Infrastruktura logistyczna. Rynki hurtowe. Giełdy.

Prof. SGGW dr hab. Wacław Szymanowski

Krasnodębska Marta

Matulka Małgorzata

Mroczka Agnieszka

Popis Karolina

12.11.2009 r. Warszawa

Charakterystyka giełd

towarowych

Plan wystąpienia

1. Cel i zakres pracy

2. Krótka historia giełd towarowych

3. Definicje

4. Podział giełd towarowych wg różnych
kryteriów

5. Cechy giełd towarowych i charakterystyka
ich uczestników

6. Transakcje giełdowe

7. Rola giełd towarowych

8. Przykłady

9. Bibliografia

1. Cel i zakres pracy

Celem pracy jest charakterystyka giełd towarowych jako

jednego z istniejących kanałów dystrybucji i
jednocześnie rynku formalnego na którym transakcje
kupna-sprzedaży odbywają się w określonym czasie.

Zakres pracy obejmuje ogólną charakterystykę giełd

towarowych począwszy od historii, przez pojęcia
związane z tematem po przykłady istniejących w Polsce
giełd towarowych. Podano również przykłady dwóch
istniejących w Polsce rynków hurtowych.

2. Krótka historia giełd towarowych

Potrzeba wymiany towarów między ich posiadaczami lub
producentami (już w starożytności) przejawiała się dążeniem
do wspólnych spotkań i usprawnienia procesu wymiany –
przyczyna powstania targów i jarmarków.

Przedgiełdowe instytucje handlowe (targi, jarmarki) przeszły 3
etapy, dzięki którym przekształciły się w giełdy towarowe:

ETAP I – sprzedawanie większych partii towaru bez
prezentowania go w całości nabywcy

ETAP II – wprowadzenie pośredników

ETAP III – wprowadzenie różnorodnych terminów i form
płatności

2. Krótka historia giełd towarowych

Najstarsze giełdy towarowe na świecie:

• XVI w. – Atwerpia, Lyon, Amsterdam
• 1536 r. – Londyn
• 1724 r. – Paryż
• 1740 r. – Berlin
•1771 r. – Wiedeń

Dynamiczny rozwój giełd przypada na drugą połowę XIX
w. oraz na wiek XX. W 1848 r. powstała największa
obecnie na świecie giełda - Chicago Board of Trade
(CBOT), która przyczynia się do rozwoju transakcji
terminowych w późniejszych latach.

2. Krótka historia giełd towarowych

Pierwowzorami dla rozwoju polskich targów i jarmarków, a
następnie giełd były instytucje ukształtowane wcześniej w
Europie Zachodniej, zwłaszcza w Niemczech i Niderlandach.

W 1809 r. nastąpiło oficjalne ustanowienie giełdy jako
instytucji w Polsce, natomiast początek praktycznego
funkcjonowania przypada na 1817 r. (powołana giełda w
Warszawie). W XIX w. powstały kolejne giełdy w Krakowie,
we Lwowie i Wrocławiu. Władze powojennej Polski
doprowadziły do likwidacji giełd towarowych, a dopiero po
1990 r. zaczęły się one na nowo dynamicznie rozwijać.

3. Definicje

Giełda towarowa to miejsce spotkań sprzedających z kupującymi
[Urban i Olszańska za Bliźniak i Gontarski]

Giełda towarowa – rynek formalny, na którym w określonym
czasie i miejscu dochodzi do przeciwstawienia podaży i popytu
oraz kupna i sprzedaży towarów masowych, wysoce
ujednoliconych pod względem jakości. Rynek ten ogłasza
kształtujące się na nim ceny [Urban i Olszańska za Zieleniewski i
Szczypiorski]

Przedmiotowa definicja giełdy towarowej – zespół osób,
urządzeń i środków technicznych zapewniający wszystkim
uczestnikom obrotu jednakowe warunki zawierania transakcji oraz
jednakowy dostęp w tym samym czasie do informacji rynkowych ,
a w szczególności informacji o kursach i cenach towarów
giełdowych oraz o obrotach towarami giełdowymi [Ustawa z dnia
26 października 2000 r.]

Giełdy sklasyfikowane są pod względem:
1.Przedmiotu obrotu − giełdy towarowe, giełdy usług,
giełdy papierów wartościowych, giełdy towarowo −
pieniężne.
2.Skali działania − giełdy ogólnoświatowe, giełdy
regionalne, giełdy lokalne.
3.Formy prawnej – giełdy korporacyjne, giełdy
organizowane przez państwo.
4.Charakteru operacji – giełdy otwarte i zamknięte,
giełdy uniwersalne, giełdy wyspecjalizowane.
5.Przedmiotu transakcji – giełdy towarowe, giełdy
usług, giełdy finansowe.

4. Podział giełd towarowych wg różnych
kryteriów

Sprawne funkcjonowanie giełd wiąże się z:

•wyborem towarów giełdowych,

•doborem uczestników giełdy i określeniem ich
uprawnień,

•określeniem zasad dokonywania transakcji,
współdziałaniem z instytucjami wspomagającymi
(izby rozrachunkowe, domy składowe).

5. Cechy giełd towarowych i charakterystyka ich

uczestników

Towary dopuszczone na giełdę towarową musza:
• być masowe (pod względem popytu i podaży),
• być jednorodne (ze względu na standardy

jakościowe),

• być trwałe (owoce i warzywa nie mogą być),
• ich podaż musi być większa niż popyt,
• podaż i popyt muszą być rozproszone,
• dotyczyć rynków o niepewnej wielkości popytu i

podaży.

5. Cechy giełd towarowych i charakterystyka ich

uczestników

Cechy giełdy towarowej:
• Forma prawna – stowarzyszenie kupców, spółki akcyjne.
• Infrastruktura techniczna – sala sesyjna, łącza

telekomunikacyjne i teleinformatyczne.

• Sposób zawierania transakcji – postępowanie ofertowe

bez obecności towaru, publiczne licytowanie ceny.

• Cel zawarcia transakcji – Spekulacja w celach

zarobkowych bez fizycznej dostawy towaru,
zabezpieczenie ceny w przyszłych dostawach (rynek
terminowy), fizyczna dostawa towaru (rynek gotówkowy).

• Uregulowania prawne – ogólne prawodawstwo

państwowe oraz regulacje ustawowe, wewnętrzne
regulaminy oferowania towaru i zawierania transakcji.

• Uczestnicy – maklerzy.

5. Cechy giełd towarowych i charakterystyka ich

uczestników

Osobami, które bezpośrednio angażują się w pracę giełdy

są:

- członkowie giełdy,
- maklerzy (dealerzy, brokerzy),
- goście giełdy.

Agenci i brokerzy są to niezależni pośrednicy hurtowi
(osoby, instytucje) zobowiązani umową do negocjowania
warunków kupna - sprzedaży określonych produktów
lub do zawierania transakcji w imieniu oraz na rachunek
reprezentowanej osoby prawnej lub fizycznej.

5. Cechy giełd towarowych i charakterystyka ich

uczestników

Agenci różnią się przede wszystkim:
- rodzajem świadczonych usług,
- terytorialnym zasięgiem działania,
- liczba reprezentowanych przedsiębiorstw,
- kwalifikacjami.

5. Cechy giełd towarowych i charakterystyka ich

uczestników

Cechy agentów i brokerów:
• nie uczestniczą w przenoszeniu prawa własności

produktów (nie staja się właścicielami produktów),

• realizują funkcje służące głównie nawiązywaniu

kontaktów handlowych, komunikowaniu się oraz
uzgadnianiu warunków transakcji między
wytwórcami a detalistami,

• otrzymują wynagrodzenie od angażującej ich

strony.

5. Cechy giełd towarowych i charakterystyka ich

uczestników

Przydatność agentów dla producenta:
• Ułatwiają producentom nawiązywanie kontaktów

handlowych, penetrację rynku, wejście na nowe
segmenty rynku.

• Zwiększają zbyt produktów, ponieważ prowadzą znacznie

szerszy od producenta asortyment i stwarzają szansę na
sprzedaż jego produktów detaliście kupującemu inne
produkty (nie dotyczy agentów wyłącznych).

• Pobierają prowizje znacznie niższe od marż hurtowych

czy kosztów dystrybucji bezpośredniej, inkasują je
dopiero po zawarciu transakcji , często przy rozliczeniach
godzą się na ustępstwa i obniżkę prowizji.

5. Cechy giełd towarowych i charakterystyka ich

uczestników

Przydatność agentów dla detalisty:
• umożliwiają detalistom zapoznanie się z ofertą

producenta w dogodnym dla nich miejscu (w ich
biurze, sklepie), przez co oszczędzają ich czas i
zmniejszają koszty zakupu.

• ułatwiają prowadzenie negocjacji i ustalenie

warunków transakcji dotyczących ilości towarów,
terminów dostaw, cen i form płatności.

• często oferują komisową formę sprzedaży,

zwłaszcza nowych produktów.

5. Cechy giełd towarowych i charakterystyka ich

uczestników

Źródło: Drewiński M. (1997): Giełdy towarowe. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,

Warszawa.

6. Transakcje giełdowe

6. Transakcje giełdowe

Wg Urban i Olszańskiej [1999] transakcja giełdowa to
sformalizowana umowa kupna-sprzedaży towaru
będącego przedmiotem obrotu giełdowego, zawarta na
giełdzie w czasie przewidzianym na dokonanie takiej
transakcji.

Podział transakcji ze względu na sposób rozumienia
obowiązków przez strony zawierające transakcję oraz
sposób i skutki jej realizacji:

1.rzeczywiste

2.nierzeczywiste

6. Transakcje giełdowe

1. Rzeczywiste czyli typu towar za pieniądz – celem ich

zawierania jest rzeczywiste przeniesienie własności
towaru w zamian za ustalony ekwiwalent pieniężny.
Warunki realizacji kontraktu mają charakter
negocjacyjny.

a) natychmiastowe -

towar znajdujący się w składzie

giełdowym po zawarciu umowy zostaje wydany
kupującemu.

b) dostawcze (forward)

• transakcje na załadowanie
• transakcje na dostawę
• transakcje na towar w drodze

6. Transakcje giełdowe

Transakcje dostawcze - FORWARD – polegają na tym,
że wszystkie warunki transakcji (w szczególności cena)
są uzgadniane w momencie jej zawierania. Transakcja
jest realizowana w ściśle określonym czasie np. za
miesiąc.

Ten typ transakcji może funkcjonować na giełdach
towarowych, a także w obrocie pozagiełdowym.

6. Transakcje giełdowe

2. Nierzeczywiste czyli niematerialne lub papierowe –

najczęściej nie powodują fizycznego przemieszczenia
towaru. Są to więc transakcje spekulacyjne
zawierane na giełdzie. Wszystkie warunki kontraktu
są z góry ustalone. Negocjacji podlega jedynie cena
kontraktu lub wartość premii.

a) terminowe (futures)

b) opcyjne

Kontrakt terminowy FUTURES - powstałe w wyniku zawarcia
transakcji giełdowej zobowiązanie między sprzedającym
i kupującym o dostarczenie lub przyjęcie towaru. Ilość, jakość,
czas dostawy, miejsce dostawy są zgodne z przyjętymi przez
giełdę standardami, a cena jest negocjowana pomiędzy
stronami.

Sprzedający i kupujący kontrakt terminowy może podczas

sesji giełdowej anulować wcześniej zawarte przez siebie

transakcje poprzez zawarcie transakcji odwrotnej.

Zdecydowana większość transakcji futures nie prowadzi do
rzeczywistej dostawy waloru pierwotnego. Pozycje zajmowane
w tych kontraktach są zamykane, zanim osiągnięty zostanie
termin realizacji. Wykonanie transakcji terminowej następuje
nie przez dostawę towaru, ale w drodze rozliczenia różnic cen
między kontrahentami.

6. Transakcje giełdowe

6. Transakcje giełdowe

Różnice między kontraktami typu FUTURES i FORWARD

.

FORWARD

FUTURES

Kontakty są zawierane na giełdzie

towarowej lub w obrocie pozagiełdowym

Kontakty musza być zawierane na giełdzie

towarowej

Obie strony negocjują ilość, termin dostawy

i inne warunki

Kontakt standaryzowany. Tylko cena jest

uzgadniana

Termin dostawy określony na konkretny

dzień

Termin realizacji określony na konkretny

miesiąc

Kontrakty są z zasady realizowane

Kontrakty mają zwykle charakter

transakcji nierzeczywistych

Nie ma formalnie instytucji gwarantującej

wykonanie umowy

Rozliczanie kontraktów za pośrednictwem

izby rozliczeniowej

Nie wymagane są zabezpieczenia

finansowe transakcji

Wymagane jest wpłacenie wadium

Zerwanie kontraktu jest obwarowane

wieloma warunkami

Kontrakt można bardzo łatwo i szybko

zamknąć

Źródło: Urban S., Olszańska A. (1999): Zorganizowane rynki towarowe. Giełdy towarowe, aukcje,
centra handlu hurtowego, targi i wystawy. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara
Langego, Wrocław.

7. Rola giełd towarowych

W krajach rozwijających gospodarkę wolnorynkową giełdy
towarowe:

•ułatwiają łączenie kupujących i sprzedających w celu zawarcia
transakcji,

•są miejscem tworzenia się ceny towarów w wyniku
nieskrępowanego funkcjonowania praw rynkowych, stanowią
ważne źródło informacji rynkowych,

•zwiększają płynność obrotów towarowych na rynku,
•wymuszają standaryzację towarów wśród producentów i
przetwórców,

•są miejscem zabezpieczenia ceny towarów w przyszłych
okresach,

•stymulują rozwój całego systemu giełdowego.

7. Rola giełd towarowych

Do zadań giełdy towarowej w jej klasycznym pojęciu, należy:

•zapewnienie stosownych regulacji rynków tak, by ich uczestnicy mogli
korzystać

z

udogodnień

w

prowadzeniu

handlu

terminowego

poszczególnymi towarami,

•ustanowienie zasad rzetelności i uczciwości kupieckiego postępowania
uczestników obrotu,

•określenie jednolitych wielkości kontraktów dla towarów giełdowych,
•sankcjonowanie tworzących się, zgodnych z prawem zwyczajów
handlowych dotyczących ustalenia jakości, czasu i miejsca dostawy oraz
warunków płatności,

•zbieranie informacji cenowych i udostępnianie ich uczestnikom obrotu oraz
szerszym kręgom zainteresowanych,

•wprowadzenie mechanizmów rozstrzygania sporów między uczestnikami,
•zapewnienie

zorganizowanego

miejsca

rynkowi

terminowemu

i

gotówkowemu oraz ustalenie stałego czasu zawierania na nich transakcji.

8. Przykłady

• W Polsce, towarowe giełdy rolne istnieją od kilku lat.

Wśród polskich giełd rolnych pionierską odgrywa
Giełda Poznańska, będąca największą i
najskuteczniejszą instytucją.

• W Polsce mianem „giełda” określa się potocznie rynki

hurtowe, których specyfiką jest obecność towaru w
miejscu jego zakupu. Przykładami takich
zorganizowanych rynków są: „Giełda Kaliska” oraz
Podlaskie Centrum Rolno-Towarowe S.A. w
Białymstoku.

8. Przykłady

Giełda Poznańska SA.
Powstała w lipcu 1991 roku jako spółka akcyjna, a jej

głównymi założycielami są przedsiębiorstwa
związane bezpośrednio z rynkiem rolno-spożywczym
m.in. Wielkopolska Fundacja Żywnościowa, Agencja
Rynku Rolnego, Gospodarczy Bank Wielkopolski,
Bank Rozwoju Cukrownictwa i Rolniczo-Przemysłowa
Izba Gospodarcza.

Giełda Poznańska zajmuje się przede wszystkim

organizacją handlu giełdowego i tworzeniem
podstaw organizacyjno-prawnych dla prawidłowego
funkcjonowania i rozwoju rynku.

8. Przykłady

• W pierwszych latach istnienia obrót na Giełdzie

Poznańskiej koncentrował się wyłącznie na
transakcjach gotówkowych-rzeczywistych których
celem jest fizyczna dostawa towaru do klienta.
Wynikało to z niskiego poziomu rozwoju
ówczesnego rynku, a także potrzeby przygotowania
jego uczestników do zasad obrotu giełdowego.

• W późniejszym okresie podjęto działania w

kierunku wprowadzenia transakcji opcyjnych oraz
terminowych kontraktów forward, a następnie
futures.

8. Przykłady

Obecnie na Giełdzie Poznańskiej realizowane są

następujące transakcje:

• kasowe (odbiór i płatność w ciągu 2 dni roboczych

od zawarcia transakcji )

• sukcesywne (odbiór towaru i płatność do 30 dni

od zawarcia transakcji)

• natychmiastowe (płatność w dniu odbioru towaru,

ale nie później niż 30 dnia od zawarcia transakcji)

• terminowe (forward) realizowane są w okresie od

31 dni do 12 miesięcy i umożliwiają uczynienie
przedmiotem transakcji surowca rolnego jeszcze
nie wyprodukowanego.

8.Przykłady

• Giełda Poznańska jako pierwsza w kraju

wprowadziła do obrotu opcje towarowe. „Są to

transakcje, w których następuj obrót niefizycznym

towarem, lecz możliwością zakupu tego towaru, co

zwiększa stabilność gospodarczą.”

• Opcje towarowe były pierwszym etapem w drodze

do wprowadzenia kontraktów terminowych

przyszłościowych „futures”, przygotowującym

uczestników rynku do zmiany sposobu myślenia o

giełdzie towarowej, jako o miejscu transferu ryzyka

niekorzystnej zmiany ceny, a nie tylko kupna i

sprzedaży fizycznego towaru. Na początku roku

1998 Zarząd GP podjął decyzję o uruchomieniu

pierwszego w historii gospodarczej Polski rynku

terminowego przyszłościowego na towary rolne.

Giełda Poznańska stała się pierwszą w kraju

towarową giełdą terminową

8.Przykłady

Towarami będącymi przedmiotem najbardziej ożywionego

handlu giełdowego są:

• zboża: pszenica, kukurydza, jęczmień, owies, żyto, ryż
• cukier
• towary pochodzenia zwierzęcego: bydło żywe i prosięta,

bydło tuczone, tusze wołowe i wieprzowe, brojlery, jaja,
wełna

• pasze
• tłuszcze

8. Przykłady

Od początku istnienia Giełdy Poznańskiej są opracowywane i

wdrażane systemy zabezpieczeń, które pozwalają
uczestnikom obrotu towarowego nie tylko na bezpieczne
realizowanie transakcji ale przede wszystkim na wykluczenie
ryzyka związanego ze zmiennymi warunkami
makroekonomicznymi. Zabezpieczające mechanizmy giełdowe
są wykorzystywane zarówno przez producentów rolnych,
przetwórców jak i handlowców. Zabezpieczanie ciągłości
produkcji i sposobność jej planowania, oraz zabezpieczanie
przed niekorzystną zmianą cen są realizowane dzięki umowom
kontraktacyjnym (forward) i kontraktom opcyjnym.
Zabezpieczenie zobowiązania płatniczego w obrocie towarami
odbywa się za pomocą depozytowego konta Giełdy
Poznańskiej, dzięki wdrażanemu projektowi powiernika
płatności.

8. Przykłady

Giełda Poznańska prowadzi również działalność

popularyzatorską oraz edukacyjną i w tym celu
stworzyła wraz z Wielkopolską Fundacją
Żywnościową, Centrum Kształcenia Maklerów Giełd
Towarowych. Giełda uczestniczy również w
tworzeniu nowych struktur rynku rolnego, tj. Grup
Marketingowych i Terminowych Biur Przyjmowania
Zleceń. Giełda jest czołowym założycielem
Assciation of Futures Markets z siedzibą w
Budapeszcie, do którego należy 13 światowych
giełd terminowych.

8. Przykłady

Giełda Kaliska

• Rolno Spożywczy Rynek Hurtowy „Giełda Kaliska” Sp.

z o.o. powstała 29.05.1996 r.
Giełda Kaliska położona jest w centrum zagłębia
owocowo-warzywnego południowej wielkopolski.

• Zaopatruje w warzywa i owoce wiele regionów kraju,

obejmuje zasięgiem  ościenne
województwa promując wśród
rolników zasady nowoczesnej
produkcji, przechowania i
hurtowego obrotu płodami rolnymi.

8. Przykłady

Podlaskie Centrum Rolno-Towarowe S.A. w

Białymstoku

• zostało utworzone w ramach rządowego "Programu

Budowy Sieci Rynków Hurtowych i Giełd Rolnych",
mającego na celu usprawnienie obrotu hurtowego i
dostosowanie go do rozwiązań europejskich.

• Spółka zarejestrowana została w Sądzie

Rejonowym Sądzie Gospodarczym w Białymstoku
XII Wydziale Gospodarczym Krajowego Rejestru
Sądowego

• Kapitał zakładowy wynosi 11.115.060 zł

8. Przykłady

Głównymi akcjonariuszami Centrum są:
• Podlaskie Towarzystwo Finansowo - Inwestycyjne Sp.

z o.o.,

• Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w

Warszawie,

• Bank Gospodarstwa Krajowego.

Głównym przedmiotem działalności Spółki jest

zarządzanie i prowadzenie rynku hurtowego, na
którym dokonywany jest obrót produktami rolno-
spożywczymi oraz wynajem i dzierżawa powierzchni
handlowej i magazynowej

8. Przykłady

Asortyment towarów dostępnych na rynku
• warzywa
• owoce krajowe i z importu
• artykuły spożywcze
• nabiał
• drób, jaja
• wędliny
• produkty mięsne
• opakowania dla przemysłu spożywczego i gastronomii
• artykuły ogrodnicze, sadzonki, kwiaty doniczkowe itp.
• chemia gospodarcza .

9. Bibliografia

1. Czubała A. (1996): Dystrybucja produktów. Polskie Wydawnictwo

Ekonomiczne, Warszawa.

2. Drewiński M. (1997): Giełdy towarowe. Polskie Wydawnictwo

Ekonomiczne, Warszawa.

3. Krawiec B., Krawiec M. (2002): Operacje na giełdach towarowych w

Polsce. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

4. Szymanowski W. (2006): Łańcuchy i sieci dostaw żywności w Polsce i w

wybranych krajach europejskich - ewolucje i przykłady zastosowań
technologii informacyjnych. Warszawa : Wydawnictwa Uczelniane
Wyższej Szkoły Handlu i Finansów Międzynarodowych im. Fryderyka
Skarbka, Warszawa.

5. Urban S., Olszańska A. (1999): Zorganizowane rynki towarowe. Giełdy

towarowe, aukcje, centra handlu hurtowego, targi i wystawy.
Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław.

6. www.bossa.pl

Dziękuję za uwagę

Prof. SGGW dr hab. Wacław Szymanowski