Selekcja jako metoda

hodowli roślin

Selekcja

jest najstarszą i najprostszą

metodą hodowlaną, opartą na
wyborze z naturalnej populacji
pożądanych biotypów. W metodzie tej
rola hodowcy ograniczona jest do
wykorzystania już istniejącej
zmienności, w przeciwieństwie np. do
hodowli krzyżówkowej, w której
świadomie stara się on stworzyć
pożądane, a dotąd nieistniejące formy.

Termin selekcji w hodowli roślin
jest używany w podwójnym
znaczeniu:

* selekcja jako czynność
oznaczająca wybór

* selekcja jako metoda hodowlana

W selekcji jako metodzie hodowlanej

czynność wyboru stanowi podstawową
zasadę działania hodowcy. Stosowana
jest w ściśle określonym, zaplanowanym
systemie rozmnożeń i ocenie materiałów
hodowlanych, opartym na znajomości
prawidłowości ogólnobiologicznych,
zasad dziedziczenia i stopnia
odziedziczalności cech.

Rodzaje selekcji

• Selekcja masowa
* pozytywna
* negatywna
• Selekcja masowo-grupowa
• Selekcja indywidualna
• Selekcja indywidualno – rodowa
• Selekcja metodą rezerw
• Selekcja naturalna

Selekcja masowa

Polega ona na wyborze z naturalnej
populacji większej liczby roślin o
pożądanym fenotypie i ich wspólnym
dalszym rozmnażaniu. Zakłada się, że
rośliny o pożądanym fenotypie, są
również genotypowo jednorodne.

W hodowli metodą selekcji masowej można
na ogół wyróżnić następujące etapy:

• 1 rok- wybór roślin o pożądanym i

jednorodnym fenotypie

• 2 rok- wysiew otrzymanych nasion w

doświadczeniu porównawczym z odmianą

wyjściową jako wzorcem

• 3 rok- powtórzenie doświadczenia

porównawczego i rozmnożenie ulepszonej

populacji

W powstałej populacji liczba

występujących genotypów zależy od

wielkości i zmienności populacji

wyjściowej oraz intensywności

selekcji.

Rezultaty tej selekcji są tym lepsze,

im liczniejsza jest populacja, w

której się ją prowadzi i im większy

jest materiał wyselekcjonowany.

Lepiej zatem wybierać po kilka

tysięcy niż po kilkaset roślin.

Ponieważ mamy większą ilość

osobników z korzystnymi cechami.

Selekcja masowa znajduje zastosowanie
w ulepszaniu prymitywnych odmian
miejscowych. Odmiany tego typu mogą
zostać w krótkim czasie ulepszone.

Wskazane jest powtarzanie selekcji
masowej co kilka lat aż do czasu, kiedy
nie stwierdza się już na tej drodze
widocznego postępu.

Negatywne skutki selekcji

masowej:

• Stosowanie selekcji masowej, nie

pozwala określić wartości potomstwa
uzyskanego z wybranych roślin.

• Przy wyborze roślin możemy popełnić

błąd, gdyż nie wszystkie dorodne
rośliny są jednakowo wartościowe
genetycznie.

Negatywna selekcja

masowa

Polega na tym, że gdy hodowca chce

polepszyć wydajność roślin z danego
zasiewu, usuwa wszystkie rośliny
odbiegające in minus swoją
wydajnością od pozostałych.( Usuwa
rośliny mało wydajne) Pozostałe
lepsze rośliny rozmnażają się dalej.

Pozytywna selekcja masowa

Selekcja ta nie polega na usuwaniu

nieodpowiednich roślin, lecz na
wybieraniu stosunkowo małych ilości
lepszych roślin, mniej więcej 5 do
15%, i ich dalszym rozmnażaniu.

Selekcja masowo - grupowa

Polega na tym, że wyselekcjonowane rośliny

zalicza się do określonych grup. Najczęściej

do jednej grupy włącza się osobniki

wykazujące pewne podobieństwo fenotypowe.

W pierwszym rzędzie bierze się pod uwagę

wartości użytkowe i rolnicze.

Grupy roślin wysiewa się oddzielnie z

zastosowaniem izolacji przestrzennej.

Zapylenie zachodzi zatem między roślinami

wykazującymi podobieństwo fenotypowe, a co

za tym idzie w pewnym stopniu genotypowe.

Zastosowanie:
Metoda ta jest przydatna do wstępnego
porządkowania morfologicznie
zróżnicowanych roślin motylkowatych
wieloletnich, oraz rozdzielenia na
mniejsze grupy np. Formy ozime i jare,
owies o ziarnie białym lub żółtym.

Selekcja indywidualna

Polega ona na wyborze pojedynczych roślin,

ich ocenie oraz wysiewie nasion każdej z

nich na oddzielnym poletku.

Dzięki takiemu postępowaniu możemy

ocenić nie tylko wartość pojedynczego

osobnika, jak i jego potomstwa. Selekcja

indywidualna opiera się na dziedziczeniu

cech i wartości genetycznej roślin.

Zastosowanie tej metody umożliwia

wyhodowanie nowych, plennych odmian.

Proces selekcji indywidualnej
na przykładzie pszenicy (roślina
samopylna).

Za materiał wyjściowy przyjęto odmianę

lokalną, składającą się z wielu linii
zróżnicowanych pod wzgl. genetycznym

Selekcja indywidualna jest jeszcze

stosowana i efektywna w hodowli
słabo opracowanych gatunków roślin
np. wielu roślin pastewnych. W
hodowli tych roślin często chodzi o
to, aby wykorzystać naturalną
zmienność roślin w określonych
warunkach środowiska( odpowiednia
gleba, warunki klimatyczne).

W stosunku do roślin współczesnych,
zwłaszcza roślin samopylnych, możliwości
stosowania selekcji indywidualnej są w
zasadzie wyczerpane. Materiał wyjściowy
został już tak przeselekcjonowany, że
istnieje małe prawdopodobieństwo
wybrania nowej wartościowej cechy.

Selekcja indywidualno - rodowa

Jest to odmiana selekcji

indywidualnej. Znamy tutaj rodowód,
czyli pochodzenie każdego
potomstwa wywodzącego się od
pojedynczej rośliny mieszańcowej. W
wyniku tej selekcji tworzą się rody.

Selekcja metodą rezerw (połówek)

• Jest stosowana w hodowli

roślin obcopylnych np. żyta.

Nasiona każdego wybranego

pojedynka, dzieli się na dwie

części (połówki), zachowując

część nasion jako rezerwę

materiału hodowlanego, a

drugą część przeznacza się do

założenia doświadczenia.

• Do siewu przeznacza się

połowę nasion rodu w jednym

roku i po sprawdzeniu

plenności czy innych cech

wybiera się do dalszej selekcji

rody najlepsze.

Selekcja naturalna

powoduje zwiększenie lub

zmniejszenie wartości

przystosowawczej organizmu do

środowiska. Jest ona warunkowana

przez środowisko naturalne.

Jeśli określony biotyp odznacza się zwiększoną

płodnością, wówczas jego potomstwo zajmuje

wśród innych uprzywilejowaną pozycję w

populacji. Biotypy o zmniejszonej rozrodczości

stopniowo są eliminowane ( ich częstotliwość

genów się zmniejsza).

Postęp w hodowli, a

selekcja:

• Postęp w hodowli zależy od wielu czynników,

a przede wszystkim od rodzaju roślin i

danych cech, na które prowadzi się selekcję.

• Postęp hodowlany jest zróżnicowany ze

względu na selekcję na daną cechę. Jeżeli

przeprowadzimy selekcję na np. barwę

kwiatu, lub odporność na choroby to postęp

jest dość szybki.

• W przypadku prowadzenia selekcji na cechy

jakościowe np. zawartość cukru w buraku,

postęp jest powolny.

Korzystne działania selekcji:

• W wyniku przeprowadzania selekcji,

odmiany roślin stają się bardziej
odporne na czynniki chorobotwórcze.

• Rośliny dają większe i lepsze

jakościowo plony.

• Selekcje dają możliwość ujednolicenia

danej odmiany rośliny( ta sama
wysokość, termin dojrzewania nasion).

Niekorzystne działanie

selekcji:

• Selekcja umożliwia przystosowanie do pewnych

warunków środowiskowych, jednak gdyby te się

zmieniły ( np. gleba) wywarłyby niekorzystny

wpływ na rozwój roślin.

• Przeprowadzając selekcje w kierunku zwiększenia

plonu, początkowo postęp jest duży, jednak przez

szereg lat możemy nie uzyskać żadnego postępu.

Jest to spowodowane wyczerpaniem możliwości

genetycznych i wybraniu tylko najlepszych

genotypów. Dalszy postęp jest możliwy dopiero

po zastosowaniu nowej metody np. krzyżowania,

które dostarczy nowych genów.

Bibliografia

• „Genetyka, hodowla roślin, nasiennictwo”

C.Tarkowski PWN 1979

• „Hodowla roślin”- prof. Dr Hellmut Shmalz,

1969

• „Hodowla roślin. Materiały pomocnicze do

ćwiczeń” – A. Kuraczyk, D Packa, M. Wiwart

• „Ogólna hodowla roślin” – W. Hofmann, A.

Mudra, W. Plarre

• „Podstawy hodowli roślin” – N.W. Simmonds,

1987