Systemy władzy
w Europie XIX i XX w.

1. System liberalny
2. System autorytarny i postabsolutny (XIX w.)
3. Demokratyzacja władzy i system demokratyczny
4. System autorytarny (XX w.)
5. System totalitarny

Liberalny system władzy

Liberalny system władzy



Początki liberalizmu i jego zasięg



Cechy państwa w doktrynie liberalnej:

- znaczenie wolności
- porządek państwa (umowa społeczna)
- zadania państwa
- rządy klasy średniej
- konstytucja jako podstawa ustroju

państwa



System parlamentarno-gabinetowy



System monarchiczno-parlamentarny

Liberalny system władzy

konstytucja jako podstawa ustroju



pochodzenie terminu
„konstytucja”: od łac.
„constituere”



znaczenia terminu
„konstytucja”:

- konstytucja pisana

(formalna)

- konstytucja

materialna

- konstytucja

rzeczywista



konstytucja formalna

- budowa konstytucji
- systematyka

konstytucji

- treść konstytucji
- sposób powstania

(uchwalenie,
oktrojowanie)

- sposób zmiany

konstytucji
(konstytucje sztywne i
elastyczne)



konstytucja
materialna -
angielska



źródła prawa
tworzące angielską
konstytucję:

- prawo zwyczajowe
- orzecznictwo sądów
- konwenanse

konstytucyjne

- prawo pisane

prawo pisane

- Wielka Karta Wolności (1215)
- Petycja o prawa (1628)
- Habeas Corpus Act (1679)
- Bill o prawach (1689)
- Ustawa sukcesyjna (1701)
- Ustawa o Parlamencie (1911)
- Ustawa o Izbie Lordów (1958,

1999)

- Ustawa o ministrach Korony

(1937, 1964)

- Ustawy dot. prawa wyborczego
- Ustawy dot. struktury

Zjednoczonego Królestwa
Wielkiej Brytanii i Irlandii
Północnej

Liberalny system władzy

konstytucja jako podstawa ustroju

Liberalny system władzy

System parlamentarno-gabinetowy (na przykładzie
Anglii)



Początek kształtowania się rządów
parlamentarnych



Ewolucja systemu parlamentarnego na
przestrzeni XVII-XX wieku



Mechanizm rządów parlamentarno-
gabinetowych na przykładzie angielskiego
systemu dwupartyjnego (torysi-wigowie,
Partia Konserwatywna-Partia Liberalna,
Partia Konserwatywna-Partia Pracy)

Liberalny system władzy

system monarchiczno-parlamentarny (na
przykładzie Francji 1814-1830)



Deklaracja praw człowieka i obywatela z 1814 r.

- zasady ustroju politycznego
- zasady ustroju społecznego



Konstytucja z 1814 r. – tzw. Karta Ludwika XVIII

- pozycja króla
- ministrowie
- władza ustawodawcza

System autorytarny i
postabsolutny (XIX w.)

System autorytarny i
postabsolutny (XIX w.)



Wspólne cechy autorytaryzmu XIX-wiecznego i postabsolutyzmu



Autorytaryzm (na przykładzie reżimu napoleońskiego)



Postabsolutyzm (na przykładzie państw Europy Środkowo-Wschodniej)

System autorytarny

na przykładzie Francji (1799-1814/1815)



ogólne cechy państwa



system pozorów ustrojowych:

- pozór demokracji
- fikcja parlamentaryzmu
- fikcja kolegialności
- fikcja republikanizmu (do 1804 r.)



inne reformy i zmiany w organizacji
państwa

System postabsolutny

na przykładzie Rosji, Austrii i Prus



absolutyzm w fazie schyłkowej i
początek postabsolutyzmu



organizacja państwa

- konstytucje oktrojowane

- władza wykonawcza
- władza ustawodawcza
- prawa obywatelskie

Demokratyzacja władzy i
system demokratyczny

Standardy demokratyzacji i
jej uwarunkowania



narodziny teorii demokracji (koniec
XVIII w. we Francji)



rozwój teorii demokracji w XIX w. w
Europie i Stanach Zjednoczonych
(demokracja zjawiskiem
stopniowalnym)



najważniejsze postulaty
demokratów:

- wolność
- równość praw (praw człowieka i

praw obywatela)

Demokratyzacja wg
modelu francuskiego



Konstytucja III Republiki z 1875 r.



Prezydent Republiki



Ministrowie



Parlament (Zgromadzenie Narodowe: Senat i Izba
Deputowanych)



Praktyka konstytucyjna III Republiki i jej wpływ na
konstytucjonalizm europejski

Demokratyzacja wg modelu
angielskiego



Reformy prawa wyborczego (od 1832-
1928 r.)



Ograniczanie praw ustawodawczych
niedemokratycznej Izby Lordów (1911 r.)



Rozwój partii politycznych



Reformy socjalne

Postęp i kryzys demokracji
w Europie po 1918 r.



Postęp demokracji po I wojnie światowej



Przyczyny nietrwałości demokracji w
okresie międzywojennym:

- wysokie oczekiwania społeczne
- ciężkie kryzysy ekonomiczne
- konflikty narodowościowe
- poczucie krzywdy wywołane „ładem

wersalskim”

- nieudolność elit władzy
- ideowy zamęt

System demokratyczny w Polsce
w latach 1921-1926

Treść konstytucji marcowej (17 marca 1921)



GENEZA I UCHWALENIE
KONSTYTUCJI



ZASADY USTROJU
POLITYCZNEGO

- ciągłości państwa polskiego
- republikańskiej formy ustroju

politycznego

- zwierzchnictwa narodu
- demokracji reprezentacyjnej
- podziału władzy
- systemu rządów

parlamentarnych

- państwa liberalnego
- jednolitości państwa



SEJM I SENAT

- kwestie organizacyjne (skład,

wybór, kadencja, status posłów
i senatorów, połączone izby,
marszałkowie)

- kompetencje: ustawodawcze,

ustrojodawcze, elekcyjne,
kontrolne



PREZYDENT

- wybór
- kompetencje i pozycja w państwie
- odpowiedzialność



RADA MINISTRÓW (RZĄD)

- powoływanie
- kompetencje
- odpowiedzialność rządu i ministrów

System demokratyczny w Polsce
w latach 1921-1926

Treść konstytucji marcowej (17 marca 1921)



TERENOWA ADMINISTRACJA
PAŃSTWOWA

- podział administracyjny kraju
- zasady ustroju administracji państwowej

(zas. dekoncentracji, zas. zespolenia,
zas. udziału obywateli)



AUTONOMIA I SAMORZĄD

- pojęcie
- rodzaje samorządu (terytorialny,

związków wyznaniowych,
gospodarczy)



SĄDOWNICTWO



PRAWA I OBOWIĄZKI OBYWATELI

- prawa obywatelskie (polityczne,

obywatelskie, społeczne,
wolnościowe)

- obowiązki obywatelskie



DOMINACJA WŁADZY
USTAWODAWCZEJ NAD
WYKONAWCZĄ



PRAKTYKA RZĄDÓW
PARLAMENTARNYCH W
LATACH 1921-1926

System autorytarny (XX w.)



Postęp autorytaryzmu w Europie



Cechy autorytaryzmu

Autorytaryzm w Polsce (1926-
1939)



Znaczenie zamachu majowego



Nowela sierpniowa (2 sierpnia 1926)



System rządów i praktyka poza i anty-
konstytucyjna w latach 1926-1935

Autorytaryzm w Polsce

Treść konstytucji kwietniowej (23 kwietnia
1935)



UCHWALENIE KONSTYTUCJI



ZASADY NACZELNE
KONSTYTUCJI



OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA
KONSTYTUCJI



STANOWISKO PRAWNE
OBYWATELI



PREZYDENT

- wybór prezydenta
- kompetencje (prerogatywy, uprawnienia

wymagające kontrasygnaty,
uprawnienia prawodawcze,
uprawnienia w stosunku do rządu)



SEJM I SENAT

- wybory do sejmu i senatu
- funkcje sejmu
- funkcje senatu



RADA MINISTRÓW (RZĄD)

- powoływanie
- kompetencje
- odpowiedzialność

System totalitarny



Termin „totalitaryzm”



Cechy systemu totalitarnego



Typy totalitaryzmu

- faszyzm włoski

- nazizm niemiecki

- komunizm radziecki