Definicja biologiczno –

funkcjonalna:

WHO (1946 r.):

„

Zdrowie – to

kompletny, fizyczny,
psychiczny
i społeczny dobrostan,
a nie tylko brak choroby
lub kalectwa”.

Lista czynników

warunkujących zdrowie

( WHO-1970)

• pełne korzystanie z praw i swobód

obywatelskich

• możliwość zatrudnienia i praca

w odpowiednich warunkach

• dobre warunki mieszkaniowe

• utrzymanie kondycji psychofizycznej stosownej

do wieku i płci

• uzyskanie odpowiedniego wykształcenia

• odpowiednie zaopatrzenie w żywność

i odpowiedni stan

odżywienia

• poczucie bezpieczeństwa

• możliwość gromadzenia oszczędności

• komunikacja i łączność z innymi

ludźmi

• możliwość wypoczynku

• regeneracji sił i rozrywki

• dostępność odpowiedniej odzieży

Lista czynników

wpływających na zdrowie

człowieka

• styl życia
• środowisko
• cechy genetyczne
• opieka zdrowotna

Czynniki wpływające na

zdrowie społeczeństwa

• sytuacja demograficzna
• styl życia obywateli
• poziom warunków zdrowotnych

(sanitarnych)

• sprawność systemu ochrony zdrowia

Różne definicje Edukacji

zdrowotnej

• Proces, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne

i społeczności, której żyją (Williams, 1988)

• Proces oparty na naukowych zasadach stwarzające

sposobnośc planowego uczenia się i zmierzające

do umożliwienia jednostkom podejmowania

świadomych decyzji dotyczących zdrowia i

postępowanie zgodne z nimi (Rezolucja Rady

Wspólnoty Europejskiej 1989)

• Każda kombinacja różnorodnych doświadczeń

edukacyjnych, ukierunkowanych na podejmowanie

przez ludzi dobrowolnych działań sprzyjających

zdrowiu (Green Krauter 1991 

• Całokształt działań zmierzających do kształtowania zachowań

zdrowotnych ludzi, by mogli prowadzić zdrowy styl życia

i przyczyniać się do umacniania zdrowia oraz rozwijac

kompetencje skutecznego wpływania na zdrowie własne

i społeczności, w której zyją (Charońska 1997)

• Podejmowanie wysiłków na rzecz wzrostu kompetencji

jednostek i grup w sferze samodzielnego działania na rzecz

zdrowia, na różnych poziomach życia społecznego (Słońska

1999)

• Proces pedagogiczno społeczny wykorzystujący metody

i techniki stosowane w naukach społecznych (pedagogice,

psychologii, socjologii, ekonomii, prawodawstwie, itd.)

w kierunku zmiany zachowań o charakterze

prozdrowotnym osób i grup społecznych (Krawański 2003)

• Każda planowana działalność ukierunkowana na uczenie się

o zdrowi i chorobie (Tones, Green 2004)

Główne cechy definicji edukacji

zdrowotnej

We współczesnych definicjach edukacji zdrowotnej

podkreśla się następujące cechy:

• uczenie się, tzn aktywność i zaangażowanie osób

uczestniczących w edukacji zdrowotnych

• proces całożyciowy, systematyczność oddziaływań

oraz ich planowanie

• oddziaływanie na jednostki i grupy, osoby zdrowe i

chore, w celu zwiększenia ich kompetencji

• dobrowolnośc udziału – bez przymusu i nacisku

na uczących się, przy pełnym zrozumieniu i

akceptacji przez nich działań podejmowanych w

ramach edukacji zdrowotnej

• interdyscyplinarność edukacji zdrowotnej

Definicja edukacji zdrowotnej

wg Barbary Woynarowskiej

Edukacja zdrowotna jest całożyciowym

procesem uczenia się ludzi jak żyć, aby :

• zachować i doskonalić zdrowie własne

i innych

• w przypadku wystąpienia choroby

lub niepełnosprawności aktywnie
uczestniczyć w jej leczeniu, radzić sobie
i zmniejszać jej negatywne skutki

wychowanie higieniczne

nazwa powstała na przełomie XIX –
XX wieku, odnosiło się do dzieci i
młodzieży, polegało na tym, że
poprzez codzienne rutynowe
powtarzanie zabiegów higienicznych,
dzieci miały się ich nauczyć i wdrożyć
w codzienne życie.

Oświata sanitarna – zdrowotna

Termin pojawił się w latach 50. XX
wieku. Oznacza pracę wychowawczą i
dydaktyczną, wychowanie w kulturze
sanitarnej i popularyzowanie wiedzy
o zdrowiu, szczególnie w zakresie
medycyny zapobiegawczej,
społecznej. Wyrosła ona „gruncie
oświaty dorosłych i zachowała jej
atrybuty: dydaktyzm, epizodyczność i
ekstensywność”.

W latach 60. zaczęto używać nazwy

oświata

zdrowotna

, określając nią „nowa dziedzinę

z pogranicza nauk medycznych,

humanistycznych i społecznych”, która dąży

do tego, aby każdy:

– umiał doskonalić, chronić i ratować zdrowie;

– wiedział kiedy i jak korzystać z pomocy

służby zdrowia, a kiedy i jak radzić sobie

samemu;

– usiłował stworzyć sobie i swoim bliskim

najhigieniczniejsze warunki bytowania;

– chciał i umiał rozwiązywać pozostające

w związku ze stanem zdrowotnym jego

otoczenia lub środowiska problemy

kulturalne, społeczne i ekonomiczne.

Wychowanie zdrowotne

„Praca z dziećmi i młodzieżą we wszystkich

instytucjach wychowawczych” odnosząca się

do osobowości jeszcze nie

ukształtowanych. Jest ono integralną

częścią kształtowania pełnej osobowości.

Wychowanie zdrowotne polega na:

– wytwarzaniu wyników bezpośrednio lub

pośrednio związanych z ochroną i

doskonaleniem zdrowia fizycznego i

psychicznego

– wyrabianiu odpowiednich sprawności

– nastawieniu woli i kształtowaniu postaw

umożliwiających stosowanie zasad higieny,

skuteczną pielęgnację zapobieganie chorobom

oraz leczenie

– pobudzaniu pozytywnego zainteresowania

sprawami zdrowia przez epizodyczne i

systematyczne wzbogacanie i pogłębianie

wiedzy o własnym organizmie i rozwoju, a także

prawach rządzących zdrowiem publicznym

Pedagogika zdrowia

Pojawiła się w latach 70. XX wieku, pojmowana
jest jako teoria, doktryna edukacyjnej
ingerencji w życie i zdrowie człowieka.
Przedmiotem jej badań jest proces
wychowania do zdrowia i nauczania zdrowia,
których istotą jest rozwijanie dyspozycji
osobowości człowieka przez udzielanie wiedzy,
kształtowanie systemu wartości, oraz
zachowań związanych ze zdrowiem.
Ma charakter interdyscyplinarny, łączy
elementy pedagogiki (zwłaszcza społecznej)
oraz nauk medycznych (głównie medycyny
społecznej)

Inne terminy

• Sanologia – (łac. sanus – zdrowy, gr. logos –

nauka) nauka o zdrowiu człowieka i zdrowiu
populacji ludzkiej, zespolona wiedza
na pograniczu medycyny, socjologii,
psychologii i teorii organizacji. Obejmuje
także informowanie społeczeństwa o
zdrowiu.

• Waleologia – nauka o istocie zdrowia,

czynnikach je formujących, metodach
zdrowotnych oraz strategiach zdrowia.

Główne cele Edukacji

zdrowotnej

• nowe możliwości poznawcze – zdobycie nowej

wiedzy zrozumienie spraw związanych ze zdrowiem,

poznanie siebie identyfikowanie własnych

problemów zdrowotnych

• właściwe postawy wobec zdrowia

• poczucie odpowiedzialności za zdrowie własne i

innych

• dostrzeżenie nowych wartości, klaryfikacja

istniejącego systemu wartości

• umiejętności związane ze zdrowiem fizycznym

(dbaniem o ciało) oraz umiejętności życiowe

• zmiana zachowań zdrowotnych ukierunkowana

na prozdrowotny styl życia

Koncepcje i modele Edukacji

Zdrowotnej

Wyróżniamy trzy modele:
• model zorientowany na chorobę –

głównym celem jest zapobieganie
określonym chorobom

• model zorientowany na czynniki ryzyka –

celem jest eliminowanie tych czynników

• model zorientowany na zdrowie – celem

jest wzmacnianie potencjału zdrowia

Etyczne aspekty Edukacji

zdrowotnej

Kodeks edukatora zdrowia

Pierwszy kodeks opracowało w 1976 roku Towarzystwo

Publicznej Edukacji Zdrowotnej. Kodeks zawiera sześć

artykułów ze szczegółowymi sekcjami, w których

wiodącymi zasadami są:

• Zasada autonomii pacjenta odnosi się do podejmowania

przez pacjenta świadomych decyzji w swoim

własnym imieniu — nie poddawaniu się decyzjom

podejmowanym za niego przez lekarzy lub pielęgniarki.

• Zasada „przede wszystkim nie szkodzić” Primum non

nocere

Biorąc pod uwagę te zasady
(Metody przekazywania informacji
w Edukacji zdrowotnej):

• Informacja powinna dominować nad perswazją,

czyli że uczący się ma prawo do swobodnego
wykorzystywania podawanych informacji, nie
wymusza się na nim ich zastosowania w życiu

• Wiedza prowadzącego powinna być rzetelna i stale

wzbogacana, zawiniona niewiedza stanowi występek
etyczny

• Ważne są odpowiednie metody prowadzenia

edukacji, niewłaściwe mogą powodować braki lub
zniekształcenia wiedzy co może się przyczynić do
pogorszenia stanu zdrowia pacjenta

Edukacja zdrowotna potrzebna jest ludziom z

chorobami przewlekłymi, niepełnospawnością

i w przypadku ostrych zachorować i urazów.

Edukacja osób przewlekle chorych jest

obecnie uznana za podstawowy element

całościowego postępowania terapetycznego

i towarzyszyć powinna wszystkim

etapom diagnozowania i leczenia.

Ułatwia pacjentom podejmowanie

świadomych decyzji w procesie leczenia.

Profilaktyka

Jest to szereg działań mających na

celu zapobieganie chorobie bądź
innemu niekorzystnemu zjawisku
zdrowotnemu przed jej rozwinięciem
się, poprzez kontrolowanie przyczyn i
czynników ryzyka.

Wyróżniamy trzy fazy profilaktyki:

• Profilaktyka pierwotna (I fazy), w tym

działania:

Swoiste
Nieswoiste

• Profilaktyka wtórna (II fazy)

• Profilaktyka III fazy

Prowadzenie szeroko

zakrojonych działań

profilaktycznych przynosi

w krótszej lub dłuższej

perspektywie czasowej

wymierne korzyści dla

społeczeństwa w

postaci:

• poprawy świadomości

zdrowotnej populacji

• poprawy stanu zdrowia

ludności

• zmniejszenia ilości osób

z powikłaniami chorób

i trwałym inwalidztwem

• zmniejszenia liczby

zachorowań i zgonów 



• zwiększenia wykrywalności chorób we

wczesnym stadium rozwoju,

• zwiększenia odsetka wyleczeń,
• zmniejszenia absencji chorobowej,
• obniżenia kosztów leczenia,
• mniejszych strat finansowych (zasiłki

chorobowe, straty produkcyjne).

Promocja zdrowia

Jest procesem umożliwiającym ludziom
zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem
oraz jego poprawę poprzez podnoszenie
poziomu wiedzy w społeczeństwie o
sposobach skutecznego zapobiegania
chorobom, tworzenie odpowiednich
warunków społecznych, ekonomicznych i
gospodarczych korzystnych dla
poprawy stanu zdrowia społeczeństwa.

Pierwsza Międzynarodowa

Konferencja Promocji Zdrowia odbyła

się w 1986 roku w Ottawie.
Powstała tam tzw.

Karta Ottawska

, która

stała się "Konstytucją" promocji zdrowia i

jest dla niej trwałym dokumentem o

podstawowym znaczeniu.
Określa ona działania z zakresu promocji

zdrowia jako wspierające, broniące i

umożliwiające zachowanie zdrowia.

Podkreśla znaczenie podstawowych

warunków życia i zasobów, jako coś, co

jest niezbędne do zachowania zdrowia.

Wśród nich są: dochody, żywność,

wykształcenie, pokój.

Karta Ottawska wyznacza
wszechstronną strategię promocji zdrowia
poprzez pięć obszarów działań:

• budowanie zdrowotnej polityki społecznej

• tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu

• wzmacnianie działań społecznych na rzecz

zdrowia

• rozwijanie umiejętności osobniczych

• reorientacja służby zdrowia

Aktualnie istnieje siedem zjawisk , na które
promocja zdrowia powinna reagować i pilnie
podjąć odpowiednie działania w:

• Miejscu zamieszkania - wobec istnienia

niepohamowanego wzrostu urbanizacji
i zmniejszania się terenów uprawnych

• Rodzinie - w związku ze zmianami w

strukturze rodziny, odpowiedzialności i w
zakresie ról członków rodziny;

• Pracy - w obliczu pojawiania się nowych

wzorców, nowych zagrożeń, konkurencji 

• Zakresie starzenia się - ze względu na wydłużanie

się czasu życia i rozwój zależności od innych ludzi

• Zakresie przemocy - z uwagi na rosnącą agresję,

konflikty oraz w trosce o ich ofiary, uciekinierów

• Obszarze rynku - biorąc pod uwagę ostry zwrot ku

postawom konsumpcyjnym, prywatyzacji
świadczeń

• Zakresie porozumiewania się - w warunkach

rewolucyjnych zmian w przekazywaniu informacji
i powstawaniu nowych technik uczenia się

Edukacja przebiega tu dwutorowo:

• w drodze bezpośredniej edukacji jednostek
• poprzez użycie w celach edukacyjnych

środków masowego przekazu.

Działania skierowane na edukację i rozwój

jednostek obejmują podnoszenie poziomu

wiedzy o zdrowiu, poradnictwo z zakresu

zagrożeń zdrowia, budowanie wysokiej

samooceny oraz samodzielności

Proces edukacji przebiega w ramach relacji

nauczyciel — uczeń

lekarz — pacjent

Edukacja poprzez środki masowego przekazu
ma charakter bezosobowy i obejmuje
podnoszenie poziomu świadomości
społecznej, kreowanie właściwego klimatu
wokół problemów zdrowotnych oraz
poradnictwo z zakresu zagrożeń zdrowia.