Pojęcie, przejawy i

uwarunkowania patologii

społecznej w Polsce.

Pojęcie patologii społecznej

• Początkowo termin patologia (z gr.

pathos – cierpienie, logos –
nauka) był używany w medycynie, a
dopiero w końcu XIX wieku zaczęto
odnosić go do zjawisk społecznych.

Pojęcie patologii społecznej

• W.Okoń twierdzi, że jest to

nauka o - przyczynach, objawach
i zwalczaniu takich chorób
społecznych jak przestępczość,
pijaństwo, lekomania itd.

Pojęcie patologii społecznej

Natomiast A.Podgórecki uważa, że:

• PATOLOGIA SPOŁECZNA - to rodzaj

zachowania, ten typ instytucji, ten typ
funkcjonowania jakiegoś systemu
społecznego czy ten rodzaj struktury
jakiegoś systemu społecznego, który
pozostaje w zasadniczej, nie dającej się
pogodzić sprzeczności ze
światopoglądowymi wartościami, które
w danej społeczności są akceptowane.

Pojęcie patologii społecznej

Wg Andrzeja Gaberle:

• PATOLOGIA SPOŁECZNA jest to

dyscyplina naukowa zajmująca się

zjawiskami społecznie

patologicznymi. Przez zjawiska

społecznie patologiczne należy

rozumieć zachowania działające

destruktywnie na społeczeństwo a

przy tym niezgodne z wartościami

przyjętymi w danym kręgu

kulturowym.

• Dewiacja - wszelkie zachowanie

niezgodne z przyjętą normą
pojmowaną jako wskazówka
zachowania, chodzi tutaj
zarówno o normę prawną jak i
obyczajową czy moralną.

Do zakresu zachowań dewiacyjnych

zaliczyć można:

• przestępczość – różne rodzaje, grupy

wiekowe, społeczne, bandy, kliki,

• zachowania patologiczne -

dysfunkcjonalność wobec rodziny,
społeczności lokalnej,

• samoniszczenie – alkoholizm,

narkomania, samobójstwa, a także
inne zachowania autoagresywne,

Do zakresu zachowań dewiacyjnych

zaliczyć można:

• typy zachowań aspołecznych (np. działania

zmierzające do zaostrzenia konfliktów
społecznych, narodowościowych,
religijnych, ruchy młodzieżowe, itd),

• dewiacyjne zachowania seksualne,

zboczenia,

• inne rodzaje zachowań występujących na

podłożu psychospołecznym, np.
zaburzenia psychiczne i nerwice

Rodzaje dewiacji

•Dewiacja prawna

Rodzaje dewiacji

•Dewiacja społeczna

Przejawy patologii społecznej w

Polsce

• PRZESTĘPCZOŚĆ – ogół czynów

zabronionych przez ustawę pod
groźbą kary, które zostały popełnione
na danej jednostce terytorialnej w
określonym czasie

Przejawy patologii społecznej w

Polsce

Najczęściej popełnianie typy przestępstw:

• przestępstwa przeciwko mieniu w tym

kradzieże i kradzieże z włamaniem - czyny

te stanowią ok. 60% przestępstw w Polsce

oraz np. podpalenie

• przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu –

zabójstwo, rozbój itd.

• przestępstwa „bez ofiar” – niektóre

przestępstwa są działaniami nie mającymi

widocznej ofiary, osoby, która mogłaby

złożyć skargę, np. hazard, publiczne

pijaństwo, prostytucja, używanie narkotyków

Przejawy patologii społecznej w

Polsce

• ALKOHOLIZM – (wg WHO) jest to

każda forma pijaństwa, która
rozmiarami swymi przekracza
granicę tradycyjnego zwyczajowego,
dietetycznego użytku oraz granicę
zgodności ze społecznymi
zwyczajami w tej dziedzinie.

ALKOHOLIZM

• W Polsce struktura spożycia alkoholu

jest niekorzystna. W 1964r. spożywano
2,4 alkoholu i zajmowaliśmy drugie
miejsce po Szwecji (mniej spożywano
piwa i wina). W latach 70 i 80 spożycie
alkoholu wzrosło prawie do 7 litrów, a
w ciągu lat 90-tych z 7 litrów do 10,56
litra czystego spirytusu spożywczego
przez jednego mieszkańca.

ALKOHOLIZM

Problemy alkoholowe

• Degradacja zdrowia uzależnionych dotyczy 600-800

tys. Osób, w lecznictwie odwykowym

zarejestrowanych jest ok.120 tys., ale możliwości

skutecznej i nowoczesnej terapii ma tylko 20-30%

placówek.

• Uszkodzenia zdrowia u nadmiernie pijących: 2 mln

osób,

• Uszkodzenia zdrowia psycho-fizycznego pijącej

młodzieży: 10-15% zagrożonych w grupie wieku 15-18

lat,

• Szkody występujące u członków rodzin z problemem

alkoholowym: mamy ok.3 mln dorosłych i dzieci

współuzależnionych z problemami emocjonalnymi,

somatycznymi, ubóstwem, mniejszymi szansami

życiowymi, demoralizacją,

ALKOHOLIZM

• Alkoholowa dezorganizacja środowiska pracy i

bezrobotnych: zwłaszcza w regionach o wysokim

bezrobociu, gdzie dodatkowo brak odpowiednich

placówek,

• Naruszenie prawa i porządku publicznego przez

osoby nietrzeźwe: przestępczość popełniania pod

wpływem alkoholu, przemoc w rodzinie z

problemami alkoholowymi i w miejscach

publicznych, prowadzenie pojazdów w stanie

nietrzeźwości,

• Naruszenia prawa związanego z handlem

alkoholem: szczególnie nielegalny import,

produkcja i sprzedaż(ok.20-25% legalnego obrotu),

sprzedaż nieletnim i nietrzeźwym, nielegalna

reklama

Związek alkoholu z

przestępczością

• Nadużywanie alkoholu ma wpływ na

zachowanie przestępcze jednostki.
Przestępstwa zawierające w sobie
element agresji (przestępstwa z
użyciem przemocy) w większości
przypadków dokonywane są przez
osoby znajdujące się pod wpływem
alkoholu.

Związek alkoholu z

przestępczością

• zabójstwa
• znęcanie się nad członkiem rodziny,
• czynna napaść na funkcjonariusza

publicznego,
(według danych statystycznych KGP zarówno
w latach 80 jak i 90 – ok. 50 % z ogólnej
liczby osób podejrzanych o dokonywanie
tych przestępstw-w każdej z wymienionych
kategorii , działało pod silniejszym lub
słabszym wpływem alkoholu),

Rodzaj przestępstwa lata 80

lata 90

-zgwałcenia

ponad 70

%

ponad 40

%

-bójki lub pobicia

ponad 70

%

ok. 30 %

-ciężki uszczerbek na

zdrowiu,

naruszenie czynności

narządu ciała

lub rozstrój zdrowia,

ponad 60

%

ok. 30 %

-przestępstwa

rozbójnicze

75-80 %

ponad 30

%

Związek alkoholu z

przestępczością

• Natomiast w przypadku klasycznych

przestępstw skierowanych przeciwko
mieniu takich jak kradzież, czy
kradzież z włamaniem odsetek
sprawców znajdujących się pod
wpływem alkoholu był znacznie
niższy i kształtował się w granicach
lata 80 – ponad 40 %, lata 90 – 17-20
%.

Związek alkoholu z

przestępczością

• Nadużywanie alkoholu jako

przyczyna wypadków
komunikacyjnych. Skutki : zejścia
śmiertelne, obrażenia ciała, koszty
leczenia, odszkodowania, dramaty
rodzinne

Związek alkoholu z

przestępczością

• np.: obsługa dźwigów w kopalni,

porcie lub na budowie, walcowanie
żelaza w hucie, operacja
chirurgiczna, wykonywanie czynności
dróżnika kolejowego, który ma
obowiązek czuwać nad
bezpieczeństwem związanym z
przejazdem pociągów.

Związek alkoholu z

przestępczością

• . Demoralizacja nieletnich w

rodzinach alkoholików ; dla
zaspokojenia różnych potrzeb
życiowych , dzieci z takich rodzin
najczęściej występują na drogę
przestępstwa .

Związek alkoholu z

przestępczością

• Alkohol jako czynnik wiktymogenny a więc

czynnik decydujący o wyborze ofiary .

• W wielu przypadkach , a w szczególnie

dotyczy to przestępstw z użyciem przemocy

w momencie czynu pod wpływem alkoholu

znajduje się nie tylko sprawca , ale także

ofiara np. bójki , pobicia , zgwałcenia ,

zabójstwa na tle nieporozumień

rodzinnych , towarzyskich . W ok. 50 %

przypadków ofiarami rozbojów ulicznych są

mężczyźni znajdujący się pod wpływem

alkoholu .

Związek alkoholu z

przestępczością

• Alkohol ma również związek z

przestępstwami gospodarczymi

polegającymi na przemycie, nielegalnej

produkcji czy sprzedaży alkoholu - bez

uiszczenia opłat celnych , podatku VAT

, podatku akcyzowego co powoduje

olbrzymie straty dla budżetu państwa ,

chociaż przestępstwa te nie są

zazwyczaj popełniane pod wpływem

alkoholu , lecz z chęci zysku .

Związek alkoholu z

przestępczością

• Alkohol ma również związek z

przestępstwami unormowanymi w Ustawie o

wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu

alkoholizmowi . W tych przypadkach napój

alkoholowy stanowi ustawowe znamię

czynu zabronionego . m.in. : zabrania ona

sprzedaży napojów alkoholowych bez

wymaganego zezwolenia , lub kiedy jest to

zabronione ( na terenie szkół , zakładów

pracy , w miejscach i czasie masowych

zgromadzeń itd. ) ; spożywanie napojów

alkoholowych w miejscach zabronionych ,

nielegalnej sprzedaży , na ulicach ,

placach , w parkach itd.

Przejawy patologii społecznej w

Polsce

NARKOMANIA
– stałe lub okresowe używanie w
celach niemedycznych środków
odurzających lub substancji
psychotropowych, albo środków
zastępczych, w wyniku czego
może powstać lub powstało od
nich uzależnienie.

NARKOMANIA

• 18 % polskich uczniów zażywa leki

uspakajające bez zezwolenia lekarza.

Również 18 % miało kontakt z tzw.

‘twardymi narkotykami’, co stawia

polskich uczniów na 13 miejscu w

Europie.

• Ostatnie szacunki policyjne (2000 r.)

mówią o 600 tys. Narkomanów w

Polsce, z czego leczenie podjęło

zaledwie 8 % czyli ok. 5 tys. osób.

Związek narkomanii z

przestępczością

• Narkomania nie jest karalna, ale może być

czynnikiem stymulującym przestępczość osób,
które same nie muszą być narkomanami.
Przestępstwa te unormowane są w Ustawie o
przeciwdziałaniu narkomanii. Produkcja,
przemyt, wprowadzanie do obrotu, udzielanie
innej osobie, udzielanie celem osiągnięcia
korzyści majątkowych, posiadanie środków
odurzających lub substancji psychotropowych
jest przestępstwem.

Związek narkomanii z

przestępczością

Przestępstwa stwierdzone (Ustawa z dn. 31.01.85 r. o

zapobieganiu narkomanii,

Ustawa z dn. 24.04.97 r. o przeciwdziałaniu narkomanii)

 1989 r.– 2278

 1991 r – 3376

 1992 r.– 2173
 1997 r.– 7915

 1998 r.- 16432
 2000 r.- 19649
 2001 r.- 29230
 2002 r.- 36178

Związek narkomanii z

przestępczością

• Potrzeba zażycia narkotyku powoduje, że

narkomani najczęściej dokonują
przestępstw skierowanych na zdobycie
narkotyków . Do przestępstw tych
zaliczamy: kradzieże, kradzieże z
włamaniem (obiekty –apteki otwarte i
szpitalne, szpitale, przychodnie lekarskie,
pogotowia ratunkowe, prywatne gabinety
lekarskie), fałszowanie recept,
szantażowanie w celu zdobycia narkotyku.

Związek narkomanii z

przestępczością

• Narkomani celem zdobycia środków

finansowych na zakup narkotyków dokonują
również przestępstw przeciwko mieniu.
Najczęściej popełniane to: kradzieże
domowe, drobne kradzieże sklepowe,
mieszkaniowe, kradzieże z włamaniem do
piwnic, komórek strychów, altanek na
ogródkach działkowych. Odnotowano
również pewien udział narkomanów w
przestępstwach rozbójniczych i pobiciach.

Związek narkomanii z

przestępczością

• Kobiety narkomanki, celem zdobycia

narkotyków lub środków finansowych

potrzebnych na ich zakup uprawiają

prostytucję (prostytucja nie jest karalna

ale ściśle związane z tym zjawiskiem są

takie przestępstwa jak stręczycielstwo,

sutenerstwo, kuplerstwo). Ponadto

narkomanii obok homoseksualistów i

prostytutek należą do grupy wysokiego

ryzyka zarażenia wirusem HIV.

Związek narkomanii z

przestępczością

• Narkotyk odgrywa również wspomagająca

rolę w działaniu przestępczym. Osoby
będące pod wpływem działania środków
narkotycznych popełniają czyny
przestępne na wpół świadomie lub
nieświadomie. Do czynów tych należą:
zabójstwa, zgwałcenia, pobicia,
naruszenie porządku publicznego,
powodowanie wypadków
komunikacyjnych

Przejawy patologii społecznej w

Polsce

• PROSTYTUCJA –polega na

utrzymywaniu przypadkowych ,
odpłatnych stosunków seksualnych bez
uczuciowego zaangażowania partnerów
i w zasadzie bez wyboru. W tym
zakresie można wyodrębnić zarówno
stosunki pomiędzy osobami różnej płci
(prostytucja heteroseksualna) jak i tej
samej płci (homoseksualna).

PROSTYTUCJA

• Wg Magdaleny Jasińskiej

prostytutką - jest osoba, która
zaspokaja potrzeby seksualne
przygodnych partnerów za opłatą,
bez zaangażowania uczuciowego i w
zasadzie bez wyboru.

PROSTYTUCJA

• Call girls . Kobiety młode,

wykształcone, znające języki obce,
posiadają mieszkania własnościowe.
Kontakty zawierają przez telefon,
głównie z cudzoziemcami, ludźmi
biznesu i kultury. Nie popełniają
przestępstw, nie są znane policji.
Prostytucja jest jedynym źródłem
zarobkowania.

PROSTYTUCJA

• Kobiety pracujące w hotelach i

nocnych klubach, znane służbom
hotelowym i personelowi lokali.
Niektóre pracują samodzielnie, inne
mają sutenerów. Z reguły nie
popełniają przestępstw. Prostytucja
jest ich głównym źródłem dochodu.

PROSTYTUCJA

Prostytutki uliczne. Pracują w miejscach

określanych mianem „ pigalaków ”.

Zazwyczaj mają sutenerów i ochronę ze

strony taksówkarzy z nimi współdziałających.

Niektóre nadużywają alkoholu i narkotyków,

wśród nich znajdują się młode narkomanki

traktujące prostytucję okazjonalnie jako

źródło zdobywania pieniędzy na narkotyk.

Zdarza się, że prostytutki uliczne popadają

w konflikt z prawem. Nie zawsze stosują

metody bezpiecznego seksu, mogą być

zagrożeniem w rozprzestrzenianiu się chorób

wenerycznych i HIV/AIDS.

PROSTYTUCJA

• Prostytutki zatrudniane w agencjach usług

towarzyskich i salonach masażu erotycznego.

Pracują w dość komfortowych warunkach, są

bardziej anonimowe. Współdziałają z

ochraniarzami i taksówkarzami

zatrudnianymi przez właścicieli agencji.

Według informacji Komendy Głównej Policji na

terenie kraju działa około 840 agencji

towarzyskich i około 115 salonów masażu.

Jest w nich zatrudnionych ponad 3500 osób.

Najwięcej agencji jest w Szczecinie (200),

Warszawie (150) i Łodzi (100).

PROSTYTUCJA

• Kobiety trudniące się nierządem

okazjonalnie.

• Nowym rynkiem prostytucji stały się

trasy szybkiego ruchu, zwłaszcza w
rejonach przygranicznych. Tam też
spotyka się kobiety z Czech, Słowacji,
Bułgardii, Rumunii, z państw byłego
ZSRR i Polski.

Związek prostytucji z

przestępczością

• Prostytucja nie jest karalna, ale karalna jest

eksploatacja prostytucji . Przestępstwa
związane z prostytucją przewidziane są w
art. 203-204 kk.,
- stręczycielstwo
- sutenerstwo
- kuplerstwo

- zwabienie lub uprowadzenie innej osoby w

celu uprawiania przez nią prostytucji za
granicą , tzw.: handel żywym towarem

Związek prostytucji z

przestępczością

• Ponadto prostytucja łączy się z

przestępstwem doprowadzenia
małoletniego poniżej lat 15-tu do
obcowania płciowego lub do
poddania się innej czynności
seksualnej (art. 200 kk.) oraz z
rozpowszechnianiem pornografii (art.
202 kk).

Związek prostytucji z

przestępczością

Osoby uprawiające prostytucję często

dopuszczają się czynów kolidujących z

prawem;
- najczęściej są to czyny wykraczające

przeciwko porządkowi publicznemu,

dokonane w stanie pod wpływem alkoholu

– awantury, zakłócenia porządku i spokoju

publicznego, bójki, wybryki chuligańskie,

znieważenia, naruszenia nietykalności

cielesnej, opór wobec czynności podjętych

przez funkcjonariusza publicznego,

Związek prostytucji z

przestępczością

- drugą grupę czynów stanowią

przestępstwa przeciwko mieniu :

- kradzieże na szkodę amatorów

płatnej miłości,

- rozboje „na wabia”

- paserstwo.

Związek prostytucji z

przestępczością

• Przestępstwa dokonywane przez tzw.

„męskie dziwki „ na
homoseksualistach to: zabójstwa
,uszkodzenia ciała, kradzieże
mieszkaniowe, zniszczenie mienia (za
wyjątkiem tych pierwszych
najczęściej nie są one zgłaszane
organom ścigania).

Związek prostytucji z

przestępczością

• Prostytutki są bardzo często ofiarami

przestępstw. Prostytutki są narażone na
wrogie akty ze strony sutenerów,
konkurencji, a najczęściej klientów.
Najczęściej popełniane na nich
przestępstwa to przestępstwa z użyciem
przemocy, jak np.: zabójstwa (samosądy
stróżów moralności, chorych umysłowo,
niezadowolonych klientów), uszkodzenia
ciała, pobicia, zgwałcenia a nawet kradzież

Przejawy patologii społecznej w

Polsce

SUBKULTURY I SEKTY RELIGIJNE

Subkultura – to względnie spójna

grupa społeczna, pozostająca na
marginesie dominujących w danym
systemie tendencji życia społecznego,
wyrażająca swoją odrębność poprzez
zanegowanie lub podważenie
utrwalonych i powszechnie
akceptowanych wzorów kultury.

SUBKULTURY

• Przykłady subkultur młodzieżowych:

skinheadzi, punki, hipisi,
heavymetalowcy, rastafarianie,
szalikowcy, sprejowcy, dresiarze,
technomani itd.

SUBKULTURY

Zagrożenia dla porządku

publicznego wynikające z

funkcjonowania subkultur o

charakterze kryminogennym:

• dokonywanie przestępstw z użyciem

przemocy: pobicia, bójki, uszkodzenia
ciała, rozboje, wymuszanie haraczy,
zgwałcenia, zabójstwa (skini,
szalikowcy, dresiarze),

SUBKULTURY

• dokonywanie przestępstw przeciwko mieniu:

kradzieże sklepowe, kr. z włamaniem do

sklepów, kiosków, piwnic, strychów,

niszczenie mienia (punki), niszczenie mienia

(szalikowcy, sprejowcy)

• nadużywanie alkoholu, zażywanie

narkotyków: alkohol –szalikowcy,punki:

narkotyki – punki, rastafarianie, hipisi,

technomani,

• odmawianie spełnienia obowiązku służby

wojskowej (punki, anarchiści, hipisi),

• łamanie przepisów ruchu drogowego – rolkarz

Przejawy patologii społecznej w

Polsce

• Sekta (destrukcyjna) – to ruch totalitarny,

najczęściej podszywający się pod grupę

religijną, kulturalną lub terapeutyczną,

wymagający od swoich członków całkowitego

posłuszeństwa, oddania się idei oraz

darmowej pracy dla tej niewielkiej

społeczności i przywódcy, a wskutek

stosowania rozbudowanego systemu kontroli,

zakazów oraz kar i technik psychologicznych,

doprowadzający do całkowitej zależności

adeptów, niszczący jednocześnie ich związki

rodzinne i społeczne.

Sekta

• Zagrożenia dla porządku publicznego wynikające z

funkcjonowania destrukcyjnych sekt.

• znęcanie się psychiczne i fizyczne nad członkami

sekty,

• zmuszanie do ciężkiej pracy fizycznej której

towarzyszy ograniczanie liczby godzin snu i wartości

energetycznej posiłków, pobicia,

• wykorzystywanie seksualne członków( w tym dzieci),
• przymuszanie wyznawców do prostytucji, produkcji

filmów pornograficznych, żebractwa, kwestowania na

rzecz grupy,

• stosowanie narkotyków, uprowadzenia, handel

organami ludzkimi.

Przejawy patologii społecznej w

Polsce

• WŁÓCZĘGOSTWO, ŻEBRACTWO,

BEZDOMNOŚĆ – wymeldowani do nikąd,

wychowankowie domów dziecka, ludzie

ze wsi szukający pracy, matki, które

uciekły przed przemocą w rodzinie ,

przyczyną bezdomności jest również

alkohol, narkotyki. Bezdomni jako

sprawcy przestępstw a przede wszystkim

jako ofiary przestępstw. Liczbę

bezdomnych w Polsce szacuje się na ok.

40 – 80 tys.

Przejawy patologii społecznej w

Polsce

• SAMOBÓJSTWO – jest to akt

autodestrukcji, którego
bezpośrednim skutkiem jest śmierć.

• Samobójstwo jest to proces, a nie

incydentalne zdarzenie

SAMOBÓJSTWO

• Zachowanie suicydalne – ciąg

reakcji, (myśli, czynów, proces
decyzyjny trwający czasem wiele lat),
jaki zostaje wyzwolony w człowieku z
chwilą gdy w jego świadomości
samobójstwo pojawia się jako
pożądany, antycypowany stan
rzeczy, jako cel,

SAMOBÓJSTWO

Zamachy samobójcze zarejestrowane przez Policję

Ogółem

w tym

dokonane

1990

3841

3714

2000 5621

4947

w tym mężczyźni
1990 3101

3016

2000 4520

4090

SAMOBÓJSTWO

związki samobójstwa z przestępczością

• samobójstwo w wyniku wyrzutów sumienia, obawy

przed karą po dokonaniu przestępstwa,

• wcześniej zaplanowane samobójstwo popełnione po

dokonaniu przestępstwa, np. zabójstwo osoby

będącej przyczyną frustracji, dolegliwości lub

odebranie życia najbliższym w celu oszczędzenia im

cierpień,

• przeszły samobójca sam był ofiarą przestępstwa np.

kalectwo, oszpecenie w wyniku wypadku drogowego,

• samobójstwo jako skutek utraty osoby emocjonalnie

najbliższej, która utraciła życie w wyniku

przestępstwa.

UWARUNKOWANIA PATOLOGII SPOŁECZNEJ

indywidualne

• osobowościowe – np. problemy z

uzyskaniem akceptacji otoczenia i
rekompensowanie tego braku np. w
destruktywnych sektach,
agresywnych subkulturach itp.

• psychiczne – np. zaburzenia

psychiczne, zakłócenia w rozwoju
psychicznym, przebyte choroby,

indywidualne

• fizjologiczne – np. związane z

zakłóceniem gospodarki
hormonalnej, zakłócenia w rozwoju
fizycznym w okresie dojrzewania,

• genetyczne – np. dziedziczenia

skłonności do nałogów, zachowań
agresywnych,

UWARUNKOWANIA PATOLOGII SPOŁECZNEJ

społeczne

 dezorganizacja

podstawowych grup

społecznych

• – patologie w rodzinie

(prostytucja, alkoholizm, rozbicie

rodziny, przemoc domowa),

społeczne

• dysfunkcjonalność środowiska

szkolnego (nieprawidłowa działalność

dydaktyczna, opiekuńcza i

wychowawcza szkoły, występujące

patologie w szkołach np. nikotynizm,

narkomania)

• negatywne przejawy funkcjonowania

w środowisku rówieśniczym ( picie

alkoholu, papierosy, narkotyki,

popełnianie przestępstw i wykroczeń,

subkultury, sekty religijne),

UWARUNKOWANIA PATOLOGII

SPOŁECZNEJ



negatywny wpływ zjawisk

masowych (bezrobocie, urbanizacja,

industrializacja, „dozwolona”

przemoc w mediach)