

Hipoteza relatywizmu językowego
Sapira-Whorfa:

•

percepcja rzeczywistości i obraz świata
zależą

(m.in.)

od struktury języka, jakim się

posługujemy

Rodzaje różnic między językami



SŁOWA



STRUKTURY GRAMATYCZNE



POZIOM NARRACJI (o czym się mówi,
jaką rolę pełni język w kulturze)

SŁOWA



NAZWY KOLORÓW (Dani:

mili

i

mola

)



’50: Dani inaczej spostrzegają i
pamiętają kolory (Conklin i in. 1955)



’70: nieprawda:

•

Lepsze rozpoznawanie kolorów podstawowych u
wszystkich kultur (Heider, 1972);

•

Badanie nazw kolorów podstawowych w 20 (90)
kulturach (Berlin i Kay, 1969)



Ale:

•

Kodowalność kolorów koreluje z

rozpoznawaniem (Brown & Lenneberg,

1954)

•

Użycie nazw kolorów wpływa na

kategoryzację (Kay & Kempton, 1984)

•

Nowe badania nad kategoryzacją kolorów u

Berinmo (Davidoff, Davies, Roberson, 1999)

•

Dane z uszkodzeń mózgu (Roberson et al.

1999)

Kodowalność kolorów koreluje z
trafnością rozpoznawania



Brown & Lenneberg, 1954



Kodowalność mierzona jako:

•

Liczba sylab w nazwie

•

Liczba słów w nazwie

•

Czas potrzebny do nazwania barwy

•

Zgodność między nazywającymi

•

Zgodność nazywającego z samym sobą



Korelacja ta rośnie wraz z czasem między
prezentacją a rozpoznaniem

Tarahumara

Amerykanie

Użycie nazw kolorów wpływa na
kategoryzację (Kay i Kempton, 1984)



Procedura 1: prezentowano 3 kolory



Zadanie: Które 2 z 3 kolorów są najbardziej

podobne?

•

Amerykanie: przeceniali odległość między

niebieskim a zielonym

•

Tarahumara: równe odległości



Procedura 2: prezentowano 3 kolory w

taki sposób, by można było zobaczyć tylko

2 naraz



Pytanie: która różnica jest większa: 1-2 w

„zieloności” czy 2-3- w „niebieskości”?

•

Brak różnic między Tarahumara a Amerykanami!



Nowe badania nad kategoryzacją i
pamięcią kolorów: badanie kultury
Berinmo (Davidoff, Davis &
Roberson, 1999)

•

5 nazw kolorów;

•

Brak rozróżnienia niebieski/zielony

•

Rozróżnienie nol/wor, którego brak w jęz.
angielskim

Colour categories in a stone-age tribe, Davidoff, Davis, Roberson

NATURE | VOL 398 | 18 MARCH 1999



Zarówno w zadaniach kategoryzacji, jak i

pamięciowych:

•

Amerykanie: wyostrzanie różnic na granicy nieb/ziel,

Berinmo nol/wol



Uczenie się nowych kategorii:

•

Nie było łatwiejsze dla kategorii istniejących w innym

języku!



Pacjent L.E.W. – deficyt nazywania kolorów (i

emocji): niepoprawna klasyfikacja (Roberson)



Wniosek: Różnice międzyjęzykowe w nazywaniu

kolorów prowadzą do różnic w kategoryzacji i

zapamiętywaniu kolorów



Relacje przestrzenne

•

Relatywny układ odniesienia (na prawo, na
lewo) – kultura zachodnia

•

Absolutny układ odniesienia (na płd., na
pn.) – np. Tenejapan w Meksyku

Struktury gramatyczne



Aspekt czasowników (Whorf: hopi)



Rodzaj gramatyczny (Boroditsky:
hiszpański i niemiecki)



Tempo rozwoju umiejętności poznawczych
a struktura języka (Gopnik, Choi,
Baumberger: koreański)



Struktura czasownika a spostrzeganie
zdarzeń (Boroditsky: Indonezja)

The elephant ate the peanuts.

Informacja zawarta w formie czasownika:



angielski: czas



polski: czas, rodzaj, ukończenie czynności



turecki: doświadczenie własne?



indonezyjski: -

Percepcja podobieństwa zdarzeń u
rodzimych użytkowników języka
angielskiego i indonezyjskiego.

Boroditsky, L., Ham, W. & Ramscar, M. (2002). What is universal
about event perception? Comparing English and Indonesian
speakers. Proceedings of the 24th Annual Meeting of the Cognitive
Science Society. Fairfax, VA

WNIOSKI



Klasyfikacja językowa może wpływać na

spostrzeganie podobieństw rzeczy w

świecie, zapamiętywanie



Istnienie uniwersalnych własności

poznania/języka nie wyklucza istnienia

różnic (Kay & Rieger 2006)



Whorf: język kształtuje

nawyki

nawyki myślenia



Siła wpływu języka zależy od roli jaką

pełni w kulturze?

M. Cole, Liberia, rozmowa z wodzem
plemienia Kpelle

Pająk wyszedł na żer. Jednak zanim mógł
spożyć to, co upolował, zadano mu pytanie:
Pająk i czarny jeleń zawsze jedzą razem.
Pająk je. Czy czarny jeleń także je?
Wódz: Czy oni byli w buszu?
MC: Tak.
W: Czy jedli razem?
MC: Pająk i czarny jeleń zawsze jedzą razem.
Pająk je. Czy czarny jeleń także je?
W: Ale mnie tam nie było. Jak mogę odpowiedzieć
na to pytanie?

MC: Nie może pan? Nawet jeśli pana tam nie

było, może pan odpowiedzieć.[powtarza
pytanie]

W: Aha, czarny jeleń je.
MC: Dlaczego pan tak myśli?
W: Dlatego, że czarny jeleń zawsze chodzi przez

cały dzień, zjadając liście w buszu. Potem
chwilę odpoczywa i zaraz znów je.

USA: czarny angielski



Komunikacja jako tworzenie
wspólnoty



Formy:

•

Wołanie i odpowiedź

•

Rappin’

•

Dozens – bitwa na słowa

Różnice w poznaniu korelujące
z różnicami językowymi



Lepsze zrozumienie międzykulturowe



Są „oknem” przez które można
dojrzeć tę część poznania, którą
można modyfikować



„Inżynieria lingwistyczna”?