Akt – działanie, uczynek, czyn, czyli to, co

człowiek sprawia.

Etyka zawęża przedmiot swoich

zainteresowań do aktów moralnych.

Zagadnienie to przez wielu filozofów było
dyskutowane. Świadomy akt wyboru składa
się z:

1

Aktów rozumu

2

Aktów woli

3

Aktu władzy wykonawczej.



1. Spostrzeżenie dobra ze strony rozumu



2. Akt woli – pragnienie owego spostrzeżonego dobra



3. Rozpoznanie poprzez akt rozumu, że dobro to jest

osiągalne.



4. Zamierzenie woli do osiągnięcia tego dobra



5. Namysł – akt rozumu rozpoznający, co dla osiągnięcia

tego dobra jest konieczne.



6. Zgoda – wola ludzka odpowiada na ów namysł swego

rodzaju zgodą do zrealizowania owych środków.



7. Rozmysł – sąd rozumu, które ze środków są

najwłaściwsze do osiągnięcia owego rozpoznanego dobra.



8. Pod wpływem woli dokonuje się zastosowanie władz

wykonawczych.



9. Osiągniecie celu (dobra).

Zaznaczyć należy, że akt wyboru nie zawsze
dokonuje się według tego schematu.
Schemat ten prezentuje stan idealny
wyboru i wskazuje na wewnętrzną złożoność
oraz wzajemne przenikanie się rozumu i
woli, które nie zawsze bywa uświadomione.

Przez przeszkody aktu ludzkiego rozumiemy
ogół tych czynników, który oddziaływają na
określony akt ludzki i:



bądź utrudniają normalne funkcjonowanie
rozumu lub woli,



bądź całkowicie je uniemożliwiają.

Z moralnego punktu widzenia, nie wystarczy,
by akt był spowodowany przez człowieka.
Musi być to zawsze sprawczość rozumna,
świadoma, zakładająca udział rozumu i woli.
Tylko za takie akty z etycznego punktu
widzenia człowiek ponosi odpowiedzialność
moralną. A więc konsekwencją umniejszenia
dobrowolności aktu, jest umniejszenie
odpowiedzialności człowieka, za ów akt.

Wyróżnia się dwojakiego rodzaju przeszkody ograniczające

dobrowolność aktów ludzkich:

1. Przeszkody aktualne.
Związane one są z przejściowymi stanami psychicznym człowieka, które

po pewnym czasie przemijają.



- niewiedza



- uczucia



- strach



- przymus

2. Przeszkody habitualne.
Stanowią one trwały element psychofizycznej konstrukcji człowieka.

Paraliżują one bądź wolę, bądź zakłócają funkcjonowanie rozumu:



- fałszywe opinie



- nałogi



- choroby psychiczne

Niewiedza – czyli brak należytego poznania

określonego przedmiotu, czyli poznanie

wymaganego dla właściwej oceny moralnej danego

aktu. Wyróżnia się:

- niewiedzę niepokonalną – wtedy, gdy człowiek

żywi przekonanie o tym, iż właściwie poznał

przedmiot i co za tym idzie właściwie ocenia

moralność danego aktu. Nie ma też najmniejszych

podejrzeń, co do tego, ze się myli. I nic na to, ze się

myli nie wskazuje.

- niewiedzę pokonalną – wtedy, gdy człowiek

żywi uzasadnione wątpliwości, co do prawdziwości

swojego poznania i co do oceny wartości moralnej

aktu, ale nie stara się dociec prawdy, mimo, że nie

nastręczałoby mu to wielkich trudności.



W przypadku aktu dokonanego w niewiedzy

niepokonalnej, akt ten oceniać należy jako

niedobrowolny. Kto wiec strzela do człowieka, w pełnym,

uzasadnionym przekonaniu, iż strzela do zwierzęcia,

moralnie rzecz biorąc nie dopuścił się zabójstwa, mimo,

ze faktycznie pozbawił życia człowieka.



W przypadku aktu dokonanego w niewiedzy

pokonalnej możemy mówić o umniejszeniu

dobrowolności aktu, ale nie o całkowitym jej zniesieniu.

Sprawa się komplikuje, gdy mamy do czynienia z

niewiedzą z premedytacją. Niewiedza taka nie znosi i

nie umniejsza dobrowolności aktu i akt dokonany przy

takiej niewiedzy traktować należy jako całkowicie

dobrowolny, mimo, że był dokonany w stanie niewiedzy.

Uczucia – stanowią one bardzo obszerną

dziedzinę ludzkich przeżyć. Można je oznaczać

takimi słowami, jak: wzruszenie, afekt, emocja,

żądza, namiętność, pożądanie itd., nadając

każdemu z nich inne odcienie znaczeniowe.

 

Rola uczuć w życiu moralnym jest dwojaka:

- są one pomocą w spełnianiu aktów moralnych.
- są one przeszkodą w ich spełnianiu.

Wyróżnić można:

- Uczucia sfery pożądliwej

* pragnienie

* obawa

* radość

* smutek

 

- Uczucia sfery popędliwej

* zwątpienie (zniechęcenie)

* odwaga

* strach

* gniew

Zazwyczaj uczucia zmniejszają wolność
aktu, ale bywa i tak, że ją całkowicie znoszą,
w zależności od stopnia ich natężenia.
Niekiedy, bowiem bywa tak, że uczucia
występują w takim natężeniu, ze człowiek
nie zdaje sobie sprawy z tego, co czyni.

Strach – Strach jest uczuciem, które
wyróżnia się spośród innych uczuć w
analizowaniu moralności aktów człowieka.

Przez strach rozumiemy stan niepokoju
odczuwany przez władze zmysłowe
człowieka, a spowodowany przez zagrożenie
złem trudnym do uniknięcia.

W zależności od reakcji samego człowieka,
wyróżnia się:

- strach niepohamowany – taki, który
uniemożliwia całkowitą swobodę działania.
Strach ten całkowicie przekreśla
dobrowolność aktu moralnego.
- strach umiarkowany – zakłóca jedynie
działanie duchowych władz człowieka, ale
nie pozbawia go zdolności rozumowania i
działania. Strach ten umniejsza jedynie
dobrowolność aktu moralnego.

Przymus – Przymus, gwałt, zachodzi wtedy,
kiedy dana osoba spełnia określoną
czynność pod fizycznym naciskiem, ze
strony innej osoby, ale wbrew własnej woli.
Przymus może być:
- bezwzględny – ten znosi dobrowolność
aktu.
- względny – jedynie zmniejsza
dobrowolność aktu.

1. Błędne opinie i uprzedzenia – silne przekonania umysłowe niezgodne z obiektywna
prawdą moralną a wykształcone pod wpływem wychowania, czy też wpływu środowiska.
 
2. Wrodzone skłonności i nałogi – wyrażają się w fizycznej lub psychicznej konstytucji
człowieka do swego rodzaju pociągu do wykonywania określonych czynności.
 
3. Choroby psychiczne – występują wtedy, kiedy człowiek na skutek niezdolności
poznawczej lub emocjonalnej nie jest przystosowany do spełniania elementarnych zadań
życiowych.
- Upośledzenia umysłowe
- Syndromy mózgowe – spowodowane przez uszkodzenia mózgu
- Psychozy psychogenne – schizofrenia, paranoja, często przebiegają z urojeniami
- Zaburzenia psychosomatyczne
- Psychoneurozy – neurastenia, hipochondria, histeria, neurozy lękowe
- Zaburzenia osobowości – niezdolność przystosowania się człowieka do otoczenia
 
Niektóre ze stanów psychopatologicznych całkowicie znoszą dobrowolność działania
ludzkiego.