Prezentację

przygotowały:

Ilona Cmiel –

rotacyzm

,

Aurelia Krawczyk-

nosowanie,

Anna Przybysz-

głoska J, mowa

bezdźwięczna,

Marlena Szpulecka-

głoska n’ ,

Beata Chalecka-

lambdacyzm.

ROTACYZM

Rotacyzm - wada ta zwana inaczej „reraniem”

polega na nieprawidłowej realizacji głoski

[

r] .

Rozróżniamy następujące formy rotacyzmu:

· Mogirotacyzm - to opuszczanie głoski [r].

· Pararotacyzm - wymawianie zamiast [r] jakiegoś

innego dźwięku, np. [l], [u], [i].

· Zniekształcone formy [r] określane są mianem

rotacyzmu właściwego.

W obrębie rotacyzmu właściwego

najczęściej pojawiają się następujące

formy artykulacji:

· reranie języczkowe - zamiast czubka

języka, drgania wykonywane są przez
języczek znajdujący się na końcu
podniebienia miękkiego.
· reranie wargowe -
- dwuwargowe (drgają obie
wargi - furmańskie [r] );
- wargowo - zębowe (dźwięk
powstaje w wyniku drgań dolnej wargi
zbliżonej do górnych siekaczy lub górnej
wargi zbliżonej do dolnych siekaczy).

c.d.

· reranie międzyzębowe - polega na drganiu czubka

języka wsuniętego między zęby.

· reranie policzkowe lub boczne - prąd powietrza

skierowany jest w bok, wprawiając w drgania policzki.

Przy takiej realizacji głoski [r] drga czubek języka lub

krawędzie języka oraz jeden lub dwa policzki.

· reranie podniebienne - polega na zbliżeniu tylnej

części języka do podniebienia miękkiego. Podczas

artykulacji wibruje całe podniebienie miękkie.

c.d.

· reranie gardłowe - powstaje między

nasadą języka a tylną ścianą gardła

(możliwe testowanie ręką). Wymowa

głoski [r] gardłowa z wibracją

języka

i

podniebienia miękkiego - zbliżona jest do

wymowy francuskiej dźwięku [r].

· reranie nosowe - realizacja nosowa

głoski [r] często współwystępuje z nosową

wymową innych dźwięków.

c.d.

Nosowa artykulacja głoski [r] swoim brzmieniem

zbliżona jest do „ng” i powstaje w wyniku nie

domykania wejścia do jamy nosowej.

· reranie boczne - wadliwa, boczna realizacja głoski

[r]. Strumień powietrza przeciskając się między

krawędzią boczną języka a górnymi dziąsłami,

powoduje powstanie nieprzyjemnego brzmienia.

· reranie krtaniowe - polega na wadliwej,

krtaniowej realizacji głoski [r].

c.d.

· reranie językowo - wargowe - polega na

wadliwej językowo - wargowej artykulacji

głoski [r].

· reranie językowo - boczne - wadliwa

językowa boczna, często

jednouderzeniowa artykulacja głoski [r].

· reranie świszczące - wymowa głoski [r]

jest znacznie przedłużona i wzmocniona.

Określenia poszczególnych rodzajów rotacyzmu

właściwego są terminami kinetycznymi,
wskazującymi na sposób powstawania wadliwej
artykulacji głoski [r]. Rotacyzm właściwy wymaga,
odwrotnie niż opuszczanie lub zastępowanie
głoski [r] przez [j] oraz [l] stanowiącymi
rozwojowe formy [r], wczesnej interwencji
logopedycznej. Głoska [r] jest dźwiękiem trudnym
pod względem artykulacyjnym i pojawia się
zwykle najpóźniej w zasobie dźwiękowym
dziecka, czasem dopiero między 5 a 6 rokiem
życia, co można uznać za prawidłowość,
zwłaszcza w przypadku, gdy dziecko zaczęło
mówić stosunkowo późno.

Spółgłoska [r] jest głoską przedniojęzykowo-

dziąsłową, drżącą, ustną, twardą i dźwięczną.

Przy jej wymowie koniuszek języka wibruje

przy górnych dziąsłach. Boki języka

przylegają do wewnętrznych powierzchni

górnych zębów i dziąseł.

Podniebienie miękkie uniesione

i cofnięte zamyka przejście do jamy nosowej.

Przyczyną rotacyzmu jest niedostateczna

sprawność ruchowa czubka języka, który
wskutek tego nie wykonuje drobnych,
subtelnych ruchów wibracyjnych, koniecznych
do wytworzenia prawidłowego [r]. Istotne
znaczenie ma również sama budowa
anatomiczna języka: jeśli jest on zbyt duży i
gruby albo też napięcie mięśniowe języka jest
wzmożone lub osłabione czy wreszcie
wędzidełko językowe jest zbyt krótkie, to
wykonanie ruchów koniecznych do wytworzenia
prawidłowej głoski [r] nie będzie możliwe

c.d.

Ponadto wadliwa wymowa dźwięku [r]

może być spowodowana obniżonym
poziomem słuchu, opóźnionym
rozwojem ruchowym
i umysłowym oraz oddziaływaniem
nieprawidłowego wzoru wymowy osób
z otoczenia dziecka, a
także słabą zdolnością dziecka do
koncentrowania uwagi na dźwiękach
mowy.

ĆWICZENIA ROZWIBROWUJĄCE

JĘZYK

 

W większości przypadków rotacyzmu

prowadzi się ćwiczenia wstępne,

których celem jest doprowadzenie do

wibracji czubka języka.

Ćwiczenia języka:

1. „ Konik” – kląskanie czubkiem języka o

podniebienie twarde (zmiana układu warg jak

przy głosce [u] – [i].

2. „Zaczarowane miejsce” – odklejanie czubkiem

języka z przedniej części podniebienia twardego

chrupka, opłatka, czekolady, nutelli, kropli miodu.

3. Zdmuchiwanie skrawka papieru

umieszczonego na czubku języka.

4. „Młotek” – szybkie wypowiadanie głoski

[l] dotykając czubkiem języka o górny

wałek dziąsłowy.

5. „Piosenkarz” – śpiewanie różnych

melodii na sylabach, poruszając jedynie

językiem – nie brodą, przy szeroko

otwartych ustach:

TA , TO, TU, TE, TY



DA, DO, DU, DE, DY

Sylaby wymawiamy kolejno:

- pierwsza linijka, druga linijka, pierwsza

linijka, druga linijka [na zmianę]

- z góry na dół [TA DA, TO DO, TU DU etc]
- z dołu do góry [ DA TA, DO TO, DU TU etc]
- podwójnie pierwsza linijka, druga linijka

[TA TA, TO TO, TU TU etc.]

- podwójnie z góry na dół [TA DA, TO DO,

TU DU etc]

- podwójnie z dołu do góry [ DA TA, DO TO,

DU TU etc]

- przeciąganie pierwszej litery - TTA, TTO, TTU

etc

[w takiej kolejności jak we wszystkich

poprzednich punktach]

- coraz dłuższe przeciąganie pierwszej litery -

TTTA, TTTO, TTTU etc

[w takiej kolejności jak we wszystkich

poprzednich punktach]

LA, LO, LU, LE, LY
Przeciągle i przesadnie wymawiamy powyższe

zbitki sylabowe. [Mocno dociskając język]

Najważniejsze jest aby głoska była

DZIĄSŁOWA.

WYWOŁYWANIE GŁOSKI „R”

Gdy czubek języka jest już

wystarczająco sprawny i nie ma wad w

budowie anatomicznej narządów

mowy, musimy wybrać

najodpowiedniejszy dla danego

dziecka sposób wywołania tej głoski.



Nie staramy się wytworzyć dźwięku
[r] w izolacji, ale raczej wiązać go z
innymi dźwiękami, a mianowicie na
początek z głoskami zwartymi,
bezdźwięcznymi np. [tdaa, tdde,
tduu, pdaa, pdee, pduu, kdaa, kdee,
kduu] itd., przy czym [d] ma być
ledwie wymawiane.
Następnie przechodzi się
od razu do wymawiania wyrazów.

Możemy:

1] próbować wywołać wibrację poprzez zbliżenie języka do

podniebienia twardego , dziecko nabiera powietrze przez nos
, wydycha ustami , starając się trzymać język na
podniebieniu
2] próbować wywołać [r] z [ž]; przy wypowiadaniu głoski [ž]
staramy się obniżyć dziecku żuchwę , przy czym ono próbuje
cały czas trzymać język na górze ( zabawa w siłowanie się) .
Mięśnie żuchwy powinny być rozluźnione .
3] lekko podbijać wędzidełko patyczkiem kosmetycznym ,
podczas gdy dziecko wymawia głoskę [ž].

4] lekko podbijać brodę podczas gdy dziecko wymawia głoski

[t] lub [d]

5] Prowadzić serię ćwiczeń z sylabami TA ,TE, TU, TO, TY [jak

opisane wcześniej] WYŁĄCZNIE PO UPRZEDNIM WYJAŚNIENIU
DZIECKA, ŻE JĘZYK MUSI BYĆ UMIEJSCOWOINY NA WAŁKU
DZIĄSŁOWYM.

UTRWALANIE GŁOSKI [R]
W WYRAZIE



[tr-] trawa, trasa, trud, tran, tren, tratwa, trampki,
trąbka, troska, truskawka, opatrunek, trapez, trącać,
tramwaj, trampki, trąba, troje, trochę, trudny, trybuna,
tryskać, trójkąt, truć, tresować, trociny, trolejbus,
tronowy, trujący



[-tr-] strażak, wiatrak, siostra, futro, jutro, lustro, patrol,
wątroba, piętro, strona, opatrunek, struś, strumyk,
futryna, cytryna, strych, atrament, chytry, futro, futryna,
jutro, natrysk, pietruszka, potrafić, potrawa, otrucie,
otruty, utrata, wiatrak, zatracić, zatrucie, katastrofa,
siostra



[-tr] jesiotr, litr, łotr, metr, wiatr, teatr

·



[dr-] drabina, droga, drewno, drewniaki, drut, dramat, drapać,
drasnąć, drapieżnik, drewniany, dręczyć, drobny, drogowskaz,
drops, drozd, drożdże, drób, drugi, druk, drużyna, dresy,



[-dr-] kołdra, wiadro, zdrowy, biedronka, landrynki, adres, biodro,
hydrant, odrabiać, modry, podróż, udręka, wydra, kwadrat,



trudna droga, drobny druk, druga strona, drewniany wiatrak,
(cedr)



[pr-] naprawa, zaprawa, papryka, oprawa, sprawa



[-pr-] pranie, prasa, proch, prom, promyk, prostokąt, proszek,
prezydent, próba, prysznic



[br-] brama, brat, bratek, broda, brokuły, broszka, brew, bryła



[-br-]  fabryka, kobra, obraz, obrus, zebra



[mr-] mrok, mrowisko, mrówka, mróz



[fr-] frak, fraszka, frytki,



[-fr-] gofry, cyfra



[wr-] wrak, wrona, wróżka



[-wr-] gawron, powróz, skowronek



[kr-] kra, krab, kraj, kran, krasnal, kraść, krawat, krawcowa,
krążek, kredka, krem, kreska, krew, kręcić, krochmal, kroić,
krokodyl, krokus, kropka, kropla, krowa, królewicz, królewna, król,
królik, krótki, kruk, kryć, kryzys



[-kr-] ekran, mokry, pokrywka, mikrobus, mikrofon, mikroskop



[gr-] gra, grabie, grać, granat, grat, groch, gromada, groszek,
groźny, grób, grubas, gruby, gruchać, gruchot, grudzień, grupy,
gruszka, grypa, gryzmolić, gryzoń, gryźć



[-gr-] agrafka, agresja, agrest, emigracja, fotograf, igrać,
kaligrafia, nagranie, nagroda, ograniczać, ogrodnik, ogromny,
ogród, ogryzek, pogrom, pogróżka, pogryźć,  tygrys, wygrać,
zagrażać, zagroda



[chr-] chrupki, chrust, chryzantema, chrabąszcz



[śr-] środa, środek, śruba, śrubokręt, śrut



[źr-] źrebak, źrenica, źródło



[sr-] sroka, srebro



[szr-] szron, szrama



N: rak, radio, rakieta, rama, robak, robot, rodzynki, rok,
rosa, rebus, rekin, regał, ruch, róg, rumak, rumianek,
rów, róża, ryba, rycerz, ryk, rynek, rynna, rysunek, ryś,
ryś, ryż



 



Ś: aparat, baran, kara, gitara, parapet, kareta, marynarz,
makaron, kora, korona, korek, taboret, torebka, torebka,
worek, beret, córka, futerał, temperówka, generał, kura,
góra, skóra, burak, chmura, sznurek, nurek, ogórek,
mundurek, parówka, żyrafa, serce, dziura, sarna, garnek,
górnik, suszarka, herbata, koperek, koperta, czwartek,
port, tort, cyrk, cukierki, pomarańcza



W: bar, katar, komar, por, pomidor, cukier, deser,
komputer, zegar, koper, kefir, numer, pazur, wicher,
puder, ser, sweter, wieczór, bór, chór, mur, sznur, szczur



[r, j ] kraj, strój, rajstopy, rajtuzy, trójka, kasjer, jarosz



 



[r, l ] rogal, rolnik, rondel, rulon, góral, parasolka, relaks,
galaretka, brukselka, kalarepka, seler, morele, kaloryfer,
telewizoor, brylant, lampart, latarka, landrynki, kelner,
krasnal, krokodyl, goryl, kropla, król, królewna, królik,
marmolada, patrrol, pralka, pralnia, wróbel, telegram,
żyrandol, korale, frędzle, okulary, plaster, portfel,
elektroluks



 



2 x [r ] traktor, trener, froterka, parter, krakers, program,
chirurg, marmur, rower, rura, radar, termometr,
barometr, śrubokręt, tornister, marynarka, proporczyk,
kaloryfer



3 x [r ] rabarbar



[r,j, r ] premier, fryzjer, juror,



[r , l, r] rewolwer

·

UTRWALANIE GŁOSKI [r] W

ZDANIU

-

trudna praca, trębacz trąbi, drobny groch,

zdrowy królik, dobra cytryna, drogie futro,
drugie piętro, gruby drut,

DOPIERO PO UTRWALENIU GŁOSKI [R] W WYRAZIE I ZWROTACH
MOŻEMY PRZEJŚĆ DO ZDAŃ.

To ogrodzenie zrobione jest z drutu.
Tereska karmi kury.
W ogrodzie rosną czerwone róże .

Romek naprawia stary rower.

Po trawie chodzi czarny kruk.
Przed fabryką rowerów stoi traktor.
Robotnicy naprawiają tory tramwajowe.

Ćwiczenia utrwalające głoskę [r]
w wierszykach, piosenkach,
wyliczankach:

„Papugi na obiedzie”

Ara w barze w
Zanzibarze

Zamówiła ryż na parze

Oraz z sosem klopsy trzy:

- Dra dre dru dr
odry!

Usłyszała to kakadu

I też wrzeszczy: - Chcę
obiadu!
Adra odro
oraz udru

Z odrobiną cukru pudru,

Dajcie mi tu ydry edre –

Z
truskawkami cztery knedle!

Przyszła też papużka lora,

Rzekła: - Zjeść coś chyba pora!


Zamówiła talerz żuru:

-
Ara oro ere uru


I do tego jeszcze yry –


Podsmażane z boczkiem pyry.

Kucharz, by nie dostać bzika,

Szybko zerknął do
słownika,

A
gdy poznał język ptasi,


Wszystkie dania
upitrasił.

Prosta rzecz do nauczenia?

Powtórz papug
zamówienia!

„Kołysanka z rynny”

Po podwórku hula kura,

Ziarnko prosa sobie kula.

A kogucik smacznie chrapie,

Chociaż woda z rynny chlapie.

Woda z rynny: chlapu-chlap!

A kogucik: chrapu- chrap!

Kura dziobie mokrą rurę,

Woda z rury lula kurę.

Pluskiem prosi: - Zaśnij kuro,

Już nie hulaj z ziarnka kulą.

Woda z rury: chlapu-chlap!

A kokoszka: chrapu-chrap!

· automatyzacja poprawnej wymowy w

mowie spontanicznej, opowiadanie
lustracji, historyjek obrazkowych,
rozmowy kierowane

Bibliografia:

1. Antos D. , Demel G. ,Styczek J. „Jak usuwać
seplenienie i inne wady wymowy“; WSiP; Warszawa
1978
2. Demel G., „Minimum logopedyczne nauczyciela
przedszkola” ; WSiP; Warszawa 1983

3. Kozłowska U., „Sum wąsaty i inne logopedyczne

tematy” wyd.LMS, Warszawa 2011
4. Rodak H. , „Uczymy się poprawnie mówić” WSiP;
Warszawa 1998
5. Wójtowiczowa J. „Logopedyczny zbiór wyrazów”
WSiP; Warszawa 1991

Nosowanie (rynolalia)



Zaburzenie artykulacji oraz zaburzenie barwy
głosu w następstwie wadliwego rezonansu
nosowego. Mówienie z nieprawidłowym
poszumem nosowym.



Nosowanie zachodzi wówczas, gdy głoski
nosowe są wymawiane jak głoski ustne, lub
odwrotnie, gdy głoski ustne łączą się z
rezonansem nosowym. W pierwszym
przypadku mówimy o nosowaniu zamkniętym,
w drugim o nosowaniu otwartym.

Przyczyny nosowania



Przyczyną nosowania zamkniętego
jest niedrożność jamy nosowo-gardłowej
spowodowana przerostem śluzówki nosa,
obrzękiem przy ostrych i przewlekłych
stanach kataralnych, przerostem
trzeciego migdałka, polipami,
skrzywieniem przegrody nosa itp.
Warunkiem poprawy wymowy jest
zlikwidowanie przyczyny

( zabieg operacyjny, leczenie stanów

kataralnych).



Przyczyną nosowania otwartego są zwykle rozszczepy
podniebienia (czasem niewidoczne, bo podśluzówkowe), krótkie
podniebienie, a także nieprawidłowa praca zwierającego
pierścienia gardłowego. Rozszczepom podniebienia towarzyszą
często zniekształcenia szczęki górnej i rozszczep wargi górnej.



Mowa jest niezrozumiała, artykulacja cofnięta w głąb, do
gardła. Przy nosowaniu otwartym najbardziej zniekształcone są
spółgłoski szczelinowe i zwarto-szczelinowe. Głoski [k, g] mogą
być zastąpione przez zwarcie językowo-gardłowe lub przez ch;
[t, d]- zastępowane przez [n] (zwykle międzyzębowe); [f], [w]
są wymawiane wargowe, [r] cofnięte, wymawiane przez
zwarcie krtaniowe: może być wytwarzane przez obsadę języka i
tylną ścianę gardła.



Wszystkie głoski, jakkolwiek są realizowane, wymawiane są z
silnym zabarwieniem nosowych, głosem dudniącym. Aby choć
częściowo zatkać jamę nosową, pacjent marszczy brwi, unosi
skrzydełka nosa lub górną wargę. Fonacja jest zmieniona,
nosowa, z twardym nastawieniem.



Rynolalia mieszana, rodzaj
nosowaniacharakteryzyjący się
brakiem lub osłabieniem rezonansu
nosowego z jednoczesną nazalizacją
głosek ustnych. Wada ta rozwija się
gdy, współistnieją przyczyny
wywołujące niedrożność nosa i
powodują upośledzenie czynności
podniebienia miękkiego i wału
Passavanta, a więc spowodowane
są równoczesnym występowaniem
przyczyn wywołujących nosowanie
zamknięte i nosowanie otwarte.

Badanie



Polecamy badanemu kilkakrotnie wymawiać samogłoski
[a, i] i w tym czasie uciskamy i zwalniamy skrzydełka
nosa- w warunkach prawidłowych dźwięk samogłosek
podczas uciskania jest taki sam. W przypadku nosowania
przy uciśnięciu skrzydełek nosa dźwięk samogłosek
(szczególnie) jest ciemniejszy i wyczuwa się drgania.

 



Nieogrzane lusterko ustawiamy przed ujściem nozdrzy
przednich i polecamy badanej osobie wymawiać
samogłoski lub sylaby złożone ze spółgłosek zwartych i
samogłosek np. pa-pa, ba-ba, ta-ta, przy nosowaniu para
wodna zwarta w powietrzu wydobywającym się z nosa
skrapla się na lusterku i powoduje zamglenie jego
powierzchni (należy zwrócić uwagę, aby podczas
artykulacji badany nie oddychał przez nos).

Korekcja (ćwiczenia)



Ćwiczenia logopedyczne mają na celu nauczenie
kierowania powietrza przez nos tylko w czasie
wymawiania głosek nosowych.

 



Ćwiczenia rozpoczyna się od swobodnych wdechów,
wykonywanych nosem przy zamkniętych ustach.



Wymowę spółgłoski nosowej [m] uzyskuje się za
pomocą czucia wibracji skrzydełek nosa, lusterka
ustawionego pod nosem.



Następnie ćwiczymy głoskę [m] w sylabach ma, mu,
mo, me, my, przy czym głoska powinna być
wypowiadana ciągle oraz w wyrazach. Należy zwrócić
uwagę na to, aby nazalizacji nie ulegały głoski
sąsiednie. Podobnie uzyskujemy prawidłowe [n, ą, ę].

Naukowcy z Politechniki Gdańskiej opracowali

system do terapii dzieci z problemami
logopedycznymi. To e-dmuchawka do leczenia wad
wymowy. To proste urządzenie: mikrofon, ustnik i
komputer z odpowiednim oprogramowaniem. Ale
mikrofon nie reaguje na głos, lecz na dmuchanie. A
dmuchanie to ćwiczenie stosowane od lat w
treningach dzieci z wadami wymowy np. z
„nosowaniem”.

Samogłoski nosowe[ą] i

[ę]



Polskie samogłoski nosowe [ą] (nosowa, tylna, średnia,
zaokrąglona),[ę] (nosowa, przednia, średnia,
spłaszczona), mają charakter dyftongiczny, co oznacza
dwufazowość ich powstawania. Stanowią połączenie
samogłosek ustnych (odpowiednio o i e) oraz
rezonansu nosowego (E. Skorek „ Ćwiczenia w
wymowie samogłosek nosowych”).



Przy wymawianiu głosek nosowych [ ą, ę] ,układ

języka, warg, dolnej szczęki i podniebienia miękkiego
nie jest stały. Początkowo wargi przyjmują pozycje,
taką jak przy odpowiadających im samogłoskach
ustnych (o i e), a w miarę opuszczania podniebienia
miękkiego zaokrąglają się.

Samogłoski nosowe [ą] i [ę] przed

spółgłoskami.

>

pełne brzmienie samogłosek [ą]i [ę] słyszymy przed spółgłoskami

szczelinowymi , a więc np. przed w (wąwóz), s (wąsy), z (węzeł), sz (węszyć), ż
(księżyc), ś (gęś), ch (wąchać), (G. Demel „Minimum logopedyczne”).

>przed spółgłoskami zwartymi i zwarto-szczelinowymi rozpadają się na dwie

głoski: na samogłoskę ustną i spółgłoskę nosową, która pod względem
artykulacji dostosowana jest do następnej spółgłoski,

>przed b, p lub b’, p’ samogłoski [ą,ę] wymawiane są jako:om, om’, em, em’,

np.kąpać- kompać, dąb- domp,kąpiel- kompiel, rąbie-rombie, tępy- tempy,
dęby- demby, kępie- kempie, gołębie- gołembie. Dopuszczalna jest również
wymowa samogłosek [ą] i [ę] przed p’, b’ jako om’, em’, np. kom’p’iel(kąpiel),
zem’b’e (zębie).

>przed spółgłoskami t, d, c, dz samogłoski [ą, ę] wymawiane jako: on, en, np.

kąt- kont, błąd- błont, zając- zajonc, pieniądze- pieniondze, będę- bende, ręce-
rence.

>przed ć, dź wymawiane jako: kącik- końcik, pięć- pieńć, sędzia- seńdzia.
>przed cz, dż wymawiamy jako: on, en, np. pączek-ponczek.
>przed k, g, k’, g’ wymawiamy jako oh,eh, np. mąka- mohka, krąg-krohg, pąki-

pohk’i, węgiel-vehg’el.

>w wygłosie [ą] utrzymuje pełne brzmienie nosowe (idą), natomiast [ę] traci

nosowość (idę-ide). Odchylenie od tych zasad uważa się za błędy, np.
idą=idom=idoł=ido; idę=idem.

Wadliwa wymowa samogłosek

ustnych zdarza się rzadko. W
przypadkach opóźnionej mowy
można czasem spotkać się z
zmianą e=a, o=a, i=y. Przy
nauczaniu samogłosek
pokazujemy w lustrze układ warg i
języka. Na układ warg i
prawidłową wymowę samogłosek
zwracamy szczególną uwagę, gdyż
w mowie potocznej samogłoski
wymawiane są niedbale, przede
wszystkim z powodu
niedostatecznego otwierania ust.

Ćwiczenia w wymowie [ą]

W celu uzyskania samogłosek „ą” i „ę” najpierw trzeba

uświadomić dziecku zjawisko nosowości, tzn. pozwolić, by
wyczuwało palcem wibrację skrzydełek nosa. Następnie „o” i „e”
łączy się z przedłużoną głoską „o” tak, aby jej nosowość
„udzieliła się” następującej po niej samogłosce (mmmo,
mmme).

Ćwiczenia w wymowie [ą] w wygłosie

Przeczytaj następujące wyrazy:

Biegają, biorą, całują, czekają, czytają, dbają, dają, drogą, grają,

idą, jedzą, kichają, koszą, kroją, mają, mamą, marzą, mogą,
nogą, niosą, piją, piszą, siedzą, śpią, szafą, tamtą, tatą, wiozą,
wolą.

1. Odpowiedz- co robią?

Przeczytaj starannie pary

wyrazów:

Anią: anioł Kocią: kocioł
Kozią: kozioł Żywią: żywioł

Ćwiczenia w wymowie [ą] przed spółgłoskami

szczelinowymi:

1) Przeczytaj następujące wyrazy:
Chrząstka, dąs, kąsać, wiąz, brąz, mąż, dążyć, krążyć,

gąsior, przekąsić, siąść, pąs, wąsal, związać, prążek,
sąsiad, wąsik, gałąź, wąchać.

2) Uzupełnij zdania brakującymi wyrazami i przytaj je:
Sokół……………nad lasem. Mąż…………….Kasi ma

samochód. drąży

Kret………….. tunel. krąży

Przeczytaj następujące zdania:
Na wisi listek

Na stole leży

Stolarz ma

Przeczytaj wyliczankę:
Trąf, Trąf, Misia, Bela
Misia, Kasia, kąfacela.
Misia a, Misia be,
Misia, Kasia, kąface.

Ćwiczenie w wymowie [ą]

przed b, bi, p,pi:

Przeczytaj następujące wyrazy:
Dąb, ząb, ziąb, zrąb, gąbka, rąbać, rąbanie, skąpy,

stąpać, Dąbrowa, wystąpienie, gołąb.

Dobierz podpisy do obrazków i przeczytaj: (dąb,

gołąb, trąbka, ząb)

Ćwiczenie w wymowie [ą]

przed t, d, c, dz:

Przeczytaj następujące wyrazy:
Dokąd, jądro, mądry, żądło, prąd,

piątek, wątek, zakątek, miesiąc,
gorący, żądza.

 
Przeczytaj zdania:
Trójkąt ma trzy kąty.
W kościele jest ksiądz.
Kierowca popełnił błąd.

Ćwiczenia w wymowie [ą] przed k, g, ki, gi

Przeczytaj następujące wyrazy:
Rąk, bąk, ciągnik, przeciąg, okrągły, kąkol, łąka,

pałąki, łąki, strąki, posągi, pociągi.

 
Przeczytaj pary wyrazów
Duży ciągnik
Okrągły stół
Kolorowe bąki
Długi pociąg
 

Ćwiczenia w wymowie [ą] przed ł, l
 
Przeczytaj następujące wyrazy:
 
Ciął, dął, szepnął, wyciął, nagiął, kichnął, stanął,
szarpnął, wziął, zdjął, przesunął.
 
Przeczytaj następujące zdania:
Tata zdjął kapelusz.

Dziadek mocno kichnął.
Student wynajął mieszkanie.
Policjant głośnio krzyknął.

Ćwiczenia w wymowie [ę]

 
Ćwiczenia w wymowie [ę] w wygłosie
Przeczytaj następujące wyrazy:
Biegnę, chodzę, chcę, ciemię, depczę, gaszę, gonię,

gitarę, idę, jadę, kaszlę, lepię, ławkę, niosę, proszę,
piszę, pójdę, śnię, trochę, tańczę, wolę, żuję.

 
Przeczytaj pary wyrazów:
Karzę: karzeł
Orzę: orzeł
Kubę: kubeł
Zupę: supeł

Ćwiczenia w wymowie [ę] przed

spółgłoskami szczelinowymi 

Przeczytaj następujące wyrazy:
Część, gęś, kęs, pięść, ciężki, gęsty, język, męski, mięso,

pęcherz, tęsknić, tężec, węzeł, gęsi, mężatka,
trzęsienie, ciężar, księstwo, księżyc, węszyć, oręż,
ciężarówka.

 
Przeczytaj wyrazy i uzupełnij nimi zdania.
Księżyc, węszy, ciężary, węch.
 
Na niebie świeci jasny…………. .
Pies…………koło budy.
Olek podosi……….. .
Lis ma doskonały węch.

Ćwiczenia w wymowie [ę] przed b,

bi, p, pi

 
Przeczytaj następujące wyrazy:
Dębu, gęba, głębia, obręb, gołębie,

kępa, występ, zastęp, tępić, potępiać.

Wpisz brakującą literę ę i przeczytaj

wyrazy

 
Pot..pienie, goł..bie, wyst..py, post..py,

uz..bienie.

Ćwiczenia w wymowie [ę] przed t,

d, c, dz

 

Przeczytaj następujące wyrazy:
 
Mętny, natręt, okręt, pętla, pędzle, więcej, wędka, obłęd,

nędza, ręce, kolędy.

 
Posłuchaj i rozwiąż następujące zagadki:
 
Płyną pod banderą
Naszych morkich granic
Daleko od brzegu
Dniem i nocą strzegą?

Ćwiczenia w wymowie [ę] przed ć, dź

 
Przeczytaj następujące wyrazy:
 
Chęć, nacięcie, kręcić, nęcić, zakręcić, zięć, będzie,

sędzia, wędzić, łabędź, orędzie, rtęć, cielęcina,
nacięcie, pięć, wzięcie, zacięcie, kędziory, żołędzie.

 
Uzupełnij zdania brakującymi wyrazami i przeczytaj:
Ada ma kolorowe………………………… . pędzi
Mama idzie na …………………………… . urzędzie
Tata pracuje w …………………………… . zdjęcie
Paweł ……………………..……na rowerze. Przyjęcie

Ćwiczenia w wymowie [ę] przed k, g, ki,

gi

 

Przeczytaj następujące wyrazy
 
Brzęk, piękny, większy, rękaw, ręka, miękki, męka,

gęganie, sięgać, pręgowany, węglarz, kręgle, męki,
błękit, tęgi, pęki, dźwięki, księgi, węgiel, obcęgi.

 
Przeczytaj pary wyrazów:
 
Głośny brzęk
Długi rękaw
Ostry sęk
Błękit nieba

Ćwiczenia w wymowie [ę] przed ł, l
 

Przeczytaj starannie następujące wyrazy:
 
Stanęła, szarpnęła, wycięła, wzięli, cięli, kichnęli,

wyjęli, zajęli, zapięła.

 
Przeczytaj następujące zdania:
Ania zapięła płaszcz.
Hania zamknęła drzwi.
Babcia krzyknęła z radości.
Ania obcięła włosy.

Literatura:



Genowefa Demel „Minimum
logopedyczne nauczyciela przedszkola”
Warszawa 1996



Ewa Małgorzata Skorek „Ćwiczenia w
wymowie samogłosek nosowych” wyd.
Impuls, Kraków 2005



Irena Styczek „Logopedia”, Warszawa
1983



Jagoda Cieszyńska „ Metody
wywoływania głosek”, Kraków 2003.

Charakterystyka głoski J

( zapis fonetyczny : i )



spółgłoska dźwięczna



ustna



środkowojęzykowa



otwarta niesylabiczna



miękka

Mówi się o niej jako półsamogłosce lub półspółgłosce.
Występuje w nagłosie, śródgłosie, i wygłosie wyrazów.
Nie występuje bezpośrednio przed y i głoskami

twardymi.

Prawidłowa artykulacja

-wargi- układ warg pozostaje neutralny

-język- przyjmuje układ podobny jak przy i-

środkowa część języka mocno wysklepia się

ku podniebieniu twardemu. Pas kontaktu języka ze

sklepieniem jamy ustnej jest szerszy jak przy i

;różni się od i krótszym czasem trwania i większym

napięciem mięśni.

-podniebienie miękkie- przylega słabo do tylnej

ściany jamy gardłowej.

Zaburzenia artykulacji.



J w mowie dziecka pojawia się w 2 roku

życia.



Nie spotyka się zniekształceń. W

niektórych przypadkach może być

zastępowana przez głoskę l.



Czasem w mowie dziecka jest

opuszczana.

Postępowanie korekcyjne



Ćwiczenia należy rozpoczynać od
przedłużania samogłoski i: iiia, iiio, iiiu, iiie,
ijo, ije , iju, stopniowo wycofując i.



ja, jo ,je, ju,



jasny, jagoda , jabłoń, jadalnia, jodła, jeden,
jesień, język.



kajak, pajac, lejek, szyja, bajka, wójt,
dwójka, policjant, wakacje.



maj, kraj, klej, olej, kolej.



jeden kajak,



jadalny olej.

Postępowanie korekcyjne c.d.

Janek myje szyje.
dzieci opiekują się jeżem.
Jadzia jedzie na wakacje
Jaskółka buduje gniazdo.
po jeziorze pływają kajaki.

Żółw
Żółw chciał pojechać koleją,
lecz koleje nie tanieją.
Żółwiowi szkoda pieniędzy.
Pójdę pieszo będzie prędzej.

Metody wywoływania

głoski J

1) Polecamy dziecku łączyć samogłoskę i z innymi samogłoskami np.: ia,

ie, iu,

Mowa bezdźwięczna

 
Mowa bezdźwięczna to zaburzenia w realizacji dźwięczności, które polegają na nie

wymawianiu głosek dźwięcznych (wyjątek stanowią samogłoski oraz spółgłoski
sonorne: r,l,m,n,l,i,j,mi,ni), zastępowaniu ich odpowiednimi głoskami
bezdźwięcznymi lub myleniu obu szeregów.

Brak zaburzeń w realizacji dźwięczności samogłosek i spółgłosek sonornych wyjaśnia się

faktem większego przy nich niż przy pozostałych stopnia otwarcia kanału ustnego,
co stwarza lepsze warunki do drgań wiązadeł głosowych.

W polskiej terminologii logopedycznej mowa bezdźwięczna oznacza pewien typ dyslalii,

w którym zniekształceniu podlega fonologiczna korelacja dźwięczności, obejmująca
13 par opozycyjnych:

b-p, b’-p’, d-t, g-k, g’-k’, dz-c, dż-cz, dź-ć, w-f, z-s, ż-sz, ź-ś.
Pięć pierwszych par opozycyjnych tworzą spółgłoski zwarte, trzy następne pary –

spółgłoski zwartoszczelinowe i pozostałe pięć par – spółgłoski szczelinowe.

W wymienionych parach opozycyjnych głoski dźwięczne realizowane są tak , jak

odpowiadające im bezdźwięczne, co powoduje znaczne zniekształcenie dźwiękowej
strony wyrazów. Zastępowanie spółgłosek dźwięcznych bezdźwięcznymi pojawia się
jako wada samodzielna lub w połączeniu z innymi zaburzeniami artykulacji.

Z reguły towarzyszą jej błędy w pisaniu i czytaniu.

Mowa bezdźwięczna może występować w
postaci:

- mowy bezdźwięcznej częściowej, kiedy w niektórych parach opozycyjnych ( z reguły wśród

szczelinowych) obserwuje się różnicowanie głosek dźwięcznych  i  bezdźwięcznych.

- mowy bezdźwięcznej całkowitej, kiedy zaburzeniu podlega cała korelacja dźwięczności

( wszystkie spółgłoski zwarte, zwartoszczelinowe, i szczelinowe są wymawiane
bezdźwięcznie).

 

Mowa bezdźwięczna występuje

przeważnie w postaci:

-paralalii (substytucji dźwięku) – zamiast spółgłosek dźwięcznych wymawiane są odpowiednie

bezdźwięczne,

- mogilalii ( elizji dźwięku ) – opuszczone są odpowiednie głoski dźwięczne,

-deformacji – spółgłoski dźwięczne realizowane są w postaci głosek  

 półdźwięcznych, z dźwięczną fazą początkową i bezdźwięczną końcową.

 Głoski półdźwięczne przejściowo pojawiają się w toku terapii.

Przyczyny mowy bezdźwięcznej :
- niedokształcenie słuchu fonematycznego,
- zaburzenia słuchu (niedosłuch),
- trudności koordynacji pracy wiązadeł głosowych z artykulacją nasady
( zakłócona jest praca mięśni przywodzących i napinających więzadła głosowe,   
  warunkujących ich drgania).
- niedokształcenie kinestezji mowy,
- uszkodzenie centralnego systemu nerwowego.
Przy mowie bezdźwięcznej z reguły występuje obniżenie napięcia mięśniowego, wargi i

policzki są wiotkie, głos monotonny i cichy, klatka piersiowa zapadnięta o
zmniejszonej pojemności.Dzieci z taką wadą są przeważnie anemiczne i mało
sprawne fizycznie.

Ze względu na trudności w pisaniu i czytaniu, liczbę odkształconych dźwięków i

utrudnienia związane z automatyzacją tych dźwięków w sylabach ,wyrazach i w
większych jednostkach- korekta jest dość długotrwała.

W terapii mowy bezdźwięcznej głównie wykorzystuje się metody fonetyczne. Najbardziej

charakterystyczne jest to, że tylko nieliczne sposoby udźwięczniania głosek odnoszą
się w jednakowym stopniu do wszystkich głosek z par opozycyjnych. Sukces terapii
w dużym stopniu jest uwarunkowany kolejnością udźwięczniania głosek.

Kolejność ta zależy jednocześnie od dwóch czynników:
- więzadła głosowe łatwiej uruchomić przy małym ciśnieniu w jamie ustnej, tj. gdy w

nasadzie w toku artykulacji powietrze napotyka mniejszy opór(łatwiej jest
udźwięcznić głoskę szczelinową niż zwartą),

- im dalej od krtani znajduje się miejsce artykulacji głoski tym łatwiej ją udźwięcznić (np.

łatwiej udźwięcznić głoskę wargową niż tylnojęzykową).

                  Schemat postępowania terapeutycznego
I etap  -  Ćwiczenia wstępne
We wstępnej fazie terapii mowy bezdźwięcznej stosuje się:
1 Ćwiczenia oddechowe -  mające na celu wydłużenie fazy

wydechowej  oraz zwiększenie pojemności klatki piersiowej np.:

-  wykonanie wdechu i zdmuchiwanie świeczki (powoli, szybko) na    
   wydechu;
-  wykonanie wydechu dmuchając na skrawek papieru;
-  wykonanie wydechu wymawiając „s” z jednakową głośnością;
-  wykonanie wydechu wymawiając ,,s” raz ciszej raz głośniej;
-  wydmuchiwanie baniek mydlanych przez słomkę;
-  dmuchanie na kłębuszki waty lub styropianu z gładkiej i szorstkiej
   powierzchni;
-  nadmuchiwanie balonika jednym wydechem;
-  huśtanie ulubionej zabawki na brzuchu;
-  gra na organkach , gwizdku;
-  unoszenie rąk w górę podczas wdechu, spokojne opuszczenie rąk przy

wydechu.

  Ćwiczenia zwiększające napięcie mięśniowe narządów artykulacyjnych (policzków,

warg, języka).

Warunkiem prawidłowego wymawiania wszystkich głosek jest m. in. sprawne działanie narządów

mowy. Realizacja poszczególnych głosek wymaga różnego układu artykulacyjnego i różnej
pracy mięśni.

Toteż narządy mowy trzeba tak ćwiczyć, aby wypracować zręczne i celowe ruchy języka, warg,

policzków. Dziecko musi mieć wyczucie danego ruchu oraz położenia poszczególnych
narządów mowy.

a) ćwiczenia warg i policzków:

-  zaciskanie górnej wargi na dolną i odwrotnie;

-  łączenie warg i rozciąganie jak przy głosce ,,i”, ,,u”, ,,e”;

-  wysuwanie warg do przodu i kierowanie warg w prawo i w lewo;

-  ściągnięcie warg do przodu i wykonanie ruchów okrężnych;

-  cmokanie, wargi ściągnięte;

-  parskanie;

-  ,,ryjek świnki” z wciągniętymi policzkami;

-  nadymanie policzków;

-  nabieranie powietrza do jednego policzka i przenoszenie go do drugiego policzka;

-  nadymanie policzków i wstrzymywanie powietrza zakończone silnym parsknięciem;

-  gra na harmonijce ustnej i grzebieniu;

-  masaż warg i języka;

-  mruczenie melodii. 

b) ćwiczenia języka:
-  wysuwanie ostrego języka – język nie dotyka warg;
-  kierowanie czubka języka w kąciki warg;
-  unoszenie szerokiego języka do górnych zębów;
-  unoszenie czubka języka nad górną wargę;
-  język raz wąski raz szeroki;
-  czubkiem języka liczymy wszystkie zęby;
-  masowanie językiem podniebienia;
-  wypychanie policzków czubkiem języka;
-  oblizywanie górnej i dolnej wargi;
-  oblizywanie ruchem okrężnym warg posmarowanych miodem;
-  kląskanie językiem: czubkiem i środkiem języka;
-  zwijanie języka w rulon i dmuchanie.

Ćwiczenia słuchowe

  Częstą przyczyną mowy bezdźwięcznej są zaburzenia słuchu fonematycznego, dlatego ważną

grupą ćwiczeń są ćwiczenia słuchowe. Ich istotą i celem jest doprowadzenie do umiejętności
słuchowego różnicowania głosek bezdźwięcznych i ich dźwięcznych odpowiedników.

Ponadto należy doprowadzić do uzmysłowienia sobie przez dziecko różnic pomiędzy tymi głoskami

na podstawie wrażenia czucia i wibracji u logopedy albo u dziecka, jeżeli któraś z par
opozycyjnych jest przez nie realizowana. Wrażenia te można uzyskać w wyniku przyłożenia
dłoni  do krtani lub położenia jej na szczycie głowy. Innym sposobem na zrozumienie przez
dziecko tej różnicy jest porównanie siły strumienia powietrza na zewnętrznej powierzchni
dłoni przy artykulacji głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych (przy pierwszych wyraźniej
odczuwa się ślad powietrza).

   Uświadomienie dziecku udziału więzadeł głosowych przebiega w następującej kolejności:

-  tłumaczenie zjawiska dźwięczności na samogłoskach wymawianych

   przez logopedę;

-  później dziecko porównuje swoją wymowę samogłosek z wymową

   logopedy;

-  następnie dziecko obserwuje – jednocześnie u siebie i u logopedy –

   różnice w trakcie wymawiania następujących głosek parami: m-p, n-t,

   n-s, n-c, ;

-  dopiero wtedy można próbować uświadamiać dziecku różnice między głoskami dźwięcznymi a

bezdźwięcznymi, rozpoczynając od głosek

    f – w.

Po wyjaśnieniu dziecku tej różnicy bardzo często wystarczy poprosić je, by spróbowało uruchomić

więzadła głosowe w trakcie wymawiania głosek bezdźwięcznych.

Przykłady ćwiczeń słuchowych dla dzieci młodszych:
1. Przeprowadzenie klasycznego ćwiczenia Marii Weryho ,,Co słyszę”-
dzieci siedzą z zamkniętymi oczami i chwytają odgłosy dochodzące z
sąsiedztwa i z ulicy.
2. Rozpoznawanie wytwarzanych dźwięków, najpierw za pomocą wzroku,
potem tylko słuchowo (zamknąć oczy, odwrócić się). Uderzanie pałeczką
o szkło, fajans, żelazo, kamień, drewno.
3. Toczenie piłki, kasztana, kamyka po podłodze. Jaki przedmiot wydał ten
dźwięk?
4. Rozpoznawanie różnych rzeczy w zamkniętym pudełku przez
potrząsanie pudełkiem.
5. Uderzanie klockami o siebie, łyżeczkami, klaskanie, darcie papieru,
lanie wody, drapanie po szkle ,papierze.
6. Rozpoznawanie głosu, szmeru, i źródła dźwięku, miejsca kierunku,
odległości, ilości dźwięków.
7. Różnicowanie i naśladowanie głosów zwierząt: kot , pies, kura, krowa.
8. Rozpoznawanie osób po głosie. Zabawy: Król ciszy, Kto cię woła?
9. Naśladowanie dźwięków wydawanych przez instrumenty muzyczne,
zegary ,dzwony .
10. Rozpoznawanie melodii nuconej przez nauczyciela, rozpoznawanie
rytmu, liczby uderzeń, klaskanie w rytm.

Przykłady ćwiczeń słuchowych dla dzieci starszych: 
1. Wyróżnianie wyrazów w zdaniu. Ile wyrazów, tyle ustawiamy klocków,

rysujemy, klaszczemy. Przy wyróżnianiu wyrazów w zdaniu
posługujemy się zdaniami prostymi.

2. Wydzielanie sylab w wyrazach, najpierw na rysunkach, potem bez

rysunku.

3. Wyodrębnienie samogłoski w nagłosie wyrazu.
4. Wydzielenie spółgłoski nagłosowej przez przedłużenie nagłosu. Należy

podawać takie wyrazy, których głoskę nagłosową można przedłużyć,
czyli szczelinową ,np. ssanki ,szszszalik.

5. Wyszukiwanie przedmiotów, których nazwy  rozpoczynają się na daną

spółgłoskę.

6. Wydzielanie głosek w łatwych wyrazach.
7. Wyodrębnianie wyrazów, które różnią się tylko jedną głoską. Różnica

tej głoski powoduje zmianę znaczenia wyrazu: bułka- półka, domek –
Tomek , góra- kura, bąk- pąk, buty- budy, rok- lok, koza- kosa.

8. Różnicowanie mowy prawidłowej od nieprawidłowej: sanki- szanki,

szafa- safa. Dziecko ma określić ,kiedy mówimy dobrze, a kiedy źle.

II etap – Wywoływanie głosek
 
Przy mowie bezdźwięcznej całkowitej kolejność wywoływania głosek jest

następująca:/w, b, ż, z, ź, d, g, dż, dz, dź/.

Podczas wywoływania kolejnych głosek dziecko musi rozumieć pojęcie wibracji

wiązanej. Należy ciągle przypominać dziecku o pracy strun głosowych,
przykładając rękę do krtani i głośnym wymawianiu tych głosek.

Wywołanie głoski /w/

Nieprawidłowa wymowa głoski /w/ może być następstwem słabej pracy mięśni

warg, słabej ruchomości szczęki lub nieprawidłowego zgryzu.

>Dobrym ćwiczeniem przygotowawczym do wywołania tej głoski jest

naprzemienne zagryzanie górnej i dolnej wargi. Najczęściej głoskę /w/ uzyskuje
się w wyniku demonstracji jej prawidłowej wymowy.

> Aby wywołać głoskę /w/ polecamy przygryźć dolną wargę i dmuchać, najpierw

pojawi się /f/, a następnie /w/ (dmuchaj mocno nie przerywaj).

>Głoskę/w/ możemy wywołać z przedłużonego/u/. Dwoma palcami spłaszczamy

wargi (rozciągamy), cofamy kąciki, górna warga powinna przylegać do krawędzi
górnych zębów.(G.Demelowa).

>Dźwięczność głoski /w/ można uzyskać wykorzystując jeden ze sposobów metody

substytucyjnej, przekształcając głoskę /ł/ w /w/.W trakcie wymawiania /ł/
logopeda przyciska palcem dolną wargę pacjenta doprowadzając tym samym
do jej kontaktu z krawędzią zębów (Kania).

Ćwiczenia utrwalające
1. Wymawianie głoski /w/ w sąsiedztwie samogłosek:
Awa, awe, awo, awu, awy, awi ,
owa, owy, owo, owe, owu, ,
ewa, ewo ,ewe , ewu, ewy,
uwa, uwo, uwe, uwu, uwy,
ywa, ywo, ywe, ywu, ywy,
wa, wo, we, wu, wy.
2. Utrwalenie głoski /w/ w wyrazach:
a) w nagłosie przed samogłoską: wata, wanna, wałek, wełna, wesoły, wojsko,

wujek, wyspa worek;

b) w nagłosie przed spółgłoską: włosy Włochy, wrona, włókno;
c) w śródgłosie : kawa, mowa, lawa, mewa, owoce, słowo, kowal.
Dobierając wyrazy do ćwiczeń należy pamiętać, aby nie pojawiły się w nich inne

głoski dźwięczne sprawiające dziecku trudność podczas wymawiania.

Należy pamiętać, że głosek dźwięcznych nigdy nie ćwiczymy w wygłosie!
3) Wykorzystanie zestawień dwuwyrazowych: wysoka wanna, wesoły Wacek, worek

wełny, wylany wosk, malowana ława, owoce  Malwiny.

Ćwiczenia utrwalające cz. 2

4) Tworzenie zdań oraz tekstów zawierających ćwiczoną głoskę:
Na wyspie jest wulkan. Wesoły Wacek pije kawę. Na wakacjach jest wesoło. Walek 

ma nowy krawat.

5) Ćwiczenia słuchowe rozróżniające głoski f- w:
-  logopeda wymawia głoski w sylabach , dziecko klaszcze gdy słyszy głoskę

dźwięczną: wa, fa , we, fe, fu, wu,

-  z grupy obrazków (3 obrazki) znajdź ten, który nie pasuje np. fajka, fale, wałek; 

owoc, trawa , szafa.

-  grupowanie obrazków z głoską /w/ i z inną głoską odległą fonologicznie, następnie

grupowanie obrazków z głoską /w/ i /f/, np.:

               W: wanna , wyspa, worek, wełna, wrona, włosy.
                F:  fajka, foka, fale, firanka, fartuch, futro.
-  zabawa ,,prawda – fałsz”. Logopeda wymawia wyrazy z głoską /w/ i/f/, jedne

poprawnie inne błędnie. Dziecko wskazuje, która wypowiedź jest poprawna.
Np.: wałek – fałek, wanna – fanna , wata – fata.

Automatyzacja wywołanego dźwięku
1. Układanie i opowiadanie zdarzeń historyjki obrazkowej.
2.  Rozwiązywanie rebusów zdaniowych.
3.  Wstaw brakującą w wyrazach literę.

Wywołanie głoski /b

>Do wywołania dźwięczności głoski /b/ można wykorzystać realizację nosowego /m/. Dziecko

mruczy, zatyka nos  i wypuszcza powietrze.

>Można również łączyć głoskę /m/ z odpowiednimi głoskami zwartymi w sylabach np.: ,,

mmba”, ,,mmmbo”,  mmmbe, mmmbu, ammmba, ammmbo, ammmbe, ammmbu, powoli
wycofując się z /m/, a ćwicząc w sąsiedztwie samogłosek (G. Demelowa)

 Ćwiczenia utrwalające.

1 Wymawianie głoski /b/ w sąsiedztwie samogłosek:

    Aba, abe, abo, abu, aby, oba, obo, obe, obu, oby,

    Eba, ebe , ebo, ebu, eby, uba, ubo, ube, ubu, uby,

    Yba, ybo, ybe, ybu, yby, ba, bo, be, bu, by.

2 Utrwalenie głoski w wyrazach:

a) w nagłosie przed samogłoską: bal, bat, bus, boisko, balon, basen, beton;

b) w nagłosie przed spółgłoską: blok, blisko, błoto, brama, blat;

c) w śródgłosie w otoczeniu samogłosek: cebula, kabel, kubek, sobota;

d) w śródgłosie w sąsiedztwie spółgłoski: tablica, meble, farba, szabla. 

3. Wykorzystanie zestawień dwuwyrazowych: balon Bolka, betonowy   

    balkon, bochenek chleba, kubek herbaty, robocze ubranie.

4. Tworzenie zdań zawierających ćwiczoną głoskę:

     Obok banku jest bufet. Basia je bułkę. Na balkonie rosną bratki.

     Bolek ma nowe farby. Beata kupiła bochenek chleba.

5. Ćwiczenia słuchowe rozróżniające głoski b - p:

-  logopeda wymawia głoski w sylabach , dziecko klaszcze gdy słyszy głoskę dźwięczną: ba, pa ,

be, pe, pu, bu,

-  z grupy obrazków (3 obrazki) znajdź ten, który nie pasuje np. balon, buty, piłka;  parasol, banan,

pomidor.

-  grupowanie obrazków z głoską /b/ i z inną głoską odległą fonologicznie, następnie grupowanie

obrazków z głoską /b/ i /p/, np.:

               B: balon, banan, buty, baton, burak, beczka.

                P: parasol, pole, palec, pilot, piłka, pasek.
-  zabawa ,,prawda – fałsz”. Logopeda wymawia wyrazy z głoską /b/ i/p/, jedne poprawnie inne

błędnie. Dziecko wskazuje, która wypowiedź jest poprawna. Np.:bałwan- pałwan, balon –
palon.

Automatyzacja wywołanego dźwięku

1. Układanie i opowiadanie zdarzeń historyjki obrazkowej.
2.  Rozwiązywanie rebusów zdaniowych.

3.  Wstaw brakującą w wyrazach literę.

Wywołanie głoski /ż/

Czubek języka kierujemy za górne zęby ( do górnego dziąsła), zęby zwieramy, wargi lekko

wysuwamy do przodu.

Rozpoczynamy od ćwiczeń słuchowych różnicujących głoski sz – ż.
.>Jeżeli dziecko dalej wymawia /ż/ bezdźwięcznie, polecamy wymawiać /sz/ z dodatkiem /y/

(szyyy), a następnie szżyy, powtarzamy kilka razy.

>Przy ćwiczeniach tego typu pochylamy lekko głowę, gdyż przy takim jej ułożeniu dochodzi do

zwarcia strun głosowych.

>Głoskę /ż/ ćwiczymy między samogłoskami : ażżżżża, ażżżżżo, ażżże ażżżżu itd., stopniowo

skracając /ż/ do pojedynczego dźwięku.

Ćwiczenia utrwalające:

1. Wymawianie głoski /ż/ w sąsiedztwie samogłosek:

Aża, ażo aże, ażu, aży, oża oże, ożu, oży, eża, eżo, eże, eżu, oży itd.

Ża, żo że ży żu.

2. Tworzenie wyrazów :

a) w nagłosie przed samogłoską: żak, żal żona, żyto, rzut, żyrafa, rzeka;

b) w śródgłosie: plaża, jarzyny, orzechy, morze, róża, nożyk, leżak.

3. Wykorzystanie zestawień dwuwyrazowych: różowy talerzyk, dojrzałe orzechy, kożuch żony, wymarzona plaża,

żal żaby.

4. Tworzenie zdań z wykorzystaniem głoski /ż/.

Koleżanka Żanety leży na leżaku. Obok filiżanki leży łyżeczka. Jerzyk ma nowy kożuch. Żona Jerzyka wyszła nad

morze.

5. Ćwiczenia słuchowe rozróżniające głoski ż -sz:

-  logopeda wymawia głoski w sylabach , dziecko klaszcze gdy słyszy głoskę dźwięczną: ża, sza, szu, żu, ży, szy

itp.

-  z grupy obrazków (3 obrazki) znajdź ten, który nie pasuje np. żaba, żarówka, szafa;        szalik, sznurek, żyrafa .

-  grupowanie obrazków z głoską /ż/ i z inną głoską odległą fonologicznie, następnie grupowanie obrazków z

głoską /ż/ i /sz/, np.:

               Ż: żaba, rzeka, żarówka, żółty.

                SZ: szafa, szalik, szabla, szyszka.

-  zabawa ,,prawda – fałsz”. Logopeda wymawia wyrazy z głoską /ż/ i/sz/,

jedne poprawnie inne błędnie. Dziecko wskazuje, która wypowiedź jest poprawna. Np.żona – szona,  żółty - szółty.

Automatyzacja wywołanego dźwięku

1. Układanie i opowiadanie zdarzeń historyjki obrazkowej.

2.  Rozwiązywanie rebusów zdaniowych.

3.  Wstaw brakującą w wyrazach literę.

Wywołanie głoski /z/

Czubek języka układamy przy wewnętrznej stronie dolnych siekaczy (za dolnymi

zębami), wargi natomiast płasko, tak aby przylegały do zębów. (zęby
widoczne)

>Ćwiczenia w udźwięcznianiu rozpoczynamy od układów syy, szzzy, zzzy.
>Następnie głoskę /z/ ćwiczymy między samogłoskami, przedłużając ją: azza,

azzu, azzy. Dziecko cały czas trzyma rękę na krtani, aby czuć wibrację strun
głosowych.

Ćwiczenia utrwalające
1. Wymawianie głoski /z/ w sąsiedztwie samogłosek:
Aza, aze, azy, azo, azu, eza, eze, ezy, ezo, ezu, oza, oze, ozy, ozo,ozu, itp.
Za, ze, zy, zo, zu.
2. Utrwalenie głoski /z/ w wyrazach:
- w nagłosie przed samogłoską: załoga, zamek, zapałki, zupa, zero, Zyta;
- w nagłosie przed spółgłoską: zlew, złoto, znak, zmrok, zbój, złamać;
- w śródgłosie: koza, muzyka, lizak, wazon, waza, język, wozy.
3. Wykorzystanie zestawień dwuwyrazowych: złamana zapałka, zepsuty zamek,

zapłakana Eliza, waza zupy, zła koza.

4. Tworzenie zdań zawierających ćwiczoną głoskę:
     Zosia kupiła lizaka za złotówkę. Iza zachorowała na zapalenie zatok.
     Zuza jest zawsze roześmiana. Koza zajada kapustę.

 5. Ćwiczenia słuchowe rozróżniające głoski z - s
-  logopeda wymawia głoski w sylabach , dziecko klaszcze gdy słyszy

głoskę dźwięczną: za, sa, zu, su ,sy, zy itp.

-  z grupy obrazków (3 obrazki) znajdź ten, który nie pasuje np. zamek,

zebra, sowa;   lizak, wazon, mostek .

-  grupowanie obrazków z głoską /z/ i z inną głoską odległą fonologicznie,

następnie grupowanie obrazków z głoską /z/ i /s/, np.:

               Z: zebra, znak, zapałki, zęby, zupa.
                S: sowa, sarna, sałata, smok, sok.
-  zabawa ,,prawda – fałsz”. Logopeda wymawia wyrazy z głoską /z/ i/s/,

jedne poprawnie inne błędnie. Dziecko wskazuje, która wypowiedź
jest poprawna. Np. zamek –samek, lizak - lisak .

Automatyzacja wywołanego dźwięku
1. Układanie i opowiadanie zdarzeń historyjki obrazkowej.
2.  Rozwiązywanie rebusów zdaniowych.
3.  Wstaw brakującą w wyrazach literę.
4. Czytanie tekstów.

Wywołanie głoski /ź/

Środkową część języka unosimy do góry (do przedniej części podniebienia twardego), zęby

zbliżamy do siebie, wargi lekko zaokrąglamy.

>W przypadku trudności z prawidłowym ułożeniem języka, pomagamy przy pomocy łyżeczki lub

szpatułki naciskając czubek języka i lekko cofając go w głąb jamy ustnej. Język powinien
przybrać kształt przypominający półkole i podnieść się do podniebienia twardego. Czubek
języka znajduje się na dole.

>Spółgłoskę /ź/ można otrzymać z /dź/, przedłużając jego wymowę.
>Również /i/ wymawiane ze zbliżonymi do siebie siekaczami i przesuniętą lekko masą języka do

przodu jamy ustnej przechodzi w /ź/.(I.Styczek).

Ćwiczenia utrwalające
1. Wymawianie głoski/ź/ w sąsiedztwie samogłosek:
Azia, azio, azie, aziu, ezia, ezio, eziu, ozia, ozie, ozio, oziu, yzio, yzia,
Aź, oź, eź, uź, yź.
2. Utrwalenie głoski w wyrazach:
- w nagłosie przed samogłoską: ziarno, zioła, ziemia, zima, ziemniak;
- w nagłosie przed spółgłoską: źle, źrenica, źrebię, źrebak.
- w śródgłosie w sąsiedztwie samogłosek: buzia, bazie, koziołek, jezioro, poziomka;
- w śródgłosie w sąsiedztwie spółgłoski: rzeźba, zakaźny, koźlę, woźna, późno, luźny, bliźniak.
3. Wykorzystanie zestawień dwuwyrazowych: późna zima, zimne ziemniaki, ziewający woźnica,

raźne koźlę.

4.Tworzenie zdań zawierających ćwiczoną głoskę.
Zuzia obraziła się na Józia. Kazio zbiera ziółka. Woźnica wiezie ziemniaki. Józia ma pełną buzię

poziomek.

5. Ćwiczenia słuchowe rozróżniające głoski /ź/-/ś/
-  logopeda wymawia głoski w sylabach , dziecko klaszcze gdy słyszy

głoskę dźwięczną: zia, sia, zio, sio, itp.

-  z grupy obrazków (3 obrazki) znajdź ten, który nie pasuje np. zima,

ziemniak, siano;                   .

-  grupowanie obrazków z głoską /ź/ i z inną głoską odległą fonologicznie,

następnie grupowanie obrazków z głoską /ź/i /ś/, np.:

               Ź: ziarno, ziemniak, zima, zielony.
Ś: śrubokręt, śmieci, ślady, ściana.
-  zabawa ,,prawda – fałsz”. Logopeda wymawia wyrazy z głoską /ź/ i/ś/,

jedne poprawnie inne błędnie. Dziecko wskazuje, która wypowiedź
jest poprawna. Np. ziółko- siółko, źrebię - śrebię .

Automatyzacja wywołanego dźwięku
1. Układanie i opowiadanie zdarzeń historyjki obrazkowej.
2.  Rozwiązywanie rebusów zdaniowych.
3.  Wstaw brakującą w wyrazach literę.
4. Czytanie tekstów.
5. Czytanie wyrazów z wykorzystaniem suwaka logopedycznego

Wywołanie głoski /d/

Czubek języka zwieramy z wewnętrzną powierzchnią górnych zębów.
>Dźwięczność /d/ ćwiczymy po uzyskaniu innych głosek dźwięcznych, jak

w, b, ż, z. Czasem pojawia się już samoistnie, a w razie trudności
trzeba ją ćwiczyć przez dodanie /n/: nda, ndo, nde, ndu, ndy, anda,
ando, ande, andu, andy, powoli wycofując się z /n/ i przechodząc do
ada,  ado, ade.

>Można też kilkakrotnie powtarzać sylabę /na/, zaciskając nos –

powstanie /da/.

Ćwiczenia utrwalające:
1. Wymawianie głoski /d/ w sąsiedztwie samogłosek:
ada, ado, ade, adu, ady, oda, ode, odo, odu, ody, uda, ude, udy, udu, udo.
Da, do du, dy, de.
2 Tworzenie wyrazów :
- w nagłosie przed samogłoską: dach, data, dom, dół, dynia, deska, dalia;
- w nagłosie przed spółgłoską: dłoń, dmuchać, dłuto, drut, dwa, drabina;
- w śródgłosie w sąsiedztwie samogłosek: pada, woda, sady, buda, jeden;
- w śródgłosie w sąsiedztwie spółgłosek: ładny, wiadro, jodła, indyk.

3. Wykorzystanie zestawów dwuwyrazowych: dach domu, dębowa deska, dwa indyki, dobry

deser, jeden dom, dobre lody, pudełko kredy

4. Tworzenie zdań z wykorzystaniem głoski /d/.
Koło domu stoi buda. Darek niesie wiadro wody. Danusia ma podarte sandały. Na podłodze

leży dywan. W oddali widać dwa domy.

5. Ćwiczenia słuchowe rozróżniające głoski /d/-/t/
-  logopeda wymawia głoski w sylabach , dziecko klaszcze gdy słyszy głoskę dźwięczną: da,

ta, do ,to, ty, dy itp.

-  z grupy obrazków (3 obrazki) znajdź ten, który nie pasuje np. dom, dynia, tablica;    teczka,

tramwaj, deska.

-  grupowanie obrazków z głoską /d/ i z inną głoską odległą fonologicznie, następnie

grupowanie obrazków z głoską /d/i /t/, np.:

               D – doniczka, dywan, dach, dom.
               T -  tulipan, tata, torba, telefon.
-  zabawa ,,prawda – fałsz”. Logopeda wymawia wyrazy z głoską /d/ i/t/,jedne poprawnie inne

błędnie. Dziecko wskazuje, która wypowiedź jest poprawna. Np. deska – teska, dynia -
tynia.

Automatyzacja wywołanego dźwięku
1. Układanie i opowiadanie zdarzeń historyjki obrazkowej.
2.  Rozwiązywanie rebusów zdaniowych.
3.  Wstaw brakującą w wyrazach literę.
4. Czytanie tekstów.
5. Czytanie wyrazów z wykorzystaniem suwaka logopedycznego.

Wywołanie głoski /g/.

Tylną część grzbietu języka unosimy do podniebienia miękkiego, żuchwę opuszczamy, usta

otwieramy.

>W przypadku trudności z prawidłowym ułożeniem języka pomagamy przy pomocy łyżeczki lub

szpatułki naciskając czubek języka lekko cofając go w głąb jamy ustnej przy szeroko otwartych
ustach. Czubek języka znajduje się na dole.

>W wywołaniu głoski /g/ możemy zastosować metodę przekształceń, głoską pomocniczą jest

głoska/d/. W czasie artykulacji sylaby /do/ przyciskamy palcem lub szpatułką przód języka
dziecka, w ten sposób otrzymujemy sylabę /go/. Głoskę udźwięczniamy między samogłoskami.

Ćwiczenia utrwalające:

1. Wymawianie głoski /g/ w sąsiedztwie samogłosek:
Aga, ago, age, agu, agy, oga, oge, ogo, ogu, ogy, itp.

Ga, go, ge ,gu gy.
2.Wymawianie wyrazów:

- w nagłosie przed samogłoską: gapa, ganek, gałka, garnek, gęś, góra;
- w nagłosie przed spółgłoską: glina, głowa, grzyby, gniazdo, groch;

-  w śródgłosie w otoczeniu samogłosek: waga, jagoda, noga, kogut, droga
- w śródgłosie w sąsiedztwie spółgłosek: agrafka, ogród, cegła, ognisko;

3. Wykorzystanie zestawień dwuwyrazowych: gorący garnek, góra cegieł, gumowa gęś, głodny

tygrys, zagon ogórków, druga godzina.

4. Tworzenie zdań z wykorzystaniem głoski /g/.

W ogrodzie rośnie agrest. W garnku gotuje się groch. Do ogrodu przyleciały gile. Na górce pasą się 

gęsi. Gucio gra na gitarze.

5. Ćwiczenia słuchowe rozróżniające głoski /g/-/k/
-  logopeda wymawia głoski w sylabach , dziecko klaszcze gdy słyszy głoskę

dźwięczną: Ga, ka, go, ko, gu, ku, ke, ge, itp.

-  z grupy obrazków (3 obrazki) znajdź ten, który nie pasuje np. garnek, gazeta,

kotek;         korale, góra, kino.

-  grupowanie obrazków z głoską /g/ i z inną głoską odległą fonologicznie, następnie

grupowanie obrazków z głoską /g/i /k/, np.:

               G –gęś, garnek, gumka, głowa.
               K – król, koń, krowa, koza.
-  zabawa ,,prawda – fałsz”. Logopeda wymawia wyrazy z głoską /d/ i/t/, jedne

poprawnie inne błędnie. Dziecko wskazuje, która wypowiedź jest poprawna. Np.
gołąb – kołąb,  jagoda – jakoda,

Automatyzacja wywołanego dźwięku
1. Układanie i opowiadanie zdarzeń historyjki obrazkowej.
2.  Rozwiązywanie rebusów zdaniowych.
3.  Wstaw brakującą w wyrazach literę.
4. Czytanie tekstów.
5. Czytanie wyrazów z wykorzystaniem suwaka logopedycznego.

Wywołanie głoski /dż/

Czubek języka kierujemy za górne zęby (do górnego dziąsła), zęby zwieramy, wargi

lekko wysuwamy do przodu i uderzamy językiem w dziąsło.

>W wywołaniu głoski /dż/ możemy zastosować metodę przekształceń, głoską

pomocniczą jest /d/. W czasie artykulacji głoski /d/ przyciskamy policzki w
okolicy kącików ust i lekko zaokrąglamy wargi. W ten sposób uzyskamy
dźwięk /dż/.

Ćwiczenia utrwalające:
1. Wymawianie głoski /dż/ w sąsiedztwie samogłosek:
Adża, adżo, adże, adżu, adży, edża, edże, edżo, edżu, edży, odża, odże, itp
Dża, dże, dżo, dżu, dży.
2. Wymawianie wyrazów:
- w nagłosie: dżokej, dżungla, dżem, dżentelmen, dżdżownica, dżdżysty;
- w śródgłosie: drożdże, jeżdżą, gwiżdżą, miażdżyć.
3. Wykorzystanie zestawień dwuwyrazowych: jeżdżący dżokej, żarłoczna

dżdżownica, dżentelmen gwiżdże.

4. Tworzenie zdań z wykorzystaniem głoski /dż/.
Dżokej jest dżentelmenem. Drożdżowy placek z dżemem jest dobry.
Dżokej ujeżdża konia. Czasie dżdżu z ziemi wychodzą dżdżownice.

5. Ćwiczenia słuchowe rozróżniające głoski /dż/-/cz/
-  logopeda wymawia głoski w sylabach , dziecko klaszcze gdy słyszy głoskę dźwięczną:

dża, cza, czo, dżo, dżu, czu itp.

-  z grupy obrazków (3 obrazki) znajdź ten, który nie pasuje np.dżem, dżokej,

czapka; czekolada, czajnik, dżdżownica.

-  grupowanie obrazków z głoską /dż/ i z inną głoską odległą fonologicznie, następnie

grupowanie obrazków z głoską /dż/i /cz/, np.:

               Dż – dżudoka, dżem, dżungla, dżokej
               Cz – czosnek, czapka, czarodziej, czekolada.
-  zabawa ,,prawda – fałsz”. Logopeda wymawia wyrazy z głoską /dż/ i /cz/, jedne

poprawnie inne błędnie. Dziecko wskazuje, która wypowiedź jest poprawna. Np.
drożdże – drożcze ,    dżem – czem.

Automatyzacja wywołanego dźwięku
1. Układanie i opowiadanie zdarzeń historyjki obrazkowej.
2.  Rozwiązywanie rebusów zdaniowych.
3.  Wstaw brakującą w wyrazach literę.
4. Czytanie tekstów.
5. Czytanie wyrazów z wykorzystaniem suwaka logopedycznego.

Wywołanie głoski /dz/.

Czubek języka układamy przy wewnętrznej stronie dolnych siekaczy ( za dolnymi

zębami), wargi natomiast płasko, tak aby przylegały do zębów. ( zęby widoczne)

>Głoskę /dz/ można otrzymać wymawiając /d/ przedłużone, z cofniętymi kącikami warg i

ze zbliżonymi do siebie siekaczami.

Ćwiczenia utrwalające:

1. Wymawianie głoski /dz/ w sąsiedztwie samogłosek:
Adza, adzo, adze, adzy, adzu, udzo, udza, udzu, udze, udzy, itd.

Dza, dzo dze, dzy, dzu.
2. Tworzenie wyrazów:

- w nagłosie: dzbanek, dzwonek, dzwonnica, dzwonić.
- w śródgłosie w sąsiedztwie samogłosek: władza, koledzy, sadzonka, rodzynki, pieniądze, rydze,

kukurydza, jędza, ogrodzenie, pędzel;

- w śródgłosie w sąsiedztwie spółgłosek: frędzle, bardzo, bryndza, rdzeń.

3. Wymawianie zestawień dwuwyrazowych: drodzy widzowie, cudze pieniądze, dzwonek dzwoni,

nędzne sadzonki, dzban kukurydzy.

4. Tworzenie zdań: Dzwonnik dzwoni dzwonem. Na podłodze leży pędzel. Na cedzaku są rydze. Moi

koledzy sadzą sadzonki. Przy drodze rośnie kukurydza. Górale wędzą bryndzę.

5. Ćwiczenia słuchowe rozróżniające głoski /dz/-/c/

-  logopeda wymawia głoski w sylabach , dziecko klaszcze gdy słyszy głoskę dźwięczną: dza, ca,

co, dzo, dzu, cu itp.

-  z grupy obrazków (3 obrazki) znajdź ten, który nie pasuje np.rodzynki, kucyk,

rydze;                        cebula, cytryna, dzwonek.

-  grupowanie obrazków z głoską /dz/ i z inną głoską odległą fonologicznie, następnie grupowanie

obrazków z głoską /dz/i /c/, np.:

               Dz – koledzy, rydze, sadze, sadzawka, kukurydza

               C – kocyk, nocnik, pacynka, Wacek, nocka.
-  zabawa ,,prawda – fałsz”. Logopeda wymawia wyrazy z głoską /dz/ i /c/,jedne poprawnie inne

błędnie. Dziecko wskazuje, która wypowiedź jest poprawna. Np. ogrodzenie – ogrocenie, 
frędzle – fręcle.

Automatyzacja wywołanego dźwięku
1. Układanie i opowiadanie zdarzeń historyjki obrazkowej.
2.  Rozwiązywanie rebusów zdaniowych.
3.  Wstaw brakującą w wyrazach literę.
4. Czytanie tekstów.
5. Czytanie wyrazów z wykorzystaniem suwaka logopedycznego.

Wywołanie głoski/dź/

Środkową część języka unosimy do góry (do przedniej części podniebienia twardego)

doprowadzając do zwarcia (uderzenia), a następnie szczeliny. Zęby zbliżamy do siebie,
wargi lekko zaokrąglamy.

>W wywołaniu głoski /dź/ możemy zastosować metodę przekształceń, głoską pomocniczą

jest /ń/. W czasie wymawiania długiego i mocnego /ń/ zaciskamy nos. W ten sposób
uzyskamy dźwięk /dź/.

Ćwiczenia utrwalające
1. Wymawianie głoski /dź/  w sąsiedztwie samogłosek:
Adzia, , odzio, udziu, edzie, ydzi, dzia, dzio, dzie, dziu, dzi.
2. Tworzenie wyrazów:
- w nagłosie przed samogłoską: działo, działka, dzień, dzióbek, dzieci, dziennik, dziupla,

dziewczynka, dzik, dziąsło, dziura, dziadek;

- w nagłosie przed spółgłoską: dźwig, dźwięk, dźwignia dźgnąć;
- w śródgłosie w otoczeniu samogłosek: przedział, niedziela, tydzień, łodzie, budzik,

grudzień, łabędzie.

- w śródgłosie w sąsiedztwie spółgłosek: wiedźma, niedźwiedź.
3. Wykorzystanie zestawień dwuwyrazowych: dzień dziecka, dźwięk dźwigu, dziób łodzi,

dzikie łabędzie, dziewiąty tydzień.

4. Tworzenie zdań.
Dzisiaj widziałem dzika. Dzieci wypoczywały tydzień na działce. Budzik budzi dzieci.

Zdziś dźwiga miedziany dzban. Za tydzień będzie grudzień.

5. Ćwiczenia słuchowe rozróżniające głoski /dź/-/ć/
-  logopeda wymawia głoski w sylabach , dziecko klaszcze gdy słyszy głoskę

dźwięczną: dzia, cia dziu, ciu, dzie, cie, itp.

-  z grupy obrazków (3 obrazki) znajdź ten, który nie pasuje np.: dziadek, dzięcioł,

ciupaga;           budzik, pociąg, łodzie.

-  grupowanie obrazków z głoską /dź/ i z inną głoską odległą fonologicznie,

następnie grupowanie obrazków z głoską /dź/i /ć/, np.:

Dź – działo, działka, dziadek, dziupla;
               Ć – cielę, ciastko, ciemno, ciocia.
-  zabawa ,,prawda – fałsz”. Logopeda wymawia wyrazy z głoską /dź/ i /ć/,jedne

poprawnie inne błędnie. Dziecko wskazuje, która wypowiedź jest poprawna. Np.
dźwig – ćwig,   tydzień – tycień..

Automatyzacja wywołanego dźwięku
1. Układanie i opowiadanie zdarzeń historyjki obrazkowej.
2.  Rozwiązywanie rebusów zdaniowych.
3.  Wstaw brakującą w wyrazach literę.
4. Czytanie tekstów.
5. Czytanie wyrazów z wykorzystaniem suwaka logopedycznego.

Bibliografia:
Antos D., Demel G., Styczek L.: Jak usuwać seplenienie i inne

wady wymowy.

Chmielewska E.: Zabawy logopedyczne i nie tylko.
Demel G.: Elementy logopedii.
Demel G.: Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola.
Gałkowski T., Jastrzębska G.: Logopedia pytania i odpowiedzi.
Falana – Kozłowska J.: Usuwamy wady wymowy, głoski dźwięczne

i bezdźwięczne.

Lichota E.: Terapia wad wymowy.
Rodak H.: Terapia dziecka z wadą wymowy.
Sachajska E.: Uczymy poprawnej wymowy.
Stecko E.: Zaburzenia mowy u dzieci – wczesne rozpoznawanie i

postępowanie logopedyczne.

Wrzesińska M.: Chcę poprawnie wymawiać – ćwiczenia

logopedyczne, głoski dźwięczne.

GŁOSKA [ń]

-spółgłoska półotwarta
-nosowa
-środkowojęzykowa
-prepalatalna
- dźwięczna



Głoska [ń] powstaje przez zwarcie środkowej części
języka z podniebieniem twardym, przy
równoczesnym otwarciu przejścia do jamy głosowej.
Głoska ta jest bardzo rzadko zniekształcona, jeśli jest
wymawiana twardo, należy ćwiczyć tak jak inne
głoski zmiękczone: nija, nije [G. Demelowa,
Elementy logopedii].



W czasie artykulacji głoski [ń] zwarcie następuje
między środkiem języka a praepalatum. Spółgłoska ń
znajdując się przed s przechodzi w j (tzn.j nosowe),
np.pajski. Wymawiane w tych pozycjach ń uważane
jest za niepoprawne[ I. Styczek, Logopedia].



Dzieci często wymawiają np. [ nebo] zamiast
<niebo> Łączy się ona z twarda wymową
pozostałych głosek miękkich.

Sposoby wywołania:

Metoda wyjaśnieniowa
W czasie wymawiania głoski wyjaśniamy dziecku jak

należy należy poprawnie wymówić głoskę [ń]. Głoska [ń]
różni się od [n] tym, że w czasie jej wymowy środkowa
część języka wznosi się ku podniebieniu twardemu.

Metoda logopedyczna
Miękkość tej spółgłoski uzyskujemy przez ćwiczenie

połączeń :<n-ija>, <n-ijjo>, <n-niju>, <n-nije>. W
dalszych ćwiczeniach skracamy do:

<nja>, <njo>, <nju>, <nje>.
W końcowej fazie ćwiczeń wymawiamy synchronicznie, to

znaczy tak, aby <j> było wymawiane jednocześnie z
[n].

ĆWICZENIA

ĆWICZENIA ODDECHOWE
-dmuchanie papierowej łódeczki po wodzie
- puszczanie baniek mydlanych
-chuchamy na zamarznięte dłonie: chuuuu,chuuuu…
-"Karmimy kurki" - przenoszenie słomką ziarenek

(papierowych) na kartkę z rysunkiem kury;

- Zdmuchiwanie skrawka papieru (przed siebie

albo w stronę lustra, np. do celu) umieszczonego na
czubku języka

- Zabawy ze słomką i woda w szklance: słomkę wkładamy

do szklanki z woda lub sokiem i nie dotykając powierzchni
płynu wydmuchujemy w wodzie dołek; zanurzamy słomkę
w wodzie i dmuchamy, wywołując bąbelki-tak aby woda
„zagotowała się”

- dmuchanie na piórko, wiatraczek

ĆWICZENIA WARG
- Nic nie powiem – mocne zaciśniecie rozciągniętych

warg.

- Rybka – wargi wysunięte do przodu, powolne

otwieranie i zamykanie warg – tworzenie kształtu koła.

- Mam wąsy – utrzymanie słomki między nosem a górną

wargą.

- Całuski – wargi ściągnięte, wywinięte do przodu – jak

przy cmoknięciu.

- Okienko – układ warg na kształt koła (zęby zwarte i

widoczne)

- Nakładanie warg – nakładamy na przemian dolną

wargę na górną i górną na dolną

- Wesoły i smutny klaun – robimy na przemian wesołe i

smutne minki

ĆWICZENIA JĘZYKA
- „Malowanie buzi” – język naśladuje ruchy malarza – maluje

sufit (podniebienie) oraz ściany, czyli policzki od wewnątrz

-„Czyszczenie zębów” – „czyścimy” językiem zewnętrzną i

wewnętrzną powierzchnię zębów

- „Liczenie zębów” – dotykamy czubkiem języka każdego

zęba

- „Igiełka” – wysuwamy „ostry” język, czyli wąski
- „Czarodziejski klej” – smarujemy podniebienie (np.

czekoladą, nutellą, dżemem),a język musi zlizać

- „Języka jak u żyrafy” – unosimy czubek języka w kierunku
nosa

- „Wahadełko” – dotykamy czubkiem języka kącików warg
(kilka razy na przemian)

Utrwalenie

W IZOLACJI
nia, nio, nie, niu, ni
ania, anio, anie, aniu,

ani,

onia, onio, onie, oniu, oni
enia, enio, enie, eniu, eni
unia, unio, uniu, uni
inia, inio, inie,iniu, ini
ań, oń, uń, eń, iń
--------------------------

nija, nijo, nije, niju, niji
anija, anijo, anije, aniju,

anij

onija, oni jo, onije, oniju,

oniji,

enija, enijo, enije, eniju,

eniji

unija, unijo, unije, uniju,

uniji,

inija, inijo, inije, iniju, inii
[E.J. Lichocka, Terapia

wad wymowy]

W WYRAZACH
niania, niebo, nieduży, niewola, niedawno,

nierówny, niedaleko,

sanie, zadanie, błonie, gonitwa, babunia,

ćwiczenie, pustynia, Hania

 
koń, słoń, tytoń, pień, sień, cień, ogień, uczeń,

jesień, wapień,

kamień, kieszeń, grzebień, styczeń, kwiecień,

sierpień, jęczmień

 
bańka, słońce, państwo, łańcuch, ręcznik, spódnica,

chodnik, kuchnia

W ZWIĄZKACH DWUWYRAZOWYCH
Tania dynia;
Nieładne niebo;
Niełatwy taniec;
Miniony tydzień;
Poniedziałkowe kazanie.

W ZDANIACH
Nina bawi niemowlę.
Aniela dzwoni do niani.
Ania ma niebieski pierścień.
Niedźwiedź zniszczył drzewo.
Niemiecki jest niełatwym językiem.

WIERSZYK

Sanna

Jasne słonko, mroźny dzień
A saneczki: deń, deń , deń
Aż koniki po śniegu
Zagrzały się do biegu
Jasne słonko, mroźny dzień
A saneczki: deń, deń, deń.

[M. Konopnicka]

OPOWIADANIE
 

Letnia wyprawa nad strumień

Jest niedziela, koniec lata. Na dworze pogodnie. Niebieskie niebo

zaprasza na piknik. Henio nakłonił Teresą i Anię do wyprawy
nad strumień w Niedźwiedziej Dolinie. Miniony tydzień był tak
ciężki, trzeba więc koniecznie trochę poleniuchować. Dzieci
wrócą do domu później niż zwykle. Wzięły bowiem ze sobą
baniak i urządzą sobie gotowanie jedzenia na ognisku.
Dzień upłynął im niezwykle miło na kapaniu się w strumieniu,
zbieraniu ostatnich niezapominajek, bieganiu i śpiewaniu. Pod
koniec dnia dzieci zrobiły się strasznie głodne. Henio z Terenią
sprytnie zbudowali z kamienia palenisko, a później solidarnie z
Anią wzięli się za obieranie ziemniaków i pieczenie mięsa. Na
koniec dokładnie zgasili ognisko, żeby nie było nieszczęścia.

 [G.Skrzynecka, Uczymy się poprawnie mówić l,ł,m.n.ń]



 

BIBLIOGRAFIA:



G. Demelowa, Elementy logopedii,
Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne,
Warszawa 1980



I. Styczek, Logopedia, PWN, Warszawa
1981

D. Antos, G. Demel, I.Styczek, Jak usuwać

seplenienie i inne wady wymowy, WSiP,
Warszawa 1978



E. J. Lichocka, Terapia wad wymowy



G.Skrzynecka, Uczymy się poprawnie
mówić l,ł,m.n.ń. Poradnik logopedyczny z
ćwiczeniami

Łac. lambdacismus



Wg Skorek synonimem lambdacyzmu jest lelanie.



Wg Surowańca lelanie to syn. lalowania, natomiast syn.

lambdacyzmu jest łełanie, paralambdacyzm.

Lalowanie ( bezczynność ustna, lelanie, mamrotanie, mowa

niewyraźna) – szczebiotanie „gaworzenie” niedbałe i

niezrozumiale mamrotanie spowodowane zbyt niskim

ułożeniem czubka języka podczas wymawiania takich

głosek, jak: t, d, n, l, r, s, z itp., zstępowanie ich łatwiejszą

do wymówienia głoską l.

Lambdacyzm
(lambdacismus)

Rodzaj dyslalii polegający na
nieprawidłowej wymowie
głoski l.

U niektórych autorów także, gdy r
wymawiane jest jak l.

Spółgłoska [l] - artykulacja
poprawna:



W czasie artykulacji głoski [l] czubek języka przylega do

wałka dziąsłowego, a jego brzegi do wewnętrznych

powierzchni górnych zębów. Powietrze wydostaje się

przez otwór, który powstaje koło zębów trzonowych. U

niektórych osób w czasie wymowy [l] powstają otwory po

obu stronach języka.



[L] zaliczana jest do spółgłosek dźwięcznych, zwarto-

otwartych i ustnych.



Spółgłoska [l] wymawiana jest w

każdej pozycji w wyrazach. Nie

występuje przed [i] .



Spółgłoska [l] jest prymarna dla wszystkich dziąsłowych

i powinna być dobrze utrwalona, zanim przejdziemy do

ćwiczenia pozostałych głosek wymagających uniesienia

czubka języka do wałka dziąsłowego.



W przypadku niezakończonego procesu pionizacji

(połykanie typu dziecięcego) języka konieczne jest

ćwiczenie sprawności języka.



Spółgłoska [l] pojawia się w mowie dziecka w trzecim

roku życia (2,0-3,0)

Rodzaje lambdacyzmu



Lambdacyzm właściwy



Paralambdacyzm



Mogilambdacyzm



Lambdacyzm nosowy

Lambdacyzm właściwy

Zwany też lelaniem właściwym



Polega na deformowaniu głoski l. Jest wynikiem zmiany

miejsca artykulacji głoski.



Najczęściej l wymawiane jest międzyzębowo i wówczas

jest to lambdacyzm interdentalny (lambdacismus

interdentalis), gdzie przy artykulacji czubek języka wsunięty

jest między zęby. Brzmienie głoski l jest wtedy przytępione.



Zniekształcona wymowa głoski l pojawia się również

wskutek niesymetrycznego ustawienia języka.

Lambdacyzm właściwy

c.d.



Nieprawidłową wymowę [l] można zauważyć
również przy nadmiernym napięciu czubka
języka i znacznym obniżeniu jego środka
podczas artykulacji tej spółgłoski. Głoska [l]
przypomina wówczas gulgot rozwścieczonego
indora glglglgl…



Gulgocząca wymowa powstaje także na skutek
artykulacji przyzębowej (czubek języka
umieszczany jest przy nasadzie

górnych

siekaczy jak przy wymawianiu [t d n]).

Paralambdacyzm



Polega na zastępowaniu [l] przez inną
głoskę.



Najczęściej głoska [l] jest zastępowana
przez: [r], [j]



dźwięk podobny do [y], też [l’],

(LALKA-JAJKA)



Zamiana [l] na [l’] tłumaczona jest łatwiejszą
artykulacją głoski zmiękczonej wskutek
mniejszego zróżnicowania napięcia mięśni
języka niż przy [l] twardym.



Polega na opuszczaniu głoski l w wyrazie.

(przykład: las – as)

Skorek E. M., Z logopedią na Ty. Podręczny slownik logopedyczny, Kraków 2004
Surowaniec J., Logopedyczny słownik terminologii diagnostycznej, Kraków 1966

Etap przygotowawczy:

Ćwiczenia usprawniające język:

o

Wysunąć szeroki, rozluźniony język.

o

Wsunąć czubek języka między zęby i przygryźć go,
następnie wykonać masaż spodniej jego części od dołu do
góry.

o

Ułożyć język na górnej wardze i masować jego spodnią
część w kierunku od dołu do góry.

Wyżej wymienionych ćwiczeń nie proponujemy w

przypadku lambdacismus interdentalis –
lambdacyzm interdentalny.

o

huśtawka: przy otwartej buzi podnosić i opuszczać
czubek języka. Nie może on wysuwać się przed zęby.
Podwinąć szeroko ułożony język do góry i oprzeć spodnią
część czubka języka o wewnętrzną stronę górnych zębów.

Skrzynecka G., Uczymy się poprawnie mówić. Poradnik logopedyczny z ćwiczeniami l ł m n ń. Warszawa 1998

c.d.

o

„Klapać” językiem z góry do dołu.
Jeżeli dziecko nie jest w stanie wykonać tych ćwiczeń
samodzielnie, należy mu pomóc używając szpatułki
logopedycznej lub palca.

o

unoszenie języka w kierunku nosa

o

przesuwanie języka w kąciki ust

o

„mycie” językiem górnych zębów

o

liczenie językiem górnych zębów

o

konik stuka kopytkami- kląskać

o

dzięcioł- stukać czubkiem języka w podniebienie tuż
za zębami przy otwartej buzi.

Skrzynecka G., Uczymy się poprawnie mówić. Poradnik logopedyczny z ćwiczeniami l ł m n ń. Warszawa 1998

Ćwiczenia oddechowe:



dmuchanie na wiatraczek, turbinkę,
papierowe motylki zawieszone na drążku



nauka dmuchania balonów



wydmuchiwanie baniek mydlanych



przenoszenie przez słomkę cekinów,
papierowych ozdób-łaty na
dalmatyńczyka, kwiaty na łąkę, bombki
na choinkę, listki na drzewo, jabłka na
jeża itp..

Ćwiczenia słuchowe:

Różnicowanie głosek [l] i [j] w nagłosie i

śródgłosie wyrazów. Dziecko klaszcze
gdy słyszy [l].

Zabawa: Co słychać na początku?

Dziecko ma klasnąć jak usłyszy pierwszą
głoskę [l]usłyszanego wyrazu (jajo, lato,
leci, jesień, leży, jabłoń, jaki, lokaj, lufa,
jakoś, lekki, Janusz, luty, jasny)

Etap wywołania dźwięku:



Metoda I wyjaśnieniowa:

-Można pokazać ułożenie czubka języka w

lustrze –[l] jest głoską wizualną.

-Palcem wskazującym wykonujemy ruch

naśladujący wznoszenie języka ku górze;
gdy chcemy uzyskać głoskę l’ najpierw
rozciągamy kąciki warg.



Metoda II fonetyczna:

Wymawiamy przedłużone a, unosząc

jednocześnie czubek języka do wałka
dziąsłowego.

Skrzynecka G., Uczymy się poprawnie mówić. Poradnik logopedyczny z ćwiczeniami l ł m n ń.
Warszawa 1998
Cieszyńska J., Metody wywoływania głosek, Kraków 2003



Metoda III machaniczna:

Pewną modyfikacją w/w metody jest

delikatne podbijanie podbródka zewnętrzną
stroną dłoni w czasie artykulacji [a] unosząc
język do góry. Należy przy tym uważać, aby
nie przygryźć języka.

Można również polecić dziecku ułożyć język

na wewnętrznej stronie górnych zębów i
wymawiać [l], a następnie oprzeć język na
dziąsłach i wymawiać [l].
W niektórych przypadkach należy przytrzymać
czubek języka szpatułką lub palcem.

Skrzynecka G., Uczymy się poprawnie mówić. Poradnik logopedyczny z ćwiczeniami l ł m n ń. Warszawa 1998
Cieszyńska J., Metody wywoływania głosek, Kraków 2003

Utrwalanie wymowy głoski [l]

w sylabach ( w wygłosie, nagłosie i

śródgłosie):

al ol ul el yl

la lo lu le

ala olo ulu ele alo alu ale ola ole olu ula ule

ulo ela elo elu ila ilo ilu ile yla ylo ylu yle

Cieszyńska J., Metody wywoływania głosek, Kraków 2003

w wyrazach w wygłosie:

bal, ból, gil, gol, ul, motyl, sól, metal,

w nagłosie:

las, lok, lód, lek, lala, lato, laska, luty, lodówka,

w śródgłosie:

Ala, Ula, Ela, Ola, Bolek, Lolek, kula, kolej, sala,

chleb, blady, klej, źle, mleko, kolega, klasa, dla.

Cieszyńska J., Metody wywoływania głosek, Kraków
2003

Podczas wymawiania sylaby/wyrazu

prawą dłoń dziecka umieszczamy na

naszej krtani, lewą dłoń na jego

krtani, uświadamiając w ten sposób

dźwięczność głoski.

Cieszyńska J., Metody wywoływania głosek, Kraków
2003

Głoska [l] w wyrazach

Sylaby możemy ćwiczyć recytując z dzieckiem
wierszyki np.

Szedł po drodze

Lucek
do szkoły się uczyć.
I tak wciąż powtarzał:
lu – lu, lo – lo, la – la,
ly – ly, le – le.
Taki mały Lucek,
co uczyć się chciał.

La, la, la – mówię ja.

Ly, ly, ly – śpiewasz
ty.
Lu, lu, lu – wołam ja.
Ly, ly, ly – wołasz ty.
Li, li, li – myślę ja.
Ly, ly, ly – myślisz ty.

Bibliografia:

1.

Chrzanowska A., Szoplik K., Zabawy i ćwiczenia logopedyczne /l/, /l’/, /r/.

Poradnik dla logopedów, nauczycieli i rodziców, Białystok 2003

2.

Chrzanowska A., Szoplik K., Zabawy i ćwiczenia logopedyczne /k/, /g/, /t/, /d/

Poradnik dla logopedów, nauczycieli i rodziców, Białystok 2003

3.

Cieszyńska J., Metody wywoływania głosek, Kraków 2003

4.

Konopska L., Wymowa osób z wadą zgryzu, Szczecin 2006,

5.

Skorek E. M., Z logopedią na Ty. Podręczny slownik logopedyczny, Kraków 2004

6.

Skrzynecka G., Uczymy się poprawnie mówić. Poradnik logopedyczny z

ćwiczeniami l ł m n ń. Warszawa 1998

7.

Styczek I., Logopedia, Warszawa 1983

8.

Surowaniec J., Logopedyczny słownik terminologii diagnostycznej, Kraków 1966

9.

Toczyska B., Elementarne ćwiczenia dykcji, Gdańsk 1998