Zaburzenia nerwicowe,

zespoły lękowe

Dr Karina Steinbarth-

Chmielewska

Klasyfikacje, podziały

• Odejście od podziałów na

psychozy/nerwice (patogeneza

zaburzeń kontrowersyjna, hipotetyczna)

• Przewaga koncepcji continuum, od

nerwicy w kierunku do psychozy,

poprzez pogranicze „borderline” gdzie

mogą występować objawy: nerwicy,

psychozy, patologii osobowości

Wg ICD 10 zaburzenia

nerwicowe są

zakwalifikowane

• F40-48 zaburzenia nerwicowe

związane ze stresem i pod postacią

somatyczną (somatofrom)

• F50-54 zespoły behawioralne

związane z zaburzeniami
fizjologicznymi

F40-48 zaburzenia nerwicowe

związane ze stresem i pod postacią

somatyczną (somatofron)

• F40 – zaburzenia lękowe w postaci

fobii

• F41 -inne zaburzenia

lękowe

• F42 – zaburzenia

obsesyjno-kompulsywne

• F43 – reakcja na ciężki

stres i zaburzenia

adaptacyjne

• F44 – zaburzenia

dysocjacyjne

• F45 – zaburzenia występujące pod

postacią

somatyczną

• F48-

inne zaburzenia nerwicowe

F50-55 zespoły behawioralne

związane z zaburzeniami

fizjologicznymi

• F50 - zaburzenia

odżywiania się

• F51 -

nieorganiczne zaburzenia snu

• F52 -

dysfunkcje seksualne

• F53 - zaburzenia psychiczne związane z

połogiem

niesklasyfikowane gdzie indziej

• F54 –

czynniki psychologiczne i behawioralne

związane z różnymi zaburzeniami lub chorobami
(choroby psychosomatyczne) ( klasyf. w innych
rozdziałach)

• F55 - używanie substancji

niepowodujących uzależnienia

• Lęk jako objaw: powstawanie lęku

następuje w układzie limbicznym,
szczególnie w jego strukturach jak
ciało migdałowate, hipokamp
(rozchodzenie się lęku – kindling-
torowanie i rozniecanie)

Lęk

egzogenny endogenny

• wynika z sytuacji

zewnętrznej lub

bodźców z narządów

wewnętrznych (lęk

somatogenny). Sygnały

te są odbierane przez

oun jako zagrażające

• Występuje u zdrowych,

w nerwicach, fobiach,

hipochondrii,

depresjach

somatogennych

• Wynika z dysregulacji

neuroprzekaźników:
acetylocholiny,
serotoniny,
noradrenaliny

• Występuje w:

schizofrenii, dystymii,
depresji, zespołach
polekowych

Nerwica, definicje

• „czynnościowe zaburzenie organizmu

spowodowane urazem/urazami”

• „zaburzenia lękowe uwarunkowane psychogennie z

dominującą symptomatologią wegetatywną

• „psychogenne zaburzenia lękowe nie wynikające z

podłoża endogennego i somatycznego”

• „to zespół wyuczonych reakcji/czynności wadliwie

zgeneralizowanych na skutek towarzyszących
wzmacnianiu urazów psychicznych a następnie
zafiksowany w drodze błędnego wyuczenia

• Nerwica – określenie wprowadził Cullen

1776 r.

• U 40% chorych ambulatoryjnych występują

niepełnoobjawowe zespoły nerwicowe

• Są to zaburzenia psychogenne
• Podobieństwa objawów; lęk, dysfunkcja

ukł. autonomicznego, egocentryzm

motywacji, objaw „błędnego koła”

• Podtrzymywanie przez pacjenta choroby a

nie trudności życiowych

Zespoły lękowe

• Lęk jako cecha osobowości
• Lęk jako stan: zespół objawów
• Do występowania nerwic

predysponuje osobowość
neurotyczna………………

• Zaburzenia lękowe nie są

jednorodną grupą zespołów
psychopatologicznych

Podstawowe lękowe zespoły

psychopatologiczne

Zespół:
• fobii
• lęku napadowego
• lęku uogólnionego
• natręctw
• stresu pourazowego

Zespół fobii

• Zespół nerwicowy
• Nawykowe unikanie (fobia) sytuacji które

antycypują lęk

(zaburzenia aktywności impulsywnej)

• Fobie w różnym nasileniu
• Mogą współwystępować zaburzenia nastroju,

natręctwa, inne zespoły nerwicowe oraz cechy

osobowości lękliwość, zależność, bierność,

niepewność.

• Fobie mogą rozwinąć jako forma „minięcia”

innego zespołu np. depresyjnego, mogą być

uwarunkowane kulturowo, w procesie

wychowawczym.

Trzy zespoły fobii

• Agorafobia –

może doprowadzić do inwalidztwa z

powodu ograniczenia „przestrzeni życiowej”

często jest fazą nerwicy lękowej. Rzadko

występuje jako pojedyńcza fobia: współwystępują

socjofobia, klaustrofobia, lub w przebiegu schi.,

ch. afektywnych, po chorobach somatycznych

• Społeczna –

przed kontaktem z ludźmi, przed

kompromitacją, ocenianiem, że czerwieni się,

poci, drży, nie mówić itp. Mogą współwystępować:

depresja, dystymia, uzależnienia. W USA aż 15%

populacji.

• Fobie specyficzne, proste, izolowane – cała

gama sytuacji.

Zespół lęku uogólnionego

• Zespół nerwicowy z dominującym lękiem
• Lęk jest reakcją na odbierane bodźce

„traktowane” jako zagrożenie, niebezpieczeństwo
i ma charakter przewlekły.

• Występuje częściej u kobiet, u młodych.
W obrazie klinicznym dominuje napięcie,

dyskomfort, trwoga, dolegliwości ze strony serca,
przewodu pokarmowego. Suchość w ustach,
pocenie, parestezje, bicie serca, częste oddawanie
moczu, drżenie, męczliwość, zaburzenia uwagi,
koncentracji, drażliwość, przygnębienie

Zespół lęku napadowego

• Zespół nerwicowy z napadami lęku
• Napady o zróżnicowanej częstotliwości i

nasileniu

• Często pojawiające w sytuacjach

konfliktowych, trudnych

• Uczucie „umierania, duszenia się” prowadzi

do kontroli lekarskich, które mogą

zdominować codzienne życie

• Głębokie przekonanie pacjentów, że są chorzy

somatycznie w pierwszym etapie choroby.

Zespoły natręctw

• W ICD 10 – F42 zaburzenia obsesyjno-

kompulsyjne

• Zespoły natręctw są podobne w zakresie

objawów, ale etiologia tych zespołów jest
różnorodna. Jako nerwica natręctw
występuje rzadko, częściej na podłożu ch.
organicznych (miażdzyca, encefalopatie,
guzy mózgu, pierwotne procesy
zwyrodnieniowe) oraz endogennych:
schizofrenia, depresja

• Zespoły natręctw=zespoły obsesyjno-

kompulsyjne, zwane też

anankastycznymi

• Obsesje - myśli natrętne
• Kompulsje - czynności natrętne
• Charakterystyka objawów zespołu

obsesyjno-kompulsyjnego:

- myśli, czynności, impulsy natrętne mają

zawsze przykry charakter dla pacjenta

- są nawracające, przewlekłe odbierane

jako bezsensowne ale zawsze jako

własne myśli

- Ignorowanie, tłumienie tych myśli jest

nieefektywne

- Myśli, czynności, impulsy prawie zawsze

wywołują lęk i niepokój

- Czynności, myśli zajmują wiele czasu,

zakłócają pracę, funkcjonowanie

codzienne, utrudniają rozwój osobisty

• Kompulsje są odbierane jako

bezsensowne działanie, ale wykonanie

tych czynności łagodzi lęk, cierpienie,

przynosi ulgę, niekiedy sprawia

przyjemność

• Kompulsje są reakcją na myśli i

wyobrażenia natrętne

• Zachowania te są odbierane jako

chorobowe, ale z przymusem wykonania

• Czynności wykonywane są stereotypowo

Treść obsesji i kompulsji-

przykłady

wg Rapaport, Swedo, Leonard

• Obawy o zabrudzenie, zakażenie
• Przed ogniem, chorobą
• Konieczność symetrii, wewnętrznego ładu
• Obawy o grzech
• Wstręt przed moczeniem, śliną
• Licznie szczęśliwych i nieszczęśliwych liczb
• Myśli o „zakazanych tematach”
• Lęk przed byciem agresywnym, przed ostrymi

przedmiotami

cd.

• Zbyt częste mycie, kąpanie
• Stereotypowe rytuały ruchowe
• Sprawdzanie czynności
• Rytuały w mowie, ruchach, piśmie
• Natrętne liczenie
• Rytuały „dotykania”
• zbieractwo

rokowanie

• Dobre: osobowość

przedchorobowa „zdrowa”

• Przebieg remitujący, krótkotrwały
• Skuteczność leków p/depresyjnych
• Przewaga obsesji

różnicowanie

• Natręctwa fizjologiczne – występują

u osób lękliwych, anankastycznych,
w sytuacjach stresowych, są
krótkotrwałe i przemijające

• Natręctwa objawowe: dziwaczne,

niespójne, o bardzo głębokim
nasileniu, towarzyszą innym
objawom zaburzeń psychicznych

Zespoły stresu

pourazowego

• Dawniej tzw. zaburzenia reaktywne.

Wg ICD 10 wspólna klasyfikacja z

nerwicami (etiologia egzogenna)

• Reakcja na ciężki stres i zaburzenia

adaptacyjne:

F43.0 ostra reakcja na stres
F43.1 zaburzenia stresowe pourazowe
F43.2 zaburzenia adaptacyjne

F43.20 krótka reakcja adaptacyjna
F43.21 reakcja przedłużona depresyjna
F43.22 reakcja mieszana lękowo-

depresyjna

F43.23z zaburzeniami innych emocji
F43.24 z zaburzeniami zachowania
F43.25 z mieszanymi zaburzeniami

zachowania i emocji

• Biologiczne następstwa stresu: psychiczne i

neurofizjologiczne (oddziaływania na
hipokamp – zaburzenia pamięci, obniżenie
neuroprzekaźnika serotoniny co może
powodować zespoły depresyjne,
uszkadzanie przez kortykosteroidy
neuronów piramidalnych)

• Stres przewlekły, powyżej 3 tyg. jest

znacznie groźniejszy w skutkach niż
krótkotrwały

Ostra reakcja na stres

• do 2 dni utrzymująca się do miesiąca
• Definicja stresora: „poza skalą ludzkiego

doświadczenia”, musi być to sytuacja zagrażająca

życiu, katastrofy, front Ostra odpowiedz

organizmu na stres w okresie, wypadki, bycie

świadkiem czyjejś śmierci, terroryzm,

torturowanie, gwałt, agresywne przestępstwa.

• Objawy: oszołomienie (może dojść do zawężenia

pola świadomości, niemożności zrozumienia,

zaburzeń zapamiętywania, mogą wystąpić

nieadekwatne zachowania np. napadowy śmiech,

fuga dysocjacyjna, spowolnienie czy stupor

• Depersonalizacja, derealizacja,
• Ostra reakcja na stres może przebiegać w

różnym nasileniu od znieruchomienia do

spowolnienia, poprzez zawężenie uwagi

do niepamięci, przez smutek do rozpaczy

i niecelowej działalności

• Fazy ORS –oszołomienia, zrozumienia,

zmęczenia, powrotu do normy

• Przedłużąjąca się ORS kwalifikowana jest

jako zespół stresu pourazowego PSD

Posttraumatic stres disorder

PSD

• O,75% występowania w populacji, częściej

u kobiet w wieku 35-50 o niskim poziomie

edukacji, z występowaniem rodzinnym

przypadków zaburzeń lękowych

• Prognozuje się wzrost zachorowań na PSD
• Objawy: powtarzają przeżywanie urazu w

reminescencjach lub

• Snach na które nie mają wpływu

odrętwienie i stłumienie emocjonalne

PSD

• Poczucie izolacji do ludzi
• Brak reakcji na wydarzenia w otoczeniu
• Anhedonia
• Unikanie aktywności, sytuacji, symboli

przypominających uraz

• Mogą występować ostre wybuchy strachu,

przeżywanie na nowo: występują wówczas

lęk, bezsenność, pobudzenie układu

autonomicznego, obniżony nastrój. Jeżeli

objawy utrzymują się powyżej 6 mies.

rozp. się trwałą zmianę osobowości

Trwała zmiana

osobowości

• Ogólna zmiana dynamiki życiowej,

obniżenie nastroju, zwiększona
pobudliwość i drażliwość, utrudnienie
kontaktu z otoczeniem, nieufność,
lękliwość, apatia, płaczliwość, utratta
sensu życia, nadmierna tolerancja wobec
ludzi, pesymizm, zobojętnienie na
krzywdę innych, poczucie mniejszej
wartości, poczucie winy za przeżycie
(zespół obozu koncentracyjnego)

Zaburzenia adaptacyjne jako

reakcja na stresor

ICD

10

• Zaburzenia przystosowawcze na znane

stresory ale nie mające cech
katastrofy.

• Czas występowania 1 mies od

wystąpienia stresu (psychospołeczne i
psychologiczne np.. postępująca
choroba. Podział zab. adaptacyjnych
wg dominującego objawu F43.20 do
F43.25

Zespoły

konwersyjne/dysocjacyjne

• Zespoły konwersyjne – zespół nerwicowy z

zaburzeniami czucia lub ruchu

• Zespoły dysocjacyjne – zespół nerwicowy z

zaburzeniami dysocjacyjnymi (

dissociatio czyli

rozdzielenie, rozłączenie)

• W ICD 10 zaburzenia te występują pod

wspólnym symbolem F 44… i łączą w

całość zaburzenia konwersyjne i

dysocjacyjne (dawniej nerwica:

konwersyjna, dysocjacyjna, pitiatyczna

oraz histeria.

ICD 10

• F44.0 amnezja dysocjacyjna
• F44.1 fuga dysocjacyjna
• F44.2 osłupienie dysocjacyjne
• F44.3 trans i otępienie
• F44.4 dysocjacyjne zaburzenia ruchu
• F44.5 drgawki dysocjacyjne
• F44.6 dysocjacyjne znieczulenia i utrata czucia

zmysłowego

• F44.7 mieszane zaburzenia dysocjacyjne(konwersyjne)
• F44.8 inne określone zaburzenia

dysocjacyjne(konwersyjne)

F44.8

• F44.80 zespół Gansera
• F44.81 osobowość mnoga
• F44.82 przejściowe zaburzenia

dysocjacyjne (konwersyjne)

Zespoły

konwersyjne/zespoły

dysocjacyjne

(„cechy

łączące”)

• „Imitacja innych chorób” –

bezwzględnie konieczne wykluczenie

chorób somatycznych, innych

psychicznych

• Zazwyczaj nagły początek
• Powiązania z sytuacją stresorodną
• Objawy choroby wg wyobrażeń pacjenta
• Często przedchorobowa osobowość

histrioniczna

Cechy objawów

dysocjacyjnych

(konwersyjne, dysocjacyjne, histeryczne traktowane jako

synonimy)

• Teatralność
• Zmienność
• Burzliwość
• Egocentryzm
• „Błędne koło” czyli wzrost

częstości i nasilenia objawów
które angażują obecne osoby

Objawy konwersyjne

Czuciowe:

niedoczulice/znieczulice/zniekształcenia czucia
(parestezje); ślepota, widzenie tunelowe,
głuchota, nie odczuwanie smaku, węchu;
przeczulice (wszystkie zmysły); odczucie ciała
obcego w gardle (duszenie się).

Ruchowe:
Niedowłady/porażenia; psychogenne afonia i

dysfonia; drgawki/hiperkinezy/niezborność
ruchowa/ataksje

Konwersje ruchowe cd

Łuk histeryczny/kurcz

pisarski/niemożność stania i
chodzenia/kaptokormia (zgięcie do
przodu)

Zespoły dysocjacyjne

• Amnezja dysocjacyjna jako uruchomienie

mechanizmów obronnych (wyparcia, zaprzeczenia).

Niepamięć jest wybiórcza i dotyczy okresu

wzburzenia emocjonalnego/znacznego stresu.

Każdego dnia niepamięć może obejmować inne

fragmenty Inne funkcje pamięci nie są zaburzona.

• Fuga dysocjacyjna (histeryczna) – podróż,

ucieczka przy pozornie poprawnym zachowaniu z

jednoczasową amnezją dysocjacyjną. Może trwać

nawet do kilku tygodni Jest to podświadome

rozładowanie lęku, napięcia związanego z sytuacją

bardzo stresorodną. Rzadko występuje – konieczne

b. dokładne różnicowanie

• Stupor dysocjacyjny (osłupienie

histeryczne) – również wymaga dokładnego
różnicowania. Ścisły związek ze stresem.
Zachowana świadomość przy całkowitym
zahamowaniu ruchowym. Formy pośrednie –
bardzo znaczne spowolnienie.

• Trans i opętanie – wiele kontrowersji. Stany

połączone z kulturą, tradycją. Zalicza się
stany ekstazy religijnej, zachowania
histeryczne podczas wzniosłych uroczystości.

• Dysocjacyjne (konwersyjne)

zaburzenia ruchu i czucia są opisane
wyżej. Zazwyczaj są to bardzo teatralne
sytuacje, ale nastręczające wiele trudności
diagnostycznych np. różnicowaniu z
padaczką. W tych stanach nie powinny
występować zaburzenia świadomości.
Pojedyńcze objawy/zachowania występują
w populacji osób nie spełniających
kryteriów nerwicy

•

Zespół Gansera zespół „imitujący” głębokie

zaburzenia pamięci, bezradność, zachowania

dziecięce (puerylizm), niedostosowane,

nieuporządkowane. Często nie można

nawiązać kontaktu z pacjentem, sprawia on

wrażenie osoby niezorientowanej. Z. Gansera

jest też zaliczany do psychoz reaktywnych.

Występuje u więźniów, osób prymitywnych, w

zmianach organicznych oun. Objawy niekiedy

sprawiają udawanie choroby psychicznej

F 44.81

• Osobowość mnoga / zaburzenia

identyfikacji osobowości. Jak w s.f. w jednej
osobie występowanie nawet kilku
osobowości. Każda osobowość jest osobą;
ma imię, swój życiorys, zawód itp.. W
osobowości alternatywnej (podwójnej) nie
ma przepływu „informacji” o tej drugiej.
Przechodzenie jednej osobowości w drugą
jest nagłe, początkowo związane ze stresem
potem staje się obronom przez stresami.

Zaburzenia występujące pod

postacią somatyczną –

podstawowe objawy

1. Skargi somatyczne które mogą przypominać

realny proces chorobowy ale brak jest

potwierdzenia tego procesu w badaniach

klinicznych. Samoobserwacja objawów

2. Utrata kontroli nad objawami somatycznymi,

które stają się głównym wątkiem egzystencji

3.Poczucie choroby, potrzeba badania i leczenia
4. Zaostrzenie, podtrzymywanie objawów mają

związek z konfliktami, problemami

psychologicznymi.

somatoform

• Grupa zaburzeń niejednorodna, bez

wspólnej podstawy teoretycznej

• Zespoły dysfunkcji w zakresie doznań

cenestatycznych, czynności narządów,
zaburzeń zachowania które nie są
spowodowane uszkodzeniami
anatomicznymi, biochemicznymi

• Jest to reakcja na „bezradność wobec

sytuacji” związana z cechami
osobowości

Choroby psychosamatyczne –

zaburzenia występujące pod

postacią somatyczną

• Rezygnacja z terminu

„psychosomatyka”

• Dolegliwości występujące pod

postacią somatyczną mają
zazwyczaj przewlekły przebieg o
charakterze remisji i nawrotów,
zazwyczaj zaczynają się przed 30.
rokiem życia

Kliniczne obrazy zaburzeń

występujących pod postacią

somatyczną

1.

F45.0 Zaburzenia somatyzacyjne –

dolegliwości somatyczne powtarzające

się okresowo, zmienne w obrazie

klinicznym niepotwierdzone licznymi,

powtarzającymi się badaniami (co

najmniej od 2 lat).

Sytuacja ta ma

wpływ na funkcjonowanie społeczne i

rodzinne.

Istota zaburzeń – skupienie

na objawach; może występować

rodzinnie

Zaburzenia somatyzacyjne

• Lęk nie jest świadomym objawem w

tych zaburzeniach, co różnicuje z
zaburzeniami lękowymi, gdzie również
występuje wiele dolegliwości
somatycznych

• Uwaga koncentruje się na samych

dolegliwościach a nie na istnieniu
procesu chorobowego co dominuje w
zaburzeniach hipochondrycznych

Najczęstsze dolegliwości z

układów:

• Sercowo-naczyniowy: bicie serca, napadowe zaburzenia

rytmu, drętwienie kończyn, zawroty, omdlenia, bóle
głowy, zaczerwienienia, bóle w klatce piersiowej

• Pokarmowy: nudności, wzdęcia, biegunki, bóle brzucha,

zgaga, zaparcia, ślinienie, niesmak, obłożenie języka

• Skóry: zaczerwienienia, swędzenie, wysypka, zmiany

troficzne, wypadanie włosów, drętwienie, mrowienie

• Oddechowy: hiperwentylacja, duszność, napady

podobne do astmy, odkrztuszanie, uczucie skurczu
krtani

• Moczowy; częste oddawanie moczu, trudności w

oddawaniu moczu, nietrzymanie moczu

• Zawroty głowy, zaburzenia równowagi, bóle stawowe

zmiana zachowań

społecznych

• Ograniczenie kontaktów
• Wycofanie
• Zaniechanie ról społecznych
• Charakterystyczne zachowanie z

ekspresją cierpienia

• Podporządkowanie zmiennym

objawom

2. F45.2 Zespół

hipochondryczny

– nadmierne skoncentrowanie na własnym

zdrowiu, doszukiwanie się „objawów

groźnych chorób”. Ponawiane są badania,

„dobre” wyniki przynoszą krótkotrwałą

poprawę samopoczucia. Zespół

hipochondryczny często jest elementem

depresji, zespołu urojeniowego - jako

nerwicowy występuje rzadko. Istota

zaburzeń – szukanie poważnej choroby,

obawy przed inwalidztwem; nie występuje

rodzinnie.

Mimo lęku o zdrowie pacjenci nie

współpracują w leczeniu np. że leki

to chemia

• Często odczuwany jest ból a niemożność

znalezienia jego przyczyny powoduje
lęk, lękowe oczekiwanie na
zachorowanie. Lęk jest widoczny w
sposobie przeżywania

• Chory dąży do określenia i nazwania

choroby, a nie na ‘tworzeniu objawów”

• Prawie zazwyczaj nie występują zmiany

w narządach

Lęki hipochondryczne mogą mieć

charakter fobiczny

•

Lęków przed konkretną chorobą (przed aids,
nowotworem, ch. popromienną, chorobami
serca) nie zalicza się do fobii specyficznych

•

Nastawienia hipochondryczne lękowo-
egocentryczne ‘wsłuchiwanie się w pracę
ciała

•

Zakłócenie doznań percepcji? Charakter
„dysmorfofobii nieurojeniowej?

(za

Aleksandrowiczem)

• Hipochondria jest często wyzwalana

przez działania jatrogenne

3. F45.3 zaburzenia wegetatywne

występujące pod postacią somatyczną –

dawniej tzw. nerwice narządowe

Zgłaszane objawy dotyczą pobudzenia

układu wegetatywnego (przykłady)

a. Z układu krążenia: bicie serca, pocenie,

drżenie, zaczerwienienie, lęk

b. W obszarze przewodu pokarmowego:

kurcze, ściskania, bóle, wzdęcia,

biegunki

c. Z układu oddechowego: psychogenna

hyperwentylacja, kaszel, czkawka

d. I moczowopłciowego: parcie, szczypanie

W F43.5 występują dwie grupy

zaburzeń

• Dolegliwości subiektywne związane z

wybranym narządem (ściskanie,
wzdęcia, kłucia) zmienne,
niespecyficzne

• Obiektywne pobudzenie układu

wegetatywnego (tachykardia,
zaczerwienienie, poty, wzrost RR)

• W obu grupach doznań występuje lęk

4. F45.4 Uporczywe bóle

psychogenne

– silne bóle ciała umiejscawiane np. w

głowie, krzyżu które wyraźnie łączą się z
konfliktami psychicznymi i społecznymi.
Ich występowanie jest w związku
czasowym z konfliktem. Psychogenne
dolegliwości bólowe są silne i przewlekłe.

-uzyskiwany efekt „zainteresowania, opieki”

często łagodzi przebieg dolegliwości.

-częste: bóle głowy, karku, krzyża

F45.8 Inne zaburzenia występujące

pod postacią somatyczną

• np. zgrzytanie zębami, świąt

psychogenny, kręcz karku

• zaburzenia miesiączkowania:

zespół napięcia
przedmiesiączkowego,
klimakterium?

• W powstawaniu tych zaburzeń nie

pośredniczy układ autonomiczny

Występowanie lęku przed chorobą, przed

zachorowaniem ( w ICD 10 )

opisy kliniczne

• Zaburzenia lękowe uogólnione F41.1
• Zaburzenia lękowe z napadami paniki

F41.0

• Zaburzenia somatyzacyjne F45.0
• Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne F42
• Zaburzenia psychotyczne np. urojenia

trucia

Lęk przed zachorowaniem jest objawem

mało specyficznym

Inne zaburzenia

nerwicowe F 48

• Neurastenia
• Zespół depersonalizacyjno-

derealizacyjny

• Inne określone zaburzenia

nerwicowe

Neurastenia – „słabość

nerwów”

• Neurastenia w ICD 10-zespół przewlekłego

zmęczenia w DSM IV

• Trudności diagnostyczne ponieważ występuje

duże podobieństwo objawów w zaburzeniach

lękowych, depresyjnych, niektórych

zaburzeniach somatycznych

• Czas trwania min. 6 mies.
Objawy po niewielkim wysiłku umysłowym lub

fizycznym

- zmęczenie o znacznym nasileniu które zaburza

funkcjonowanie rodzinne, społeczne

Dwa podtypy neurastenii

• 1. po wysiłku umysłowym wzmożone,

inne niż u innych ludzi, zmęczenie
psychiczne opisywane jako
występowanie rozpraszających
skojarzń, wspomnień, trudności w
koncentracji, obniżeniem sprawności
intelektualnej

• 2. zmęczenie fizyczne i wyczerpanie

po minimalnym wysiłku z
niemożnością odprężenia

Zamartwianie się pogarszaniem

zdrowia, anhedonia, lęk +

- Bóle mięśniowe
- Bóle gardła
- Zaburzenia snu
- Zaburzenia nastroju
- Zaburzenia koncentracji
- Obniżenie kortyzolu, podwyższenie

serotoniny (odwrotnie niż w depresji)

- Występowanie u ludzi młodych, często

poprzedza lub już jest objawem np.. ch.

afektywnych

pacjenci z neurastenią są:

• Nieufni, pesymistyczni, wrażliwi,

nadmiernie krytyczni,
niezadowoleni ze wszystkiego, mało
zainteresowani bieżącymi
wydarzeniami

• Mają zaburzenia seksualne
• Źle sypiają – uczucie, że w ogóle

nie sypiają, sny mają przykrą treść

Zespół derealizacyjno-

depersonalizacyjny

•

nerwicę można rozpoznać po wykluczniu

przyczyn innych jak: zaburzenia jaźni,

schizofrenii, psychoz.

•

Podstawowe objawy: derealizacja i

depersonalizacja. Rzadko występuje

•

Współwystępowanie z zaburzeniami

osbowości: z pogranicza, anankastyczna,

unikowa oraz z zespołami lękowymi,

obniżonym nastrojem. Statystycznie ta grupa

osób w okresie dzieciństwa doznawała wiecej

urazów psychicznych niż posoztałe dzieci.

Aktywność psychiczna, ciało,

otoczenie ulegają

zmianie

jakościowej

, są nierealne

• Nagle powstające, stopniowo,

względnie szybko ustępujące
zaburzenia spostrzegania i oceny
siebie i otoczenia

• Pojawia się poczucie utraty kontroli

nad sobą i sytuacją, obcości

• Pojawia się lęk
• Często: utrata uczuć,

Pacjenci mają wrażenie:

• Myśli, ciało są martwe
• Otoczenie sztuczne i pozbawione

barw

• Patrzą na siebie z zewnątrz
• Pacjenci wiedzą, że zmiany te nie

odpowiadają rzeczywistości

• Najczęściej zespół d-d występuje w przebiegu

zaburzeń schizofrenicznych, depresyjnych,
fobicznych, obsesyjno-kompulsywnych

Inne określone zaburzenia

nerwicowe

• Zespół Briqueta

współwystępowanie wielu

dolegliwości najczęściej u młodych kobiet.
Leczenie tych dolegliwości (i to u różnych
specjalistów) jest najważniejsze w życiu

• Nerwice zawodowe

specyficzne zaburzenia

funkcjonalne, które uniemożliwiają wykonywanie
zawodu np. skurcz pisarski. Objawy somatyczne
niekiedy połączone z lękiem wiążą się z
niezadowoleniem z pracy, z osiągnieć, z
uciążliwością wykonywanej pracy itp..

• Psychastenia

tak jak w neurastenii, tylko

objawy natury psychicznej są na pierwszym planie

Zespoły specyficzne kulturowo

np:

• Koro - lęk o narządy płciowe, że penis

staje się mały i wnika do głębi ciała.
Lęk ma formę ataku, trwa do godziny.

• Dhat - objawy podobne do neurastenii

powstałe w wyniku utraty nasienia.

• Latah - automatyczne naśladowanie

zachowania zwierząt (bliżej opętania,
uczucia owładnięcia)

Zaburzenia behawioralne związane

z zaburzeniami fizjologicznymi i

czynnikami fizycznymi F50-54 (wg

ICD-10)

• Zaburzenia odżywiania się

mówiono w oddzielnym wykładzie.

• Zaburzenia snu
• Zaburzenia seksualne i

identyfikacji płciowej

• Zaburzenia snu wg ICD-10 nie

zostały uwzględnione w „jednej
grupie”. Najwieksza grupa
zaburzeń snu jest w grupie
zaburzeń psychicznych F51

Zaburzenia snu

(

nieorganiczne

) F51

• Zaburzenia snu są objawem

niespecyficznym – występują w
wielu zaburzeniach

• Zaburzenia psychogenne snu wg

ICD podzielono na: jakościowe
(parasomnie) i ilościowe
(dyssomnie: bezsenność,
hipersomnia).

Parasomnie

• Są to niepożądane zjawiska,

ruchowe/wegetatywne, występujące
przy wzbudzaniu lub między fazami snu.

• Jest to niezdolność utrzymania

stabilnego snu.

• Nakładanie się na siebie różnych

stanów: czuwania, snu, fazy REM,
NREM.

• Zaburzenia snu są zazwyczaj

traktowane jako objaw a nie
zespół

• 35 % do 70 % cierpiących na

bezsenność ma krewnych z
podobnymi dolegliwościami
(zwiększona wrażliwość na stres)

Podział wg ICSD-2

Międzynarodowa kwalifikacja

zaburzeń snu 2005

• Jest to bardzo szczegółowy podział,

obejmujący również zaburzenia snu innego
pochodzenia niż zaburzenia psychogenne

• Zawiera 8 podklas: insomnie, zaburzenia

oddychania podczas snu, hipersomnie
pochodzenia osrodkowego, zaburzenia
okołodobowych rytmów snu, parasomnie,
zaburzenia ruchowe podczas snu, objawy
izolowane i zagadnienia nierozstrzygnięte,
inne zaburzenia snu

W ICD 10 F 51.

51.0 bezsenność nieorganiczna
51.1 nieorganiczna hipersomnia
51.2 zaburzenia rytmu snu i czuwania
51.3 somnambulizm
51.4 lęki nocne
51.5 koszmary senne
51.8 inne nieorganiczne zaburzenia snu
51.9 nieorganiczne zab. snu, nieokreślone

Bezsenność nieorganiczna

• Zaburzenia utrzymują się co najmniej

przez 1 mies. (choć 3 x w tygodniu)

• Trudności w zasypianiu, łatwe budzenie

w ciągu nocy, wczesne budzenie

• Sen jest nieregenerujący, złej jakości
• W ciagu dnia występuję choć 1. z

objawów: zmęczenie, złe samopoczucie ,
zaburzenia uwagi, pamięci,napięcie, bole
głowy, inne skutki bezsenności.

cd

• Często lęk przed kolejną bezsenną nocą
• Zaburzenia snu zaczynają się w trudnych

dla pacjenta sytuacjach, ale też i bez nich
np. u osób starzejących się

• Jeżeli bezsenność dominuje nad innymi

objawami to rozpoznaje się F 51, jeśli jest
objawem równorzędnym to z zasady inny
zespół np. depresyjny

Hipersomnia

•

Nadmierna senność, napady senności w
ciągu dnia, trudności w wybudzaniu się,
przedłużenie fazy od snu do czuwania
(upojenie przysenne)

•

Może być reakcją na trudne sytuacje”
ucieczka w sen”

•

Zaburzenie jeżeli występuje conajmniej przez
miesiąc i zaburza codzienne funkcjonowanie

•

Sen nie daje wypoczynku

•

Hipersomnia zazwyczaj jest objawem innych
zaburzeń

Zaburzenia rytmu snu i

czuwania

• W tym podziale (nieorganiczne) jest to

zaburzenie powstałe jako skutek
dysfunkcji poznawczych i przeżywania

• Niezgodność czuwania i snu z cyklem

nocy i dnia oraz oczekiwaniami
otoczenia

• Brak synchronizacji zegara

biologicznego z astronomicznym

• Zespół opóznionej fazy snu (10%)
• Zespół przyspieszonej fazy snu (1%)

somnambulizm

• Występuje zazwyczaj w pierwszych

godzinach snu

• Podejmowanie aktywności

niezorganizowanej odbywa się podczas
snu, w niepełnym przebudzeniu?

• Zaburzenia świadomości? Niepełna

orientacja, ocena rzeczywistości. Okres
ten pozostaje w niepamięci.

• Przyczyna: zaburzenia przeżywania,

nieuświadomione konflikty?

Parasomnia: lęki nocne

• Występujące przy wzbudzeniu (w czasie

snu) nagłe napady paniki z objawami
wegetatywnymi i behawioralnymi

• Epizody występują w pierwszej fazie snu,

trwają do 10 min.

• Wybudzenie chorego jest trudne, jak się to

uda to obserwuje się zaburzenia
świadomości (dezorientacja, stereotypowe
ruchy, następowa

niepamięć

)

• Lęki łączy się z somnambulizmem lub formą

lęku napadowego. 1% dorosłych, 1-6%
dzieci

Parasomnia: koszmarne marzenia

senne

• Lękowe marzenia senne, które

pamięta się

po przebudzeniu

• Zazwyczaj treść koszmarna, z

zagrożeniem życia

• Występuje pobudzenie układu

wegetatywnego, emocje

• Zazwyczaj nie wymagają leczenia
• Częściej występują u dzieci

(zagrożenia emocjonalne, konflikty)

(F 52)Dysfunkcje

seksualne

za Aleksandrowiczem

• Zaburzenia utrudniające współżycie

seksualne jako skutek oddziaływania
czynników

psychospołecznych i nie-

spowodowane zaburzeniem
organicznym ani chorobą somatyczną

• Towarzyszy temu brak satysfakcji,

utrudnienie kontaktów erotycznych

• Ocena dysfunkcji seksualnych jest

trudna

Podział wg ICD 10

• Brak lub utrata potrzeb seksualnych
• Awersja seksualna i brak przyjemności
• Brak reakcji genitalnej
• Zaburzenia orgazmu
• Wytrysk przedwczesny
• Pochwica nieorganiczna
• Dyspareunia nieorganiczna
• Nadmierny popęd płciowy
• Inne dysfunkcje seksualne (bez organiki)
• Niespecyficzna dysfunkcja seksualna

Brak potrzeb - oziębłość

• Zazwyczaj o charakterze nerwicowym

lub w zaburzeniach osobowości

• Zazwyczaj konflikt między potrzebami a

ograniczeniami powodujący lęk lub
wyparcie (rezygnacja z seksu)

• Często po urazowych pierwszych

doświadczeniach seksualnych

• Może być objawem prodromalnym

psychozy

Awersja, brak potrzeb – anhedonia

seksualna

• Wstręt wobec seksu – silny lęk przed

kontaktem seksualnym (często kontaktów
społecznych) często w wyniku procesu
wychowawczego

• Wstręt odczuwany jest do ‘wszystkiego’ :

partnera (niezależnie od osoby), ciała,
pieszczot, współżycia.

• W łagodniejszej postaci brak odczuwania

‘radosnego przeżywania’.

• Rzeczywistym zaburzeniam jest wstręt

powodujacy unikanie jakichkolwiek
zwiazków seksualnych i emocjonalnych

Brak reakcji genitalnej

• Psychogenne zaburzenie somatyczne

uniemożliwiające mężczyznom
erekcję/utrzymanie erekcji, u kobiet
powoduje zespół suchej pochwy

• Tzw. psychogenna impotencja
• Zaburzenie to powoduje złe samopoczucie,

niską samoocenę. Często współwystępuje
przedwczesny wytrysk, zmniejszenie potrzeb
seksualnych

• Zaburzenie to diagnozuje się o ile występuje

przy prawidłowych emocjonalnych reakcjach
między partnerami

Zaburzenia orgazmu

• Ważny aspekt kulturowy
• Anorgazmia jest najczęstszym

zaburzeniem występującym u kobiet
mimo istnienia podniecenia
seksualnego i związku emocjonalnego
do erotycznego partnera

• Powoduje złe samopoczucie, niską

samoocenę, nie realizowanie się w roli
kobiety

Przedwczesny wytrysk

• Wytrysk jest fizjologicznym objawem

orgazmu u mężczyzny – przedwczesny
uniemożliwia satysfakcję partnerki

• Wytrysk powiązany jest z bodźcami z

kory mózgowej – błędne koło – lęk przed
‘kolejną kompromitacją’ przed
partnerką

• Zbyt duża koncentracja na osiągnięciu

sukcesu uniemożliwia go.

Pochwica nieorganiczna

• ‘psychogenna pochwica” skurcz mięśni

okalających pochwę niezezwalający na
wprowadzenie członka, a przy próbach
powodujący silny ból.

• Nieuświadomiona obrona ‘przed

partnerem’ czy lęki kobiety przed
seksem lub jako

• Reakcja na zagrożenie, wstyd
• Lub wyuczona reakcja mimo chęci

podjęcia współżycia

Dyspareunia

nieorganiczna

• Ból w czasie stosunku bez żadnego

uzasadnienia medycznego (ICD 10)

• Ból stały lub okresowy przed- w

trakcie- i po stosunku (DSM lV)

• Może występować u obojga płci,

rzadko u mężczyzn

• Przyczyny są niejasne?
• Napięcie mięśni związane z

podnieceniem?

Nadmierny popęd

seksualny

• Nimfomania – erotomania u kobiet
• Satyriasis _ erotomania u

mężczyzn