PSYCHIATRIA

KLINICZNA

Psychopatologia – część I

Dr Karina Steinbarth-

Chmielewska

Podziałów objawów psychopatologicznych

dokonałam na podstawie książki

PSYCHIATRIA

pod redakcją

A. Bilikiewicza, S. Pużyńskiego,
J. Rybakowskiego, J. Wciórki

Psychopatologia

• Ojciec psychopatologii Karl Jaspers 1913 r.
• Psychopatolgia – opisuje, interpretuje,

wyjaśnia, przejawy życia psychicznego
(fenomeny) od strony zaburzeń które
mają wartość kliniczną

J.Wciórka

• Psychologia zaburzeń psychicznych –

opisuje, interpretuje, wyjaśnia zjawiska
psychiczne z punktu widzenia psychologii
(zdrowia)

Symptomatologia – wiedza

o objawach

• Zróżnicowanie diagnostyczne objawów: np.

objawy patognomiczne odgrywają istotną rolę w

diagnozie; objawy osiowe czy pierwotne

• Nasilenie objawów np. od utrudniających

funkcjonowanie do uniemożliwiających

(nasilenie, trwałość, częstość występowania)

• Znaczenie (funkcja) dla pacjenta: społeczne

np.izolacja; indywidualne np.myśli „S”

• Powstawanie objawów (geneza) bardziej

teoretyczny problem niż praktyczny – pojedyńczy

objaw nie wskazuje na przyczynę powstania

Zespół kliniczny

• Syndromologia jest to nauka o zespołach klinicznych

czyli zbiorach objawów psychopatologicznych

charakterystycznych dla danej choroby

• Zespół kliniczny (psychopatologiczny) nie zawiera w

sobie przyczyn powstania tylko opisuje na podstawie

występujących objawów i własnych ocen stan

psychiczny danej osoby

• lista dotychczas opisanych zespołów klinicznych jest

otwarta, zmienna

• Zebrane, sklasyfikowane w okreśolne reguły zespoły

psychopatologiczne tworzą system nozologiczny np..

ICD 10 czy DSM IV

Rozwój diagnozy

• Objawy
• Zespoły
• Zaburzenia psychiczne (choroba)
• W psychiatrii najczęściej stawiane jest

rozpoznanie zespołu, rzadko choroby

• Większość zaburzeń psychicznych jest

spowodowana wieloma czynnikami

• Przyczyny zaburzeń psychicznych są

mało poznane

Przyczyny zaburzeń

psychicznych

• Dominuje nadal koncepcja

wzajemnego oddziaływania „

umysł-

ciało- społeczeństwo”

• ale zaburzone czynniki biologiczne

i psychiczne są podstawą
„zaburzeń psychicznych”, czynniki
społeczne/kulturowe modifikują ich
obraz, przebieg i leczenie

W zależności od diagnozy

• Leczenie objawowe
• Leczenie syndromolityczne
• Leczenie przyczynowe -

nozolityczne

Zaburzenie psychiczne

disorder

• Choroba psychiczna mental illness

termin coraz rzadziej stosowany,
ponieważ był i jest rozumiany jako
negatywna ocena zawierająca
stygmatyzację niemniej

• Zaburzenie psychiczne jest to zespół

zachowań, objawów króre powodują
cierpienie i zaburzają funkcjonowanie
człowieka

Objawy zaburzeń

psychicznych

• Objawy opisujące zaburzenia poznawcze

(uzyskanie informacji, uporządkowanie,

poszufladkowanie, przechowanie,

wykorzystanie) oraz

• Zaburzenia czynności emocjonalnych i

motywacyjnych (ładunek emocjonalny,

barwa przeżycia, rozwój motywacji,

działanie)

• Inne niż ww scalające poszczególne

czynności psychiczne w całość,

indywidualność psychiczną i somatyczną

Czynności poznawcze

• Warunkują poznanie świata

zewnętrznego, własnego środowiska
wewnętrznego i odpowiednie
reagowanie na ich zmiany, czy
potrzeby

• Zaburzenia w zakresie: uwaga-pamięć-

spostrzeganie-myślenie-język i
porozumiewanie się występują w wielu
zespołach psychopatologicznych

Zaburzenia uwagi

• Zaburzenia dość powszechne,

niespecyficzne

• Uwaga odgrywa rolę w selekcji informacji

na wszystkich poziomach (wrażenia
zmysłowe, przechowanie, odtwarzanie,
zapoczątkowanie odpowiedniej reakcji)

• Uwaga dowolna (skupienie, koncentracja,

wybór) a uwaga mimowolna
(automatyczna)

Zaburzenia uwagi c.d.

• Selektywność – kontrolowane

skupienie na wybranym fragmencie
np. nauka

• Wytrwałość – np. męczliwość uwagi

przy tłumaczniu równoległym

• Przerzutność (np.wyszukiwanie)
• Podzielność (oglądanie

jednoczasowe dwóch filmów)

Pamięć

Proces zapamiętywania
- pamięć bezpośrednia zatrzymywana jest informacja

do 1 sek. (często uważana za wstępną fazę

spostrzegania i niekiedy nazywana pamięcią

sensoryczną)

- pamięć krótkotrwała (tzw. operacyjna) do około 15

min. pozwala na wystąpienie następnej fazy

- pamięci trwałej
Poziomy zapamiętywania
- pamięć deklaratywna semantyczna a pamięć

niedeklaratywna proceduralna gromadzona od

urodzenia

Ilościowe zaburzenia

pamięci dysmnezje

• Hipomnezja – ograniczenie przemijające lub

trwałe odtwarzania wspomnień z różnych
przyczyn np. depresja, dysocjacja, zmiany
organiczne oun. Amnezja całkowita lub
częściowa z uwzględnieniem okresu
występowania – niepamieć wsteczna np. po
urazie; następcza np.w majaczeniu

• Ekmnezja – przeżycia minione przeżywane

jako teraźniejszość np.po ibogainie, w
histerii

Jakościowe zaburzenia

pamięci paramnezje

• Iluzja pamięci

• Kryptomnezja

• Złudy

utożsamiające

• Zniekształcone

silnymi emocjami,

chorbą realne

wspomnienia

• Błędne rozpoznanie

np. nieświadomy

plagiat

• Déjà vu, deja vecu
jamais vu, jamais

vecu

Paramnezje c.d.

• Konfablacje

• Omamy
pamięciowe

•

Wypełnianie luk pamięciowych
błędną informacją utrzymaną w
konwencji prawidłowej odpowiedzi
bez cech kłamstwa np. w
encefalopatii

•

Czyli urojeniowe zafałszowanie
wspomnień (fałszywe wspomnienia
z sądem realizującym) wpływające
na zachowanie, tworzenie
wspomnień które nie miały miejsca

Zaburzenia spostrzegania-

anomalie, zniekształcenia

spostrzegania

• Zniekształcenia – rzeczywiste, rozpoznane ale

zniekształcone cechy przedmiotów, ich

umiejscowienie oraz czas odbierane przez

różne zmysły np. oddalone, przybliżone,

zmniejszone, powiększone, rozmazane,

zwolnienie ruchu, przyspieszenie ruchu,

wyraziste zapachy, zmiana miejsca

odczuwania przy dotyku i.t.p. ale bez sądu

realizującego

• Występowanie np. zmiany organiczne,

zaburzenia psychiczne, wpływ halucynogenów

Pareidolie, iluzje

• Błędnie rozpoznawane spostrzeżenia ale pod

wpływem rzeczywistego bodźca (podział wg

zmysłów)

• Pareidolie np. wypatrzenie w układzie kropek

określonych kształów, zachowane

przekonanie o nierealności zjawiska

(przedmiot czy złudzenie)

• Iluzje np. wypatrzenie w drzewach ukrytego

człowieka, realność zjawiska i sąd realizujący

• Występowanie np. w zdrowiu, w majaczeniu,

gorączce, zaburzeniach psychicznych

Omamy, o. rzekome,

parahalucynacje

• Spostrzeżenia bez odpowiedniego bodźca

oraz błędny sąd realizujący (podział wg
zmysłów)

• Omamy – rzutowane na zewnątrz &&
• Omamy rzekome, pseudohalucynacje –

umiejscawiane wewnątrz ciała, przestrzeni
psychicznej istotne w rozpoznawaniu schi

• Parahalucynacje – bez odpowiedniego

bodźca ale bez sądu realizującego &&

Omamy &&

• Wzrokowe
• Słuchowe
• Cenestatyczne i kinestetyczne – czuciowe
• Węchowe
• Smakowe
• Omamy czynnościowe (realne kroki na schodach

powodują omamy słuchowe)

• Omamy sceniczne
• Omamy hipnogogiczne (zasypianie), hipnopompiczne

(budzenie)

• Występowanie: w wielu zaburzeniach psychicznych,

organice

Parahalucynacje &&

• obecne poczucie nierzeczywistości, chroby

parahalucynacji (brak sądu realizującego) ale często

towarzyszy temu lęk

• Automatyzm sensoryczny

termin wprowadzony przez T. Bilikiewicza

parahalucynacje występujące często jako np.

-aura padaczkowa jako proste omamy czy napady

węchowe

-w migrenie jako migoczące punkty
-przy uszkodzeniu n.n.wzrokowych, słuchowych
-narkolepsji
- omamy pedunkularne przy uszkodzeniu pnia oun

wzgórza, móżdżku

Agnozje

•

Niemożność lub trudności w rozpoznawaniu

znanych przedmiotów, obiektów mimo

1.

prawidłowych narządów zmysłów

2.

zdolności spostrzegania

•

Występowanie w ogniskowych

uszkodzeniach oun np..

-

a. palców upośledzenie czucia ułożenia

palców przy uszkodzeniu l. płata

ciemieniowego

-

a. wzrokowa upośledzenie rozpoznawania

przedmiotów przy uszkodzeniu płatów

potylicznych

-

a. słuchowa trudności w identyfikacji

dźwięków przy uszkodzeniu płatów

skroniowych

Zaburzenia myślenia

treści

Myśli nadwartościowe;
Urojenia;
Automatyzmy psychiczne
Myśli natrętne

formy

z. toku &&

z. struktury i funkcji &&

Zaburzenia toku myślenia &&

• Spowolnienie aż do zahamowania
• Otamowanie
• Przyspieszenie aż do słowotoku
• Natłok/mantyzm
• Rozwlekłość
• Werbigeracje
• Stereotypie, perseweracje, iteracje
• Mutyzm (wybiórczy dotyczy wybranych

osób)

Zaburzenia struktury i funkcji

&&

• Zubożenie myślenia
• Myślenie paralogiczne,

nieskładne, niekomunikacyjne

• Rozkojarzenie
• Splątanie
• Afazje……………..

Zaburzenia treści

myślenia Myśli/idee

nadwartościowe

• Mogą występować w zdrowiu

przekonania

powodujące sztywność postaw, radykalizm

• Często występują w paranoi,

osobowości nieprawidłowej

• Granica między urojeniami a myślami

nadwartościowymi np. myśli
wielkościowe, depresyjne czy odnoszące

ludzie przyglą się ale jest zachowany częściowy
krytycyzm (depresje)

urojenia

• Są to chorobowe, fałszywe przekonania,

sądy nie podlegające korekcji,

• występują z innymi objawami

psychopatologicznymi

• Odczuwane są z całym przekonaniem o

słuszności, prawidłowości

• Nastawienia urojeniowe – nie w pełni

ukształtowane urojenia tzw. nastrój

urojeniowy- zachowanie urojeniowe –

olśnienie urojeniowe

Podział urojeń

• Proste
• Paranoiczne
• Paranoidalne
• oniryczne

• Odnoszące/ksobne
• Oddziaływania/wpł

ywu/odnoszące

• Prześladowcze
• Zmiany

osoby/toższmości

• Wielkościowe
• depresyjne

Automatyzmy psychiczne

• Uczucie że np.. spostrzeganie,myślenie, mowa,

ruchy własnego ciała nie podlegają własne woli,

lecz podlegają innym wpływom – odbywają się

jakby automatycznie, są kierowane siłami

zewnętrznymi (przeżycia utraty wpływu)

• Trzon przeżyć w a.p. stanowią pseudohalucynacje

+ urojenia

odsłonięciaWartość diagnostyczna w schi.

• Depersonalizacja – utrata, wyobcowanie,

zblednięcie własnych przeżyć, ruchy

automatyczne (depresja, nerwica fobii, natręctw,

schi.)

Myśli natrętne/obsesje

• Myśli traktowane jako własne ale nie

chciane, bezsensowne, męczące

• Często są to rozważania, wątpliwości,

skrupuły lub

• Obawy, zagrożenia np.. Zakażenia
• Mogą współwystępować z czynnościami

natrętnymi

• Ruminacje – natrętne, przewlekłe,

nawracające wątpliwości

Zaburzenia toku

myślenia

• Aż do zahamowania – myśli płyną coraz wolniej

ale względnie równomiernie – rzutuje to na

szybkość odpowiedzi, wypowiedzi

• Otamowanie – jak ziarnko piasku w zegarze –

myśli zatrzymują się i ponownie ruszają

• Przyspieszenie – gonitwa myśli – słowotok

(organiczone znacznie zrozumienie chorego)

• Mantyzm – natłok myśli – wiele wątków

tematycznych które ograniczają działanie

pacjenta, powodują niepokój, stan znacznego

dyskomfortu. W połączniu w przekonaniem , że

myśli są nasłane z zewnątrz występuje w schi.

c.d. zaburzeń toku

myślenia

• Rozwlekłość – drobiazgowość, dodawanie

kolejnych zbędnych szczegółów, opisów,

przedłużanie czasu wypowiedzi, gubienie

celu wypowiedzi

• Stereotypie myślowe – ograniczenie

przemyśleń i wyobrażeń

• Perseweracje – udzielenie tej samej

odpowiedzi na różne pytania lub

powtarzanie tych samych zdań lub słów

(psychozy, upośledzenia umysłowe, z.

organiczne)

c.d. zaburzeń toku

myślenia

• Iteracje – powtarzanie sylab, głosek,

wykonywane jakby automatycznie –

występuje w z. organicznych

• Werbigeracje – jak wyżej ale

powtarzanie słów, zwrotów

• Mutyzm – brak reakcji słownych –

występuje w stanach reaktywnych,

katatonii, z. organicznych.

Zaburzenia struktury

myślenia Myślenie

paralogiczne

• Zaburzenia gospodarki pojęć,

niedostatecznie różnicowane
kryteria podobieństw i tożsamości,
identyfikowanie symboli z nazwami
przedmiotów, zaburzenia logicznego
myślenia, zasady łączenia w większe
kategorie prowadzi do zaburzonej
komunikacji, zrozumienia

Myślenie paralogiczne c.d.

• Neologizmy – tworzenie własnych pojęć
• Kontaminacje – zbitki słów i pojęć

„zakażanie pojęć sylabami z innych”

• Nadmierne włącznie
• Niewłaściwe wnioskowanie – „nie chodzę

bo mam ręce”, współobecność

sprzecznych

(-ambi

-) sądów

–sentencja

,

zachowań

– tendencja,

odczuwanych emocji

wobec przedmiotów, podmiotów

–walencja

.

• Myślenie magiczne

Myślenie nieskładne i

niekomunikatywne

• Paragramatyzmy (utrata lub

zniekształcanie reguł gramatyki)

• Ześlizgiwanie się „z tematu”
• Odpowiedzi „obok”
• Rozpraszalność
• Dźwięczenie – kojarzenie na zasadzie

dźwięku słów

• Dereizm- myślenie oderwane od

rzeczywistości

c.d.,

• Autyzm – przeniesienie zainteresowania do

własnego wnętrza, do życia wewnętrznego

• Rozkojarzenie – głęboko zaburzone myślenie,

które w przekazie mimo zachowanch form

gramatycznych może być niezrozumiałe (schi.)

• Splątanie/inkoherencja – brak form

gramatycznych, porozrywany tok myślenia,

przypadkowe kojarzenie, perseweracje,

iteracje, werbigeracje – przekaz całkowicie

niezrozumiały (w ostrej manii, zab.

świadomości)

Afazje – zaburzenia mowy

przy uszkodzeniu ogniskowym oun

przykłady

• A. globalna

• A. czuciowa

• A. ruchowa

• aprozodia

• Nie rozumienie i nie

mówienie

• Niezrozumiały żargon przy

zachowanym rozumieniu i
mowie

• Agramatyzmy, skróty,

łączenia dźwiękowe przy
zachowanym rozumieniu i
mowie

• Nadawanie mowie

brzmienia melodii czy rytmu

Zaburzenia emocji/uczuć

Emoje pozytywne (lewa półkula) –
Emocje negatywne (prawa półkula)
Charakterystyka emocji:
• typy nastroju,
• przebieg/dynamika stanów

uczuciowych

• Natężenie, wysycenie emocjami

przeżyć

Typy nastroju

• Obniżenie
• Dysforia/złość
• Podwyższenie
• lęk

Obniżenie nastroju

• Rozpacz, smutek, przygnębienie, ujemna ocena
• Niska samoocena, przeszłości, przyszłości
• Często z poczuciem winy, oskarżania się
• Nastrój dysforyczny – ujemne zabarwienie

emocji z frustracją w niemożności zmiany

sytuacji, elementami rozdrażnienia, złości,

agresji, niecierpliwości, dokonywania

gwałtownych czynów

• Nastrój dystymiczny – „nerwicowy” częściej

identyfikowany jak w przewlekłych

zaburzeniach subdepresyjnych

Podwyższenie nastroju

• Wysoka samoocena, przeszłości,

przyszłości – dodatnie zabarwienie
emocji

• Nastrój maniakalny/hipomaniakalny
• Nastrój euforyczny
• Nastrój ekstatyczny
• Moria (wesołkowatość, błaznowanie)

Lęk/strach i fobie

• Podobny braz psychpatologiczny i somatyczny, ale

w lęku nieuświadamiana przyczyna

• Niepokój, trudności w koncentracji,

zapamiętywaniu, skupienie na sobie,

przygnębienie, dyskomfort psychiczny, zaburzenia

snu, apetytu, objawy wegetatywne: drżenia

mięśni, bicie serca, pocenie, rozszerzone źrenice

• Lęk uogólniony – napadowy
• Fobie – lęk przed określonymi sytuacjami z

unikaniem tych sytuacji oraz zachowanym

krytycyzmie bezsensu zachowania np.. nie

korzystanie z windy

Przebieg/dynamika

stanów uczuciowych

• Zobojętnienie – apatia obniżenie aktywności,

zainteresowań, przygnębienie

• Spłycenie uczuciowe, bladość uczuć – schi.
• Zubożenie – zmniejszenie wachlarza uczuć z

nastawieniem na podstawowe, pierwotne

biologicznie a ograniczeniem potrzeb społecznych

– schi./z. organiczne

• Zaleganie – długoterminowe przechowywanie o

niezmienionym ładunku emocjonalnych uczuć np.

przez osoby chorujące na padaczkę

• Lepkość – powracanie do tych samych sekwencji –

j.w.

c.d.

• Nietrzymanie afektu – działanie

gwałtowne, wymykające się kontroli,
najczęściej dotyczące uczuć
agresywnych, wrogich

• Chwiejność emocjonalna – zmienność

nastrojów (uważa się, że jest
charakterystyczna dla dzieci i osób
starczych, ale występuje też w wielu
chorobach np. histerii, z. organicznych

Natężenie, wysycenie
emocjami innych przeżyć

• Syntymia
• Hipertymia
• Hipotymia
• Paratymia
• katatymia

c.d.

• Syntymia – harmonia emocji z przeżywanymi

uczuciami

• Hipertymia – teatralność, przesada emocji w

stosunku do przeżyć

• Hipotymia – zmniejszona ekspresja lub brak

(atymia) emocji w stosunku do przeżyć (chłód

emocjonalny, obojętność) – z.depresyjne,

schizofrenia, reakcje sytuacyjne

• Paratymia – niedostosowanie, „obok”,

nieadekwatność emocji do przeżyć

• Katatymia – „przeżywanie życzeniowe”

Zaburzenia czynności

motywacyjnych

• Motywacja rozumiana jako mechanizm

rozpoczynający, ukierunkowywujący,
podtrzymujący i kończący działanie
(wola, dążenie, działanie)

• napęd psychomotoryczny - zaburzenia:

ilościowe /zwiększenie lub zmniejszenie/
napędu oraz

• ilościowe i jakościowe / aktywność

ruchowa, impulsywna, złożona/

Zmniejszenie/zwiększenie

napędu

• Ulegają zmianie wszystkie trzy typy

aktywności (ruchowa, impulsywna,
złożona) np. w manii lub

• występuje przewaga jednego typu nad

drugim np. stupor hy - aktywność
ruchowa, encefalopatia - impulsywna,
złożona - zespół paranoidalny.

Podziały te

są względnie sztuczne, ale ułatwiają zrozumienie
obrazów psychopatologicznych zespołów.

Przykłady zaburzeń

aktywności ruchowej

• Spowolnienie/zahamowanie/osłupienie
• przspieszenie/pobudzenie/aż do

osłupienia

• ruchy mimowolne (diskinezy,

pląsawicze, tiki, drżenia, mioklonie)

• stereotypie, perseweracje, iteracje

ruchowe

• czynności natrętne (kompulsje)

Zaburzenia aktywności

ruchowej cd

• Parakinezy: katalepsja, zastyganie,

giętkość woskowa, ruchowe objawy echa,

automatyzm nakazowy

nadawanie ciału

nienaturalnych pozycji po zapoczątkowaniu ruchu,

negatywizm.

• Apraksja - niemożność wykonania ruchu

mimo prawidłowego narządu

wykonawczego i zrozumienia polecenia

• apraksje są wyrazem ogniskowego

uszkodzenia oun

Zaburzenia aktywności

motywowane impulsami

• Aktywność impulsywna powstaje pod

wpływem b. silnych:

1. emocji (nastroje, afekty)
2. popędów,
3. nawyków.
• Mania, depresja, dysforia, lęk –

aktywność impulsywna zwiększona
lub zmniejszona

Zaburzenia aktywności

impulsywnej motywowanej

popędami

• Zaburzenia łaknienia: nie tylko

ilościowe ale i jakościowe

od

zachcianek poprzez spożywanie substancji niejadalnych
aż do spożywania wydalin np.. koprofagia

• pragnienia
• Snu
• Popędu płciowego

Zaburzenia aktywności

impulsywnej motywowane

nawykami

• Kleptomania (kradzieże nie dla zysku)
• Piromania (podpalanie)
• Poriomania (włóczęgostwo)
• Hazard
• Kolekcjonowanie

Cztery z ww. występujące w innym natężeniu

niż patologiczne występują w zdrowiu

cd.

• Fobie – nawykowe unikanie

powodowane antycypacją leku:

• Agorafobia
• F. społeczna
• Fobie specyficzne: pająki,

ciemności, tłum, ostre narzędzia,
zamknięcie, winda, trzynastka i
wiele, wiele innych.

paragnomen

• Ma znaczenie w psychiatrii

sądowej

• Nagły, niezrozumiały czyn
• Bez umotywowania
• Często poprzedza pojawienie się

psychozy

Zaburzenia aktywności

złożonej

• Zachowania intencjonalne czyli

zainteresowania jako wykładnik
aktywności złożonej

• Zaburzenia aktywności z. dla celów

klinicznych: ekspresja, sposoby
porozumiewania się (interaktywność),
zachowania w sytuacjach społecznych,
zmniejszenie zainteresowań

sposoby porozumiewania się

(interaktywność)

• Trudny kontakt
• Niedostosowanie („para” -mimia,

-tymia, -kineza itp..)

• Ambiwalencja, ambisentencja,

ambitendencja (dezintegracja

czynności psychicznych,

rozszczepienie)

• Wycofanie się
• Autyzm (zamknięcie w sobie)

ekspresja

• Natręctwa
• Stereotypie, perseweracje, iteracje
• Manieryzmy
• grymasowanie

Zaburzone wzorce zachowań i

reagowania w sytuacjach

społecznych, międzyludzkich

• Paranoiczność
• Sensytywność
• Ekspansywność
• Zdystansowanie
• Kruchość
• Dyssocjalność
• egocentryzm

c.d.

• Histrioniczność
• Makiawelizm
• Anankastyczność
• Zależność
• lękliwość

Zmniejszenie

zainteresowań

• Bierność, bezwolność, awolicja
• Nie zainteresowanie ( nie szukam,

nie patrzę)

• Asocjalizacja, wycofanie z życia

społecznego (apatia, abulia,
amotywacja)