ZUCHOWE FORMY PRACY

tekst phm. Anna Kowalczyk pwd. Paweł Kowalczyk

Gry i ćwiczenia

Gry i ćwiczenia są naturalną potrzebą dzieci w wieku zuchowym. Są one łączone w jedną
formę pracy, ponieważ mają ze sobą wiele wspólnych cech. To, co uzasadnia łączenie ich w
jedną formę pracy, to chęć zwycięstwa: w ćwiczeniach - nad samym sobą, w grach - nad
przeciwnikiem. Zazwyczaj ćwiczenia stanowią naturalne przygotowanie do gier.

Co dają: - zaspokajają potrzeby ruchu;
- wpływają na rozwój mięśni;
- przeciwdziałają deformacjom kręgosłupa;
- uczą wspólnej zabawy i podporządkowania się ustalonym regułom;
- zaspokajają potrzebę współzawodnictwa i rywalizacji;
- dają możliwość przodowania;
- pozwalają poznawać świat;
- kształtują sprawność fizyczną;
- rozwijają sprawność zmysłów;
- sprawiają radość.

Podział gier i ćwiczeń: 1. Ćwiczenia i gry w których zmagają się poszczególne zuchy, a
gromada to obserwuje.
2. Gry, które organizuje się w szóstce.
3. Gry między szóstkami.

Zasady organizowania zuchowych gier i ćwiczeń:
1. Zasada rozumienia przepisów.
2. Zasada bezwzględnego przestrzegania prawideł gry:
. zwycięstwo ma wartość tylko wtedy, gdy zostało osiągnięte uczciwie;
. zwycięstwo liczy się tylko wtedy, gdy siły są równe;
. szlachetne jest ustąpić w sporze;
. obrażanie się nie przystoi zuchom;
. szóstka jest całością, przegrywa nie tylko dlatego, że wśród zuchów jest ktoś mniej sprawny,
ale i dlatego, że najsprawniejsi nie dali z siebie wszystkiego;
. gubi owoce zwycięstwa ten, kto naigrawa się z pokonanego;
. zwyciężony potrafi się uśmiechać, umieć ładnie przegrywać to cecha szlachetna.
3. Zasada stopniowania trudności.
4. Zasada równomiernego rozkładania zwycięstw.
5. Zasada ostrożności w stosowaniu współzawodnictwa.
6. Zasada higieny i bezpieczeństwa.

Przykłady rodzajów gier i ćwiczeń:
- ćwiczenia i gry ruchowe, np. walka wężów, szczur;
- ćwiczenia i gry kominkowe, np., "Biedny mały kotek", walka na świeczki;
- gimnastyka umysłu, np. tangram, zagadki, labirynty;
- gry i ćwiczenia w terenie, np. zwiadowcy.

Pożyteczne prace

Pożyteczne prace to wszystko to, co zuchy mogą zrobić dla innych.

Po co:
- praca kształci poczucie obowiązku, odpowiedzialności, sumienności;
- stymuluje chęć pomagania innym.

Zasady:
1. Zuchy pracują na miarę swoich możliwości.
2. Zuchy muszą wiedzieć, po co wykonują pracę.
3. Zuchy muszą same decydować o podjęciu pracy.
4. Praca musi być dobrze zorganizowana.
5. Wykonywanie pracy musi dawać zuchom satysfakcję.
6. Praca musi być podsumowana.
7. Drużynowy też pracuje.

Rodzaje pożytecznych prac:
. związane ze sprawnościami; . wynikające z potrzeb szkoły i środowiska, np. sprzątanie
terenu wokół szkoły;
. podejmowane wspólnie ze społeczeństwem i harcerzami, np. dokarmianie ptaków, akcja
zarobkowa;
. w domu.

Pożyteczne umiejętności

Pożyteczne umiejętności to forma pracy, która pozwala nauczyć dzieci wielu praktycznych i
niezbędnych umiejętności.

Jak przekazywać zuchom pożyteczne umiejętności:
1. Pokazać.
2. Wyjaśnić.
3. Nauczyć.
4. Przećwiczyć.

W jaki sposób: - poprzez gry, np. kto szybciej złoży latarkę z elementów;
- zabawy tematyczne, np. w listonosza (pisanie i adresowanie listów);
- teatr zuchowy, np. inscenizacja ratowania kogoś.

Zwiad

Zwiad to forma pracy służąca pobudzaniu poznawczej aktywności dzieci. Poznanie to
odbywa się samodzielnie lub w grupie (szóstka, gromada).

Co daje: - ułatwia poznanie świata (informacje uzyskane samodzielnie trwalej się
zapamiętuje);
- ułatwia zabawę np. w kolejarzy;
- czasem może zastąpić gawędę.

Zasady przy organizowaniu zwiadu:
- zwiad musi mieć cel i temat;
- drużynowa musi znać teren przyszłego zwiadu, przygotować potrzebne materiały, np.
przybory do pisania, aparat fotograficzny, itp.;
- ustalić plan, dokładnie określić teren zwiadu;
- upewnić się o zrozumieniu zadań przez zuchów;
- ustalić czas zakończenia zwiadu i miejsce zbiórki;
- przypomnieć o właściwym zachowaniu się w lesie, na ulicy;
- pamiętać o bezpieczeństwie zuchów (stała opieka osoby pełnoletniej), posiadaniu apteczki;
- mierzyć siły na zamiary;
- zawsze podsumować zwiad.

Typy zuchowych zwiadów:
. zwiad - element zbiórki;
. ćwiczenia i gry o charakterze zwiadu (ćwiczenia i gry poznawcze);
. zwiad - zadanie międzyzbiórkowe, np. dowiedzenie się od mamy, jak się robi kruche
ciasteczka;
. zwiad - wycieczka.

Majsterka

Majsterka ma wiele wspólnego z pracą. Zawiera bowiem element celowości i daje w efekcie
coś, co zuchom jest potrzebne. Jest częścią zbiórki i jej temat oraz cel muszą wynikać z
tematu i potrzeb zbiórki. Planując majsterkę musisz uwzględnić 3 elementy: czas, miejsce i
surowce. Majsterka może trwać nie więcej niż 20 minut.

Co daje:
- radość tworzenia;
- kształtuje sprawność manualną, zręczność;
- uczy zaradności, pracowitości, wytrwałości, samodzielności, dokładności;
- rozwija wyobraźnię i pomysłowość, poczucie estetyki.

Zasady:
. przydzielaj pracę zuchom według stopnia trudności;
. przygotuj się do majsterki, sam wykonaj przedmiot, który mają zrobić zuchy;
. nie proponuj zuchom robienia przedmiotów, które uznają za nieużyteczne;
. podczas majsterki uważaj na wszystkie zuchy;
. zawsze oceń pracę zuchów.

Rodzaje zuchowych majsterek:
- majsterki - minutki (łatwe majsterki, które można wykonać w 10 min., np. składanki z
papieru);
- broń typu łuk, dzida;
- latawce, samoloty, statki;
- majsterki "elektryczne", np. sygnalizator;
- zabawki, np. telefon;
- szycie;
- robienie kukiełek.

Piosenki i pląsy

Piosenki i pląsy - bez nich trudno wyobrazić sobie zuchową zabawę.

Co dają:
- podkreślają spójność gromady;
- wprowadzają lub zmieniają nastrój, pomagają wejść w atmosferę zbiórki;
- pozwalają pobudzić lub wyciszyć gromadę;
- pobudzają wyobraźnię;
- wzbudzają uczucia;
- pomagają poznawać świat;
- uatrakcyjniają zbiórkę;
- mogą być nagrodą;
- pozwalają odpocząć, np. po męczących ćwiczeniach.

Jak uczyć piosenek:
. Faza I - zapoznanie się z piosenką.
. Faza II - uczenie melodii.
. Faza III - uczenie słów.

Zasady przy uczeniu i śpiewaniu piosenek:
- nie każ zuchom zapisywać tekstu piosenki;
- wybieraj piosenki o treści zgodnej z tematem zbiórki;
- sama wcześniej opanuj bezbłędnie tekst i melodię;
- piosenek ucz na raty - na jednej zbiórce jedną zwrotkę (jeżeli piosenka jest krótka, można
nauczyć jej od razu w całości);
- jeżeli śpiewanie nie jest twoją mocną stroną, poproś o pomoc przyboczne, w ostateczności
skorzystaj z magnetofonu;
- jeżeli umiesz grać na jakimś instrumencie, wykorzystaj to;
- nie pozwól, aby zuchy śpiewały:
. podczas forsownej wędrówki;
. w marszu pod górę;
. w zakurzonym pomieszczeniu
. gdy mają chrypkę.

Przykłady uatrakcyjnienia nauki piosenek:
. recytacja tekstu z wyklaskiwaniem, wytupywaniem, pstrykaniem, itp.;
. recytacja tekstu w bardzo wolnym lub bardzo szybkim tempie;
. zabawa w "Głuchy telefon";
. rozsypanki, uzupełnianki;
. rebusy;
. tworzenie historyjki obrazkowej
. sztafety;
. ścieranie tekstu z tablicy.

Przykłady utrwalenia nauczonych piosenek: . zabawa w "dyrygenta" (drużynowa jest
dyrygentem i wskazuje szóstkę, która ma śpiewać, inne szóstki czekają na swoją kolej);
. zabawa z piłką (jedna osoba stoi w środku koła i rzuca piłkę, osoba, która ją złapie mówi np.
jeden wers tekstu piosenki; jeżeli nie potrafi może dać fanta).

Pląs - to słowo żyje tylko w języku zuchów i starszej polszczyźnie. Jest to ruch towarzyszący
piosence. Może ją inscenizować, a także być kompozycją prostych elementów tanecznych.

Jak uczyć pląsów:
- stanąć z zuchami w kole, wykonywać pląs, zuchy szybko zaczną cię naśladować; jeśli
uczysz pląsu trudniejszego, pokaz go zuchom ze dwa razy i przećwicz z nimi poszczególne
elementy.

Zabawa tematyczna

Zabawa jest naturalną formą zachowania dziecka, wynikającą z rozwoju psychofizycznego w
młodszym wieku szkolnym. Zabawa tematyczna to zabawa "w coś" lub "kogoś". Może trwać
tylko przez jedną zbiórkę, ale i może być poprzedzona zbiórkami, na których zuchy
przygotowują się do wielkiej zabawy, np. zuchy wcześniej robią czapki, pieczątki, itp. W
zabawie tej zuchy odtwarzają role, upodabniają się ubiorem, sposobem zachowania, itd.
Zabawa tematyczna jest jedną z najatrakcyjniejszych form pracy stosowanych przez
drużynową podczas zbiórki.

Co daje:
- uczy współpracy w gromadzie, podziału pracy;
- stwarza naturalne warunki poznawania przez zuchy otaczającego świata;
- uczy odróżniać dobro od zła;
- rozwija inicjatywę zuchów;
- umożliwia wykorzystanie i utrwalenie wiedzy;
- kształtuje osobowość zucha.

Zasady przeprowadzania zabaw tematycznych:
. każda zabawa musi mieć cel, być dobrze przygotowana;
. każdy zuch musi mieć przydzieloną rolę, być kimś;
. zabawa musi być dostosowana do wieku i zainteresowań zuchów (jeżeli zuchy nie chcą się
w coś bawić, należy z zabawy zrezygnować);
. drużynowa też się bawi.

W zabawie tematycznej można wykorzystać formy pracy takie jak: majsterka, gawęda, zwiad,
itp.

Teatr zuchowy

Zabawa w teatr zuchowy to popularne i niezwykle bogate w różnorodne wartości zajęcie na
zbiórkach zuchowych. Zuchy inscenizują nie tylko gawędy, często same wymyślają
scenariusze.

Co daje zabawa w teatr:
- rozwija inwencję zuchów;
- uczy współpracy;
- dostarcza wielu przeżyć;
- wzbogaca wyobraźnię;
- kształtuje wrażliwość na sztukę;
- uczy pięknej mowy, ładnego poruszania się;

- rozwija samodzielność zuchów;
- daje radość z pożytecznego, twórczego działania;
- uczy podziału pracy;
- ośmiela, przyzwyczaja do otwierania buzi, do występowania przed innymi;
- wytwarza więź w szóstce;
- dostarcza wartości poznawczych;
- spełnia funkcje kompensacyjne i terapeutyczne.

Dwa główne rodzaje teatru zuchowego:
1. Teatr samorodny:
- stanowi częsty element zbiórki i pasuje do prawie każdego tematu;
- opiera się na spontaniczności i wyobraźni (rekwizyty i dekoracje są umowne, np. linijka jest
karabinem);
- nie ma prób, zuchy nie uczą się tekstu;
- zuchy inscenizują gawędy, to co widziały w telewizji, usłyszały, itp.;
- przeważnie zuchy pracują szóstkami.
2. Wielki teatr zuchowy:
- przygotowany przez dłuższy czas, dla kogoś, np., dzieci z przedszkola;
- wykonanie rekwizytów, dekoracji, strojów;
- może mieć różne formy, np. teatr lalek (kukiełki, pacynki, marionetki, jarzynki, toczki,
chochliki, supełki, itp.), cieni, aktora.

Zasady przy organizowaniu teatru:
. każdy musi mieć przydzieloną rolę;
. drużynowa czuwa nad całością przygotowań, ale nic nie narzuca zuchom, nie wtrąca się.

Gawęda i jej formy wymienne

Gawęda uważana jest za jedną z trudniejszych form pracy z zuchami. Jest to opowiadanie
wygłoszone lub przeznaczone do wygłoszenia, mające na celu wywołanie u słuchaczy
planowej reakcji.

Czemu służy:
- odgrywa ważną funkcję wychowawczą i poznawczą dla zuchów :
. zuchy poprzez gawędę poznają świat, zjawiska i prawa przyrody, poszerzają swoją wiedzę;
. bohaterowie pomagają zrozumieć prawa moralne, wprowadzić do gromady normy
postępowania nie przyjęte jeszcze przez dzieci;
. poprzez gawędę pokazujemy wzorce postępowania w życiu dorosłych;
. rozbudza wyobraźnię;
. przygotowuje do życia społecznego (utożsamianie się zuchów z bohaterami gawędy -
podsuwanie dobrych wzorów do naśladowania).

Typy gawędy

Najczęściej stosowaną gawędą wśród drużynowych zuchowych jest :
. GAWĘDA KLASYCZNA opowiadająca o bohaterze, który przezwycięża wszelkie
trudności, aż wreszcie odnosi zwycięstwo. Bohaterem może być postać fikcyjna bądź
autentyczna; zwierzę, człowiek lub postać z bajki. Udział zuchów w gawędzie jest niewielki,
ogranicza się do słuchania.
. GAWĘDA SYTUACYJNA podobna jest do klasycznej, ale jest przygotowaniem do zabawy

tematycznej lub teatrzyku. Zuchy poprzez te formy pracy powtarzają sceny zawarte w
opowiadaniu lub nawet kończą w ten sposób gawędę.
. GAWĘDA SCENARIUSZ jest rodzajem konferansjerki do całej zbiórki lub do jej części.
Jest najtrudniejszym typem gawędziarstwa, dlatego rzadko stosowanym wśród zuchmistrzyń i
zuchmistrzów.
. GAWĘDĘ - WSPÓLNE OPOWIADANIE wykonuje drużynowa z zuchami. Najczęściej
drużynowa zaczyna opowieść, a zuchy dokańczają na zasadzie "No i jak myślicie, co było
dalej".
. Czasami, gdy zuchy zaczynają dyskutować, czy bohater powinien postąpić w ten sposób ,
czy w inny - wtedy możemy nazwać takie gawędziarstwo GAWĘDĄ ROZMOWĄ.
. GAWĘDA OBRZĘDOWA jest wygłaszana podczas jakiegoś obrzędu lub uroczystości np.
przy obietnicy. Zazwyczaj po niej następuje najważniejszy moment obrzędu. Taka gawęda
powinna mieć charakter wielkiej mowy, trwającej jednak nie dłużej niż 5 minut. Trzeba
pamiętać, że taka gawęda powinna zostać wygłoszona w poważnym, podniosłym nastroju.
. GAWĘDĘ WYKŁAD wykorzystuje się przy tłumaczeniu zuchom czegoś niezbędnego do
zabawy (np. "Jak wyglądał Kraków w średniowieczu" przed wykonaniem majsterki makiety
starego miasta). Ten typ gawędy nie powinien przekraczać 5 minut. . GAWĘDA
INFORMACYJNA stosowana jest przy zbiórkach opowiadających np. o Prawie Zucha.
. GAWĘDA WYGŁOSZONA PRZEZ GOŚCIA ZBIÓRKI np. listonosz, który opowiada o
swojej pracy.

Najważniejsze w tej klasyfikacji nie jest to, jak się nazywają poszczególne typy gawęd, lecz
,jak można je wygłaszać, ubarwiając w ten sposób tę formę pracy.

Formy wymienne gawędy

. PRZEŹROCZA - np. na zbiórce poświęconej jakiemuś państwu.
. FILM VIDEO - np. można puścić fragment filmu "Tańczący z wilkami", pokazujący życie,
zwyczaje, a także stroje Indian.
. PROGRAMY TV.
. PROGRAMY RADIOWE.
. KSIĄŻKI, CZYTANKI, OPOWIADANIA ITP.
Korzystając z form wymiennych gawędy należy pamiętać, że o ile gawędę możemy
dostosować do planu całej zbiórki, o tyle w tym przypadku zbiórkę należy dostosować do
tego, co gawędę zastępuje. Trzeba za tym obmyślić klamry tematyczne oraz formy pracy
wykorzystane na zbiórce.

Pamiętaj :
- fabuła musi była ciekawa, zgodna z zainteresowaniami zuchów i mieć sens logiczny;
- należy wystrzegać się nadmiaru wątków pobocznych i dużej ilości przygód (lepsza jedna,
byle by trzymała w napięciu);
- w każdej gawędzie delikatnie wyeksponuj wartości, które zuchy powinny przyjąć za własne;

- każda gawęda musi mieć bohatera i to takiego, który budzi podziw albo współczucie
zuchów, przezwycięża wszystkie trudności, którego zuchy chciałyby naśladować;
- słownictwo musi być dla zuchów zrozumiałe, a nowe terminy wytłumaczone;
- dobra gawęda powinna mieć jasny cel wychowawczy, jednocześnie nie powinna
moralizować, a jedynie same dzieci powinny wychwycić morał opowiadania;
- nie możesz tego, co najciekawsze, co powinno znaleźć się na końcu gawędy, zdradzić na
początku (opowiadaj tak, aby przygody bohatera stawały się coraz ciekawsze;

Skąd brać pomysły na fabułę ? Zachęcamy, aby oglądać dobranocki, ale można też korzystać
z książek, opowiadań, filmów a także z "Zuchmistrzyni".

Dobra gawęda powinna trwać nie dłużej niż 5 - 10 minut i cały czas trzymać zuchy w
napięciu.

Jak powiedzieć gawędę

Jeśli dzieci zaczynają się wiercić, obdzielają się kuksańcami, to znaczy, że coś jest nie tak.
Dobra, zrozumiała fabuła, nieźle wymyślony główny bohater - to nie wszystko. Przy
mówieniu gawędy musisz być aktorem. Dobry gawędziarz skupia na sobie uwagę zuchów
poprzez :
1. INTONACJĘ GŁOSU - w momentach grozy mówi cicho i wolno, gdy akcja jest
dramatyczna - głośno i szybko, ale wyraźnie.
2. GESTY - np. ruchy ręki
3. MIMIKĘ TWARZY - strach, smutek na twarzy gawędziarza ukazuje nastroje głównego
bohatera, ubarwia gawędę
4. MODULACJĘ GŁOSU - przy dialogach używa innego głosu, gdy mówi starsza osoba, a
innego, gdy opowiada dziecko.
5. WYRAŹNE MÓWIENIE.

Dobry gawędziarz obserwuje swoich słuchaczy. Gdy zuchy są znudzone, gawędę należy
skrócić.

Literatura:

1. Dylewski P., "Moje trzy grosze o gawędach, wierszach, bajkach i piosenkach", K - ów
1997, Błękitna seria "Zuchmistrzyni".
2. Gomol J., "W kręgu zuchowej piosenki", W - wa 1985, MAW.
3. "Zuchowe ABC" pod red. A. Kiewicza, W -wa 1986, MAW.
4. Kowalczyk P., "Materiały źródłowe do Akademii Zuchmistrzowskiej na temat gawędy", K
- ów 1998, "Piąteczka".
5. Kowalska B., "Zabawa tematyczna", K - ów 1978, HOW.
6. Lewiński Z., "Z zielonym sznurem w zuchowej drużynie", W - wa 1985, MAW.
7. Tatara A., "Zabawa tematyczna", K - ów 1997, Błękitna seria "Zuchmistrzyni".
8. Wardęcki M., "Zuchy", W - wa 1983, MAW.
10. Wierzewska A., "Przykłady wykorzystania teatrzyku w pracy z dziećmi w młodszym
wieku szkolnym", K - ów 1993, Praca dyplomowa.
W opracowaniu wykorzystano artykuły:
z "Zuchmistrzyni":
- "Uwagi o majsterce", nr 2(25) z 1992 r.;
- "Tropami wiosny", nr 3(26) z 1992 r.;
- "Zuchowe śpiewanie", nr 11(45) z 1993 r.;
- "Zabawa tematyczna", hm. A. Tatara, nr 10(68) z 1995 r.
. z "Magazynka" (Prasowe Ramię Kursu Zuchmistrzów 100 naboi):
- "Gawęda", pwd. T. Pelc, nr 2 z 1998 r.;
- "Zwiad", nr 3 z 1998 r.;
- "Pożyteczne prace", hm. M. Sternicki, nr 3 z 1998 r.