Środki odkażające i antyseptyczne

 

Środki odkażające – stosowane są do niszczenia
patogenów poza organizmem człowieka czy zwierzęcia i
służą do odkażania wydalin, narzędzi, pomieszczeń
inwentarskich i sanitarnych, itp.

Środki

antyseptyczne

–

są

to

substancje

bakteriostatyczne lub bakteriobójcze, przeznaczone do
odkażania tkanek żywych, ponieważ w zalecanych
stężeniach na ogół nie drażnią tkanek, mogą być
używane do odkażania skóry, błon śluzowych i ran.

Historia

Mieszaninę olejków eterycznych, żywic, balsamów, miodu
oraz bitumin i natron stosowano w starożytnym Egipcie
do balsamowania zwłok (2600 p.n.e.).

Hipokrates (460-377 p.n.e.) zalecał ocet i wino do
opatrywania ran.

Kolumella w I wieku n.e. zalecał u zwierząt wypalenie
rany rozpalonym prętem a następnie przemywanie octem
lub położenie na wypaloną ranę smoły z siarką.

W 1847r. położnik Semmelweis wprowadził mycie rąk
chlorkiem wapnia.

1862 Pasteur ogłosił pracę w której obalił teorię
samorództwa bakterii.

Lister (1827-1912) chirurg wprowadził fenol (kwas
karbolowy) do odkażania ran, rąk chirurgów, narzędzi,
nici chirurgicznych, pola operacyjnego oraz powietrza w
salach operacyjnych.

Erlich (1845-1915) pracował nad barwnikami w jego
laboratorium

syntetyzowano

czerwień

trypanową

stosowaną w lecznictwie trypanosomatozy u koni.

Domagk (1895-1964) przeprowadzał syntezę barwników
i badał ich skuteczność przeciw bakteriom
chorobotwórczym. W 1932 otrzymał substancję
protonsil rubrum jak się później okazało był on
zwiastunem sulfonamidów.

ŚRODKI UTLENIAJĄCE

Ozon

Jest wykorzystywany do odkażanie pomieszczeń, wody pitnej oraz basenów
kąpielowych, gaz o bardzo silnych właściwościach utleniających, działający
nawet w stężeniu 1: 1000 000. W 1893 r. powstała pierwsza przemysłowa
instalacja ozonowania wody w Holandii

 

Nadtlenek wodoru (Hydrogenii peroxydati) H

2

0

2

3% roztwór nadtlenku wodoru to woda utleniona, sporządzana z 30 %
roztworu Perhydrolu.
W obecności enzymu katalazy znajdującego się w tkankach (otwarta rana)
H

2

0

2

rozkłada się gwałtownie (uwalnia wolne rodniki hydroksylowe), i

zjonizowany tlen w postaci bąbelków, powstająca piana (oczyszcza
mechanicznie) ranę oraz działa silnie utleniająco i dzięki temu odkażająco.
Pęcherzyki powstającego tlenu spulchniają skrzepy krwi i ropę. Woda
utleniona działa pobudzająco na ziarninowanie i gojenie się ran, można ją
sporządzić ex tempore z tabletek, preparat - Pertlenon.

Nadmanganian potasowy (Kalium hypermanganicum) KMnO

4

Przy kontakcie z substancjami organicznymi (białko) ulega redukcji
wydzielając tlen atomowy, powstający równocześnie MnO

2

działa ściągająco i

barwi

tkanki.

Nadmanganian

działa

również

przeciwzapalnie,

bakteriobójczo, grzybobójczo, przeciwwirusowo i przeciwpierwotniakowo.
Przyspiesza gojenie ran i oparzeń, obkurcza drobne naczynia krwionośne
hamując krwawienia. W handlu jest dostępny w formie proszku i tabletek.
Zewnętrznie roztwory w stężeniach 0,05% stosowane do
przemywania skóry, odkażania ran ropiejących, owrzodzeń. Do płukania
błon śluzowych gardła i jamy ustnej oraz do płukania
żołądka

roztwory

w

stężeniu

0,025%

jako

środek. 

Nadtlenek benzoilu

Nadtlenek

benzoilu,

wykazuje

silne

właściwości

antyseptyczne.

Działanie

bakteriobójcze jest największe po upływie 6
godzin i trwa do 48 godzin. Działa poprzez
uwalnianie z cząsteczki nadtlenku benzoilu
tlenu atomowego, który hamuje rozwój
bakterii. Poprawia zaopatrzenia tkanek w tlen
w obrębie miejsc chorobowych, sprzyja
procesom ziarninowania, pobudza syntezę
kolagenu i przyśpiesza gojenie ran. Ponadto
reguluje wydzielanie gruczołów łojowych i
zmniejsza

stężenie

wolnych

kwasów

tłuszczowych.

Ma

również

właściwości

keratolityczne

(odnowa

naskórka)

oraz

łagodzi

ból

i

świąd.

Infekcyjne zapalenia skóry i tkanki
podskórnej, liszajec, czyraki.
Bakteryjne zapalenie mieszków
włosowych. Łojotok.

NAD KWASY

 

Kwas mononadsiarkowy, mononadbursztynowy i nadoctowy

.

Preparaty tej grupy posiadają szerokie spektrum działania: wirusy, prątki,
bakterie i grzyby. Mechanizm działania jak środki utleniające, dodatkowo
reagują z kwasami nukleinowymi powodując ich rozpad.

Kwas nadoctowy

Stosowany do sterylizacji na zimno materiałów wrażliwych na wysoką
temperaturę: tworzywa sztuczne, szkło, porcelana. Odkażanie pomieszczeń i
sprzętu

dla

zwierząt.

Jako

środek

dezynfekcyjny

jest

również

wykorzystywany w przemyśle spożywczym. Do zniszczenia form
wegetatywnych wystarczy stężenie 0,005-0,05% kwasu nadoctowego
działające przez 1min.

KWASY

 

Kwas borowy (Acidum boricum)

Odznacza się słabym działaniem antyseptycznym, zaletą jest brak

działania drażniącego stąd stosowany na bardzo wrażliwe tkanki (spojówki)
w 2-3% roztworach. W postaci maści jest stosowany na skórę przy
oparzeniach, egzemach, otarciach, odleżynach. Stosowanie wielokrotnie
różnych postaci tego związku może prowadzić do zatruć.

 
 

PREPARATY CHLOROWCOWE ALBO ZWIĄZKI

CHLOROWCOPOCHODNE

 

Najsilniej działają przy pH 6,8-7. Ze względu na słabsze działanie
przeciwprątkowe nie powinny być stosowane w ogniskach gruźlicy.
Wrażliwe na obecność substancji organicznych. Związki chloru są
nietrwałe ulegają rozkładowi pod wpływem światła, ciepła i wilgoci.
Po zetknięciu chloru z wodą zawartą w komórkach drobnoustrojów
powstaje kwas solny i podchlorawy, uwalniający się przy tym tlen
atomowy niszczy żywe komórki drobnoustrojów utleniając ich
składniki, poza tym chlor inaktywuje enzymy i składniki protoplazmy,
działa również jak utleniacz głównie na związki organiczne. Kwas
podchlorawy uszkadza bezpośrednio błony komórkowe bakterii.
Kwas solny wywołuje denaturację białka. Związków chloru nie
można stosować do dezynfekcji tkanin wełnianych i jedwabnych
(rozpuszczają włókna). Mogą powodować podrażnienia skóry i błon
śluzowych, oraz działać korozyjne na odkażany sprzęt.

 

Chlor

Jest stosowany do odkażania wody pitnej, basenów

kąpielowych oraz ścieków, działa odwanniająco.

 
 

Chloramidy kwasów sulfonowych

Chloramina T, Chloramina B
Działają odkażająco długotrwale ponieważ powoli

odszczepiają chlor lub tlen atomowy (w zależności od pH
środowiska)

nie

drażnią

tkanek,

nierozpuszczają

materiałów są stosowane do odkażania pomieszczeń,
przedmiotów do pielęgnacji zwierząt, uprzęży, urządzeń
sanitarnych oraz do dezynfekcji rąk. 0.05% roztwór służy
do odkażania wody, w tym celu pierwszy raz zostały użyte
w 1917 r. w Kanadzie.

 

CHLORAXiD 2,0% - podchloryn sodu 200g

Płyn do płukania kanałów korzeniowych.

Chlorheksydyna

Posiada szeroki zakres działania bakteriostatycznego i
bakteriobójczego.

Nie

wywołuje

oporności

u

drobnoustrojów. Jest stosowana do mycia rąk przed
zabiegami chirurgicznymi, odkażania błon śluzowych,
skóry w polu operacyjnym, płukania jamy ustnej,
pęcherza moczowego i dróg rodnych. 0,2% roztwór
chlorheksydyny stosuje się do przepłukiwania kanałów
korzeniowych oraz kieszonki przyzębnej.

JOD I PREPARATY

Jod utlenia grupy sulfhydrylowe enzymów i reaguje z grupami

aminowymi białek, efekt końcowy to denaturacja białek i obumieranie
komórek. Związek ten, może wywoływać reakcje uczuleniowe w postaci
wysypki skórnej.

 

Alkoholowy roztwór jodu (Solutio iodi spirituosa), Jodyna

 

Wodny roztwór jodu (Solutio iodi aquosa) Płyn Lugola

 

Roztwór jodu w glicerolu (Solutio iodi cum glycerini)

 

Maść jodowo-kamforowa (Unguentum iodo-camphoratum)

 

 

                                                 

Jodi puri 1,0g
Kalii jodati 2,0g
Aqua dest.
100,0g

Jodofory (Pollena Jod-K, Pollena Jod-Z)

Są to związki kompleksowe jodu i (związków

powierzchniowo czynnych) (tweeny) lub polimerami.

1. Wysoka aktywność bakterio, wiruso i grzybobójcza

po 15 min. giną formy przetrwalnikowe i zarodniki.

2 . Dobre właściwości myjące
3 . Brak działania drażniącego na skórę i błony

śluzowe

4 . Mała toksyczność
5 . Niewielkie działanie korodujące
6 . Zakres działania od 0 do 35 C optymalne pH 3-4 do

9

 

Polyvidonum Iodum jest kompleksowym związkiem jodu z
poliwidonem. W zetknięciu ze skórą lub błoną śluzową preparat
ulega powolnemu rozpadowi z wydzielaniem wolnego jodu.
Wykazując szerokie spektrum działania antyseptycznego zwalcza i
przeciwdziała infekcjom ran, skóry i jam ciała włącznie z ranami
ciętymi. Preparat wykazuje skuteczność w zapobieganiu stanom
zapalnym pochwy i zakażeniach jamy ustnej. Aktywność utrzymuje
się przez pewien czas, powodując przedłużone działanie preparatu

Jodopowidon

(Povidone-iodine),

Jodowany

poliwinylopirolidon

Wykazuje szerokie spektrum działania bójczego: wirusy, bakterie

(szczególnie na paciorkowce i gronkowca złocistego),

prątki, grzyby

i formy przetrwalnikowe. Wykorzystywany również do dezynfekcji
narzędzi chirurgicznych.

 

•do odkażania ran i skóry przed
zabiegami chirurgicznymi

•do przemywania zakażonych ran pourazowych

•w pierwotnych lub wtórnych infekcjach miejscowych skóry
•w zainfekowanych nacięciach chirurgicznych
•w zapaleniach pochwy
•w zakażeniach jamy ustnej

FENOL I JEGO POCHODNE

Fenol (

kwas karbolowy) związek o dużej toksyczności,

zastosowany na skórę powoduje martwicę, wcześniej stosowany w
postaci żeli, maści oraz jako składnik płynów - zwykle jako środek
znieczulający miejscowo w świądzie przy użądleniach i ukąszeniach,
na fenol wrażliwe są koty.

Tymol

- stosowany w stomatologii do leczenia zakażonych

kanałów i komór zębowych

Heksachlorofen

Działa bakteriostatycznie głównie na bakterie gram dodatnie ale,

może również działać bakteriobójczo, działanie to rozwija się jednak
powoli. Stosowany wielokrotnie na skórę (w mydle do mycia rąk)
gromadzi się w powierzchniowych warstwach naskórka; maksymalne
stężenie pojawia się po 2-4 dniach.

Aknefug

ALKOHOLE I ALDEHYDY

Alkohol etylowy

Mechanizm bakteriobójczego działania etanolu polega na

wytrącaniu białek bakteryjnych i rozpuszczaniu błon lipidowych, jest
stosowany w stężeniu 50-70%, wyższe stężenie denaturuje otoczkę
białek tworząc „pancerz” nie pozwalający wniknąć w głąb bakterii.
Zastosowany bezpośrednio na otwartą ranę nie tylko zwiększa
uszkodzenie, ale tworzy skrzep pod którym mogą rozwijać się
bakterie. Stosowany głównie w chirurgii do aseptyki rąk, odkażania
narzędzi i stołów laboratoryjnych.

 

Alkohol izopropylowy

Stosowany do odkażania narzędzi chirurgicznych i

aseptyki

rąk.

Działanie

przeciwbakteryjne

to

rozpuszczanie lipidowej błony komórkowej i denaturacja
białek patogenów. Najskuteczniejszym jest 50% wodny
roztwór.

Substancje

pochodzenia

organicznego

zmniejszają skuteczność działania alkoholi.

.

Aldehyd glutarowy

Skuteczniejszy środek odkażający niż fomaldehyd, szybkie działanie
bakteriobójcze, szczególnie w środowisku kwaśnym. Jest aktywny
wobec wszystkich bakterii, niszczy przetrwalniki laseczki, prątki,
drożdże, grzyby i wirusy. Mechanizm działania aldehydu polega na
zdolności alkilowania grup SH, OH, COOH, i NH

2

, zaburzając

syntezę

białek.

Wykorzystywany

do

odkażania

narzędzi

chirurgicznych, szklanej aparatury, endoskopów.

METALE CIĘŻKIE I ICH ZWIĄZKI
 

Związki rtęci

Przeciwbakteryjne

działanie

rtęci

związane

jest

z

jej

powinowactwem do grup sulfhydrylowych; zablokowanie tych grup
w enzymach komórki bakteryjnej powoduje zahamowanie jej
wzrostu. Usunięcie rtęci ze środowiska powoduje przywrócenie
wzrostu bakterii.

Żółty tlenek rtęciowy

stosowany w postaci 2 procentowych

maści do oczu.

Merbromina (Merkurochrom)

roztwory 2 procentowe są stosowane do

odkażania powierzchni skóry.

 

Związki srebra

Posiadają silne działanie przeciwbakteryjne. Srebro działa ściągająco i żrąco
na tkanki. Woda zawierająca srebro metaliczne w rozcieńczeniu 1: 20 000
000 wykazuje właściwości bakteriobójcze.

Azotan srebra

Słabo przenika w głąb tkanek, stąd działanie głównie powierzchowne.

Stosowany w stężeniach 0.01-10 %,

Proteinian srebra (Protargol)

Stosowany przy zapaleniu spojówek

 

Głównym miejscem oddziaływania srebra są komórkowe białka
strukturalne

i enzymatyczne, czyli związki pełniące fundamentalną rolę w
prawidłowym

funkcjonowaniu. Srebro silnie wiąże się z aminokwasami poprzez
grupy

tiolowe (-SH), karboksylowe(-COOH), imidazolowe(-C

3

H

4

N

2

), oraz

fosfora-

nowe (PO

4

), aminokwasem kluczowym w procesie wiązania jest

cysteina.

W konsekwencji tego białka ulegają denaturacji, tracąc biologiczną
aktywność.

Nanotechnologia to dziedzina nauki zajmująca się bardzo
małymi przedmiotami na poziomie najmniejszych cząstek
materii, wręcz na poziomie budowy atomu. Przyjęło się, że
nanotechnologia to działania na cząsteczkach o rozmiarach
od 1 do 100nm (nanometrów).

Dzięki rozdrobnieniu srebra do nanocząsteczek o wielkości
od 1 do 5 nm nieporównywalnie wzrosła skuteczność
wykorzystania

bakteriobójczych,

grzybobójczych

i

wirusobójczych właściwości srebra. Rozdrobnione srebro do
nanocząsteczek ma niewspółmiernie większą powierzchnię
czynną a tym samym nieosiągalny do tej pory potencjał
biobójczy. Skuteczność nanosrebra obejmuje likwidację
przeszło 99,99% bakterii, grzybów, wirusów i pleśni.

Gram srebra rozdrobniony do skali nano ma powierzchnię
czynną liczoną w setkach metrów kwadratowych i wykazuje
ogromny potencjał biobójczy.
Co najważniejsze, jest to działanie długotrwałe, tak długie
jak

czas

pozostawania

nanocząsteczki

w

miejscu

przeznaczenia.

Trwają prace badawcze nad zastosowaniem nanosrebra w
odkażaniu wyściółki w hodowli drobiu.

Co najważniejsze, jest to działanie długotrwałe, tak
długie jak czas pozostawania nanocząsteczki w miejscu
przeznaczenia. W podłożach, które są często prane,
kolejne prania mogą powodować znikome wypłukiwanie
cząstek. Zabieg można powtarzać. Niszczenie pierwszych
mikroorganizmów zaczyna się po około 6-ciu minutach od
aplikacji.

Osłabienie

lub

całkowite

zakończenie

efektywności biobójczej następuje wraz z mechanicznym
zniszczeniem powłoki lub zasłonięciu jej przez obumarłe
drobnoustroje, kurz, pył lub powłokę malarską. Roztwory
z nanocząsteczkami można nanosić przez zanurzenie lub
natrysk.

Nośnikiem nanocząsteczek srebra w roztworach są atomy krzemu
zalety z takiego połączenia dzięki srebru to:
 
• wspaniałe przewodnictwo
• silne właściwości bakteriobójcze
• nieszkodliwość dla ludzkiego ciała
dzięki krzemowi to:
• adsorpcja
• dezodoryzacja
• nieszkodliwość dla ludzkiego ciała

Proporcje wielkości najmniejszych bakterii (100 nm)

w stosunku do cząsteczek NANO SILVER

Cząsteczki nanokompozytu krzemionki i srebra są tak małe i jest ich tak
dużo w podłożu, cieczy, plastiku, że bakterie są nimi osaczone i nie
mają szans uniknąć kontaktu z nimi. W 1 cm3 roztworu NANO SILVER o
stężeniu 1 ppm jest około 600 bilionów cząstek srebra.

Na zdjęciu po prawej stronie korzeń pietruszki trzymany w
szczelnym, plastikowym pudełku  spryskanym od wewnątrz
NANO SILVER (50 ppm) przez 55 dni. Po lewej stronie korzeń
trzymany w zwykłym szczelnym pojemniku.

Te same korzenie pietruszki po 83 dniach

Po 167 dniach

TENZYDY (detergenty, emulgatory)

Należą

do

środków

zmniejszające

napięcie

powierzchniowe. Związki te mają w swojej cząsteczce
grupę hydrofilną i lipofilną, dzięki tym grupom cząsteczki
tenzydów gromadzą się na powierzchni lipidowej błony
komórkowej bakterii, tworząc warstwę która utrudnia
wymianę między komórką bakteryjną a środowiskiem,
powodując zahamowanie przemiany materii. Ponadto
tenzydy

powodują

zemulgowanie

lipidowej

błony

komórkowej, uszkodzenie, a następnie rozpad komórki
bakteryjnej. Działają na postacie wegetatywne, silniej na
bakterie G

+

niż G

-

1. jonogenne
a ) anionowe - mydła alkaliczne
b ) kationowe - czwartorzędowe związki
amoniowe
2. niejonogenne - tweeny, sorbity, polisorbity
3. amfoteryczne
 

Tenzydy anionowe

Najważniejszym działaniem mydeł anionowych jest ich
działanie czyszczące. Emulgują wydzielinę tłuszczową
skóry i usuwają ją razem z brudem, złuszczonym
naskórkiem i bakteriami.
 

Tenzydy kationowe

Poza działaniem powierzchniowym ich skuteczność
przeciwbakteryjna wynika z łączenia się z aminowymi
ugrupowaniami

białek.

Tenzydy

anionowe

oraz

substancje organiczne (białko, osocze) hamują ich
działanie.

Związki te zostały wprowadzone w latach 30-tych przez Domagka, a
ich

najbardziej

popularnym

przedstawicielem

był

bromek

benzalkoniowy

(Zephirol), który wykazywał bardzo szerokie spektrum

aktywności przeciwdrobnoustrojowej, ale również, co okazało się
później, powodował

narastanie oporności drobnoustrojów

. I to właśnie

było przyczyną niechęci do stosowania tej klasy związków w
preparatach dezynfekcyjnych i antyseptycznych.

Zephirol

 

    

       
                                                                                                              

Cetrimide

Od czasów Domagka minęło 50 lat, w którym to okresie
zsyntezowano wiele nowych czwartorzędowych soli amoniowych.
Sole alkiloamoniowe nowej generacji zawierają w swojej strukturze

dwa długie łańcuchy

węglowodorowe, w których zamiast jednego

atomu węgla może być również atom tlenu lub siarki
Związki te charakteryzują się znacznie

większą

aktywnością

przeciwdrobnoustrojową oraz, co jest najważniejsze,

zminimalizowaną

zdolnością narastania oporności drobnoustrojów

na ich działanie.

Aktywność

przeciwdrobnoustrojowa

związków

powierzchniowo

czynnych, a w szczególności czwartorzędowych soli amoniowych
zależy

od długości łańcucha

alkilowego i

jest największa

dla związków

zawierających w łańcuchu alkilowym

od 12 do 14 atomów węgla

BARWNIKI

Mechanizm

działania

zbliżony

do

chemioterapeutyków, hamują bezpośrednio syntezę
białek drobnoustrojów .

Pochodne akrydyny

- trypaflawina , etakrydyna

Pochodne trójfenylometanu

- pioktanina , zieleń

brylantowa

Pochodne fenotiazyny

- błękit metylenowy

Etakrydyna- (Rivanol)
Działa bakterio- i pierwotniakobójczo podobnie jak

trypaflawina

Stosowane w postaci roztworów, zasypek i maści – do

przemywani zainfekowanych ran, dezynfekcji błony
śluzowej jamy ustnej, gardła (Akron), pęcherza
moczowego. Ropa i wysięk nie hamuje ich działania.

 

Pioktanina - fiolet gencjany.

Działa na bakterie gram-dodatnie, a także na niektóre

grzyby chorobotwórcze, zwłaszcza drożdżaki. Związek
ten jest stosowany w wodnych lub alkoholowych
roztworach o stężeniu 0,01-2 % do odkażania
powierzchownych uszkodzeń naskórka i błon śluzowych,
w ropnych zakażeniach skóry i błon śluzowych, w
niektórych grzybicach i drożdżycach (np. u dzieci).
Zastosowany na uszkodzone powłoki działa lekko
ściągająco i osuszająco. Podobnie działa

zieleń

brylantowa.

 

Błękit metylenowy

Może być stosowany do odkażania dróg moczowych, a

0,5% roztwór do odkażania skóry i błon śluzowych.

 

Antyseptyka skóry. Rany chirurgiczne,
zabiegi pooperacyjne, zakaźne schorzenia
skóry,kopyt i racic, oparzenia i rany skóry,
odkażanie pępowiny.

Substancja czynna preparatu akrydyna, jest
żółtym barwnikiem, który w środowisku
alkalicznym działa bakteriobójczo. Działa
również, choć słabiej, przeciw wiciowcomm i
tasiemcom. Po podaniu doustnym dobrze
wchłania się z przewodu pokarmowego.
Zapobieganie zakażeniom bakteryjnym