religii
 Ograniczenia lokalizacji punktów katechetycznych
 Ograniczenia dotyczące kadry nauczającej
 Finansowanie punktów katechetycznych

k) 23.10.1981 r. – Minister Oświaty i Wychowania uznał, że katecheza jest wewnętrzną sprawę

kościołów

20. Wolność religijna oraz stosunki Państwo-Kościół w dokumentach Soboru

Watykańskiego II

Sobór Watykański II:

a) W sposób przełomowy oparł naukę o wolności religijnej na przyrodzonej godności człowieka

(Deklaracja o wolności religijnej „Dignitas humanae” z 1965 r.);

b) Nie rezygnując z przekonania, że „prawdziwa religia przechowuje się w Kościele katolickim”,

przyjął jednak, że z samej natury człowieka wynika jego prawo do wolności religijnej;

c) Upomniał się, aby prawo do wolności religijnej zostało zagwarantowane w ustawodawstwach

poszczególnych państw.

21. Prawne pojęcie związku wyznaniowego: związki wyznaniowe a kościoły; związki

wyznaniowe a tzw. sekty

Związek wyznaniowy – wspólnota religijna, założona w celu wyznawania i szerzenia wiary religijnej
posiadająca własny ustrój, doktrynę i obrzędy kultowe.



Do kategorii związków wyznaniowych należą również kościoły



Nazwa kościół odnosi się zazwyczaj do związków, które opierają się na doktrynie chrześcijańskiej,

od tej reguły są wyjątki (Polski Kościół Słowiański, Rodzimy Polski Kościół)

Legalizacja związków wyznaniowych odbywa się na dwa sposoby:

1. Wpis do Rejestru Kościołów i Innych Związków Wyznaniowych prowadzonego przez ministra

właściwego dla prowadzenia spraw religijnych (MSWiA) jest zarejestrowanych ok. 140
związków

2. Uchwalenie osobnej Ustawy o Stosunku Państwa Do Związku Wyznaniowego przez

parlament – wejście jej w życie pociąga za sobą wykreślenie z rejestru.

Takie odrębne ustawy w Polsce posiada 14 związków wyznaniowych są to

1) Kościół Katolicki – ustawa z 17.5.1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego;

19

2) Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny – ustawa z 4.7.1991 r. o stosunku Państwa do Kościoła

Prawosławnego;

3) Kościół Ewangelicko – Augsburski – ustawa z 13.5.1994 analogicznie jw.
4) Kościół Ewangelicko – Reformowany – ustawa z 13.5.1994 r. jw.
5) Kościół Ewangelicko – Metodystyczny – ustawa z 30.6.1995 r. jw.
6) Kościół Chrześcijan Baptystów – ustawa z 30.6.1995 r. jw.
7) Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – ustawa z 30.6.1995 r. jw.
8) Kościół Polskokatolicki – ustawa z 30.6.1995 r. jw.
9) Gminy wyznaniowe żydowskie – ustawa z 20.2.1997 r. jw.
10) Kościół Katolicki Mariawitów – ustawa z 20.2.1997 r. jw.
11) Kościół Starokatolicki Mariawitów – ustawa z 20.2.1997 r. jw.
12) Kościół Zielonoświątkowy – ustawa z 20.2.1997 r.
13) Muzułmański związek religijny – ustawa z 21.4.1936 r. jw.
14) Karaimski związek religijny – ustawa z 21.4.1936 r. jw.

+ Wschodni Kościół Staroobrzędowy nieposiadający hierarchii duchownej – rozporządzenie Prezydenta RP
z 22.3.1928 r. jw.

Prawnego charakteru nie ma określenie „sekta”.
Sekta – (socjologicznie) wspólnota o charakterze religijnym, mająca własny indywidualny światopogląd,
działająca w pewnych ramach organizacyjnych, izolująca się od reszty społeczeństwa oraz silnie
akcentująca rolę przywódcy.

Sekty działać mogą pod różnymi nazwami i w ramach różnych form organizacyjnych (stowarzyszenia, z
wykorzystaniem przepisów o działalności gospodarczej). Wiele sekt to też grupy nieformalne.

22. Wolność myśli, sumienia i religii w prawie UE

Ewolucja unormowań wspólnotowych:

a) Traktat o Unii Europejskiej (Maastricht 1992):

 działalność UE ma się opierać na zasadzie poszanowania praw człowieka i podstawowych

wolności (a więc również wolności myśli, sumienia i religii) oraz respektowania tożsamości
narodowej państw członkowskich

 odwołano się do EKPCz oraz wspólnych tradycji konstytucyjnych państw członkowskich;

b) Traktat Amsterdamski (1997) – Deklaracja Nr 11 – „klauzula kościelna”/”klauzula o

kościołach” – UE przestrzega i nie narusza rozwiązań krajowych określających sytuację prawną
kościołów, stowarzyszeń i wspólnot religijnych oraz organizacji światopoglądowych i
niekonfesyjnych;

c) Karta Praw Podstawowych (Nicea 2000) – wolność myśli, sumienia i religii przysługuje każdemu

człowiekowi oraz uznanie prawa do odmowy służby wojskowej ze względów sumienia (art. 10);

d) Biała Księga na temat rządzenia Europą (2001) – kościoły obok innych podmiotów społecznych

odgrywają istotną rolę w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego, mają więc prawo do wniesienia
swego wkładu w proces rządzenia UE;

e) Traktat o Unii Europejskiej (Lizbona 2009) – istotne wzmocnienie praw podstawowych;
f) Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Lizbona 2009):

 podniesienie tzw. klauzuli kościelnej do rangi normy prawnie wiążącej
 zobowiązanie UE do dialogu z kościołami i innymi podmiotami wyznaniowymi oraz

organizacjami światopoglądowymi i niewyznaniowymi.

23. Gwarancje pluralizmu modeli relacji między Państwem a Kościołem i jego

ograniczenia w prawie UE

20

Ks. prof. Stanisz wyróżnia w tym zakresie 4 zasady:

a) Poszanowanie wolności myśli, sumienia i wyznania przez UE:

 Poszanowanie praw podstawowych, m.in. jw.
 Jest to gwarancja pochodząca z unormowań TUE (art. 6), KoOPCziPW oraz tradycji

konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim

 Wolność ta obejmuje zarówno sferę wewnętrzną, jak i zewnętrzną
 Uznane jest prawo:



Swobodnego wyboru wyznania lub przekonań



Uzewnętrzniania wyznania lub przekonań, które może być realizowane w formach

indywidualnych oraz wspólnotowych, prywatnie i publicznie, przez uprawianie kultu,
nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne



Rodziców do zapewnienia wychowania i nauczania dzieci zgodnie z własnymi

przekonaniami religijnymi i filozoficznymi



Odmowy działania sprzecznego z własnym sumieniem

 Poszanowanie praw człowieka jest tradycyjne uważane za warunek uczestnictwa w

strukturach wspólnotowych

 Na mocy art. 19 TofUE upoważniono Radę UE, aby działając w zakresie kompetencji, które

zostały powierzone UE w Traktatach i z wykorzystaniem ściśle określonej procedury –
podejmowała własne działania zmierzające do zwalczania dyskryminacji opartej m.in. na
religii i światopoglądzie

b) Wyłączna kompetencja państw członkowskich w określaniu relacji państwo-kościół:

 Stanowienie unormowań bezpośrednio dotyczących zjawiska religijności nie należy do UE i

pozostaje w wyłącznej kompetencji państw członkowskich

 UE nie czyni własnym i nie promuje żadnego konkretnego modelu relacji P-K;

c) Podległość podmiotów wyznaniowych prawu pochodnemu UE w kwestiach gospodarczych →

patrz: teza 24;

d) Obciążenie UE obowiązkiem prowadzenia dialogu z podmiotami wyznaniowymi – formy

działania:

 SA utrzymuje z UE stosunki dyplomatyczne, posiadając przy niej przedstawiciela

dyplomatycznego w randze nuncjusza, który informuje SA o działaniach UE i przedstawia
stanowisko zajmowane w poszczególnych sprawach przez organ kierowniczy Kościoła
katolickiego (1970 – Cardinale, pierwszy nuncjusz)

 Komisja Episkopatów Wspólnoty Europejskiej (COMECE):



Została utworzona w 1980 r.



Składa się ona z biskupów delegowanych przez Konferencję Episkopatów państw

należących do UE



Stanowi przedstawicielstwo w/w Episkopatów wobec instytucji unijnych



Jej podstawowym celem jest wzmacnianie współpracy Episkopatów krajowych oraz

SA w sprawach związanych z integracją europejską



Utrzymuje stałe kontakty z instytucjami UE i obserwuje ich prace w celu regularnego

informowania poszczególnych Konferencji Episkopatów o sprawach leżących w ich
wspólnym interesie



Podejmuje działania mające na celu wywarcie wpływu na kształt prawa i polityki UE

 Konferencja Kościołów Europejskich (CEC-KEK) – pełni funkcję przedstawiciela około 170

kościołów i innych organizacji wobec instytucji wspólnotowych

 Posiadanie przez niektóre związki wyznaniowe własnych biur i przedstawicielstw,

podejmujących starania na rzecz uwzględnienia wartości związanych z religią w pracach
instytucji UE

 Biuro Europejskich Doradców Politycznych:

21



funkcjonuje przy Komisji Europejskiej



jeden z Doradców Biura odpowiada za dialog z religiami, kościołami i humanizmem.

24. Kwestie związane z religią w normach pochodnego prawa wspólnotowego

Choć unia nie posiada kompetencji w kwestii określania stosunku do religii i kościołów to nie oznacza

to, że jej wtórne prawo w żadnym stopniu ich nie dotyczy. Dzieje się tak choćby w dziedzinie działalności
gospodarczej.

Niektóre z aktów prawa wspólnotowego wyraźnie uwzględniają szczególną sytuację podmiotów

wyznaniowych np.:



Dyrektywa Nr 2000/WE z 27.11.2000 r. – ustanawia ogólne ramy równego traktowania w

zatrudnieniu, wyraźnie zakazując dyskryminacji opierającej się min. Na religii czy światopoglądzie
(wyjątek jeżeli to zw. wyznaniowe są pracodawcami  )



Dyrektywa Nr 95/46 z 24.10.1995 r. – zakazuje przetwarzania danych osobowych osób fizycznych,

z których wynikają wiadomości dotyczące przekonań religijnych, chyba, że taka osoba wyraziła na
to zgodę. Spod tego zakazu wyjęte zostały operacje dokonywane na danych przez podmioty
wyznaniowe o ile dotyczą ich celów, mają charakter niekomercyjny oraz dana osoba należy do grupy
wyznawców. Dane te nie mogą być jednak komunikowane osobom trzecim.



Rozporządzenie Rady nr 1186/2009 z 16.11.2009 r. (zastąpiło rozporządzenie Rady nr 918/83 z

28.3.1983 r.) – z opłat celnych zwolnione mogą być przedmioty wykorzystywane na wystawach i
imprezach religijnych oraz darmowe materiały zachęcające do wyjazdów zagranicznych w
szczególności na spotkania religijne. Ponadto w szczególności mogą korzystać ze zwolnień
przewidzianych dla przedmiotów o charakterze wychowawczym, naukowym lub kulturalnym oraz
dla towarów przeznaczonych dla organizacji prowadzących działalność charytatywną.

25. Formy dialogu instytucji wspólnotowych z podmiotami wyznaniowymi

Patrz → teza 23 d)

26. Konstytucja jako źródło polskiego prawa wyznaniowego

„Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczpospolitej Polskiej”, a jej przepisy stosuje się bezpośrednio,
chyba że sama stanowi inaczej (art. 8).

Przepisy z zakresu prawa wyznaniowego:

 Art. 25  zwiera unormowania dotyczące sytuacji prawnej związków wyznaniowych oraz ich

relacji z państwem. Został on usytuowany w rozdziale I („Rzeczpospolita”), wśród norm o
szczególnej doniosłości dla charakteru państwa.

 Art. 53  poświęcony głównie wolności sumienia i religii w wymiarze indywidualnym –

umieszczony w rozdziale II („Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”) obok innych
wolności i praw osobistych.

 Art. 30  wskazuje pośrednio na źródło wolności sumienia i religii. Zgodnie z jego brzmieniem

„przyrodzona i niezbywalna godność człowieka” jest źródłem wszelkich wolności i praw człowieka i
obywatela.

 Art. 32  wyraża generalną zasadę równości wobec prawa oraz związany z nią zakaz

dyskryminacji.

 Art. 48  prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie ze swymi przekonaniami.
 Art. 85 ust. 3  możliwość zobowiązania obywatela do służby zastępczej, jeśli jego przekonania

religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają mu na odbywanie służby wojskowej.

22

 Art. 130 rota przysięgi
 Art. 151
 Art. 191  możliwość występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego przez

Kościoły i inne związki wyznaniowe.

 Art. 223  wolność sumienia i religii zaliczona została do wolności i praw niepodlegających

ograniczeniom w czasie stanów nadzwyczajnych (wojennego, wyjątkowego oraz stanu klęski
żywiołowej).

Związek wyznawania wiary z wieloma dziedzinami życia sprawia, że ważne dla prawa wyznaniowego są
również inne przepisy konstytucji, niedotyczące bezpośrednio wolności religijnej. Np.:

 Art. 54  wolność wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.
 Art. 57  wolność organizowania zgromadzeń i uczestniczenia w nich.
 Art. 58  wolność zrzeszania się.

 Preambuła  zawiera treści, wyrażające aksjologiczne podstawy przyjęte przez ustrojodawcę.

Powinny one stanowić wytyczne ukierunkowujące proces interpretacji i stosowania przepisów
ustawy zasadniczej.

27. Umowy międzynarodowe stanowiące źródła polskiego prawa wyznaniowego.

 Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską

- podpisany 28.7.1993 r.
- ratyfikowany 23.2.1998 r.

- umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie;
- jego przepisy dotyczą sytuacji prawnej Kościoła katolickiego i katolików, gwarantując im możliwość
realizacji wolności religijnej w wymiarze indywidualnym i wspólnotowym;
- dzięki zasadzie równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych (art. 25 ust. 1
Konstytucji) jego przepisy nie są pozbawione znaczenia również dla innych wspólnot religijnych o
uregulowanej sytuacji prawnej. Uprawnienia przyznane Kościołowi katolickiemu należało też rozszerzyć na
inne podmioty.

 deklaracja Rządu RP z 15.4.1997 r. w celu zapewnienia jasnej wykładni przepisów

Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską

Została przyjęta jako jednostronna deklaracja. Stolica Apostolska została poinformowana o jej treści i nie
złożyła ona wobec niej żadnych zastrzeżeń. W związku z tym zastosowanie ma art. 31 Konwencji
wiedeńskiej z 23.5.1969 r. o prawie traktatów. Na jego podstawie należy wziąć pod uwagę treść deklaracji.
Unormowania Konkordatu powinny być interpretowane więc z uwzględnieniem wykładni przyjętej w tej
deklaracji.

 Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, przyjęta 4

listopada 1950 r. przez państwa członkowskie Rady Europy.

- Polska ratyfikowała tę umowę 15.12.1992 r., wkrótce po przystąpieniu do Rady Europy (1991)
- art. 9 – poświęcony ochronie prawa do wolności myśli, sumienia i religii
- zapewnienie, iż korzystanie ze wszystkich uwzględnionych w niej praw i wolności powinno się odbywać
bez jakiejkolwiek dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak np. religia czy przekonania
Protokół Nr 1 do Konwencji  uznano prawo rodziców do określania kierunku wychowania dzieci
zgodnie z własnymi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi.

 Międzynarodowe Pakty Praw z 1966 r. (ratyfikowane przez Polskę 3.7.1977 r.)

23

 Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

- art. 18  wolność myśli, sumienia i religii
- art. 24 unormowania dotyczące zasady równouprawnienia oraz zakazu dyskryminacji
- art. 26

 Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych

- wolność rodziców (opiekunów prawnych) do zapewnienia swym dzieciom wychowania religijnego i
moralnego zgodnie z własnymi przekonaniami.

 Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (10.12.1948 r.)
- rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ, nie podlega ratyfikacji
- art. 18  prawo do wolności myśli, sumienia i religii.

 Deklaracja z 25. 11. 1981 r. w sprawie wyeliminowania wszelkich form nietolerancji i

dyskryminacji opartych na religii lub przekonaniach

28. Pakiet ustaw z 17 maja 1989 r.

 17 maja 1989 r. – „pakiet trzech ustaw wyznaniowych”

1. Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej.
2. Ustawa o gwarancjach sumienia i wyznania.
3. Ustawa o ubezpieczeniu społecznym duchownych.

Każda z tych ustaw miała przełomowy charakter.

 Pierwsza była przełomowa w tym sensie, iż po raz pierwszy po II wojnie światowej ugruntowała ona

podłoże dla funkcjonowania Kościoła Katolickiego w Polsce.

 W drugiej po raz pierwszy skompletowano prawa człowieka do wolności sumienia i wyznania.

Zostały one zawarte w art. 2 tej ustawy. Ma charakter swego rodzaju ustawy generalnej odnosi się do
wierzących wszystkich wyznań. Posiada normy dotyczące rejestracji, regulacji majątkowych w
zakresie w jakim nie objęte są w odrębnym akcie normatywnym.

 Do 1989 r. duchowni nie podlegali ubezpieczeniom społecznym z tytułu pozostawania w stanie

duchownym.

29. Tzw. ustawy indywidualne

 Ustawy indywidualne (15)

Określają stosunek państwa do konkretnego, indywidualnie oznaczonego kościoła lub związku
wyznaniowego.
Związki wyznaniowe posiadające taką regulację:

1)

Kościół Katolicki

2)

Autokefaliczny Kościół Prawosławny

3)

Kościół Ewangelicko – Augsburski

4)

Kościół Ewangelicko – Reformowany

5)

Kościół Ewangelicko – Metodystyczny

6)

Kościół Chrześcijan – Baptystów

7)

Kościół Adwentystów Dnia Siódmego

8)

Kościół Polskokatolicki

9)

Gminy wyznaniowe żydowskie

10)

Kościół Katolicki Mariawitów

11)

Kościół Starokatolicki Mariawitów

24

12)

Kościół Zielonoświątkowy

13)

Wschodni Kościół Staroobrzędowy, nieposiadający hierarchii duchowej (rozporządzenie Prezydenta

RP !)

14)

Muzułmański Związek Religijny

15)

Karaimski Związek Religijny. Posiadają regulacje jeszcze z II RP

Art. 18. 1. Przepisy rozdziału 2 i działu III regulują stosunek państwa tylko do tych kościołów i innych
związków wyznaniowych, których sytuacja prawna i majątkowa nie jest uregulowana odrębnymi ustawami.
2. Przepisy rozdziału 2 określające uprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych mają jednakże
zastosowanie do kościołów i innych związków wyznaniowych o ustawowo uregulowanej sytuacji wówczas,
gdy odrębne ustawy określone w ust. 1 nie przewidują takich uprawnień.

(ustawa o gwarancjach sumienia i wyznania)

Art. 25 ust. 5 Konstytucji  Stosunki między Rzeczpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami
wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich
właściwymi przedstawicielami.


Umowa Ustawa !!

W przeciwnym razie – zarzut niezgodności z Konstytucją.

Problem powstaje w odniesieniu do ustaw uchwalonych przed wejściem w życie Konstytucji. Nie można
uznać ich za niekonstytucyjne, ale nie są one przykładem realizacji art. 25 ust. 5 Konstytucji.

30. Znaczenie prawa własnego związków wyznaniowych w państwowym porządku

prawnym.

Istnieją cztery teorie tłumaczące stosunek prawa państwowego do prawa wewnętrznego wspólnot
religijnych.

1. Teoria pozaprawnej natury

Akcentuje że prawo może pochodzić jedynie od państwa, a zatem prawo wewnętrzne wspólnot religijnych
nie jest prawem sensu stricte lecz ma jedynie charakter norm moralnych lub dyscyplinarnych.

2. Teoria skuteczności prawnej

Prawo kanoniczne Kościoła Katolickiego posiada moc obowiązującą wobec wszystkich ludzi (nie
funkcjonuje w jego doktrynie).

3. Teoria natury statutowej

Związki wyznaniowe nie mają osobowości publicznoprawnej, są to organizacje i zrzeszenia prywatne – ich
wewnętrzne prawo to statuty. Państwo je uznaje o ile nie są one sprzeczne z prawem.

4. Teoria recepcji

Normy prawa kanonicznego i innych związków wyznaniowych nie obowiązują automatycznie na forum
państwowym. Mogą w ściśle określonym zakresie uzyskać moc obowiązującą dzięki decyzji władz
świeckich w drodze Konkordatu czy umowy z przedstawicielami związku wyznaniowego (współcześnie
najbardziej rozpowszechniona).

Z gwarantowanej konstytucyjnie autonomii i niezależności związków wyznaniowych wynika prawo

do rządzenia się w swoich sprawach własnym prawem. Nie może ono być traktowane na równi z

25

państwowymi regulacjami ale zgodnie z teorią recepcji może ono wywoływać skutki w określonych sferach
państwowego porządku prawnego. Dzieje się tak na zasadzie wyraźnego odesłania wskazanego w
przepisach państwowych oraz z samej konstrukcji przepisów państwowych ( gdy nakazują się odwołać
ale brak wyraźnego odesłania)

31. Katalog naczelnych zasad polskiego prawa wyznaniowego

Naczelne zasady polskiego prawa wyznaniowego:

1) Zasada wolności sumienia i religii, uzupełniona o równość bez względu na wyznanie
2) Zasada równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych
3) Zasada bezstronności światopoglądowej władz publicznych
4) Zasada autonomii i niezależności związków wyznaniowych i państwa
5) Zasada współdziałania tych podmiotów
6) Zasada bilateralności (dwustronności)

Zasada jest to norma o szczególnym stopniu doniosłości.

Polski ustrojodawca akceptuje ideę rozdziału Kościoła od państwa, ale nie ma bezpośredniej regulacji tej idei w

Konstytucji. Stało się tak by zerwać z interpretacją tej zasady w PRL

Polski ustojodawca opowiedział się za formą separacji skoordynowanej (przyjaznej).

32. Konstytucyjne gwarancje wolności sumienia i religii

Fundamentem wszelkich wyznaniowych unormowań prawa polskiego jest konstytucyjnie gwarantowana

każdemu człowiekowi wolność sumienia i religii w art. 53. Postanowiono odejść od określenia wolności
sumienia i wyznania, jest to interpretowane jako znak zerwania z unormowaniami konstytucji z 1952 r., która
zaliczała wolność sumienia i wyznania do praw obywatelskich, podlegających koncesjonowaniu przez
państwo. Nie zrobiono tego konsekwentnie gdyż w art. 48 konstytucji oraz innych aktach prawnych pojawia się
określenie „wolność sumienia i wyznania” – co budzi kontrowersje

Wolność sumienia i religii została przyznana każdemu człowiekowi, a jej źródłem jest przyrodzona

godność osoby ludzkiej unormowana w art. 30, jako źródło wszelkich wolności i praw człowieka i obywatela.
Brak jest jakichkolwiek ograniczeń podmiotowych tej wolności.

Konstytucja odnośnie małoletnich dzieci podkreśla prawo ich rodziców do decydowania o ich kierunku

wychowania religijnego – art. 48. Wolność ta powinna być odpowiednio szanowana w procesie
wychowywania

Podmiotowy zakres omawianej wolności obejmuje zarówno sferę indywidualną jak i wspólnotową, a zatem

podmiotami wolności religijnej są również grupy stworzone do realizacji inspiracji religijnej – kościoły i inne
związki wyznaniowe.

Przedmiotowo wolność sumienia i religii obejmuje wolność sumienia – choć nie unormowana, ze względu

na to, iż dotyczy sfery wewnętrznej każdego człowieka, wszystkie zaś akty prawodawcze dotyczą tego ci jest
widoczne na zewnątrz. Natomiast widocznie unormowany jest w konstytucji zakres wolności religii – art.53
u.2. Zakłada ona wolność zmiany religii według własnego wyboru, wolność uzewnętrzniania religii, jej
przyjmowania i wyznawania. W sensie pozytywnym wolność religii przejawia się w:

e) Uprawianiu kultu
f) Modlitwie (forma kultu)
g) Uczestniczeniu w obrzędach
h) Praktykowaniu (przyjmowanie sakramentów, posty, pokuta)
i) Nauczaniu
j) Posiadaniu świątyń i innych miejsc kultu
k) Korzystaniu z pomocy religijnej w miejscu przebywania (duszpasterstwo więzienne)

26

l) Wychowywaniu dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami ale także w poszanowaniu wolności

dziecka

W aspekcie negatywnym zabronione jest zmuszanie zarówno do udziału w praktykach religijnych jak i

do powstrzymywania się od udziału w nim. Ponadto państwo nie ma prawa zobowiązać kogokolwiek do
ujawniania swojego światopoglądu.

Ograniczenia w wolności religii (art.53 u.5) dopuszczalne są jedynie jeśli:

a) Wprowadzone są w drodze ustawy
b) Jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia,

moralności lub wolności i praw innych osób.

Wolność sumienia i religii ponadto nie może być ograniczona wprowadzeniem stanu wojennego i wyjątkowego
– art. 233 konstytucji

Istotną gwarancję wolności sumienia i religii stanowi art. 32 konstytucji dotyczący równouprawnienia

oraz zakazu dyskryminacji. Wszyscy powinni być równo traktowani w procesie stanowienia oraz stosowania
prawa.

33. Zasada równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych

Zasada ta wyprowadzana jest z art. 25 ust 1 Konstytucji → „Kościoły i inne związki wyznaniowe są
równouprawnione”.

Powyższe unormowanie znajduje swoją podstawę w przyrodzonej godności osoby ludzkiej. Równo

traktowane są wszystkie związki wyznaniowe bez względy na formę ich regulacji prawnej. Ustrojodawca nie
zdecydował się na uprzywilejowanie któregokolwiek z kościołów czy związków wyznaniowych. Odciął się więc
dość wyraźnie za koncepcją państwa wyznaniowego. Tego typu rozwiązanie nie stoi w sprzeczności ze
stanowiskiem kościoła katolickiego.

Dokumenty Soboru Watykańskiego II:

 Deklaracja o wolności religijnej – Dignitatis humanae
 Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym - Dignitatis humanae Gaudium et spes

Kościół domaga się szeregu uprawnień dotyczących wolności religijnej, ale jednocześnie ma nadzieję, że podobne
uprawnienia będą miały inne wspólnoty religijne.

Równouprawnienie nie oznacza, że „wszystkim po równo”. Nie może być sprowadzane do

prymitywnego egalitaryzmu. Wiąże się z postulatem, aby podmioty, które odznaczają się w jednakowym stopniu
określoną cechą relewantną, były traktowane równo. Traktowanie równe to takie, w którym nie faworyzuje się, ani
nie dyskryminuje.
Podmioty, które odznaczają się innymi cechami mają prawo być traktowanie inaczej i nie jest to niezgodne z zasadą
równouprawnienia. Traktowanie inaczej to takie, które jest dokonywane w sposób zróżnicowany, ALE nie
arbitralnie. Nadal należy zastosować szereg kryteriów, szczególnie kryterium proporcjonalności.

Z zasady równouprawnienia wynika uznanie jednakowej swobody związków wyznaniowych takich kwestiach

jak:

a) Określanie własnej doktryny religijnej
b) Organizowanie kultu
c) Udzielanie posług religijnych
d) Kierowanie się swoim własnym prawem
e) Kształcenie i zatrudnianie osób duchownych

34. Zasada autonomii i niezależności

27

Art. 25 ust. 3 → “Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na
zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie (...)”.

Najważniejszą konsekwencją art. 25 ust. 3 konstytucji jest gwarancja wzajemnej nieingerencji tych

podmiotów w sprawach należących do ich właściwości.
Autonomia odnosi się do związków wyznaniowych. Ale wzajemna niezależność – zarówno do związków
wyznaniowych jak i państwa.

Niezależność przejawia się w tym, że związki mają prawo do własnej organizacji (samoorganizacji) i

samorządności – mogą tworzyć własne prawo, choć znaczenie tego prawa nie wykracza poza ich wewnętrzny
porządek. Autonomia jest gwarantowana jako wolność od ingerencji władz państwowych w procesie stanowienia
własnego prawa przez związki wyznaniowe. Nie tylko związki są niezależne od państwa, ale też państwo od
związków wyznaniowych. Niezależność ta nie ma jednak charakteru absolutnego – konstytucja mówi, że „w swoim
zakresie”.
Art. 19 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania wskazuje katalog uprawnień związków wyznaniowych
w zakresie, w jakim przysługuje im autonomia. Są to:

1) Sprawy dogmatyczne, doktrynalne i kultowe
2) Zarząd i organizacja związków wyznaniowych
3) Tworzenie materialnych warunków działalności religijnej
4) Propagowanie wyznawanej wiary
5) Działalność wynikająca z przyjmowanej doktryny

35. Zasada współdziałania

Art. 25 ust. 3 → ““Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na
zasadach (...) jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego”.

Współdziałanie polega na działalności skoordynowanej, prowadzonej wspólnie i skoncentrowanej

na dążeniu do osiągnięcia tych samych celów. W pojęciu współdziałania mieści się także wspieranie działalności
jednego podmiotu przez drugi. Współdziałanie nie oznacza jednak powiązania. Chodzi bowiem o współdziałanie
dwóch podmiotów niezależnych od siebie, realizowanie zadań partnerskich.

Celami współdziałania są wymienione w przepisie dobro człowieka, bazujące na nienaruszalności

przyrodzonej godności człowieka oraz dobro wspólne czyli zespół wartości służących całemu społeczeństwu, bez
wykluczania jakiejkolwiek jego części
Zasadę tą należy pojmować w korelacji z zasadą autonomii – podmioty są niezależne.

Chodzi o współdziałanie w tej sferze, gdzie cele państwa i związków wyznaniowych zbiegają się – dobro
człowieka, dobro wspólne, godność człowieka

36. Zasada bezstronności

Zasada wyprowadzana z art. 25 ust. 2 Konstytucji → „Władze publiczne w RP zachowują bezstronność w sprawach
przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu
publicznym”.

Pojęcie „neutralności” jest dość charakterystyczne dla skrajnych modeli separacji (Francja), dlatego w

naszej konstytucji użyto słowa „bezstronność”. Bezstronność którą mają cechować się władze publiczne, zarówno
organy państwowe jak i samorządowe, to postawa zobiektywizowana, wolna od uprzedzeń zakładająca
jednakowe odniesienie do wszystkich przekonań. W cytowanym przepisie zakres spraw objętych tą zasadą jest dość
szeroki.

Jeżeli mamy jakiś wzorzec zachowania, stosujemy go do każdego światopoglądu, nie można jednego

promować, innego dyskryminować. Państwo nie może też składać deklaracji o prawidłowości pewnych przekonań
światopoglądowych i fałszywości innych. Nie może promować jednego konkretnego światopoglądu. Władze
publiczne są zobowiązane do zachowania bezstronności wobec przekonań (!) – nie tylko religijnych, ale i
światopoglądowych czy filozoficznych. Nie może być mylona z bezstronnością aksjologiczną. (!)

28

37. Zasada bilateralności

Zasada wyprowadzana z art. 25 ust. 4 i 5 → „Stosunki między RP a Kościołem Katolickim określają umowa
międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy”.
„Stosunki między RP a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na
podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami”.

Podstawą regulacji stosunków państwa i określonych związków wyznaniowych mają być dwustronne

(bilateralne) umowy. Wykluczone jest zatem aby państwo określało swoje stosunki z kościołem katolickim i innymi
wyznaniami jednostronnie.

Ta myśl realizowana jest na dwa sposoby, w zależności od tego, czy mamy do czynienia z kościołem

katolickim – oznacza zawarcie umowy międzynarodowej ze Stolicą Apostolską posiada ona bowiem ius
contrahendii i dlatego stosunki z nią podlegają szczególnej regulacji – w formie Konkordatu. Nie jest to jedyna
podstawa stosunków państwo – KK, stosunki te bowiem określają także ustawy jednak ich przepisy muszą być
zgodne z postanowieniami konkordatu.

Jeśli chodzi o stosunki państwa z innymi związkami wyznaniowymi niekatolickimi – ustawy

uchwalane na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z właściwymi przedstawicielami. Umowy takie nie
są źródłem prawa powszechnie obowiązującego ale stanowią conditio sine qua non uchwalenia późniejszej ustawy o
stosunku państwa do danego związku wyznaniowego (musi być substancjalna zgodność ustawy i umowy)

38. Zakaz dyskryminacji ze względu na religię lub światopogląd (podstawy

konstytucyjne, przepisy k.p.)

Wymóg równego traktowania wszystkich ludzi bez względu na ich światopogląd czy religię jest skorelowany z

zakazem dyskryminacji na tym polu. Gwarantem tego jest art. 32 Konstytucji RP. Zakaz dyskryminacji wynika
również z szeregu wielostronnych umów międzynarodowych. Zakaz dyskryminacji opartej na religii i
światopoglądzie obejmuje wszystkie dziedziny życia

Szczególnie narażona na działania dyskryminacyjne jest sfera zatrudnienia. Zakaz dyskryminacji opartej na

przekonaniach o charakterze religijnym stanowi jedną z podstawowych zasad prawa pracy określonych w Kodeksie
Pracy. Normy dotyczące dyskryminacji religijnej są tam szeroko rozbudowane. Już wśród podstawowych zasad
prawa pracy (rozdział II KP) zawarto zakaz dyskryminacji, która byłaby oparta na religii czy wyznaniu (art. 11

3

KP). Przeciwdziałanie takiej dyskryminacji należy do obowiązków pracodawcy. W przypadku naruszenia przez
pracodawcę zasad równego traktowania w zatrudnieniu pracownik ma prawo do odszkodowania w wysokości nie
niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę

Rozdział II a działu I Kodeksu – „Równe traktowanie w zatrudnieniu”. Przepisy tego rozdziału zostały

zdeterminowane przez treść doktryny systemowej z 27.11.2000r. W tym rozdziale przyjęto zasadę, że równe
traktowanie oznacza brak dyskryminacji. Sama dyskryminacja nie została zdefiniowana in genere, są jednak
definicje poszczególnych jej rodzajów:

1) dyskryminacja bezpośrednia
2) dyskryminacja pośrednia
3) polecenie dyskryminowania (polega na zachęcaniu do naruszania zasady równego traktowania)
4) molestowanie (niesłusznie kojarzone tylko z molestowaniem seksualnym – może być molestowanie w ogóle,

polegające na naruszeniu godności, upokorzeniu pracownika)

KP określa zachowania, które nie są dyskryminacją, mimo że chodzi o zachowania dotyczące zróżnicowania
pracowników:

 art.18

3b

§ 2 p.1 – dopuszczalne niezatrudnienie pracownika ze względu na religię lub światopogląd,

uzasadnione rodzajem pracy, wymaganiami zawodowymi lub sposobem jej wykonywania

 art.18

3b

§ 3 – uprzywilejowanie wyrównawcze

 art.18

3b

§ 4 – dotyczy zatrudnienia realizowanego w ramach organizacji światopoglądowo zorientowanych –

tu możliwość zróżnicowania pracowników jest większa

1) jeśli w szczególności kościoły są właścicielami zakładów pracy, to możliwe jest zróżnicowanie

pracowników ze względu na przekonania religijne

2) ale jest ograniczenie – istotne, uzasadnione i usprawiedliwione wymagania zawodowe

39. Zrzeszenia w celach religijnych

a) Uwagi ogólne - prawo do zrzeszania się w celach religijnych:

29

 jest prawem wolnościowym przysługującym każdemu człowiekowi
 jest zagwarantowane przez Konstytucję RP, akty prawa międzynarodowego, wspólnotowego

oraz ustawy

 jego konkretyzacja nastąpiła w ustawie o gwarancjach wolności sumienia i wyznania:

 sposoby jego realizacji:



prawo do kontaktowania się ze współwyznawcami, w tym uczestniczenie w

pracach organizacji religijnych o zasięgu międzynarodowym



prawo do zrzeszania się w organizacjach świeckich

 może być realizowane przez:



inicjowanie założenia organizacji o celach religijnych



przystępowanie do w/w organizacji

 ograniczenia mogą wynikać tylko z przepisów:



Konstytucji RP – zakaz istnienia na terytorium RP organizacji odwołujących się

w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu,
faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada
lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu
zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie
struktur albo członkowstwa



obowiązujących ustaw – przede wszystkim ustawa z 7.4.1989 r. – Prawo o

stowarzyszeniach – stowarzyszenie może założyć grupa przynajmniej 15 osób
posiadających obywatelstwo polskie oraz zamieszkanie na terytorium RP oraz
pełną zdolność do czynności prawnych

 typy organizacji religijnych:

 ze względu na podstawę prawną:



działające na podstawie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania



działające na podstawie ustaw regulujących w sposób indywidualny status

prawny poszczególnych kościołów i innych ZW

 ze względu na uprawnienia jednostki do ich tworzenia:



powstałe z inicjatywy jednostek



powstałe z inicjatywy jednostek, ale za aprobatą władzy kościelnej



powstałe z inicjatywy władz ZW

 ze względu na stosunek do przepisów ustawy – Prawo o stowarzyszeniach (PoSU):



podlegające PoSU



podlegające PoSU z wyłączeniami określonymi w ustawie



niepodlegające PoSU

 ze względu na samodzielność organizacyjną:



posiadające osobowość prawną



działające w ramach kościelnych osób prawnych

b) podział form zrzeszeń religijnych:

 organizacje działające poza strukturami i nadzorem ZW:

 organizacje świeckie:



podlegają przepisom PoSU



uzyskują osobowość prawną wraz z wpisem do KRS



realizują statutowe cele religijne



są to organizacje o cechach niezarobkowych



mogą prowadzić działalność gospodarczą, a także gromadzić środki majątkowe

poprzez zbieranie składek członkowskich, otrzymywanie spadków, darowizn,
zapisów, a także korzystanie z ofiarności publicznej

30



nadzór nad ich działalnością sprawują właściwi miejscowo

starostowie/prezydenci miast

 organizacje zrzeszające katolików - na podstawie art. StKKatU:



realizują ideały chrześcijańskie według własnych programów



działają na podstawie PoSU

 stowarzyszenia wyznaniowe:

 ich istnienie jest przewidziane w 7 ustawach regulujących w sposób indywidualny

stosunek P do poszczególnych ZW

 działają za aprobatą właściwych dla siebie władz ZW
 zaliczamy do nich:



organizacje katolickie



organizacje ewangelickie



organizacje zielonoświątkowe



organizacje adwentystyczne



organizacje baptystyczne



organizacje wyznaniowe żydowskie



bractwa prawosławne

 władza określonego ZW (z wyłączeniem związku gmin wyznaniowych żydowskich),

aprobując założenie nowej organizacji, wyznacza jej kapelana (asystenta kościelnego
opiekuna kościelnego), co stanowi wyraz działalności tej organizacji w łączności z
hierarchią kościelną

 cele ich działania określone są w ustawach indywidualnych – generalnie podejmują się

one działalności zgodnej z nauką danego ZW w zakresie społeczno-kulturalnym,
oświatowo-wychowawczym i charytatywno-opiekuńczym

 stosuje się do nich przepisy PoSU z wyjątkiem uregulować dotyczących:



cofnięcia aprobaty kościelnej:



jej bezpośrednim następstwem nie jest wygaśnięcie organizacji



określone stowarzyszenie przestaje być stowarzyszeniem wyznaniowym i

stosuje się do niego w całej rozciągłości przepisy PoSU



organizacja taka działa do momentu rozwiązania zgodnie z prawem



w dalszym ciągu obowiązuje statut tej organizacji



rozwiązania stowarzyszenia - tryby:



na podstawie uchwały własnej



na podstawie decyzji sądu rejestrowego – na wniosek: prokuratora, organu

sprawującego nadzór (starosty) bądź właściwych władz kościelnych



majątku po zlikwidowanym stowarzyszeniu – mają zastosowanie przepisy prawa

wewnętrznego danego ZW – w przypadku organizacji kościelnych mają
zastosowanie przepisy prawa kanonicznego o majątku zlikwidowanych
kościelnych osób prawnych i majątek ten przechodzi na kościelną osobę prawną
hierarchicznie nadrzędną

 organizacje kościelne:

 ich tworzenie przewidują ustawy regulujące w sposób indywidualny status prawny 6

kościołów:



KK



PAKP



KEwang-Met



KKatMar



KPolskokat

31



StatoKMar

 Cele KK i PAKP – działalność na rzecz formacji religijnej, kultu publicznego, nauki

katolickiej (prawosławnej) oraz przeciwdziałanie patologiom społecznym i ich skutkom

 Ich tworzenie należy do kompetencji władz zwierzchnich tych kościołów
 Nie stosuje się względem nich PoSU

40. Prawo personelu medycznego do powstrzymywania się od zabiegu sprzecznego z

sumieniem

„Klauzula sumienia” lub „sprzeciw sumienia” to prawo do postępowania zgodnie z własnym sumieniem,
a także wolność od przymusu postępowania wbrew swemu sumieniu, a więc odmowa wykonania
obowiązku nałożonego zgodnie z prawem z powołaniem się na przekonania religijne lub moralne. Klauzula
sumienia jest uważana za prawo o charakterze fundamentalnym, które ograniczone może być jedynie w
sytuacjach wyjątkowych.

Lekarze oraz pomocniczy personel medyczny mają prawo powstrzymania się od wykonania

świadczeń zdrowotnych (medycznych) niezgodnych z zasadami, które przyjęli w sumieniu. Mogą w
szczególności odmówić uczestnictwa w zabiegu przerwania ciąży (aborcji).

Osoby zamierzające powstrzymać się od wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z

sumieniem są zobowiązane do:

e) uprzedniego powiadomienia na piśmie odpowiedniego przełożonego
f) uzasadnienia swojej odmowy
g) odnotowania tego faktu w dokumentacji medycznej
h) powinien wskazać również „realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w

innym zakładzie opieki zdrowotnej”

Korzystając z prawa do powstrzymania się od dokonania zabiegu sprzecznego z sumieniem, lekarz i
pomocniczy personel medyczny nie mogą naruszać ciążącego na nich obowiązku udzielania pomocy w
każdym przypadku niebezpieczeństwa utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

41. Przestępstwo dyskryminacji wyznaniowej

Art.194 KK

„

Kto ogranicza człowieka w przysługujących mu prawach ze względu na jego

przynależność wyznaniową albo bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do lat 2

.”

Celem tego przepisu jest zapewnienie równych praw wszystkim, bez względu na wyznawany

światopogląd. Motywem działania sprawcy jest przynależność wyznaniowa bądź bezwyznaniowość
pokrzywdzonego. Może być ono popełnione tylko z winy umyślnej i tylko z zamiarem bezpośrednim.
Popełnić je można zarówno przez działanie jak i zaniechanie. Przestępstwo to uważa się za dokonane w
momencie wystąpienia skutku w postaci faktycznego ograniczenia pokrzywdzonego w prawach. Jest to
powszechny występek, ścigany w trybie publiczno - skargowym.

42. Przestępstwo złośliwego przeszkadzania w wykonywaniu aktu religijnego

Art.195 KK §1. „Kto złośliwie przeszkadza publicznemu wykonywaniu aktu religijnego kościoła lub

innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”
§2. „Tej samej karze podlega, kto złośliwie przeszkadza pogrzebowi, uroczystościom lub obrzędom
żałobnym.”

Przedmiotem ochrony jest prawo wierzących do niezakłóconego uczestnictwa w obrzędach

religijnych zgodnie z zasadami swojego wyznania. Czynnością sprawczą jest działanie, które polega na
złośliwym przeszkadzaniu w realizacji aktu religijnego, wykonywanego grupowo. Objęte są ochroną także

32

akty wykonywane indywidualnie w miejscu publicznym. Przestępstwo to jest przestępstwem umyślnym,
które popełnić można z zamiarem bezpośrednim. Jest to powszechny występek, ścigany w trybie publiczno –
skargowym.

43. Przestępstwo obrazy uczuć religijnych

Art.196 KK

„Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej

lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”

Uważane jest za popełnione wówczas gdy znieważenie miało charakter publiczny. Często ma formę

okazywania pogardy wobec określonych przedmiotów lub miejsc poprzez wypowiedź (ustną lub pisemną)
jak również gest. Przestępstwo może być popełnione z winy umyślnej zarówno w zamiarze bezpośrednim
jak i ewentualnym. Jest to powszechny występek ścigany w trybie publiczno – skargowym.

44. Cywilnoprawna ochrona swobody sumienia

Prawo cywilne zapewnia szeroką ochronę swobody sumienia oraz uczuć religijnych w ramach ochrony
dóbr osobistych

. Są to uznane przez prawo wartości obejmujące fizyczną i psychiczną integralność człowieka, jego

indywidualność, godność, pozycję w społeczeństwie



art. 23 KC – zapewnia ochronę dóbr osobistych, do których zalicza również swobodę sumienia oraz

niewymienione w przepisie uczucia religijne



art. 24 KC – w przypadku zagrożenia cudzym działaniem swobody sumienia lub uczuć religijnych -

ten czyje dobro jest zagrożone może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne
Natomiast w przypadku dokonanego naruszenia poszkodowany może żądać usunięcie skutków (może
polegać na złożeniu odpowiedniego oświadczenia, posiadającego odpowiednią formę i treść),
zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny

45. Państwo Miasta Watykańskiego

Państwo Watykańskie powstało na mocy Traktatu Laterańskiego z 1929r. Miał to być ekwiwalent za

zaanektowanie w 1870 r. państwa kościelnego. Państwo watykańskie posiada swoje terytorium (0,44km

2

).

Włochy uznały jego suwerenność i wyłączną jurysdykcję Stolicy Apostolskiej w stosunku do tego państwa
oraz zadeklarowały brak ingerencji ze strony rządu włoskiego w stosunku do tego państwa. Zgodnie z
norami prawa międzynarodowego zakazany jest przelot samolotów nad terytorium Państwa Watykańskiego.
Włochy zobowiązały się do udzielania pomocy: policja, dostarczanie wody, połączenia kolejowe, linie
telefoniczne, itp.

Część mieszkańców posiada obywatelstwo (brak jednak ludności związanej historyczne z państwem)

watykańskie. Ludność: kardynałowie, urzędnicy, osoby, którym Najwyższy Kapłan zezwala na pozostanie
na terytorium (dodatkowo może im nadać obywatelstwo). Na czele państwa stoi Najwyższy Kapłan (papież),
który posiada pełnię władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Na jego terytorium ma główną
siedzibę papież oraz centralne instytucje Kościoła Katolickiego. Władza ustawodawcza delegowana jest na
Komisję ds. Państwa watykańskiego, wykonawczą sprawuje Przewodniczący Komisji a władzę
sądowniczą sprawują organy sądowe określone w ustawach.

PAPIEŻ

(PEŁNIA WŁADZY)

delegacja dla poszczególnych podmiotów

Sądownicza

33

Ustawodawcza Wykonawcza w imieniu Ojca Św.

Komisja ds. Państwa Przewodniczący Komisji organy sądowe

Watykańskiego wspomagany przez Sekretarza

Generalnego i w-ce Sekretarza Generalnego

Stolica Apostolska a państwo watykańskie to dwa odrębne i różne jakościowo byty. Między tymi

podmiotami istnieje unikalny związek oraz cały szereg zależności. Główny cel państwa watykańskiego to:
zabezpieczenie wolności Stolicy Apostolskiej i zapewnienie Biskupowi Rzymu niezależności w
sprawowaniu jego misji. Nie ma prawa legacji, jednakże może zawierać umowy międzynarodowe
(dwustronne i wielostronne). Należy do organizacji międzynarodowych, bierze udział w konferencjach
międzynarodowych –

jest zatem odrębnym od Stolicy Apostolskiej podmiotem prawa

międzynarodowego. Klasyfikowane jest jako, jako byt geopolityczny: kompleks budowli z przywilejem
eksterytorialności, quasi-państwo, państwo lilipucie, państwo (w zależności od doktryny)

46. Stolica Apostolska jako podmiot prawa międzynarodowego

Stolica Apostolska jest najwyższym organem Kościoła katolickiego (Biskup Rzymu + zespół organów

pomocniczych). Jej podmiotowość prawna jest potwierdzona w Paktach Laterańskich z 1929r. Stolica
apostolska nie jest państwem. Jest tytulariuszem podwójnej podmiotowości w stosunkach
międzynarodowych z racji podwójnej podmiotowości – duchownej i doczesnej. Posiada podmiotowość
wtórną (uznanie jej podmiotowości przez inne podmioty prawa międzynarodowego, w szczególności przez
poszczególne państwa). Stolica Apostolska posiada prawo legacji (ius legatum) – realizuje je poprzez
posiadanie swoich przedstawicieli przy rządach państw (legacja czynna). Legację czynną wykonują
nuncjusze i pronuncjusze. Akredytuje u siebie przedstawicieli państw (legacja bierna). Stolica Apostolska
jest członkiem wielu organizacji międzynarodowych (FAO, IAEA, OBWE), akredytując przy nich swoich
przedstawicieli.

Posiada również zdolność traktatową (ius contrahendi), którą realizuje przede wszystkim poprzez

zawieranie konkordatów z innymi państwami. Przy zawieraniu konkordatów charakterystyczne jest to, że
zawierają ją strony nierówne jakościowo. Stolica Apostolska bowiem nie dysponuje środkami przymusu,
które mogłyby służyć do egzekwowanie postanowień umów – w przeciwieństwie do państw. Ratyfikacji
konkordatów ze strony Stolicy Apostolskiej dokonuje papież – bez konieczności uzyskania zgody
jakiegokolwiek organu, a ich promulgacja dokonuje w dzienniku urzędowym Stolicy Apostolskiej Acta
Apostolicae Sedis.

47. Legaci papiescy (pojęcie, rodzaje)

Przedstawiciele dyplomatyczni - przedstawiciele, którym zleca się specjalne zadania wobec Kościołów
partykularnych różnych krajów, państw lub organizacji międzynarodowych. Legat reprezentuje na stałe
Papieża (jest przez niego mianowany).

Kategorie legatów:
a) Delegat apostolski:

 Sprawują funkcję tylko na płaszczyźnie religijnej
 Ustanawiani przy episkopacie kościoła partykularnego, a nie przy władzach państwowych
 Wysyłani do krajów, z którymi SA nie utrzymuje stosunków dyplomatycznych

b) Nuncjusz - stały przedstawiciel dyplomatyczny Stolicy Apostolskiej przy Episkopacie i przy

państwie dzielimy ich na:



Nuncjuszy apostolskich – są to przedstawiciele papieża w randze ambasadorów, są
dziekanami korpusu dyplomatycznego



Pronuncjuszy – są przedstawicielami w krajach gdzie Stolica Apostolska nie posiada
korpusu dyplomatycznego



Internuncjuszy -

c) Legaci SA, obserwatorzy SA, obserwatorzy ad hoc - legaci będący przy organizacjach

międzynarodowych lub konferencjach międzynarodowych

34

Przywileje:

 Nietykalność osobista
 Nietykalność pomieszczeń misji, archiwów i środków transportu

Kompetencje legatów papieskich:

o Popieranie współpracy miedzy Stolicą Apostolską i władzami danego państwa
o Prowadzenie rozmów w sprawach dotyczących stosunków miedzy Kościołem a państwem,

zwłaszcza dotyczących umów, konkordatu

o Współpraca z biskupami w danym państwie
o

Przesyłanie do SA informacji o sytuacji K w danym państwie

o Informowanie o stanowisku i decyzjach papieskich
o

Kierowanie procesem informacyjnym dotyczącym kandydatów na stanowisko biskupie

o

Promocja praw człowieka

48. Polskie konkordaty

Konkordat z 10.2.1925r.

o

Ratyfikowany 27 marca 1925r.

o

Ze strony polskiej głównym negocjatorem tego dokumentu był w Rzymie Stanisław Grabski

o

W artykule pierwszym zagwarantowano Kościołowi katolickiemu w Polsce "swobodne

wykonywanie jego władzy duchownej, jak również swobodną administrację i zarząd sprawami majątkowymi
zgodnie z prawami boskimi i prawem kanonicznym". Kościół katolicki uzyskał niemal całkowitą swobodę
w obsadzie i nominacjach godności kościelnych – tylko w nielicznych przypadkach państwo miało prawo
weta,

o

Katolickie duchowieństwo uzyskało całkowitą i niczym nieograniczoną swobodę w

komunikowaniu się z kościelnym zwierzchnictwem, w tym również oczywiście ze Stolicą Apostolską. Ten
zapis wyłączał kontrolę państwa nie tylko nad korespondencją, ale także nad wszelkimi innymi formami
wypowiedzi – listami apostolskimi, orędziami i tym podobnymi dokumentami. Ponadto kler uzyskał
specjalne prawa w traktowaniu przed sądami powszechnymi w sprawach karnych,

o

Artykuł XIII konkordatu wprowadzał obowiązek nauczania religii w szkołach powszechnych i

średnich,

o

Państwo zobowiązywało się do bracchium saeculare, tj. do udzielania pomocy w wykonywaniu

dekretów kościelnych. Rezygnowało przy tym z podatków i wszelkich opłat od budynków i urządzeń,
służących celom religijnym, i zobowiązywało się do wypłacania duchownym katolickim uposażeń i rent –
do czasu uregulowania spraw majątkowych Kościoła związanych z utratą jego dóbr na rzecz zaborców,

o W konkordacie Stolica Apostolska de facto uznała nowe granice Rzeczypospolitej, bowiem

zobowiązała się do dostosowania granic diecezji do polskich granic administracyjnych,

o

nieobsadzanie cudzoziemcami stanowisk przełożonych zakonów bez zgody polskich urzędników

państwowych,

o

biskupi zostali zobowiązani do składania przysięgi wierności prezydentowi państwa,

o

"Należy go zaliczyć do tych konkordatów, które kościół w jego działalności możliwie najmniej

krępują, a zostawiają mu maksimum swobody", ksiądz prof. B. Wilamowski

Konkordat między Stolicą Apostolską i RP

o podpisany 28 lipca 1993r. (w Warszawie)
o ratyfikowany 23 lutego 1998r. (jako ciekawostka: Ojciec Święty ratyfikował Konkordat zawarty 28

lipca 1993 r. między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską; Przed południem tego samego dnia
prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Aleksander Kwaśniewski ratyfikował w Warszawie tenże Konkordat w
imieniu Rzeczypospolitej Polskiej)

o

przepisy tej umowy dotyczą sytuacji prawnej Kościoła katolickiego i katolików, gwarantując im

możliwość realizacji wolności religijnej w wymiarze indywidualnym i wspólnotowym.

o

Stwarza podstawy dla współpracy między Kościołem i państwem w duchu wzajemnego

poszanowania autonomii i niezależności obu stron we właściwych im sferach działania

o

Przewiduje m.in. uznanie osobowości prawnej Kościoła i jego instytucji, gwarantuje swobodne

sprawowanie jego misji, nauczanie religii w szkołach publicznych, możliwość zakładania i prowadzenia

35

placówek oświatowych i wychowawczych, opiekę duszpasterską nad żołnierzami, uznanie prawomocności
małżeństwa kanonicznego, prawo Kościoła do posiadania i wykorzystywania własnych środków
społecznego przekazu oraz do obecności w programach państwowego radia i telewizji

o

Przewiduje m.in. uznanie osobowości prawnej Kościoła i jego instytucji, gwarantuje swobodne

sprawowanie jego misji, nauczanie religii w szkołach publicznych, możliwość zakładania i prowadzenia
placówek oświatowych i wychowawczych, opiekę duszpasterską nad żołnierzami, uznanie prawomocności
małżeństwa kanonicznego, prawo Kościoła do posiadania i wykorzystywania własnych środków
społecznego przekazu oraz do obecności w programach państwowego radia i telewizji

o

Określa święta kościelne będące zarazem dniami wolnymi od pracy

o

Nadaje ślubom kościelnym rangę związków cywilnych wprowadzając instytucję tzw. małżeństwa

kanonicznego

o

Na mocy Konkordatu państwo zobowiązuje się też do subwencjonowania Papieskiej Akademii

Teologicznej w Krakowie oraz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, a także w miarę możliwości do
udziału w kosztach utrzymania dóbr kultury należących do Kościoła katolickiego

o

unormowania Konkordatu powinny być interpretowane z uwzględnieniami wykładni przyjętej w

deklaracji Rządu RP z 15.4.1997r. w celu zapewnienia jasnej wykładni przepisów Konkordatu między SA i
RP

Można ogólnie stwierdzić, że gwarancje konkordatowe są realizacją gwarancji konstytucyjnych.

Zapewniają one możliwość uzewnętrzniania przez jednostkę swoich przekonań religijnych nie tylko
w wymiarze indywidualnym, ale także wspólnotowym, a nawet instytucjonalnym.

49. Specyfika konkordatu jako umowy międzynarodowej

Konkordat jest umową bilateralną, regulowaną przez międzynarodowe prawo publiczne, zawieraną

między Stolicą Apostolską a państwem, która reguluje sytuacje prawną Kościoła oraz katolików w danym
państwie. Konkordaty są umowami specyficznymi na tle innych umów międzynarodowych z racji tego, że w
razie sporu co do wykładni konkordatu nie stosuje się w stosunku do nich arbitrażu międzynarodowego.

Z

e względu na ich różnoraki zakres wyróżniamy konkordaty całościowe i częściowe (parcjalne).

Negocjacje trwają zazwyczaj dłużej niż przy zawieraniu innych umów międzynarodowych, a z inicjatywą
występują określone władze państwowe. Z reguły zawierane bezterminowo rzadziej na czas określony.
Konkordaty wygasają tak jak inne umowy międzynarodowe w skutek: zgody stron, upływy czasu/terminu,
jednostronnego zerwania( gdy w konkordacie znajduje się klauzula denuncjacyjna), naruszenia istotnych
postanowień umowy przez jedną ze stron.

50. Katalogi osób prawnych Kościoła katolickiego i ich organy

ogólnopolskie: Konferencja Episkopatu Polski, która jest reprezentowana przez swoje organy (Prezydium,
Radę Główną oraz Sekretariat). W sprawach majątkowych występuje Prezydium.



terytorialne:

o metropolie – (prowincje kościelne) metropolita
o archidiecezje – arcybiskup lub administrator archidiecezji
o diecezje – biskup diecezjalny lub administrator diecezji
o administratury apostolskie – administratorzy apostolscy
o parafie – proboszcz lub administrator parafii



mieszane

o

kościoły rektoralne – rektor

o Caritas Polska – dyrektor
o Caritas diecezji – dyrektor
o

Papieskie Dzieła Misyjne – dyrektor krajowy



personalne

o Ordynariat Polowy – ordynariusz polowy
o

kapituły – prepozyta lub dziekan

o parafie personalne – proboszcz lub administrator parafii
o

Konferencje Wyższych Przełożonych zakonnych Męskich oraz Żeńskich – przewodniczący

o zakony – wyżsi przełożeni
o prowincje zakonów – przełożony/na prowincji

36

o

opactwa, klasztory niezależne i domy zakonne – opat lub przełożony

o

wyższe seminaria duchowne diecezjalne – dyrektor

o

niższe seminaria duchowne – dyrektor

o

wyższe i niższe seminaria duchowne zakonne – rektor i dyrektor



kościelne zakłady naukowe

o KUL – Wielki kanclerz i Rektor KUL
o

Papieska Akademia Teologiczna (Kraków), Papieski Wydział Teologiczny (Poznań, Wrocław,

Warszawa), Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna (Kraków)
inne kościelne instytuty naukowe i dydaktyczno-naukowe kanonicznie erygowane.

51.

Sposoby nabywania osobowości prawnej przez jednostki organizacyjne Kościoła

katolickiego

1) Z mocy ustawy:

A) kościelne jednostki organizacyjne, istniejące w dniu wejścia w życie ustawy z 17.5.1989r. o

stosunku Państwa do Kościoła katolickiego, nabyły osobowość prawną z mocy samego prawa,
jeśli zostały wymienione imiennie lub rodzajowo w art.6-9 ustawy

B) jednostki tworzone po dniu wejścia w życie ustawy, które zostały wymienione rodzajowo w

art.7-9 ustawy, również zyskują osobowość prawną ex lege – władze kościelne są obowiązane do
powiadomienia właściwych organów państwowych o nabyciu osobowości prawnej przez nowo
utworzoną jednostkę organizacyjną (powiadomienie do Ministra MSWiA lub wojewody)

2) Rozporządzenie Ministra MSWiA – dotyczy jednostek niewymienionych a art.6-9 ustawy i których

nie dotyczą również przepisy szczególne

3) Rejestracja sądowa:

A) fundacje kościelne – na podstawie ustawy z 6.4.1984r. o fundacjach
B) organizacje katolickie – to organizacje założone z inicjatywy wiernych i za aprobatą władzy

kościelnej i których celem jest działalność społeczno-kulturalna, oświatowo-wychowawcza i
charytatywno-opiekuńcza. Osobowość prawną nabywają na podstawie ustawy z 7.4.1989r. –
Prawo o stowarzyszeniach

52. Osobowość prawna jednostek organizacyjnych niekatolickich związków

wyznaniowych

1) Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

a) Jako całość – Sobór lokalny, Święty Sobór Biskupów, Prawosławny Metropolita Warszawski i Całej

Polski

b) Diecezje – biskupi
c) Prawosławny Ordynariat Wojska Polskiego – prawosławny ordynariusz wojskowy
d) Parafie – proboszczowie
e) Klasztory – przełożeni
f) Prawosławne Seminaria Duchowne – rektorzy
g) Szkoły ikonografii cerkiewnej lub śpiewu cerkiewnego – dyrektorzy
h) Prawosławny Metropolitarny Ośrodek Miłosierdzia – dyrektor
i) Bractwo Młodzieży Prawosławnej – przewodniczący
j) Bractwa Cerkiewne – przewodniczący

2) Kościół Ewangelicko – Augsburski

a) Jako całość – Synod Kościoła, Rada synodalna, Konsystorz, Biskup Kościoła
b) Diecezje – synod diecezjalny, rada diecezjalna, biskup diecezjalny
c) Parafie – zgromadzenie parafialne, rada parafialna, proboszcz
d) Diakonaty – zarząd, rada sióstr, rada opiekuńcza

3) Kościół Ewangelicko – Reformowany

37

a) Jako całość - Prezes konsystorz lub biskup
b) Parafie – prezes lub viceprezes Kolegium Kościelnego, proboszcz

4) Kościół Ewangelicko – Metodystyczny

a) Jako całość - Rada Kościoła, prezydium
b) Parafie – rada parafialna, pastor jako organ

5) Kościół Chrześcijan Baptystów

a) Jako całość - Krajowa Konferencja Kościoła, Rada Kościoła, Prezydium Rady Kościoła
b) Okręgi Kościoła – Rada okręgu,
c) Zbory Kościoła – Rada Zboru
d) Seminaria i szkoły teologiczne – rektorzy

6) Kościół Adwentystów Dnia Siódmego

a) Jako całość – Zjazd kościoła, Rada Kościoła, Zarząd Kościoła, Przewodniczący Kościoła[
b) Diecezje – przewodniczący diecezji
c) Wyższe Seminarium… .- dyrektorzy

7) Kościół Polskokatolicki

a) Jako całość – Synod Ogólnopolski, Rada Synodalna, Zwierzchnik Kościoła
b) Diecezje – biskupi ordynariusze
c) Parafie – proboszczowie
d) Seminaria – rektorzy
e) Zakony – przełożeni

8) Kościół Katolicki Mariawitów

a) Jako całość – Kapituła Generalna, Rada Przełożonych, Arcybiskup lub Arcykapłanka
b) Kustodie – kustosz lub kustodianka
c) Parafie – rada parafialna, proboszcz
d) Zgromadzenie Kapłanów Mariawitów– minister generalny
e) Zgromadzenie Sióstr Mariawitek – przełożona generalna
f) Klasztory sióstr mariawitek – przełożona lub siostra starsza

9) Kościół Starokatolicki Mariawitów

a) Jako całość – Synod, Rada synodalna, Biskup Naczelny
b) Diecezje – biskup ordynariusz
c) Parafie – rada parafialna, proboszcz
d) Zgromadzenia zakonne – przełożeni
e) Seminaria – rektorzy

10) Kościół Zielonoświątkowy

a) Jako całość – Synod Kościoła, Naczelna Rada Kościoła, Prezydium, Prezbiter Naczelny
b) Okręgi – prezbiter okręgowy
c) Zbory – pastorzy
d) Seminaria – rektorzy

11) Wschodni Kościół Staroobrzędowy

a) Jako całość – Naczelna Rada Staroobrzędowców
b) Staroobrzędowe gminy wyznaniowe - Walne Zgromadzenie, Rada Gminy

38

12) Muzułmański Związek Wyznaniowy

a) Jako całość – Mufti 

13) Karaimski Związek Wyznaniowy

a) Jako całość – Hachan 

53. Wyznaniowa forma zawarcia małżeństwa cywilnego

Wyznaniowa forma zawarcia małżeństwa cywilnego została wprowadzona na podstawie Konkordatu
zawartego ze Stolicą Apostolską w 1993r. art. 10 i dzięki art. 25 Konstytucji RP inne związki wyznaniowe
powołując się na zasadę równouprawnienia rozszerzyły wyznaniową formę zawarcia małżeństwa cywilnego
na siebie (te z uregulowaną sytuacją prawną)
PROCEDURA ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA CYWILNEGO W FORMIE WYZNANIOWEJ

I.

czynności wstępne kierownika USC

i) stwierdzenie tożsamości i pełnoletności
j) odbiór oświadczenia o braku przeszkód małżeńskich
k) wydanie zaświadczenia o braku przeszkód (ważne 3 miesiące)

II. czynności wstępne osoby duchownej

l) pouczenie o skutkach prawnych małżeństwa cywilnego
m) przyjęcie oświadczenia woli o chęci uzyskania skutków cywilnych małżeństwa

wyznaniowego

III. zawarcie małżeństwa z chwilą wygłoszenia przysięgi (przysięga religijna; są małżeństwem w

oczach Kościoła lub innego związku wyznaniowego)

IV. sporządzenie zaświadczenia o zawarciu małżeństwa (tylko uprawniona osoba duchowna)
V. w terminie zawitym 5 dni musi być przekazane do USC (jeżeli nie będzie to siła wyższa,

która spowodowała opóźnienie i będzie po terminie, to małżeństwo jest nieważnie



można żądać odszkodowania)

VI. sporządzenie aktu małżeństwa przez kierownika USC (w tym momencie małżeństwo staje się

ważne ze względu prawa cywilnego



formalnie są od tej chwili małżeństwem w świetle

prawa cywilnego)

VII.

odmowa sporządzenia akty: zaświadczenie po terminie lub gdy są braki formalne

Stwierdzenie nieważności małżeństwa na gruncie kanonicznym nie wywołuje skutku na gruncie prawa
cywilnego.

54. Zasady organizowania nauki religii w polskich szkołach publicznych

Zgodnie z obowiązującą Konstytucją (art. 53 ust.4) przedmiotem nauczania w szkołach publicznych może
być religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej – zarówno
ustawowej jak i rejestrowej
Zasady organizowania nauczania religii w szkołach i przedszkolach publicznych oraz zatrudniania
nauczycieli religii zostały unormowane w:

n) ustawie z 7 września 1991r. o systemie oświaty
o) ustawie z 26 stycznia 1982r.- Karta Nauczyciela

p)

rozporządzeniu MEN z 14 kwietnia 1992r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki

religii w publicznych przedszkolach i szkołach

Nauka religii w Polsce jest fakultatywna, ma status przedmiotu nadobowiązkowego, czyli uczęszczają na nią
jedynie ci uczniowie, którzy sobie tego życzą. Dopóki uczniowie nie ukończą 18 lat decydująca jest wola
rodziców podstawą objęcia ucznia katechizacją jest życzenie w formie najprostszego oświadczenia
wyrażonego przez rodziców (opiekunów prawnych) bądź samych uczniów. Nauka religii powinna być
traktowana tak jak każdy inny przedmiot nauczania. Odbywa się w wymiarze godzinnym- 2h tygodniowo
(można zmniejszyć ten wymiar jedynie za zgodą władz zwierzchnich właściwego związku wyznaniowego).

39

Ocena z religii na świadectwie szkolnym- nie ma wpływu na promocję ucznia do następnej klasy, ale

wlicza się do średniej ocen. Jeśli chodzi o limity uczniów- dyrektor (kierownik) ma obowiązek zatrudnienia
nauczyciela religii, jeśli zgłosi się co najmniej 7 uczniów (może być grupa mniejsza niż 7 osób lecz nie
mniejsza niż 3 w grupach międzyszkolnych lub w pozaszkolnym punkcie katechetycznym)

q) nadzór i programy nauczania:

Nadzór pedagogiczny- realizują dyrektorzy szkół (przedszkoli) oraz pracownicy resortowe nadzoru

pedagogicznego w zakresie metodyki nauczania oraz zgodności z programem. Nadzór
wewnątrzwyznaniowy- prowadzony przez poszczególne kościoły i związki wyznaniowe wg przepisów
swojego prawa wewnętrznego; do wizytowania lekcji religii upoważnieni są wizytatorzy wyznaczani przez
władze kościelne.
Opracowanie programów nauczania- należy do zadań władz poszczególnych kościołów i związków
wyznaniowych oraz obowiązek przedstawienia zatwierdzonych przez siebie programów do wiadomości
MEN,

55. Misja kanoniczna i jej znaczenie dla zatrudnienia nauczyciela religii

Misja kanoniczna- imienne, pisemne skierowanie, wydane przez kompetentną, właściwą

miejscowo władzę

danego związku wyznaniowego do podjęcia obowiązków nauczyciela religii w określonej szkole (przedszkolu); są to
szczególne kwalifikacje do wykonywania zawodu.

Wymóg posiadania przez nauczycieli religii misji kanonicznej podyktowany jest tym, że kościoły i

inne związki wyznaniowe muszą mieć swobodny wpływ na obsadę stanowisk nauczycieli religii, gdyż
nauczyciele ci mają nauczać prawd, które stanowią depozyt wiary danego kościoła czy innego związku
wyznaniowego. Misja kanoniczna jest gwarantem wierności danego katechety doktrynie kościoła, który go
desygnował do pełnienia tej funkcji. W razie zmiany miejsca zatrudnienia bądź podjęcia pracy w nowej
szkole, katecheta zobowiązany jest o nową (druga) misję kanoniczną.

Utrata misji kanonicznej skutkuje tym, iż ustaje stosunek pracy nauczyciela, który ją utracił. Jest to

tożsame z brakiem kwalifikacji do pełnionego zawodu.

56. Szkolnictwo wyznaniowe

a) Szkolnictwo podstawowe i ponadpodstawowe - zakładanie szkół publicznych:

 jest uzależnione od uzyskania zezwolenia właściwej JST, której zadaniem jest prowadzenie

szkół lub placówek publicznych danego typu lub rodzaju

 w/w zezwolenie może zostać udzielone, gdy m.in.:



akt założycielski i projekt statutu szkoły są zgodne z prawem polskim



utworzenie szkoły stanowi korzystne uzupełnienie sieci szkół w danej miejscowości,

gminie, powiecie, województwie lub regionie i poprawi dostępność uczniów do szkół



założyciel zapewnia odpowiednie warunki lokalowe, kadrowe, organizacyjne,

wyposażeniowe i bhp

b) szkolnictwo wyższe:

 KUL:



Jest to wyznaniowa szkoła wyższa, w stosunku do której ustawa – Prawo o

szkolnictwie wyższym ma pełne zastosowanie



Jest to jedyna w RP uczelnia wyznaniowa o statusie uniwersyteckim



Na mocy odrębnej ustawy z 1938 r. uzyskał pełne prawa państwowych szkół

akademickich



Dopiero od momentu wejścia w życie ustawy z 10.10.2008 r. o zmianie ustawy o

finansowaniu KUL z budżetu państwa, uczelnia ta otrzymuje dotacje i inne środki z
budżetu państwa na zasadach określonych dla uczelni publicznych



Podlega nadzorowi władz państwowych



Przy naborze studentów stosuje zasadę powszechnej dostępności (nie stosuje

kryterium wyznaniowego)

40



Studenci zobowiązują się jedynie do uznawania i szanowania katolickiego charakteru

uniwersytetu oraz dbania o jego dobre imię

 Wyższe wyznaniowe szkoły zawodowe:



Jest ich obecnie siedem



Są uprawnione do nadawania tytułu zawodowego licencjata równoważnego z tytułem

licencjata nadawanym przez uczelnie państwowe

 Wyższe szkoły katolickie:



Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie



Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu



Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie (Sekcja św. Jana Chrzciciela oraz Sekcja

św. Andrzeja Boboli „Collegium Bobolanum”)



Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” w Krakowie

 Nauki kościelne na uczelniach państwowych:



Wydziały teologii katolickiej na:

 USz
 UMK
 UWM
 UŚ
 UKSW
 UAM



Chrześcijańska Akademia Teologiczna



Katedra Teologii Prawosławnej oraz Katedra Teologii Katolickiej – na UB

57. Administrowanie danymi osobowymi przez jednostki organizacyjne związków

wyznaniowych

a) Charakter danych przetwarzanych przez ZW:

 Dotyczą pośrednio lub bezpośrednio przekonań religijnych i przynależności wyznaniowej
 Są to tzw. dane wrażliwe/sensytywne, czyli szczególnie chronione
 W art. 27 ust. 1 OchrDanychU zawarty został generalny zakaz przetwarzania tego rodzaju

danych

 Przetwarzanie w/w danych jest dopuszczalne jedynie w przypadkach wskazanych w w/w

ustawie – jednym z nich jest sytuacja, gdy przetwarzanie jest niezbędnego wykonania
statutowych zadań kościołów i innych ZW

 ZW przetwarzają dane osobowe:



W praktyce administracyjnej:

 Prowadzenie ksiąg parafialnych
 Tzw. kartoteki parafialne



W przygotowaniu formacyjnym kandydatów do stanu duchownego (zakonnego)



W postępowaniach sądowych;

b) Przesłanki legalnego przetwarzania – jest ono dopuszczalne po spełnieniu kryteriów:

 Podmiotowego - gdy dotyczy członków tych organizacji oraz osób utrzymujących z nimi

stałe kontakty w związku z ich działalnością

 Przedmiotowego - gdy jest to niezbędne do wykonywania celów statutowych
 Gwarancyjnego - zapewnione są pełne gwarancje ochrony przetwarzanych danych;

c) Zakres publicznego nadzoru nad przetwarzaniem danych:

 W odniesieniu do danych przetwarzanych na potrzeby ZW GIODO nie przysługuje:

41



Prawo do wydawania decyzji administracyjnych i rozpatrywania skarg w sprawach

wykonania przepisów o ochronie danych osobowych



Prawo wstępu do pomieszczeń, w których zlokalizowany jest zbiór danych



Prawo żądania okazania dokumentów, udostępniania do kontroli urządzeń, nośników

oraz systemów informatycznych



Prawo zlecania sporządzania ekspertyz i opinii

 Wyłączenie możliwości stosowania określonych procedur administracyjnych, m.in.:



Żądania wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przeciwko osobom winnym

uchybień



Nakazania w drodze decyzji administracyjnej przywrócenia stanu zgodnego z

prawem

 Wyłączenie przepisów dotyczących obowiązku rejestracji zbiorów danych (tylko

dotyczy to ZW o uregulowanej sytuacji prawnej);

d) Przesłanki udostępniania danych – określa je prawo wewnętrzne (kanoniczne) właściwego ZW;
e) Uprawnienia osób, których dane te dotyczą:

 Uprawnienia w/w są realizowane w trybie określonym przez prawo wewnętrzne

właściwego ZW

 w/w osoby mogą dochodzić swoich roszczeń w zakresie ochrony dóbr osobistych na

drodze cywilnoprawnej.

58. Cmentarze wyznaniowe

Cmentarze wyznaniowe są prowadzone przez jednostki organizacyjne prawnie uznanych kościołów

i związków wyznaniowych.
Gwarancje w tym zakresie zawarte są w Konkordacie (art. 24), ustawie z 31 stycznia 1959r. o cmentarzach i
chowaniu zmarłych oraz ustawie GWSiW oraz w ustawach indywidualnych.

Cmentarze wyznaniowe mają prawnie zapewnione posiadanie, zarządzanie oraz zakładanie i

poszerzanie cmentarzy grzebalnych, a także obejmowanie inwestycji w zakresie katolickich i
prawosławnych cmentarzy wyznaniowych w planach zagospodarowania przestrzennego. Przeznaczenie
terenu na ten cel dokonuje się na wniosek biskupa diecezjalnego lub wyższego przełożonego zakonnego /
klasztoru. Cmentarze te mogą powstawać nie tylko na gruntach stanowiących własność kościelną, lecz także
na gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego. Grunty te
mogą być sprzedawane kościelnym osobom prawnym na ich wniosek, bądź oddawane w użytkowanie
wieczyste. O założeniu (rozszerzeniu) cmentarza decydują właściwe władze kościelne, na terenie
przeznaczonym na ten cel w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, po uzyskaniu zgody
właściwego inspektora sanitarnego.

Odnośnie katolickich cmentarzy wyznaniowych art. 8 u. 3 konkordatu mówi, ze państwo

gwarantuje im nienaruszalność. Zasada ta dotyczy wszystkich cmentarzy wyznaniowych. Cmentarze
wyznaniowe są w tym sensie nienaruszalne, że:

1) Związki wyznaniowe, będące gospodarzami cmentarzów mogą na ich terenie wykonywać bez

ograniczeń akty kultu religijnego

2) Cmentarze są chronione prawnokarnie i prawnowykroczeniowo
3) Zamykania cmentarzy dokonują właściwe władze kościelne
Ustawa o cmentarzach dopuszcza możliwość użycia terenu pocmentarnego na inny cel – zgodny z

miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego w okresie 40 lat od dnia ostatniego pochówku na
cmentarzu. Z zasady nienaruszalności nie można interpretować tego iż cmentarze wyznaniowe są wyjęte
spod jurysdykcji państwowej. Podlegają one przepisom państwowym w zakresie:

1) Przepisów sanitarnych
2) Prowadzenia ksiąg wieczystych
3) Grzebania zmarłych

42

Na właścicielach cmentarzy wyznaniowych ciąży obowiązek pochowania osoby będącej innego

wyznania, bez żadnej dyskryminacji jeżeli w danej miejscowości brak cmentarza komunalnego oraz w razie
posiadania przez zmarłego praw do pochowania w określonym miejscu tego cmentarza. Chodzi tu zarówno
o prawo do pochowania jak i prawo do ceremonii pogrzebowych.

59. Swoboda związków wyznaniowych w kształtowaniu własnych struktur

organizacyjnych oraz obsadzie stanowisk kościelnych (i jej ograniczenia)

a) Niezależność od państwa w wykonywaniu funkcji religijnych – polega ona na prawie do:

 Swobodnego określania i szerzenia doktryny religijnej
 Kształtowania dyscypliny kościelnej

b) Zasada swobodnego kształtowania przez ZW swoich struktur organizacyjnych:

 Obowiązek władz poszczególnych ZW powiadamiania o dokonanych zmianach właściwe

organy administracji państwowej, jeśli odrębna ustawa lub ratyfikowana umowa
międzynarodowa nie stanowią inaczej (art. 14 ust. 1 GwWolSU)

 KK:



w zakresie tworzenia i dokonywania zmian w swoich strukturach organizacyjnych jest

autonomiczny – dotyczy to erygowania, zmieniania i znoszenia prowincji
kościelnych, archidiecezji, diecezji, ordynariatu polowego, administratur
apostolskich, prałatur personalnych i terytorialnych, parafii, instytutów życia
konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego oraz innych osób prawnych (art.
6 ust. 1 Konkordatu)



ograniczenia konkordatowe polegające na tym, że:

 żadna część terytorium polskiego nie będzie włączona do diecezji lub

prowincji kościelnej mającej swą stolicę poza granicami RP

 żadna diecezja mająca swą stolicę w RP nie będzie rozciągała się poza granice

państwa polskiego

 biskup należący od Konferencji Episkopatu Polski nie będzie należał do

krajowej konferencji episkopatu w inny państwie;

c) zasada swobodnej obsady stanowisk kościelnych i jej ograniczenia:

 gwarantowana przez Konkordat i ustawy indywidualne
 zasada notyfikacji:



obowiązuje w stosunku do wszystkich ZW



wiąże się ona z obowiązkiem powiadamiania właściwych organów administracji

państwowej o decyzjach kadrowych poszczególnych wyznań - z ustawy o
gwarancjach wolności sumienia i wyznania wynika jako zasada generalna obowiązek
powiadomienia właściwego organu administracji państwowej powołaniu bądź
odwołaniu osoby będącej kierowniczym organem wykonawczym danego ZW



w zależności od obszaru działania danej osoby prawnej stosowne powiadomienia

powinny być kierowane do właściwego wojewody albo Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji

 zasada prenotyfikacji:



obowiązuje w stosunku do KK



polega ona na obowiązku powiadamiania władz rządowych RP o nazwisku kandydata

na urząd biskupa diecezjalnego przed ogłoszeniem jego nominacji (art. 7 ust. 4
Konkordatu)



nie obejmuje biskupów pomocniczych i tytularnych



procedura powiadamiania ma charakter poufny na linii SA – władze RP

43

 zasada obywatelstwa (dotyczy tylko KK, ale z wyłączeniem nuncjusza apostolskiego) –

oznacza ona:



bądź zakaz mianowania (elekcji) na określone stanowisko obcokrajowców



bądź uzależnienie mianowania (elekcji) kandydata nieposiadającego polskiego

obywatelstwa od uzyskania zgody (braku zastrzeżeń) ze strony Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji



bądź jedynie obowiązek informowania o obywatelstwie osób pełniących funkcje

organów osób prawnych poszczególnych ZW.

60. Sprawowanie kultu w miejscach publicznych

Kult to oddawanie czci Bogu, dokonujące się zwłaszcza w liturgii. Kult publiczny sprawowany jest w

imieniu kościoła przez osoby prawnie do tego upoważnione i w sposób zatwierdzony przez władze
kościelne. Przepisy Konkordatu (art.8 u. 2) stanowią, że „organizowanie kultu publicznego należy do
władzy kościelnej zgodnie z przepisami prawa kanonicznego i z zachowaniem odpowiednich przepisów
prawa polskiego”.

Ustawa GWSiW stanowi, że „kościoły i inne związku wyznaniowe korzystają na zasadach

równouprawnienia ze swobody pełnienia funkcji religijnych” (art. 19 u. 1). Mogą zatem w szczególności:
organizować i publicznie sprawować kult oraz organizować obrzędy i zgromadzenia religijne. Ustawy
indywidualne akcentują, iż kult ten sprawowany jest w sposób swobodny oraz że jego sprawowanie podlega
wyłącznie władzom zwierzchnim tych związków wyznaniowych.
Wolność sprawowania kultu publicznego przysługuje zatem związkom wyznaniowym prawnie uznanym, a
nie poszczególnym jednostkom czy też poszczególnym członkom związków wyznaniowych.

Kult publiczny sprawowany jest przede wszystkim w obiektach sakralnych, czyli pomieszczeniach

przeznaczonych na ten cel. Wolność kultu przejawia się w zasadzie nienaruszalności tych miejsc. Kult
publiczny może się także odbywać w obiektach kościelnych. Ustawa o GWSiW gwarantuje związkom
wyznaniowym prawo do realizowania inwestycji kościelnych i sakralnych. Z wolności kultu wynika
także zakaz egzekucji przedmiotów służących do wykonywania praktyk religijnych.

Uzewnętrznianie indywidualnie lub zbiorowo swojej religii lub przekonań może podlegać jedynie

ograniczeniom ustawowym koniecznym do ochrony bezpieczeństwa publicznego, porządku, zdrowia lub
moralności publicznej albo podstawowych praw i wolności innych osób.

Sprawowanie kultu w miejscach publicznych nie wymaga zawiadomienia władz administracyjnych

gdy liczba jego uczestników jest mniejsza niż 14 osób. Gdy kult wykonywany jest w pomieszczeniach
użyteczności publicznej konieczne jest uzgodnienie jego przebiegu z organem sprawującym zarząd lub
upoważnionym do dysponowania nimi. Organizowanie procesji, pielgrzymek lub innych imprez o
charakterze religijnych na drogach publicznych wymaga uzgodnienia z właściwym organem administracji
rządowej lub samorządowej w celu zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego (wyjątek pogrzeby)

61. Gwarancje prawa do obchodzenia świąt religijnych

W celu zapewnienia wszystkim wiernym udziału w sprawowaniu kultu publicznego ustawodawstwo

wyznaniowe zawiera odpowiednie przepisy dotyczące świąt religijnych.

Święta religijne ustawowo wolne od pracy:
wszystkie niedziele
1 stycznia- uroczystość świętej Bożej Rodzicielki Maryi
Drugi dzień Wielkiej Nocy (święto ruchome)
Dzień Bożego Ciała (święto ruchome)
15 sierpnia- uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
1 listopada- dzień Wszystkich Świętych
25 grudnia- pierwszy dzień Bożego Narodzenia

44

26 grudnia- drugi dzień Bożego Narodzenia

Powyższe święta określane są mianem świąt katolickich posiadające pewną ochronę określoną przepisami (art. 17)
ustawy o stosunku państwa do Kościoła katolickiego w RP (zmiana wykazu świąt katolickich, o których mowa w
ustawie, wymaga uprzedniego

uzgodnienia między Rządem RP a Konferencją Episkopatu Polski) oraz

Konkordat.

Święta w ciągu roku- niebędące dniami ustawowo wolnymi od pracy

Ustawa GWSiW gwarantuje członkom poszczególnych wspólnot religijnych prawo do zwolnień z pracy w
celu obchodzenia świąt niebędących dniami wolnymi od pracy. Związki wyznaniowe działające w
oparciu o indywidualne ustawy mają ustawowo określone dni świąteczne, przypadające poza dniami
ustawowo wolnymi od pracy.

Ogólne zasady udzielania zwolnień od nauki i pracy w celu obchodzenia świąt

religijnych określone zostały w rozporządzeniu Ministrów Pracy i Polityki Socjalnej i Edukacji Narodowej z
11 marca 1999r. w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków
wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych niebędących dniami ustawowo wolnymi od pracy. Stąd
zarówno pracownik, jak i uczeń lub student powinien zawiadomić nie później niż 7 dni przed dniem
zwolnienia prośbę do pracodawcy lub szkoły (uczelni) o zwolnienie z pracy/ nauki. Czas pracy/ nauki na
który udzielono zwolnienia podlega odpracowaniu.

Święta przypadające w określonym dniu każdego tygodnia

Spośród związków wyznaniowych działających na podstawie indywidualnych ustaw dwa spośród nich:
Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich oraz Kościół Adwentystów Dnia Siódmego mają ustawowo
zagwarantowane prawo do zwolnienia od nauki bądź pracy w dzień sobotni. Dzień ten liczony jest od
zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę. W tych sytuacjach nie mają zastosowania przepisy
dotyczące zwolnień za odpracowaniem. W celu umożliwienia pracownikom obchodzenia tych świąt, na
prośbę pracownika, ustala się dla niego indywidualny rozkład czasu pracy.

62. Duszpasterstwo wojskowe

Ustawa GWSiW stanowi, że kościoły i inne związki wyznaniowe mogą wypełniać swoje funkcje także

wobec osób pełniących służbę wojskową lub zasadniczą służbę w obronie cywilnej. Tylko Kościół katolicki,
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny oraz Kościół Ewangelicko- Augsburski posiadają
zorganizowane struktury duszpasterstwa, działające w ramach Wojska Polskiego. Inne związki wyznaniowe
sprawują opiekę duszpasterską poprzez wyznaczonych duchownych bądź w ramach swoich terytorialnych
jednostek organizacyjnych.

Duszpasterstwo katolickie

Kościół katolicki prowadzi działalność duszpasterską w Wojsku Polskim w ramach organizacyjnych
Ordynariatu Wojskowego, czyli Polowego z siedzibą w Warszawie.
Podstawa prawna: Konkordat (art.16 ust.1) oraz ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego w
RP
Na czele stoi: Biskup Polowy mianowany przez papieża. Kandydatów na ten urząd przedstawia papieżowi
Nuncjusz Apostolski po uprzedniej konsultacji z Sekretariatem Konferencji Episkopatu Polski i
kompetentnymi organami rządu.
Urzędy Centralne Ordynariatu Polowego stanowią: Kuria Biskupia (Polowa) oraz Sekretariat
(osobiste biuro Biskupa Polowego).
Podział: Ordynariat podzielony jest na dekanaty (z dziekanami wojskowymi mianowanymi na 5 lat przez
Biskupa Polowego). Podstawową jednostką organizacyjną jest parafia wojskowa (z kapelanami
wojskowymi (inaczej: proboszczowie parafii wojskowych) na czele). Granice parafii są tak określone, by
każde miejsce stacjonowania wojska podlegało jednemu proboszczowi wojskowemu. Parafie wojskowe
wchodzą w skład struktur jednostek wojskowych.
W zakresie doboru osób i wyznaczania na stanowiska oraz powierzania funkcji kapelanów wojskowych
wszystkich szczebli, jak również w dobrze metod pracy i programów duszpasterskich ordynariat polowy jest
samodzielny. Etaty poszczególnych ogniw duszpasterstwa określa Szef Sztabu Generalnego WP na wniosek

45

Biskupa Polowego. Kapelani wojskowi w zakresie służby wojskowej podlegają władzom wojskowym,
w zakresie duszpasterstwa- władzom kościelnym. Wojskową władzę dyscyplinarną w stosunku do
kapelanów sprawuje wyłącznie Biskup Polowy.
Współpraca między dowódcami poszczególnych organów wojskowych z ordynariatem polowym odbywa
się:



na szczeblu sił zbrojnych z Biskupem Polowym



na szczeblu okręgu wojskowego (rodzaju sił zbrojnych) z dziekanem



na szczeblu związku taktycznego, oddziału, uczelni, szpitala lub innej jednostki wojskowej- z

kapelanem wojskowym.

Od 16 października 2004 roku Biskupem Polowym Wojska Polskiego jest Generał Dywizji TADEUSZ
PŁOSKI

Duszpasterstwo prawosławne

Prawosławne duszpasterstwo wojskowe prowadzi swoją działalność w ramach Prawosławnego
Ordynariatu Wojska Polskiego.
Podstawa prawna: ustawa o stosunku państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w
RP
Zakres działalności duszpasterskiej: normy kanoniczne Kościoła prawosławnego, Statut Wewnętrzny
Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz Statut Prawosławnego Ordynariatu Wojska
Polskiego z dnia 28 grudnia 1992r.
Na czele stoi: Prawosławny Ordynariusz Wojskowy z siedzibą w Warszawie, mianowany przez Ministra
Obrony Narodowej po przedstawieniu jego kandydatury przez Święty Sobór Biskupów.
Urząd Centralny: Sekretariat
Uprawnienia Prawosławnego Ordynariusza Wojskowego, struktura organizacyjna oraz zasady mianowania
kapelanów wojskowych są analogiczne jak w przypadku ordynariatu katolickiego.
Prawosławnym Ordynariuszem Wojskowym jest Miron (Mirosław Chodakowski) od 1998r.

Duszpasterstwo ewangelickie

Ewangelickie Duszpasterstwo Wojskowe prowadzi swoją działalność na podstawie ustawy o stosunku
państwa do Kościoła Ewangelicko- Augsburskiego w RP
Tryb powoływania i odwoływania Naczelnego Kapelana i kapelanów wojskowych oraz organizację
duszpasterstwa określa statut Ewangelickiego Duszpasterstwa Wojskowego z 13 listopada 2002r.
uchwalony przez Konsystorz Kościoła w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej.
Na czele stoi: Naczelny Kapelan Wojskowy z siedzibą w Warszawie, kandydat na Naczelnego Kapelana
Wojskowego wyłaniany jest przez władze Kościoła, a mianowany przez Ministra Obrony Narodowej.
Obsada stanowisk: zastępca Ewangelickiego Biskupa Polowego, kanclerz, dziekani i kapelani powoływani
są na stanowiska na wniosek Naczelnego Kapelana, w porozumieniu z właściwymi organami wojskowymi.
Oprócz kapelanów, co do których stosuje się przepisy odnoszące się do żołnierzy zawodowych, w
duszpasterstwie pełnią swoje funkcje kapelani pomocniczy, będący cywilnymi pracownikami wojska.
Naczelny Kapelan Wojskowy ks. Jan Hause zmarł 11 czerwca 2009r. , był przewodniczący
warszawskiego oddziału Polskiej Rady Ekumenicznej oraz pierwszym po wojnie naczelnym kapelanem
ewangelickiego duszpasterstwa wojskowego. Jego następcą jest Ewangelicki Biskup Wojskowy Ryszard

Borski

Pozostałe duszpasterstwa:

7 kościołów uzyskało gwarancję organizowania opieki duszpasterskiej w wojsku przez duchownych swego
wyznania wyznaczonych przez władze zwierzchnie tych kościołów. Duchowni ci nie należą do korpusu
żołnierzy zawodowych. Wyznaczają ich właściwe władze zwierzchnie tych kościołów w porozumieniu z
Ministrem Obrony Narodowej. Pełnią oni funkcje duszpasterskie w terminach uzgodnionych z dowódcami
jednostek wojskowych.

46

Dwa wyznania: Kościół Ewangelicko- Reformowany oraz Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich
otrzymały gwarancje organizowania opieki duszpasterskiej dla żołnierzy poza terenem jednostek
wojskowych, jeżeli w miejscowości stacjonowania wojska lub w jego pobliżu znajduje się kościół lub
kaplica Kościoła Ewangelicko- Reformowanego (synagoga lub dom modlitwy gminy wyznaniowej
żydowskiej) oraz jeśli to nie koliduje z ważnymi obowiązkami służbowymi żołnierzy

63. Duszpasterstwo w zakładach karnych i aresztach śledczych oraz zakładach

opieki zdrowotnej

Przepisy ustawy GWSiW stanowią, iż kościoły i inne związki wyznaniowe mogą udzielać posług religijnych
wobec osób przebywających:

A. w zakładach karnych i aresztach śledczych

Posługi duszpasterskie w zakładach karnych oraz aresztach śledczych pełnione są przez kapelanów
zatrudnianych (w ustawach o stosunku państwa do Kościołów: katolickiego i Polskiego Autokefalicznego
Kościoła Prawosławnego istnieją przepisy zobowiązujące kierowników tych zakładów do zawierania umów
w sprawie nieodpłatnego wykonywania obowiązków kapelana z duchownymi skierowanymi przez biskupa
diecezjalnego) przez dyrektorów poszczególnych placówek. Dyrektorzy zawierają stosowne umowy o
wykonywanie posług religijnych z duchownymi, skierowanymi do pełnienia obowiązków kapelana przez
właściwe władze określonego związku wyznaniowego.
Przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 2 września 2003r. w sprawie szczegółowych zasad
wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posług religijnych w zakładach karnych i aresztach
śledczych gwarantują skazanym możliwość uczestniczenia w nabożeństwach i innych spotkaniach
religijnych (także indywidualnych) organizowanych przez kapelanów więziennictwa. Nabożeństwa
odbywają się w kaplicach lub innych pomieszczeniach albo w miejscach przystosowanych do tego celu.
Posługi religijne mogą się również odbywać w celach mieszkalnych, jeśli nie zakłócają obowiązujących w
zakładzie zasada porządku i bezpieczeństwa.

B. W zakładach opieki zdrowotnej i domach pomocy społecznej

Duchownym poszczególnych wyznań zagwarantowane zostało prawo do swobodnego dostępu do chorych
i podopiecznych, znajdujących się w szpitalach, prewentoriach, sanatoriach oraz zamkniętych domach
opieki społecznej oraz świadczenia wobec nich opieki duszpasterskiej.
W stosunku do 8 Kościołów (katolickiego, prawosławnego, ewangelicko- augsburskiego, ewangelicko-
metodystycznego, polskokatolickiego, zielonoświątkowego, baptystycznego, adwentystycznego) kierownicy
placówek państwowych lub samorządowych zobowiązany zostali do przeznaczenia odpowiednich
pomieszczeń w celu umożliwienia organizowania nabożeństw i zbiorowych praktyk religijnych.
Kapelanów katolickich, jak i prawosławnych zatrudnia się po uzyskaniu przez nich skierowania wydanego
przez właściwego miejscowo biskupa diecezjalnego

.

64. Przepisy o zbiórkach publicznych prowadzonych przez podmioty wyznaniowe

Źródłem finansowania instytucji kościelnych są:



ofiarność wiernych



Fundusz Kościelny



własna działalność gospodarcza podmiotów wyznaniowych



dotacje państwa – np. na remont i konserwacje zabytków

W Polsce najważniejszym źródłem finansowania jest ofiarność wiernych.

Podstawą prawną jest ustawa z dnia 15/03/1933 o zbiórkach publicznych. Wg jej artykułu 1 potrzebne jest
zezwolenie kompetentnej władzy za każdym razem. Nie dotyczy to zw. wyznaniowych jeżeli spełnione są
równocześnie dwa warunki:
cel na jaki zbierane są środki: działalność charytatywno – opiekuńcza, cele religijne, kościelna działalność
naukowa , oświatowa, wychowawcza, utrzymanie duchownych i członków zakonów

47

miejsce i okoliczności organizacji zbiórki: tylko takie, które są organizowane w obrębie terenów
kościelnych, kaplic, w miejscach i okolicznościach zwyczajowo przyjętych w danej okolicy i w sposób
tradycyjnie ustalonych;
Dochody te nie tylko nie podlegają podatkowi dochodowemu od osób prawnych, ale także nie ma w
stosunku do nich obowiązku prowadzenia księgowości. Uznawane są za dochody uzyskane z
niegospodarczej działalności statutowej. Nie dotyczy to dochodu uzyskanego z 1%.

65. Przepisy prawno-podatkowe dotyczące darowizn na działalność kościelną

Ustawy podatkowe przewidują możliwość obniżenia podstaw opodatkowania przez podatników

dokonujących darowizn na działalność podmiotów wyznaniowych (na cele kultu religijnego i działalność
pożytku publicznego) {ustawa z dnia 26/07/1991 o podatku dochodowym od osób fizycznych; ustawa z
dnia 15/02/1992 o podatku od osób prawnych}– podmioty te nie muszą posiadać statusu organizacji pożytku
publicznego.
Limity dopuszczalnych odliczeń – osoby prawne – 10% dochodu, osoby fizyczne 6% dochodu.
Darowizna musi być odpowiednio udokumentowana dowodem wpłaty na rachunek bankowy
obdarowywanego.

Szczególny reżim prawny znajduje zastosowanie w odniesieniu do darowizn dokonywanych przez

osoby fizyczne na kościelną działalność charytatywno – opiekuńczą. Podstawę prawną stanowią tutaj
przepisy ustaw indywidualnych (mają charakter przepisów szczegółowych) {KK art 55 ust. 7 SPKK} - nie
obowiązują limity dopuszczalnych odliczeń - NSA - uchwała z 2005 roku .
Muszą być spełnione dwa warunki:



obdarowany musi wystawić pokwitowanie odebranej kwoty



w okresie 2 lat zobowiązany jest do przedstawienia sprawozdania o przeznaczeniu kwoty na

działalność charytatywno – opiekuńczą

66. Wpłaty 1 % podatku dochodowego na rzecz podmiotów wyznaniowych

posiadających status o.p.p

Stosownie do przepisów

uchwalonej w dniu 24 kwietnia 2003 r. ustawy o działalności pożytku

publicznego i o wolontariacie można przekazać część płaconego podatku dochodowego, w kwocie
nieprzekraczającej 1% podatku na rzecz organizacji pożytku publicznego. Możliwość ta jest
przewidziana w odniesieniu do podatników, którzy płacą podatek dochodowy od osób fizycznych na
zasadach ogólnych oraz w stosunku do płacących ryczałt od przychodów ewidencjonowanych.

Przywileje organizacji pożytku publicznego:

• użytkowanie nieruchomości na preferencyjnych warunkach,
• prawo do otrzymywania 1% podatku dochodowego od osób fizycznych,
• zwolnienie od: podatku dochodowego od osób prawnych, podatku od nieruchomości, opłat od czynności
cywilnoprawnych (np. umów), opłat skarbowych i sądowych w odniesieniu do prowadzonej działalności
pożytku publicznego.
• możliwość nieodpłatnego informowania o prowadzonej działalności poprzez jednostki publicznej
radiofonii i telewizji,
• korzystanie z pracy poborowych skierowanych do odbycia służby zastępczej.

67. Okoliczności powstania Funduszu Kościelnego

Fundusz Kościelny powstał no mocy ustawy z 20.3.1950r. „o przejęciu przez państwo dóbr martwej

ręki

stanowi masę majątkową, która początkowo miała być tworzona z dochodów z nieruchomości

ziemskich przejętych przez państwo od kościołów i innych związków wyznaniowych oraz dotacji

48

państwowych określonych przez RM. Jednakże niezewidencjonowana wyżej wymienionych dóbr ziemskich
oraz nie oszacowano dochodów z nich otrzymywanych.
Obecnie jest zasilany jedynie przez dotacje z budżetu państwa – kwota zasilająca określana jest co roku
w ustawie budżetowej.

68. Cele, na jakie świadczy Fundusz Kościelny

Cele na jakie świadczy Fundusz Kościelny można zestawić w 3 grupach:



opłacanie części składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne osób

duchownych



działalność humanitarna prowadzona przez kościoły i inne związki wyznaniowe:

charytatywno-opiekuńcza, oświatowo-wychowawcza, oświatowo-wychowawcza (ilość oraz
wysokość tych dotacji zależy od wielkości środków jakimi dysponuje Fundusz Kościelny)



ochrona i ratowanie zabytkowych obiektów sakralnych – odbudowa, konserwacja, remont

Fundusz Kościelny może również świadczyć na udzielanie pomocy materialnej i lekarskiej duchownym oraz
organizowanie dla nich domów wypoczynkowych – od 1989r. nie przeznacza się na cel środków (przepis
powinien zostać uchylony

).

69. Włoski model finansowania związków wyznaniowych

Najistotniejsze dla włoskiego systemu finansowania jest rozwiązanie określane jako: asygnata

podatkowa – przeznaczanie określonej części (0,8%) corocznych wpływów z podatku dochodowego od
osób fizycznych zgodnie z wolą podatników.

Podatnicy określają w rocznych deklaracjach, czy kwota zostanie przeznaczona na rzecz wybranego

związku wyznaniowego, czy pozostanie do dyspozycji instytucji państwowych.

Część oddawana do dyspozycji państwa musi być wydatkowana na cele:



zwalczania głodu na świecie



łagodzenie konsekwencji klęsk żywiołowych



pomoc uchodźcom



dobra kultury

Kwoty przekazane Kościołowi Katolickiemu powinny zostać wydane na potrzeby kultu, utrzymanie
duchowieństwa, działalność charytatywną, oraz na rzecz społeczeństw Trzeciego Świata.

Podatnicy mogą tez odliczyć od podstawy opodatkowania dobrowolnych darowizn, składanych na

rzecz instytucji wyznaniowych, do kwoty 1032,91 €.
Prawo uczestniczenia w tym systemie mają związki wyznaniowe, których sytuacja prawna jest uregulowana
w odrębnych ustawach.

70. Niemiecki model finansowania związków wyznaniowych

Istotą tego modelu finansowania jest podatek kościelny (Kirchensteuer). Do jego płacenia obowiązani są
wszyscy należący do danej grupy wyznaniowej i uzyskujący dochody. Jedynym sposobem uwolnienia się
od tego jest oficjalne wystąpienie z danego związku wyznaniowego. Wysokość stawki jest określana
przez instytucje kościelne (w KK są to Diecezjalne Rady Ekonomiczne) i zatwierdzana przez władze
państwowe (współcześnie wynosi 9%).

71. Status prawno-podatkowy kościelnych osób prawnych

a) Uwagi ogólne – zastosowanie w tym zakresie znajdują:

 Akty normatywne decydujące o sytuacji prawnej poszczególnych ZW
 Jeśli brak w/w przepisów szczególnych „majątek i przychody kościołów i innych ZW

podlegają ogólnie obowiązującym przepisom podatkowym” (art. 13 ust. 1 GwWolSU);

49

b) Podatek dochodowy od osób prawnych:

 Jest aktualnie całościowo unormowana w PoDoFizU
 Zasady opodatkowania:



Dochodów z niegospodarczej działalności statutowej:

 Są wolne od podatku
 Kościelne osoby prawne nie mają w tym zakresie obowiązku prowadzenia

dokumentacji wymaganej w OrdPodU



Dochodów pochodzących z innej działalności:

 Są one wolne od podatku jedynie w części przeznaczonej na cele:

 Kultu religijnego


Oświatowo-wychowawcze

 Naukowe
 Kulturalne
 Charytatywno-opiekuńcze


Konserwację zabytków



Prowadzenie punktów katechetycznych

 Inwestycje sakralne w zakresie budowy, rozbudowy i odbudowy

kościołów i kaplic



Adaptację innych budynków na cele sakralne



Inwestycje przeznaczone na punkty katechetyczne i zakłady

charytatywno-opiekuńcze

 W odniesieniu do dochodów uzyskiwanych z działalności, która nie jest

niegospodarczą działalnością statutową, nie obowiązuje zwolnienie z
obowiązku prowadzenia dokumentacji wymaganej przez OrdPodU



Dochody spółek, których jedynymi udziałowcami (akcjonariuszami) są kościelne

osoby prawne – są wolne od podatku tylko w części przeznaczonej na w/w cele;

c) Podatek od nieruchomości:

 Kościelne nieruchomości niemieszkalne z wyjątkiem części zajmowanych na prowadzenie

działalności gospodarczej – są zwolnione od opodatkowania

 Niektóre nieruchomości mieszkalne:



Są zwolnione od podatku



Są uregulowane w ustawach określających w sposób indywidualny status prawny

kościołów i innych ZW



Należą do nich przed wszystkim:

 Nieruchomości wpisane do rejestru zabytków
 Nieruchomości służące jako internaty przy szkołach i seminariach

duchownych (teologicznych)

 Klasztory lub domy zakonów kontemplacyjnych
 Domy formacyjne zakonów
 Domy sióstr emerytek oraz księży emerytów
 Budynki zarządów centralnych poszczególnych ZW w Polsce oraz budynki, w

których mieszczą się zarządy diecezji (okręgów, gmin) wchodzących w skład
struktury tych związków;

d) Podatek od spadków i darowizn:

 Zwolnienie od tego podatku wynikające z ustaw określających stosunek Państwa do KK i

PAKP obejmuje:



Rzeczy i prawa nieprzeznaczone do działalności gospodarczej



Sprowadzane z zagranicy maszyny, urządzenia i materiały poligraficzne oraz papier

50

 W/w zwolnienie dotyczy nabywania i zbywania przez podmioty kościelne rzeczy i praw

majątkowych we wskazanych wyżej przepisach – chodzi tu o sytuacje, w których kościelna
osoba prawna występuje w roli darczyńcy;

e) Podatek od czynności cywilnoprawnych:

 Wg wskazanej ustawy podatkowej - zwolnione od tego podatku są organizacje pożytku

publicznego (którymi mogą być również kościelne osoby prawne), jeżeli dokonują czynności
cywilnoprawnych wyłącznie w związku z nieodpłatną działalnością pożytku publicznego

 Wg ustaw indywidualnych:



Zwolnienie od opłaty skarbowej obejmujące:

 Rzeczy i prawa nieprzeznaczone do działalności gospodarczej
 Sprowadzane z zagranicy maszyny, urządzenia i materiały poligraficzne oraz

papier



Zwolnienie od opłat sądowych z wyłączeniem opłat kancelaryjnych.

72. Tzw. postępowanie regulacyjne

a) Jest drugim – obok uwłaszczenia na mocy prawa – trybem zwrotu mienia poszczególnych ZW

upaństwowionego przed 1989 r.;

b) Podstawę prawną stanowią:

 GwWolSU
 Ustawy indywidualne;

c) Jest przeprowadzane przez specjalnie powołane komisje – dla KK była to Komisja Majątkowa, która

zamknęła swoją działalność 1.3.2010 r.;

d) Może być podejmowane w odniesieniu do nieruchomości należących do ściśle określonych kategorii

zawartych w ustawach indywidualnych – m.in.:

 Nieruchomości, które upaństwowiono w toku wykonywania ustawy o przejęciu przez

państwo dóbr martwej ręki (jeśli wbrew tej ustawie nie wydzielono odpowiednich
gospodarstw rolnych proboszczów)

 Nieruchomości wywłaszczone (jeśli odszkodowanie za wywłaszczoną nieruchomość nie

zostało wypłacone lub nie zostało podjęte)

 Nieruchomości przejęte po 1948 r. w trybie egzekucji zaległości podatkowych
 Nieruchomości przejęte na podstawie dekretu z 26.10.1945 r. o własności i użytkowaniu

gruntów na obszarze m.st. Warszawy

 Nieruchomości przejęte we władanie państwowych jednostek organizacyjnych bez tytułu

prawnego (bez względu na późniejsze ustawodawstwo konwalidujące te przejęcia

 Co do zasady – przekazanie własności nieruchomości w celu przywrócenia w nich

sprawowania kultu religijnego lub działalności o charakterze oświatowym lub
charytatywnym;

e) Ma zasadniczo charakter polubowny – w szerokim zakresie wykorzystywana jest możliwość

zawarcia ugody przez uczestników postępowania (tj. zainteresowane jednostki państwowe i
kościelne) przed zespołem orzekającym w danej sprawie;

f) Może zakończyć się:

 Przywróceniu własności nieruchomości, której dotyczy wniosek
 Przyznanie nieruchomości zamiennej
 Przyznanie odszkodowania

g) Regulacja nie może naruszać praw nabytych przez państwowe osoby trzecie, a w szczególności przez

inne ZW i rolników indywidualnych

h) Od orzeczeń wydanych przez komisje nie przysługuje odwołanie
i) W razie równości głosów orzeczenie nie jest wydawane, a uczestnikom postępowania pozostaje

ewentualnie dochodzenie roszczeń w postępowaniu sądowym bądź administracyjnym

51

j) Jest prowadzone na wniosek osób prawnych poszczególnych kościołów i innych ZW
k) Terminy na składanie wniosków już minęły
l) Komisje Regulacyjne nie zakończyły jeszcze swoich prac za wyjątkiem Komisji Majątkowej ds. KK

zniesionej z dniem 1.3.2011 r. na mocy ustawy z 16.12.2010 r.

73. Fundacje kościelne

Polskie prawo nie zawiera definicji fundacji kościelnej, jednak w postanowieniach Konkordatu

przewidziano możliwość zakładania takich fundacji – ustawa o fundacjach z dnia 6/04/1984. Fundacja
kościelna – zakładana przez kościelne osoby prawne zgodnie z wyraźnymi przepisami ustaw
wyznaniowych określającymi dla nich szczególny reżim prawny.

Celem fundacji mają być cele społeczne lub gospodarczo użyteczne: ochrona zdrowia, rozwój

gospodarki, nauki, opieka nad zabytkami, działalność charytatywno – opiekuńcza, utrzymanie zabytkowych
budowli sakralnych.

Przepisy ustaw wyznaniowych stanowią głównie o istnieniu dodatkowego nadzoru. Niezależnie od

nadzoru państwowego nadzór ten sprawuje kościelna osoba prawna będąca fundatorem lub wskazana
w statucie fundacji. W razie stwierdzenia nieprawidłowości organ państwowy może skorzystać z
przysługujących mu kompetencji, ale najpierw musi zwrócić się do odpowiedniej osoby kościelnej z
wnioskiem o usunięcie nieprawidłowości.

Dodatkowy reżim dotyczy też zarządcy przymusowego – nie jest wyznaczany przez sąd, ale wskazaną

władzę kościelną. Również różnica dot. Przeznaczenia majątku po zlikwidowanej fundacji – określa statut.
Jeżeli statut tego nie określa – to zależy czy majątek znajduje się w kraju czy poza nim. Jeśli jest w kraju –
przechodzi na nadrzędną osobę kościelną, jeśli poza to decydują określone władze kościelne. TEN
PODZIAŁ DOT. 4 KOŚCIOŁÓW – PRAWOSŁANEGO, BABTYSTÓW, KATOLICKIEGO,
POLSKOKATOLICKIEGO.
Reszta kościołów nie wypracowała takiego podziału - określono władze kościelne, które są uprawnione do
decydowania o tym majątku. Tylko odnośnie do kościoła metodystycznego określono, że majątek
przechodzi na kościół jako całość.

74. Administracja wyznaniowa i jej ewolucja od 1945 r.

→ Najpierw był Urząd do Spraw Wyznań ;)

1) Naczelnym organem jest Minister MSWiA.

W ramach MSWiA obsługę zadań ministra w zakresie wyznań religijnych prowadzi Departament Wyznań
Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych, w skład którego wchodzi:

a) Wydział Dokumentacji i Rejestru – ds. stosunków między państwem i Kościołem oraz kościołami

i innymi związkami wyznaniowymi

, w

szczególności:

 prowadzi postępowanie administracyjne i przygotowujące decyzje w sprawach wpisu do

rejestru kościołów i związków wyznaniowych

 prowadzi ten rejestr oraz wydaje zaświadczenia i odpisy
 prowadzi dokumentację i bibliotekę Departamentu
 udziela wyjaśnień i odpowiedzi w sprawach bieżących z zakresu stosunków państwo –

kościół

 przygotowuje projekty w sprawach nadana osobowości prawnej
 przyjmuje powiadomienia o utworzeniu nowych, zmianie lub zniesieniu kościelnych osób

prawnych

b) Wydział Funduszu Kościelnego – sprawy FK oraz współdziałanie z ZUS w sprawach ubezpieczeń

 opracowuje roczne preliminarze budżetowe
 przygotowuje propozycje decyzji zarządu FK w sprawach dotacji

c) Zespół Prawny – prowadzi sprawy:

52

 regulacji prawnych dot. stosunków państwo - Kościół katolicki i inne związki wyznaniowe
 przygotowuje decyzje MSWiA w sprawach majątkowych kościelnych osób prawnych
 reprezentuje ministra przed sądami adm.
 udziela odpowiedzi i wyjaśnień dot. przepisów prawa

d) Zespół Obsługi – obsługa organizacyjno-techniczna i kancelaryjno-biurowa

 obsługa Komisji Wspólnej Przedstawicieli Rządu i Episkopatu
 obsługa komisji regulacyjnych ds. rewindykacji majątkowych kościelnych osób prawnych

2)

W województwie zwierzchnikiem jest wojewoda

.

Wykonywaniem zadań zajmuje się Wydział Spraw Obywatelskich i Migracji.

 potwierdzanie osobowości prawnej kościołów i innych związków wyznaniowych
 prowadzenie ewidencji w/w podmiotów



uzgadnianie tras pielgrzymek i procesji na drogach publicznych, jeśli przekraczają obszar

gminy

75. Rejestr kościołów i (innych) związków wyznaniowych

Podstawy prawne:

a) ustawa o GWSiW
b) rozporządzenie MSWiA z dn. 31.03.1999r. w sprawie rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych



Postępowanie rejestrowe prowadzone jest na wniosek



organ rejestrowy- MSWiA (Minister)- prowadzi postępowanie rejestracyjne



Wpisanie do rejestru = uregulowana sytuacja prawna związku wyznaniowego

Wnioskodawcy: grupa min. 100 obywateli polskich posiadających pełną zdolność do czynności
prawnych

Wymogi formalne wniosku:
Wniosek o wpis do rejestru musi zawierać:

a) lista notarialnie poświadczonych podpisów wnioskodawców wraz z danymi osobowymi
b) adres siedziby związku wyznaniowego
c) dane osób wchodzących w skład organów kierowniczych
d) informacje o źródłach, zasadach doktrynalnych, celach, obrzędach religijnych, metodach działania,

formach życia religijnego

Do wniosku musi być dołączona:
o

Deklaracja o utworzeniu kościoła lub innego związku wyznaniowego

o

Statut (musi zawierać w szczególności)

:

c) nazwę związku wyznaniowego (różną od nazw innych organizacji)
d) teren działania, siedziba władz
e) organy, sposób powoływania/ odwoływania, kompetencje
f) źródła finansowania działalności
g) sposób nabywania/ utraty członkostwa, prawa i obowiązki członków
h) kompetencje osób duchownych (o ile są), sposób powoływania/ odwoływania

i)

jednostki organizacyjne (wymienion

e)

j) sposób reprezentowania związków wyznaniowych na zewnątrz (kto reprezentuje, kto zaciąga

zobowiązania majątkowe)

k) tryb rozwiązywania związku wyznaniowego, przeznaczenie jego majątku w razie likwidacji
l) cele działalności, formy i zasady ich realizacji

Postępowanie rejestrowe:

o

organ rejestrowy może żądać wyjaśnień treści wniosku, jeśli są braki we wniosku- może wyznaczyć

2 miesięczny termin na uzupełnienie wniosku

53



Organ rejestracyjny (MSWiA) wydaje:

o

decyzję o wpisie do rejestru - podstawą są dokumenty złożone do akt rejestrowych, ale może

zwrócić się do organu państwowego o sprawdzenie prawdziwości danych/ informacji
o

decyzję o odmowie wpisu, gdy:



nie usunięto braków lub uchybień w terminie



organizacja nie jest wspólnotą religijną



wniosek zawiera postanowienia sprzeczne z przepisami ustaw chroniących bezpieczeństwo, porządek

publiczny, zdrowie, moralność publiczną, władzę rodzicielską oraz podstawowe prawa i wolności innych
osób


organ rejestrowy nie bada prawdziwości wierzeń!!!

o

decyzje mają być wydane w terminie 3 miesięcy

Zgodnie z KPA od decyzji wydanej w I instancji przez ministra- nie przysługuje odwołanie postępowanie
jednoinstancyjne. W przypadku wydania decyzji odwoławczej można złożyć wniosek o ponowne
rozpatrzenie sprawy. W przypadku utrzymania decyzji odmownej w ciągu 30 dni przysługuje skarga do sądu
(NSA).

Rejestr - dla każdego działu odrębne księgi rejestracyjne

o

Dział A – kościoły i inne związki wyznaniowe- obecnie 150 (dla każdego odrębne akta rejestracyjne)

o

Dział B – organizacje międzykościelne (obecnie 5) tworzone przez min. 2 związki wyznaniowe,

które podpisują deklarację współpracy:

 Polska Rada Ekumeniczna- kościoły chrześcijańskie niekatolickie
 Towarzystwo Biblijne w Polsce- wydawanie i propagowanie biblii protestanckiej
 Rada Zaborów Ewangelicznych
 Polska Unia Buddyjska

o Alians Ewangeliczny

76. Warunki wpisania związku wyznaniowego do rejestru

Jak w poprzedniej tezie od punktu Wymogi formalne wniosku.

77. Wykreślenie związku wyznaniowego z rejestru



Decyzja organu rejestrowego o wykreśleniu:

o gdy status prawny związku wyznaniowego zostaje uregulowany w ustawie
o

związek wyznaniowy zaprzestał działalności - właściwy organ informuje ministra

o

związek wyznaniowy utracił cechy warunkujące wpis

o

związek wyznaniowy w ciągu 3 lat nie aktualizuje danych (głównie dot. siedziby, organów

kierowniczych), nie odpowiada na pytania MSWiA

o

stwierdzenie prawomocnym wyrokiem sądu (Sąd Okręgowy w I instancji), że działalność

związku wyznaniowego narusza przepisy prawa lub postanowienia statutu. Wniosek do sądu: organ
rejestracyjny i prokurator
Wykreślenie z rejestru następuje po przeprowadzeniu likwidacji związku wyznaniowego.

Jeżeli statut nie stanowi inaczej pozostały majątek może być przeznaczony wyłącznie na cele charytatywno-
opiekuńcze.

78. Komisja Wspólna

Komisja Wspólna Rządu i Episkopatu Polski (pierwotnie nazywana Komisją Mieszaną) powstała w

1949r. w związku z pracami nad tekstem porozumienia rządu i Episkopatu Polski. Po roku 1950 prace
komisji przebiegały z różną intensywnością, a czasem wręcz zamierały na wiele lat. Po wydarzeniach
sierpniowych z 1980r. komisja została reaktywowana w związku z przygotowaniem tzw. ustaw
majowych z 1989r. Prawne umocowanie Komisja Wspólna znalazła dopiero w art. 4 StKKatU (o stosunku
Państwa do Kościoła Katolickiego)
Skład Komisji Wspólnej: upoważnieni przedstawiciele rządu i Episkopatu Polski w uzgodnionej liczbie i
na zasadach parytetu

54

Zakres działalności: rozpatruje problemy związane z rozwojem stosunków państwo-kościół oraz sprawy
interpretacji ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP

Funkcjonuje ona poza strukturami zarówno Kościoła Katolickiego, jak i organów administracji

79. Komisje konkordatowe

Konkordat zawarty między Stolicą Apostolską a RP w dniu 28 lipca 1993r. nie jest konkordatem

całkowitym (nie reguluje wszystkich kwestii, np.: o charakterze finansowym), dlatego przewidziano
powołanie specjalnej komisji, która zajmie się koniecznymi zmianami w zakresie spraw nieuregulowanych,
nieobjętych zapisami Konkordatu.

Stolica Apostolska pismem z 9 maja 1998r. powołała Kościelną Komisję Konkordatową (KKK), do

której kompetencji należy:

r) wprowadzanie w życie przepisów Konkoradatu
s) podejmowanie problemów związanych z relacjami państwo-kościół

W odpowiedzi na decyzję Stolicy Apostolskiej władzę rządowe powołały pismem z 25 maja 1998r.
Rządową Komisję Konkordatową (RKK). Pierwsze wspólne zebranie obu komisji miało miejsce 19
czerwca 1998r.

Na spotkaniach wspólnych KKK i RKK powoływane są zespoły robocze, które opracowują projekty

dokumentów będących później przedmiotem obrad i decyzji Komisji Konkordatowych. W skład tych
zespołów wchodzą przedstawiciele strony kościelnej- mianowani przez Przewodniczącego KKK w
porozumieniu z Nuncjaturą Apostolską w Polsce oraz przedstawiciele strony rządowej- mianowani
przez Przewodniczącego RKK.

80. Prawna ochrona tajemnicy spowiedzi

Zakaz przesłuchiwania duchownego co do faktów, o których dowiedział się podczas spowiedzi =
bezwzględny zakaz dowodowy

Spowiedź to akt religijny polegający na wyznaniu przez penitenta grzechów w celu uzyskania

rozgrzeszenia. Ewentualna odmowa udzielenia rozgrzeszenia nie ma znaczenia dla obowiązywania tych
zakazów.

Tzw. tajemnica zawodowa to informacje pozyskane przez duchownego w związku z pełnieniem

posług duszpasterskich nie będących spowiedzią, nie są one chronione tajemnicą spowiedzi, ale tylko Prezes
NIK może zwolnić duchownego z obowiązku zachowania tajemnicy. Na gruncie procedury karnej- osoba
duchowna ma prawo do odmowy złożenia zeznań co do faktów na jakie rozciąga się ten obowiązek- chyba,
że zostanie zwolniona przez sąd lub prokuraturę z tego obowiązku. Przepisy dotyczące postępowania
cywilnego, administracyjnego, czy podatkowego przewidują możliwość odmowy odpowiedzi na pytanie,
jeżeli wiązałoby się to z naruszeniem tajemnicy zawodowej.

81. Zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów osób duchownych

Podstawa prawna ustawa z dn. 20 listopad 1998r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od
niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne

55

D- dochód

D = P - kuP

P- przychód

kuP- koszty uzyskania przychodu

o

Osoba duchowna- opłacanie ryczałtu od przychodów osiąganych przez osoby duchowne z tytułu

wykonywania czynności o charakterze duszpasterskim

Wysokość ryczałtu zależy od:

proboszcz (załącznik nr 5)

m) pełniona funkcja

wikariusz (załącznik nr 6)

n) liczba mieszkańców parafii (ogólna liczba mieszkańców parafii)

o

wyrok NSA z 1999r. „Można obniżyć ryczałt, gdy liczba wyznawców jest mniejsza od połowy

ogólnej liczby mieszkańców”

o

Prawa i obowiązki ryczałtowców

:

 14 dni na informację do Urzędu Skarbowego o zmianę okoliczności wpływających na zmianę

wysokości ryczałtu

 ryczałt ulega obniżeniu o kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne
 zwolnienie od składania zeznania podatkowego za rok podatkowy
 ryczałt opłaca się bez wezwania do 20 dnia po upłynięciu kwartału (np.: do 20 IV, do 20 VII,

do 20 X, do 28 XII!!!)

 osoba duchowna może zrezygnować od opłacania ryczałtu wtedy staje się PIT-owcem 

82. Definicja osoby duchownej z ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń

społecznych

Osoba duchowna



duchowny, członek zakonu męskiego lub żeńskiego Kościoła katolickiego, innego kościoła i

związku wyznaniowego, z wyjątkiem alumna seminarium duchownego, nowicjusza,
postulanta i juniorysty, którzy nie ukończyli 25 roku życia,



od 30 grudnia 1999 r. – także alumn seminarium duchownego, nowicjusz, postulant i juniorysta

od dnia ukończenia 25 roku życia

.

83. Składki osób duchownych na ubezpieczenia społeczne

Osoby duchowne są obowiązkowo objęte ubezpieczeniem emerytalnym, wypadkowym i rentowym,

natomiast ubezpieczeniu zdrowotnemu podlegają na zasadzie dobrowolności.

Osobne przepisy dotyczą duchownych objętych ubezpieczeniami z innego tytułu np. stosunku pracy. W

przypadku kumulacji tytułów zasadą jest podleganie ubezpieczeniom z tytułu posiadania statusu
pracowniczego.

Jednak na swój wniosek osoba duchowna może zostać objęta ubezpieczeniem również ze względu

na bycie w stanie duchownym. Szczególna sytuacja, gdy podstawą wymiaru składek jest kwota mniejsza
niż minimalna płaca – co jest możliwe przy zatrudnieniu na niepełny etat – wtedy ubezpieczenia z obu
tytułów są obowiązkowe.

Podstawą wymiaru składek jest obowiązująca kwota minimalnego wynagrodzenia, chyba że w

sytuacji gdy osoba jest objęta obowiązkiem płacenia ubezpieczenia z tytułu pozostawania w stanie
duchownym i w stosunku pracy (podstawa wymiaru składki jest mniejsza niż kwota minimalnego
wynagrodzenia) podstawa wymiaru jest równa różnicy między min. wynagrodzeniem a wysokością
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu pozostawania w stosunku pracy.

56

W obu przypadkach jest przewidziana możliwość podwyższenia podstawy wymiaru składek na wniosek

ubezpieczonego.

Ustalając stopy procentowe mają być zastosowane przepisy dotyczące wszystkich grup społeczno –

zawodowych.

Ubezpieczenia obowiązkowe w znacznym stopniu są płacone przez Fundusz Kościelny (80%). w

przypadku członków zakonów klauzurowych i misjonarzy pozostających na terenach misyjnych są płacone
w całości przez FK.
Ubezpieczenia dobrowolne są płacone w całości przez zainteresowanych.

84. Składki osób duchownych na ubezpieczenie zdrowotne

Osoby duchowne spełniające kryterium definicji ustawowej podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu

na zasadzie obowiązkowości.

Ustawa dokonuje rozróżnienia na osoby duchowne będące podatnikami podatku dochodowego od osób

fizycznych lub podatników zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów osób duchownych oraz
tych, którzy tego statusu nie posiadają.

Osoby duchowne będące podatnikami tych podatków płacą składkę samodzielnie i mają możliwość

odliczenia kwoty składki od podatku.

Podstawą wymiaru jest kwota minimalnego wynagrodzenia (1126zł)

Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego jest obowiązkowy. Dotyczy to także alumnów wyższych
seminariów duchownych i teologicznych, nowicjuszy, postulantów i juniorystów zakonów męskich i
żeńskich nie mających skończonych 25 lat – jednak spod tego obowiązku wyłączone są osoby nie
posiadające obywatelstwa państwa członkowskiego Unii Europejskiej (zasada dobrowolności).

Składki na ubezpieczenie duchownych, alumnów nowicjuszy, postulantów i juniorystów nie

będących podatnikami dochodowego podatku są płacone przez FK w całości. Podstawa wymiaru jest
obliczana o kwotę świadczenia pielęgnacyjnego (420 zł).

W RAZIE KUMULACJI TYTUŁÓW UBEZPIECZENIA NALEŻY PŁACIĆ SKŁADKĘ Z KAŻDEGO
TYTUŁU ODRĘBNIE.