AUTONOMICZN

Y UKŁAD

NERWOWY

AUTONOMICZN

Y UKŁAD

NERWOWY

Jedna z części układu nerwowego
zapewnia

regulację

funkcji

narządów

organizmu dostosowując je

do

wymagań

oraz

kontroluje

środowisko wew-nętrzne ustroju

.

Czynności te w dużej mierze

nie

podlegają kontroli

woli

,

a zatem

kierującą nimi część układu nerwo-
wego

nazywamy

układem

nerwowym autonomicznym

Autonomiczny układ nerwowy dzielimy na 2
części eferentne:



część współczulna



część przywspółczulna

oraz na:



część jelitową,

działająca w całym

układzie pokarmowym przez lokalne krótkie łuki
odruchowe



część trzewno czuciową,

do której na-

leżą

receptory

trzewne

(nocyceptory

lub

interoceptory) oraz ich włókna aferentne i neurony
czuciowe,

stano-wiące

drogi

odruchów

autonomicznych, autonomiczno-sommatycznych i
aksonalnych

PIERWSZORZĘDOWE NEURONY AFERENTNE I INTERNEURONY

PIERWSZORZĘDOWE NEURONY AFERENTNE I INTERNEURONY

JĄDRO PASMA SAMOTNEGO (NTS)

JĄDRO PASMA SAMOTNEGO (NTS)

•

•

DOOGONOWY BRZUSZNO-BOCZNY OBSZAR RDZENIA PRZEDŁUŻONEGO (CVLM)

DOOGONOWY BRZUSZNO-BOCZNY OBSZAR RDZENIA PRZEDŁUŻONEGO (CVLM)

BOCZNE POLE NAKRYWKI I RDZENIA PRZEDŁUŻONEGO •

BOCZNE POLE NAKRYWKI I RDZENIA PRZEDŁUŻONEGO •

NARZĄDY OKOŁOKOMOROWE (SFO, OVLT, AP) •

NARZĄDY OKOŁOKOMOROWE (SFO, OVLT, AP) •

JĄDRA

JĄDRA

MÓŻDŻKU • JĄDRO OKOŁORAMIENNE (PBN) • MIEJSCE SINAWE (LC) • ISTOTA SZARA OKOŁOWODOCIĄGOWA ŚRÓD-

MÓŻDŻKU • JĄDRO OKOŁORAMIENNE (PBN) • MIEJSCE SINAWE (LC) • ISTOTA SZARA OKOŁOWODOCIĄGOWA ŚRÓD-

MÓZGOWIA (PAG) • PODWZGÓRZE (Hyp) • OKOLICA PRZEDNIO-BRZUSZNA TRZECIEJ KOMORY MÓZGU (AV3V)

MÓZGOWIA (PAG) • PODWZGÓRZE (Hyp) • OKOLICA PRZEDNIO-BRZUSZNA TRZECIEJ KOMORY MÓZGU (AV3V)

CIAŁO MIGDAŁOWATE (Am) • PRZEGRODA (Sept) • WYSPA

CIAŁO MIGDAŁOWATE (Am) • PRZEGRODA (Sept) • WYSPA

RECEPTORY OBWODOWE

RECEPTORY OBWODOWE

Receptory

Receptory

somatyczn

somatyczn

e, trzewne

e, trzewne

Baroreceptory,

Baroreceptory,

chemoreceptory,

chemoreceptory,

receptory obszaru

receptory obszaru

sercowo-płucnego

sercowo-płucnego

Receptory

Receptory

nosa,

nosa,

gardła

gardła

NEURONY

NEURONY

PRZEDWSPÓŁCZULNE

PRZEDWSPÓŁCZULNE

NEURONY PRZEDZWOJOWE

NEURONY PRZEDZWOJOWE

WSPÓŁCZULNE

WSPÓŁCZULNE

DOGŁOWOWA

DOGŁOWOWA

BRZUSZNA CZĘŚĆ RDZENIA

BRZUSZNA CZĘŚĆ RDZENIA

PRZEDŁUŻONEGO (RVLM

PRZEDŁUŻONEGO (RVLM

)

)

DOGŁOWOWA BRZUSZNO-

DOGŁOWOWA BRZUSZNO-

PRZYŚRODKOWA CZĘŚĆ

PRZYŚRODKOWA CZĘŚĆ

RDZENIA PRZEDŁUŻONEGO

RDZENIA PRZEDŁUŻONEGO

(RVMM)

(RVMM)

TYLNE JĄDRA

TYLNE JĄDRA

SZWU

SZWU

BRZUSZNO-BOCZNE

BRZUSZNO-BOCZNE

JĄDRA MOSTU (GRUPA

JĄDRA MOSTU (GRUPA

NORADRENERGICZNA

NORADRENERGICZNA

A5)

A5)

JĄDRO

JĄDRO

PRZYKOMOROWE (PVN)

PRZYKOMOROWE (PVN)

NEURONY PRZEDZWOJOWE

NEURONY PRZEDZWOJOWE

PRZYWSPÓŁCZULNE

PRZYWSPÓŁCZULNE

SŁUP POŚREDNIO-

SŁUP POŚREDNIO-

BOCZNY

BOCZNY

JĄDRO

JĄDRO

WTRĄCONE

WTRĄCONE

JĄDRO

JĄDRO

SRODKOWE

SRODKOWE

AUTONOMICZN

AUTONOMICZN

E

E

NEURONY W OBRĘBIE

NEURONY W OBRĘBIE

SUBSTANCJI BIAŁEJ

SUBSTANCJI BIAŁEJ

PRZYLEGAJĄCEJ DO

PRZYLEGAJĄCEJ DO

SZNURU BOCZNEGO

SZNURU BOCZNEGO

JĄDRO DWUZNACZNE

JĄDRO DWUZNACZNE

W BRZUSZNO-

W BRZUSZNO-

BOCZNEJ CZĘŚCI

BOCZNEJ CZĘŚCI

RDZENIA

RDZENIA

PRZEDŁUŻONEGO

PRZEDŁUŻONEGO

(Amb)

(Amb)

GRZBIETOWE JĄDRO

GRZBIETOWE JĄDRO

RUCHOWE NERWU

RUCHOWE NERWU

BŁĘDNEGO (DVC)

BŁĘDNEGO (DVC)

NEURONY W OKOLICY

NEURONY W OKOLICY

MIĘDZY JĄDREM

MIĘDZY JĄDREM

DWUZNACZNYM I

DWUZNACZNYM I

GRBIETOWYM

GRBIETOWYM

Na

zasadzie

hamowania

wzajemnie

zwrot-nego

wzmożenie aktywności neuronów

jednej części układu autonomicznego regulujących
czynność danego narządu zmniejsza aktywność
antagonistycznych neuro-nów jego drugiej części

NTS

NTS

CZĘŚĆ

PRZYWSPÓŁCZ

ULNA

CZĘŚĆ

WSPÓŁCZULNA

NT

S

NT

S

Am

Am

A5

A5

A

P

A

P

LH

LH

PA

G

PA

G

P

B

N

P

B

N

PV

N

PV

N

wyspa

wyspa

Połączenie zwrotne

Połączenie zwrotne

Połączenie do NTS

Połączenie do NTS

RV

LM

RV

LM

CV

LM

CV

LM

Połączenie z NTS

Połączenie z NTS

IM

L

IM

L

DV

C

DV

C

Am

b

Am

b

NTS

NTS

R

e

g

u

la

cj

a

c

zę

st

o

śc

i

sk

u

rc

zó

w

se

rc

a

i

s

zy

b

ko

śc

i

p

rz

e

w

o

d

ze

n

ia

R

e

g

u

la

cj

a

c

zę

st

o

śc

i

sk

u

rc

zó

w

se

rc

a

i

s

zy

b

ko

śc

i

p

rz

e

w

o

d

ze

n

ia

CVLM

CVLM

NTS

NTS

RVLM

RVLM

BARORECEPTORY

HEMORECEPTORY

REC. SERCOWO-

PŁUCNE

CO

CO





BP

BP





TPR

TPR





CO

CO





BP

BP





TPR

TPR





Kurczliwość
mięśnia
sercowego



Kurczliwość
mięśnia
sercowego



H

A

M

O

W

A

N

IE

H

A

M

O

W

A

N

IE

PO

BU

DZE

NIE

PO

BU

DZE

NIE

Amb, DVC

Amb, DVC



ORGANIZACJA SEGMENTU RDZENIA KRĘGOWEGO





ORGANIZACJA SEGMENTU RDZENIA KRĘGOWEGO



niezmielinizowane przywspół-
czulne włókna nerwowe

niezmielinizowane przywspół-
czulne włókna nerwowe

NARZĄD

DOCELOWY

NARZĄD

DOCELOWY

zwój

czuciowy

zwój

czuciowy

zwój

współczulny

zwój

współczulny

gałąź

oponowa

gałąź

oponowa

gałąź

tylna

gałąź

tylna

gałąź

przednia

gałąź

przednia

korzeń

tylny

korzeń

tylny

korzeń

przedni

korzeń

przedni

ciało neuronu czuciowego

ciało neuronu czuciowego

ciało interneuronu

ciało interneuronu

ciało motoneuronu

ciało motoneuronu

jądro pośrednio-przyśrodkowe
(współczulne)

jądro pośrednio-przyśrodkowe
(współczulne)

jądro pośrednio-boczne
(przywspółczulne)

jądro pośrednio-boczne
(przywspółczulne)

włókna nerwowe czuciowe

z

kierunkiem przepływu
pobudzenia

włókna nerwowe czuciowe

z

kierunkiem przepływu
pobudzenia

włókna nerwowe ruchowe

z

kierunkiem przepływu
pobudzenia

włókna nerwowe ruchowe

z

kierunkiem przepływu
pobudzenia

zmielinizowane współczulne
włókna nerwowe

zmielinizowane współczulne
włókna nerwowe

niezmielinizowane
współczulne włókna nerwowe

niezmielinizowane
współczulne włókna nerwowe

zmielinizowane
przywspółczulne włókna
nerwowe

zmielinizowane
przywspółczulne włókna
nerwowe

istota

biała

istota

biała

istota

szara

istota

szara

róg

tylny

róg

tylny

róg

przedn

i

róg

przedn

i

kanał środkowy

kanał środkowy

zwój

przywspółczulny

zwój

przywspółczulny



UKŁAD AUTONOMICZNY:

WSPÓŁCZULNY I PRZYWSPÓŁCZULNY





UKŁAD AUTONOMICZNY:

WSPÓŁCZULNY I PRZYWSPÓŁCZULNY



Pęcherz

moczowy

Przewód

pokarmowy

Nerka

Żołądek

Włókna
pozazwojow
e Włókna

przedzazwojow
e

UKŁAD

PRZYWSPÓŁCZULNY

UKŁAD WSPÓŁCZULNY

Oko

Wątroba

Serce

Nadnercze

Oskrzela

Tchawica

Ślinianki

Włókna
pozazwojow
e

Włókna
przedzwojowe

Pęcherzyk

żółciowy

T

h

1

-T

h

1

2

L

1

-L

3

N

e

u

ro

n

y

p

rz

e

d

zw

o

jo

w

e

w

sp

ó

łc

zu

ln

e

K

1

-K

4

N

e

u

ro

n

y

p

rz

e

d

zw

o

jo

w

e

p

rz

y

w

sp

ó

łc

zu

ln

e



UKŁAD AUTONOMICZNY:

WSPÓŁCZULNY I PRZYWSPÓŁCZULNY





UKŁAD AUTONOMICZNY:

WSPÓŁCZULNY I PRZYWSPÓŁCZULNY



 Neurotransmiterem na poziomie zwo-
jów

w

układzie

współczulnym

i

przywspół-czulnym

jest

acetylocholina

(ACh),

oraz

wydzielane z nią kotransmitery, głów-
nie

wazoaktywny

peptyd

jelitowy

(

VIP)

 W zwojach autonomicznych ACh
działa przez

receptor nikotynowy

(N)

– niespecyficzny kanał kationowy,

bloko-wany przez

heksametonium

 Neurotransmiterem na poziomie zwo-
jów

w

układzie

współczulnym

i

przywspół-czulnym

jest

acetylocholina

(ACh),

oraz

wydzielane z nią kotransmitery, głów-
nie

wazoaktywny

peptyd

jelitowy

(

VIP)

 W zwojach autonomicznych ACh
działa przez

receptor nikotynowy

(N)

– niespecyficzny kanał kationowy,

bloko-wany przez

heksametonium



PRZEKAŹNIKI. ACETYLOCHOLINA (ACh)





PRZEKAŹNIKI. ACETYLOCHOLINA (ACh)



Cholina + acetylo-CoA ACh

+ CoA

Reakcja zachodzi w mózgu. Cholina przechodzi
przez barierę krew - mózg na zasadzie transportu
nośni-kowego, zależnego od Na

+

Cholina + acetylo-CoA ACh

+ CoA

Reakcja zachodzi w mózgu. Cholina przechodzi
przez barierę krew - mózg na zasadzie transportu
nośni-kowego, zależnego od Na

+

acetylotransferaz

a

cholinowa

acetylotransferaz

a

cholinowa

ŹRÓDŁA CHOLINY

ŹRÓDŁA CHOLINY

POKARM

POKARM

Rozkład ACh w

szczelinie synaptycznej

do choliny i kwasu

octowego

Rozkład ACh w

szczelinie synaptycznej

do choliny i kwasu

octowego

Rozkład

fosfatydylocholi

ny

Rozkład

fosfatydylocholi

ny



CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





Głównym trasmiterem pozazwojowym jest

acetylocholina (ACh)



Kotransmitery:
- VIP
- CGRP

(peptyd pochodny genu kalcytoninowego)

,

- ATP
- NO

(tlenek azotu)



Receptory postsynaptyczne –

N, M

1-5



Receptory

presynaptyczne

hamujące

wydzielania ACh – M

2

, α

2

, Y

1

(dla NPY)

, P

(dla ATP)

,

receptor dla galaniny



Głównym trasmiterem pozazwojowym jest

acetylocholina (ACh)



Kotransmitery:
- VIP
- CGRP

(peptyd pochodny genu kalcytoninowego)

,

- ATP
- NO

(tlenek azotu)



Receptory postsynaptyczne –

N, M

1-5



Receptory

presynaptyczne

hamujące

wydzielania ACh – M

2

, α

2

, Y

1

(dla NPY)

, P

(dla ATP)

,

receptor dla galaniny



CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





Receptory nikotynowe

(N)

oprócz

zwojów

autonomicznych

znajdują

się

również

w

synapsach

nerwowo-

mięśniowych

(blokowa-ne

przez

d-

tubokurarynę

), w ośrodkowym układzie

nerwowym, w rdzeniu nadnerczy (zwoje
układu współczulnego)



Substancją działającą pobudzająco na

recep-tor nikotynowy jest

nikotyna

. Duże

stężenia

nikotyny

prowadzą

do

zahamowania recepto-rów nikotynowych



Receptory nikotynowe

(N)

oprócz

zwojów

autonomicznych

znajdują

się

również

w

synapsach

nerwowo-

mięśniowych

(blokowa-ne

przez

d-

tubokurarynę

), w ośrodkowym układzie

nerwowym, w rdzeniu nadnerczy (zwoje
układu współczulnego)



Substancją działającą pobudzająco na

recep-tor nikotynowy jest

nikotyna

. Duże

stężenia

nikotyny

prowadzą

do

zahamowania recepto-rów nikotynowych

β α

α

γ

δ

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

ACh

ACh

-65

-90

mV

0

ACh

ACh

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+



RECEPTOR NIKOTYNOWY DLA ACETYLOCHOLINY





RECEPTOR NIKOTYNOWY DLA ACETYLOCHOLINY



A

A



CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





Receptory

muskarynowe (M)

znajdują się w ośrodkowym układzie ner-
wowym i w cholinergicznych przywspół-
czulnych zakończeniach nerwowych (poza-
zwojowych)

unerwiających

narządy

docelowe



Substancją działającą pobudzająco na

receptor muskarynowy jest

muskaryna

(trucizna

muchomora).

Blokerem

receptorów jest

atropina



Receptory

muskarynowe (M)

znajdują się w ośrodkowym układzie ner-
wowym i w cholinergicznych przywspół-
czulnych zakończeniach nerwowych (poza-
zwojowych)

unerwiających

narządy

docelowe



Substancją działającą pobudzająco na

receptor muskarynowy jest

muskaryna

(trucizna

muchomora).

Blokerem

receptorów jest

atropina



CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





Receptory cholinergiczne muskarynowe

M

1

, M

2

, M

3

, M

4

, M

5

i M

6

mają charakter

metabo-tropowy, czyli działają przez drugie
przeka-źniki wewnątrzkomórkowe



Receptory cholinergiczne M

2

i M

4

działają

poprzez białko G

i

, hamując powstanie

cAMP



Receptory M

1

, M

3

, M

5

i M

6

działają przez

trifosforan inozytoli

(IP

3

) i

diacylo-

glicerol

(DAG)



Receptory cholinergiczne muskarynowe

M

1

, M

2

, M

3

, M

4

, M

5

i M

6

mają charakter

metabo-tropowy, czyli działają przez drugie
przeka-źniki wewnątrzkomórkowe



Receptory cholinergiczne M

2

i M

4

działają

poprzez białko G

i

, hamując powstanie

cAMP



Receptory M

1

, M

3

, M

5

i M

6

działają przez

trifosforan inozytoli

(IP

3

) i

diacylo-

glicerol

(DAG)

cAMP

cAMP

cAMP

cAMP

GDP

GDP

Gα

I

Gα

I

GDP

GDP

RECEPTORY METABOTROPOWE

RECEPTORY METABOTROPOWE

β

β

Gα

S

Gα

S

γ

γ

AC

AC

AC

AC

β

β

γ

γ

-

GDP

GDP

ATP

ATP

ATP

ATP

-

R

R

PKA

C

C

C

C

C

C

C

C

Białko

Białko

Białko

Białko

seryna

seryna

seryna

seryna

Zmiana aktywności enzymów

wewnątrzkomórkowych

Zmiana aktywności enzymów

wewnątrzkomórkowych

CREB

CREB

CREB

CREB

Regulacja transkrypcji

określonych genów

Regulacja transkrypcji

określonych genów

Receptor

związany z

heterotrimeryczny

m białkiem G

Receptor

związany z

heterotrimeryczny

m białkiem G

LIGAND

LIGAND

LIGAND

LIGAND

HAMOWANIE

A

A

R

R

PKA

GDP

GDP

GDP

GDP

RECEPTORY METABOTROPOWE

RECEPTORY METABOTROPOWE

Gα

I

Gα

I

β

β

γ

γ

β

β

γ

γ

Gα

S

Gα

S

cAMP

cAMP

cAMP

cAMP

C

C

C

C

C

C

C

C

AC

AC

AC

AC

Białko

Białko

Białko

Białko

seryna

seryna

Zmiana aktywności enzymów

wewnątrzkomórkowych

Zmiana aktywności enzymów

wewnątrzkomórkowych

CREB

CREB

CREB

CREB

Regulacja transkrypcji

określonych genów

Regulacja transkrypcji

określonych genów

+

+

+

+

+

fosfodiesteraza

fosfodiesteraza

ATP

ATP

ATP

ATP

AMP

AMP

AMP

AMP

Receptor

związany z

heterotrimeryczny

m białkiem G

Receptor

związany z

heterotrimeryczny

m białkiem G

LIGAND

LIGAND

LIGAND

LIGAND

A

A

a

a

PKC

PKC

PKC

PKC

Ca

2+

Ca

2+

Ca

2+

Ca

2+

Ca

2+

Ca

2+

KALMODULINA

KALMODULINA

GDP

GDP

LIGAND

LIGAND

LIGAND

LIGAND

Gα

q

Gα

q

Gα

q

Gα

q

GTP

GTP

Gα

q

Gα

q

GDP

GDP

PLC

PLC

β

β

1

1

PLC

PLC

β

β

1

1

Ca

2+

Ca

2+

Ca

2+

Ca

2+

Ca

2+

Ca

2+

Ca

2+

Ca

2+

Ca

2+

Ca

2+

Difosforan

Difosforan

fosfatydyloinozytolu

fosfatydyloinozytolu

PIP

PIP

2

2

Difosforan

Difosforan

fosfatydyloinozytolu

fosfatydyloinozytolu

PIP

PIP

2

2

IP

IP

3

3

IP

IP

3

3

Aktywacja kinaz

Aktywacja kinaz

IP

IP

4

4

IP

IP

4

4

SER

Ca

2+

Ca

2+

Ca

2+

Ca

2+

Ca

2+

Ca

2+

Białko

Białko

Białko

Białko

seryna

treonina

seryna

treonina

Zmiana aktywności enzymów

wewnątrzkomórkowych

Zmiana aktywności enzymów

wewnątrzkomórkowych

DAG

DAG

DAG

DAG

RECEPTORY METABOTROPOWE

RECEPTORY METABOTROPOWE

Receptor

związany z

heterotrimeryczny

m białkiem G

A

A

Gα

S

Gα

S

GDP

GDP

Białko kanału
jonowego

RECEPTORY METABOTROPOWE

RECEPTORY METABOTROPOWE

Receptor

związany z

heterotrimeryczny

m białkiem G

LIGAND

LIGAND

LIGAND

LIGAND

A

A



CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





Działanie acetylocholiny kończy się na

skutek rozpadu ACh przy udziale

enzymu

esterazy acetylocholinowej



Działanie acetylocholiny kończy się na

skutek rozpadu ACh przy udziale

enzymu

esterazy acetylocholinowej



Karbochol

i

pilokarpina

(bezpośred-nie

parasympatykomimetyki)

są wolniej roz-kładane przez ACh - esterazę
niż acetylocholina i stosowane w celach
terapeutycznych do pobu-dzenia układu
przywspółczulnego



Karbochol

i

pilokarpina

(bezpośred-nie

parasympatykomimetyki)

są wolniej roz-kładane przez ACh - esterazę
niż acetylocholina i stosowane w celach
terapeutycznych do pobu-dzenia układu
przywspółczulnego



Neostygmina

i

inne

pośrednie

parasym-patykomimetyki działają przez
hamowaznie ACh - esterazy



Neostygmina

i

inne

pośrednie

parasym-patykomimetyki działają przez
hamowaznie ACh - esterazy



CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





Głównym trasmiterem pozazwojowym części
współczulnej układu autonomicznego jest

noradrenalina

(NA)



Kotransmitery: NPY (neuropoetyd Y), ATP, DA
(dopamina)



Receptory postsynaptyczne –

α

1

, α

2

, β

1

, β

2

,

β

3

i β

4



Receptory presynaptyczne

-

których pobudzenie hamuje wydzielanie NA – α

2

,

Y

2

, P

1

, P

2y

, M

2

, 5-HT

1

, D

2

-

których pobudzenie pobudza wydzielanie NA –

β

2

, AT

1

(dla angiotensyny)

, A

2

(dla tromboksanu)



Głównym trasmiterem pozazwojowym części
współczulnej układu autonomicznego jest

noradrenalina

(NA)



Kotransmitery: NPY (neuropoetyd Y), ATP, DA
(dopamina)



Receptory postsynaptyczne –

α

1

, α

2

, β

1

, β

2

,

β

3

i β

4



Receptory presynaptyczne

-

których pobudzenie hamuje wydzielanie NA – α

2

,

Y

2

, P

1

, P

2y

, M

2

, 5-HT

1

, D

2

-

których pobudzenie pobudza wydzielanie NA –

β

2

, AT

1

(dla angiotensyny)

, A

2

(dla tromboksanu)



PRZEKAŹNIKI. AMINY KATECHOLOWE





PRZEKAŹNIKI. AMINY KATECHOLOWE



L –

tyrozyn

a

L –

tyrozyn

a

L – dopa

L – dopa

Dopamina

(DA)

Dopamina

(DA)

Noradrenalina

(NA)

Noradrenalina

(NA)

Adrenalin

a

Adrenalin

a

rdzeń

nerki

rdzeń

nerki

ośrodkow

y układ

nerwowy

ośrodkow

y układ

nerwowy

ok 1%

80%

ok 1%

80%

< 20%

<20%

< 20%

<20%

80% ok.

1%

80% ok.

1%

β – hydroksylaza dopaminy

β – hydroksylaza dopaminy

N-metylotransferaza fenyloetanolaminy

N-metylotransferaza fenyloetanolaminy



Receptory, na które działa

noradrenalina

(NA)

i

adrenalina

,

należą

do

grupy

receptorów

metabotropowych.

Receptory

adrenergiczne występują w ośrodkowym układzie
nerwowym i narządach wewnętrznych.



Receptory, na które działa

noradrenalina

(NA)

i

adrenalina

,

należą

do

grupy

receptorów

metabotropowych.

Receptory

adrenergiczne występują w ośrodkowym układzie
nerwowym i narządach wewnętrznych.



Receptory

adrenergiczne typu β

działają

poprzez białko G

s

, pobudzając powstanie cAMP



Receptory

adrenergiczne typu α

2

działają

poprzez białko G

i

, hamując powstanie cAMP



Receptory

adrenergiczne typu α

1

działają

przez trifosforan inozytoli (IP

3

) i diacyloglicerol

(DAG)



Receptory

adrenergiczne typu β

działają

poprzez białko G

s

, pobudzając powstanie cAMP



Receptory

adrenergiczne typu α

2

działają

poprzez białko G

i

, hamując powstanie cAMP



Receptory

adrenergiczne typu α

1

działają

przez trifosforan inozytoli (IP

3

) i diacyloglicerol

(DAG)



CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





Niewybiórczym agonistą receptorów

adren-ergicznych β jest

izoproterenol

.

Nieswois-tym antagonistą

propranolol



Receptory β

1

przeważają w sercu. Wiążą

się z noradrenaliną i adrenaliną. Ich
swoistym antagonistą jest

atenolol



Receptory β

2

przeważają w mięśniach

gładkich naczyń i oskrzeli. Mają większe
powi-nowactwo do adrenaliny niż do
noradrenaliny.

Ich

antagonistą

jest

pindolol



Niewybiórczym agonistą receptorów

adren-ergicznych β jest

izoproterenol

.

Nieswois-tym antagonistą

propranolol



Receptory β

1

przeważają w sercu. Wiążą

się z noradrenaliną i adrenaliną. Ich
swoistym antagonistą jest

atenolol



Receptory β

2

przeważają w mięśniach

gładkich naczyń i oskrzeli. Mają większe
powi-nowactwo do adrenaliny niż do
noradrenaliny.

Ich

antagonistą

jest

pindolol



CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO



RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU β

1

Serce:

-

Przyśpieszenie

rytmu

(efekt

chronotropowy)

- Wzrost kurczliwości

(efekt inotropowy)

- Wzrost szybkości przewodzenia
pobudzenia

(efekt dromotropowy)

Nerki:

- Wzrost wydzielania reniny

RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU β

1

Serce:

-

Przyśpieszenie

rytmu

(efekt

chronotropowy)

- Wzrost kurczliwości

(efekt inotropowy)

- Wzrost szybkości przewodzenia
pobudzenia

(efekt dromotropowy)

Nerki:

- Wzrost wydzielania reniny



CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO



RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU β

2

HAMUJĄCO

Tętnice i żyły:

- Rozszerzenie na skutek rozkurczu mięśni gładkich

Oskrzela:

- Rozkurcz mięśni gładkich i rozszerzenie oskrzeli. Wzrost
wydzielania śluzu

Macica i pęcherz moczowy

- Rozluźnienie mięśniówki

POBUDZAJĄCO

glikogenoliza; lipoliza; uwalnianie insuliny; presynaptycznie
uwalnianie noradrenaliny (np. podczas stresu, ligand
adrenalina)

RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU β

2

HAMUJĄCO

Tętnice i żyły:

- Rozszerzenie na skutek rozkurczu mięśni gładkich

Oskrzela:

- Rozkurcz mięśni gładkich i rozszerzenie oskrzeli. Wzrost
wydzielania śluzu

Macica i pęcherz moczowy

- Rozluźnienie mięśniówki

POBUDZAJĄCO

glikogenoliza; lipoliza; uwalnianie insuliny; presynaptycznie
uwalnianie noradrenaliny (np. podczas stresu, ligand
adrenalina)



CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO



RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU β

2



Receptory adrenergiczne typu β

2

znajdujące się

na

błonie presynaptycznej

należą do

grupy auto-receptorów. Noradrenalina (NA)
uwalniania z zakończeń synaptycznych jest w
stosunku do nich nieaktywna, ale silnym ich
agonistą jest

adrena-lina

, która w dużych

ilościach jest wydzielana przez rdzeń nadnercza
w

sytuacjach

emocjonalno

-

stre-sowych.

działając

na

receptor

presynaptyczny

β

2

adrenalina zwiększa wydzielanie noradrenaliny i
wzmaga efekty aktywności współczulnej podczas
stresu lub wysiłku

RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU β

2



Receptory adrenergiczne typu β

2

znajdujące się

na

błonie presynaptycznej

należą do

grupy auto-receptorów. Noradrenalina (NA)
uwalniania z zakończeń synaptycznych jest w
stosunku do nich nieaktywna, ale silnym ich
agonistą jest

adrena-lina

, która w dużych

ilościach jest wydzielana przez rdzeń nadnercza
w

sytuacjach

emocjonalno

-

stre-sowych.

działając

na

receptor

presynaptyczny

β

2

adrenalina zwiększa wydzielanie noradrenaliny i
wzmaga efekty aktywności współczulnej podczas
stresu lub wysiłku



CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO



RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU

α

1

Oko:

- Skurcz mięśnia zwieracza źrenicy i rozszerzenie źrenicy

Naczynia krwionośne:

- Skurcz mięśni gładkich i zwężenie światłą naczyń

Oskrzela:
-

Zmniejszenie wydzielania śluzu

Narządy wewnętrzne:

- Skurcz mięśni gładkich macicy, zwieraczy przewodu
pokarmo-wego i pęcherza moczowego

- Zahamowanie wydzielania w gruczołach trawiennych,
zmniejszenie wydzielania insuliny

RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU

α

1

Oko:

- Skurcz mięśnia zwieracza źrenicy i rozszerzenie źrenicy

Naczynia krwionośne:

- Skurcz mięśni gładkich i zwężenie światłą naczyń

Oskrzela:

-

Zmniejszenie wydzielania śluzu

Narządy wewnętrzne:

- Skurcz mięśni gładkich macicy, zwieraczy przewodu
pokarmo-wego i pęcherza moczowego

- Zahamowanie wydzielania w gruczołach trawiennych,
zmniejszenie wydzielania insuliny



CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO



RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU

α

2

Mięsień komór serca:

-

Przerost mięśnia



Receptory adrenergiczne typu α

2

to są głownie

autoreceptory

znajdujące się na błonie

presy-naptycznej. Noradrenalina (NA) uwalniania
z zakończeń synaptycznych działa pobudzająco
na komórkę docelową przez receptory α

1

na

błonie postsynaptycznej, działając natomiast na
autore-ceptor α

2

umiejscowiony na błonie

presynaptycznej

hamuje

swoje

własne

uwalnianie

RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU

α

2

Mięsień komór serca:

-

Przerost mięśnia



Receptory adrenergiczne typu α

2

to są głownie

autoreceptory

znajdujące się na błonie

presy-naptycznej. Noradrenalina (NA) uwalniania
z zakończeń synaptycznych działa pobudzająco
na komórkę docelową przez receptory α

1

na

błonie postsynaptycznej, działając natomiast na
autore-ceptor α

2

umiejscowiony na błonie

presynaptycznej

hamuje

swoje

własne

uwalnianie



DEZAKTYWACJA AMIN KATECHOLOWYCH





DEZAKTYWACJA AMIN KATECHOLOWYCH





Po uwolnieniu do szczeliny synaptycznej i zadziałaniu na
swoiste receptory część amin katecholowych zostaje
rozkładana jest na związki nieaktywne za pomocą
enzymu metylotransferazy katecholowej. Druga część
amin katecholowych jest trasportowana za pomocą
transporterów przez błonę synaptyczną do zakończeń
synaptycznych i po wniknięciu do pęcherzyków staje się
nowym transmiterem.

Zwrotny wychwyt amin katecholowych ze

szczeliny synaptycznej jest blokowany przez imipraminę. Powoduje to
nagromadzenie przekaźnika w synapsie i przedłużenie jego działania



Blokatorem działania transportera amin katecholowych
jest

rezerpina.

Zablokowanie

transportera

powoduje

magazynowanie amin katecholowych w cytoplazmie zakończenia
nerwowego



W cytoplazmie zakończenia nerwowego znajduje się
enzym MAO (monoaminooksydaza), rozkładający aminy
katecholowe na związki nieaktywne.

Cząsteczka aminy jest

zabezpieczona przez rozkładaniem dopiero wtedy, gdy znajduje się w
pęcherzyku. Leki inhibitory MAO chronią aminy katecholowe przed
rozkładem w cytoplazmie i umożliwiają ich gromadzenie w
pecherzykach



Po uwolnieniu do szczeliny synaptycznej i zadziałaniu na
swoiste receptory część amin katecholowych zostaje
rozkładana jest na związki nieaktywne za pomocą
enzymu metylotransferazy katecholowej. Druga część
amin katecholowych jest trasportowana za pomocą
transporterów przez błonę synaptyczną do zakończeń
synaptycznych i po wniknięciu do pęcherzyków staje się
nowym transmiterem.

Zwrotny wychwyt amin katecholowych ze

szczeliny synaptycznej jest blokowany przez imipraminę. Powoduje to
nagromadzenie przekaźnika w synapsie i przedłużenie jego działania



Blokatorem działania transportera amin katecholowych
jest

rezerpina.

Zablokowanie

transportera

powoduje

magazynowanie amin katecholowych w cytoplazmie zakończenia
nerwowego



W cytoplazmie zakończenia nerwowego znajduje się
enzym MAO (monoaminooksydaza), rozkładający aminy
katecholowe na związki nieaktywne.

Cząsteczka aminy jest

zabezpieczona przez rozkładaniem dopiero wtedy, gdy znajduje się w
pęcherzyku. Leki inhibitory MAO chronią aminy katecholowe przed
rozkładem w cytoplazmie i umożliwiają ich gromadzenie w
pecherzykach

AK

AK

Synapsyna

I

Synapsyna

I

AK

rozkład

metylotransferaza

katecholowa

transporter

AK

AK

imipramin

a



rezerpina





DEZAKTYWACJA AMIN KATECHOLOWYCH (AK)





DEZAKTYWACJA AMIN KATECHOLOWYCH (AK)



AK

AK

MAO



rozkła

d

inhibitor

MAO





HETERORECEPTORY W AUTONOMICZNYM

UKŁADZIE NERWOWYM





HETERORECEPTORY W AUTONOMICZNYM

UKŁADZIE NERWOWYM



NA

zakończenie
współczulne

M

2

α

1

β

ACh

α

2

M

1

zakończenie

przywspółczulne



Transmitery i neuromodulatory wydzielane w pobliskich

zakończe-niach nerwowych docierają do receptorów na drodze
dyfuzji (działanie parakrynne) lub przez krążenie krwi



W miejscach, gdzie cholinergiczne zakończenia przywspółczulne

splecione są z zakończeniami współczulnymi (np. w sercu)
aktywność nerwu błędnego skutecznie ogranicza wpływ układu
współczulnego



Transmitery i neuromodulatory wydzielane w pobliskich

zakończe-niach nerwowych docierają do receptorów na drodze
dyfuzji (działanie parakrynne) lub przez krążenie krwi



W miejscach, gdzie cholinergiczne zakończenia przywspółczulne

splecione są z zakończeniami współczulnymi (np. w sercu)
aktywność nerwu błędnego skutecznie ogranicza wpływ układu
współczulnego

UNERWIENIE SERCA

1.

Unerwienie współczulne

• Lewy pień współczulny -

komory

• Prawy pień współczulny -

przedsionki i

węzeł zatokowo-przedsionkowy

2.

Unerwienie przywspółczulne

(nerwy błędne)

• Węzły zatokowo - przedsionkowe,

przedsionkowo - komorowe

oraz

mięś-niówka robocza przedsionków

UNERWIENIE SERCA

1.

Unerwienie współczulne

• Lewy pień współczulny -

komory

• Prawy pień współczulny -

przedsionki i

węzeł zatokowo-przedsionkowy

2.

Unerwienie przywspółczulne

(nerwy błędne)

• Węzły zatokowo - przedsionkowe,

przedsionkowo - komorowe

oraz

mięś-niówka robocza przedsionków



UNERWIENIE UKŁADU KRĄŻENIA





UNERWIENIE UKŁADU KRĄŻENIA



RECEPTORY ADRENERGICZNE SERCA

•Receptory β

1

i β

2

– oba sprzężone z CA przez białko

G

s

 w przedsionkach znajduje się ok.

70

% receptorów β

1

, w

komorach – ok.

80

%

 Noradrenalina (NA) ma powinowactwo zarówno do

receptorów β

1

jak β

2

 Andrenalina wiąże się z receptorem β

2

Efekt pobudzenia: dodatni efekt
ino-, dromo- i chronotropowy

•Receptory α

1

–

szlak PLC (DAG i IP

3

)

Efekt pobudzenia: słaby efekt
inotro-powy dodatni

RECEPTORY ADRENERGICZNE SERCA

•Receptory β

1

i β

2

– oba sprzężone z CA przez białko

G

s

 w przedsionkach znajduje się ok.

70

% receptorów β

1

, w

komorach – ok.

80

%

 Noradrenalina (NA) ma powinowactwo zarówno do

receptorów β

1

jak β

2

 Andrenalina wiąże się z receptorem β

2

Efekt pobudzenia:

dodatni efekt

ino-, dromo- i chronotropowy

•Receptory α

1

–

szlak PLC (DAG i IP

3

)

Efekt pobudzenia:

słaby efekt

inotro-powy dodatni



UNERWIENIE UKŁADU KRĄŻENIA

WSPÓŁCZULNE





UNERWIENIE UKŁADU KRĄŻENIA

WSPÓŁCZULNE



RECEPTORY CHOLINERCICZNE SERCA

•Receptory M

2

–

sprzężone z CA przez białko

G

i

Efekt pobudzenia:

ujemny

efekt chrono- i dromotropowy, w
przedsionkach

słaby

ujemny

efekt inotropowy



UNERWIENIE UKŁADU KRĄŻENIA

PRZYWSPÓŁCZULNE





UNERWIENIE UKŁADU KRĄŻENIA

PRZYWSPÓŁCZULNE



•

Unerwienie przez zwojowe

włókna współczulne

zwężające naczynia dotyczy wszystkich naczyń za

wyjątkiem mikrokrążenia i naczyń łożyska

 Obficie są unerwione zespolenia tętniczo-żylne w

skórze. Bardzo słabo unerwione są naczynia

mózgu i naczynia wieńcowe

 Najlepiej unerwione są tętniczki, słabiej tętnice i

żyłki. Żyły są słabo unerwione

•

Neurogenne

rozszerzenie naczyń

krwionośnych

odbywa

się

głównie

przez zahamowanie

tonicznej aktywności współczulnej

. Rzadko

naczynia rozszerzane są w sposób czynny przez

współczulne

lub

przywspółczulne

włókna

rozszerzające i

nie jest to wpływ toniczny

•

Unerwienie przez zwojowe

włókna współczulne

zwężające naczynia dotyczy wszystkich naczyń za

wyjątkiem mikrokrążenia i naczyń łożyska

 Obficie są unerwione zespolenia tętniczo-żylne w

skórze. Bardzo słabo unerwione są naczynia

mózgu i naczynia wieńcowe

 Najlepiej unerwione są tętniczki, słabiej tętnice i

żyłki. Żyły są słabo unerwione

•

Neurogenne

rozszerzenie naczyń

krwionośnych

odbywa

się

głównie

przez zahamowanie

tonicznej aktywności współczulnej

. Rzadko

naczynia rozszerzane są w sposób czynny przez

współczulne

lub

przywspółczulne

włókna

rozszerzające i

nie jest to wpływ toniczny



NEUROGENNE NAPIĘCIE NACZYŃ KRWIONOŚNYCH





NEUROGENNE NAPIĘCIE NACZYŃ KRWIONOŚNYCH



•Współczulne włókna naczynioroz-

szerzające nieadrenerciczne

uwal-

niają:

- ACh
- Histaminę

- Dopaminę

•Przywspółczulne

włókna

naczynio-rozszerzające

uwalniają:

- ACh (naczynia opon mózgowych i mózgu)
-

VIP (naczynia ślinianek)

- ATP za pośrednictwem NO (naczynia
narządów płciowych zewnętrznych)

•Współczulne włókna naczynioroz-

szerzające nieadrenerciczne

uwal-

niają:

- ACh
- Histaminę

- Dopaminę

•Przywspółczulne

włókna

naczynio-rozszerzające

uwalniają:

- ACh (naczynia opon mózgowych i mózgu)
-

VIP (naczynia ślinianek)

- ATP za pośrednictwem NO (naczynia
narządów płciowych zewnętrznych)



UNERWIENIE NACZYŃ KRWIONOŚNYCH





UNERWIENIE NACZYŃ KRWIONOŚNYCH



Cholinergiczne

pozazwojowe

zakoń-czenia

nerwu

błędnego

wywierają toniczny wpływ

kurczący

mięsnie

gładkie

dróg

oddechowych



UNERWIENIE PRZYWSPÓŁCZULNE DRÓG

ODDECHOWYCH





UNERWIENIE PRZYWSPÓŁCZULNE DRÓG

ODDECHOWYCH



Zakończenia nerwu błędnego w oskrzelach
uwalniają

acetylocholinę

, która silnie kur-

czy mięsnie gładkie i zwęża oskrzela za
pośred-nictwem receptora muskarynowego

M3

. Pobudzenie włókien cholinergicznych

nerwu

błędnego

powoduje

również

wydzielanie śluzu i rozszerzenie naczyń
krwionośnych oskrzeli

cGM

P

K

ATP

WŁÓKNA

CHOLINERGICZN

E

WŁÓKNA

TRZEWNO-

CZUCIOWE typu C

WŁÓKNA

NANC

1.Skurcz

mięśni

gład-kie oskrzeli

2.

Zwiększenie

wydzie-lania śluzu

3.

Rozszerzenie

naczyń oskrzeli

Rozkurcz mięśni
gładkich oskrzeli

1.Skurcz

mięśni

gład-kich oskrzeli
2.

Zwiększenie

wydzie-lania śluzu
3.

Rozszerzenie

naczyń oskrzeli
4. Wzrost filtracji

Skurcz mięsni
gładkich
oskrzeli, obrzęk

H

1

i



UNERWIENIE PRZYWSPÓŁCZULNE (n X) DRÓG ODDECHOWYCH



UNERWIENIE PRZYWSPÓŁCZULNE (n X) DRÓG ODDECHOWYCH

M

3

A

c

e

ty

lo

c

h

o

li

n

a

(A

c

h

)

w

p

ły

w

t

o

n

ic

zn

y

T

le

n

e

k

a

zo

tu

(

N

O

)

V

IP

e

N

K

2

N

K

A

NK

1

S

u

b

st

a

n

c

ja

P

autakoi

dy

H

is

ta

m

in

a

 Unerwienie

współczulne

obejmuje

tylko naczynia krwionośne górnych i
dolnych dróg oddechowych. Wydzielana z
zakończeń

nor-adrenalina

kurczy

mięsnie

gładkie

naczyń

za

pośrednictwem receptorów

α

1

 Miocyty oskrzeli posiadają receptory

β

2

w

swojej

błonie

komórkowej.

Noradrena-lina

i

adrenalina

docierają do nich z krwią

na drodze

humoralnej

i

rozsze-rzają

oskrzela,

rozkurczając mięsnie gładkie



UNERWIENIE WSPÓŁCZULNE DRÓG

ODDECHOWYCH





UNERWIENIE WSPÓŁCZULNE DRÓG

ODDECHOWYCH





UKŁAD AUTONOMICZNY:

WSPÓŁCZULNY I PRZYWSPÓŁCZULNY





UKŁAD AUTONOMICZNY:

WSPÓŁCZULNY I PRZYWSPÓŁCZULNY



UKŁAD WSPÓŁCZULNY

 Toniczne

współczylne

unerwienie mięśni gładkich
dróg

oddecho-wych

u

człowieka jest bardzo słabo
zaznaczone. Znajdują się tu
jednak receptory dla NA
krążącej

we

krwi

a

produkowanej

w

nadnerczach

 Strukturami

mającymi

znaczną

przewagę

unerwienia współczul-nego
nad przywspółczulnym są
naczynia krwionośne

UKŁAD WSPÓŁCZULNY

 Toniczne

współczylne

unerwienie mięśni gładkich
dróg

oddecho-wych

u

człowieka jest bardzo słabo
zaznaczone. Znajdują się tu
jednak receptory dla NA
krążącej

we

krwi

a

produkowanej

w

nadnerczach

 Strukturami

mającymi

znaczną

przewagę

unerwienia współczul-nego
nad przywspółczulnym są
naczynia krwionośne

UKŁAD

PRZYWSPÓŁCZULNY

 Toniczne

przywspółczylne

uner-wienie mięśni gładkich
dróg

odde-chowych

u

człowieka

jest

bardzo

dobrze rozwinięte. Nerw
błędny

uczestniczy

w

regulacji

oporów

dróg

oddechowych

 Przywspółczulne unerwienie

na-czyń jest bardzo słabo
rozwinięte. Przywspółczulne
unerwienie mają naczynia
gruczołów

ślinowych

i

potowych, ciała jamiste,
naczynia oponowe mózgu,
ale nie jest to wpływ
toniczny

UKŁAD

PRZYWSPÓŁCZULNY

 Toniczne

przywspółczylne

uner-wienie mięśni gładkich
dróg

odde-chowych

u

człowieka

jest

bardzo

dobrze rozwinięte. Nerw
błędny

uczestniczy

w

regulacji

oporów

dróg

oddechowych

 Przywspółczulne unerwienie

na-czyń jest bardzo słabo
rozwinięte. Przywspółczulne
unerwienie mają naczynia
gruczołów

ślinowych

i

potowych, ciała jamiste,
naczynia oponowe mózgu,
ale nie jest to wpływ
toniczny