Elżbieta Szeląg

[e-mail].p

l

NEUROPSYCHOLOGIA

KLINICZNA

Wykład 14

Zaburzenia rozwoju językowego
w ontogenezie

Część III. Ogólna charakterystyka często
występujących

zaburzeń

We współczesnej terminologii wyróżnia

się dwa pojęcia:

język i mowa

J Ę Z Y K
to naturalny system
znaków (kod), służących
porozumiewaniu się oraz
reguł posługiwania się
nimi, wg których
budujemy i odczytujemy
teksty.

Język jest nie jest dziełem

jednostki,

ale tworem społecznym

M O W A
jest dźwiękowym
porozumiewaniem się
ludzi i stanowi

konkretne

akty używania znaków
językowych przez daną
osobę.

Wyróżnia się czynność:
- nadawania (ekspresji)
- odbioru (recepcji)

g ł o s k a

fonem

STRUKTURA

š

NOMA

ZWYCZAJOWA
GWARA
ŻARGON

š ,… š ‘,… š ’’,….

TEKSTY
głoski (konkretne
dźwięki tekstowe)

mowa

język

Jakie wyróżnia się

poziomy analizy języka

Poziomy analizy przekazu

słownego

• Wyodrębnienie i rozpoznanie

dźwięków

przekazu

(fonetyka; fonologia)

• Identyfikacja

słów

i skojarzenie ich ze znaczeniami

(morfologia – reguły tworzenia słów; słownik - słownictwo)

• Analiza struktury

gramatycznej

przekazu

(syntaktyka)

• Interpretacja

przekazu w świetle aktualnego

kontekstu i uprzednich doświadczeń

(semantyka –

identyfikacja znaczenia; pragmatyka – reguły społecznie
akceptowanego użycia języka w danym kontekście)

Etapy prawidłowego rozwoju

językowego

• okres melodii - od urodzenia do około 1

roku życia

• okres wyrazu - od około 1 do 2 roku życia

• okres zdania - od około 2 - 3 roku życia

• okres swoistej mowy dziecięcej - od 3 do

7 roku życia

Podstawowym warunkiem poprawnej

artykulacji

jest prawidłowy słuch:

• F

i z j o l o g i c z n y

- zdolność do
odbioru i analizy
wszystkich zjawisk
akustycznych

zaburzenia powodują
niedosłuch lub

głuchotę

• F o n e m a t y c z n y

(fonologiczny) -

zdolność do analizy i

syntezy dźwięków mowy

zaburzenia powodują

deficyty

w identyfikowaniu i
różnicowaniu głosek, a

więc

trudności w rozumieniu

mowy

Deficyty w zakresie słuchu fonematycznego są

jedną z częstszych przyczyn zaburzeń mowy

Jeśli dziecko nie identyfikuje głoski i nie

odróżnia jej od innych, może mieć trudności

w opanowaniu danej artykulacji

(wzorce kinestetyczno-ruchowe wytwarzają

się pod kontrolą słuchu fonematycznego -

ich brak powoduje zastępowanie pewnych

głosek innymi lub mylenie ich).

Deficyty w zakresie słuchu

fonematycznego są jedną z

częstszych przyczyn zaburzeń

mowy

Jeśli dziecko nie identyfikuje głoski i nie

odróżnia jej

od innych, może mieć trudności w

opanowaniu danej

artykulacji (wzorce kinestetyczno-ruchowe

wytwarzają

się pod kontrolą słuchu fonematycznego -

ich brak powoduje zastępowanie pewnych

głosek w mowie innymi lub mylenie ich).

Warunkiem prawidłowego

rozwoju mowy jest również:

• Odpowiednia budowa aparatu

artykulacyjnego

(rozszczepy, deformacje

rozwojowe)

• właściwe funkcjonowanie ośrodkowego

układu nerwowego

- obszarów korowych kontrolujących funkcje
mowy
- dróg nerwowych czuciowych i ruchowych

• prawidłowy rozwój psychiczny

Metoda badania wpływu

miejsca uszkodzenia mózgu na

językowe porozumiewanie się

człowieka

Rola okolicy Broca

i okolicy Wernickego

jest znana od ponad 100 lat!!!

Paul Broca

Francja, 1860

Carl Wernicke,

Niemcy, 1874

Najnowsze badania wskazują,

że klasyczny podział na

ekspresję / recepcję mowy często nie

jest w pełni adekwatny i zawęża

rozumienie

mózgowej reprezentacji mowy

Badania pacjentów po zabiegu komisurotomii wykazały ścisłą

specjalizację funkcjonalną półkul mózgowych i pozwoliły

określić

zasięg funkcji reprezentowanych w każdej z półkul

Język –

najwyrażniejszym przejawem

asymetrii funkcjonalnej mózgu

Bodźce wzrokowe zawierające informację

językową

są opracowywane w tych samych obszarach

lewej półkuli, co słuchanie mowy (fMRI)

Krótki przegląd zaburzeń mowy

u dzieci

Ważniejsze zaburzenia językowego

porozumiewania się u dzieci:

•

opóźniony rozwój mowy

• specyficzne upośledzenie rozwoju języka (Language

Learning Impairment, dysphasia)

• nabyta afazja

• dyzartria (np. przy mózgowym porażeniu dziecięcym)

• defekty słuchu: całkowita głuchota, głęboki ubytek słuchu

• defekty obwodowego “aparatu mowy” (np. rozszczepy)

• zaburzenia artykulacyjne (………………….)

• jąkanie

• zaburzenia umysłowe, psychozy

• autyzm wczesnodziecięcy

Logopedia

jest nauką o kształtowaniu prawidłowej
mowy, usuwaniu wad mowy oraz nauczaniu
mowy w wypadku jej braku lub utraty.

def. wg. I. Styczek, 1979