Fizjologia układu
pokarmowego
Prawidłowe żywienie
zaspokaja potrzeby
organizmu pod względem kalorycznym, jakościowym i
ilościowym składników odżywczych
Równowaga energetyczna
Dobowy bilans energii wprowadzonej = energii
zużytej
Fizjologia układu pokarmowego
Składniki odżywcze:
- budulcowe (białka, składniki mineralne, woda)
- energetyczne (tłuszcze, węglowodany)
- regulujące (witaminy, składniki mineralne)
Biologiczny równoważnik energetyczny – kalorie przyswajalne
(kalorie netto)
- Białka 4,0 kcal
- Węglowodany 4,0 kcal
- Tłuszcze 9,0 kcal
Fizjologia układu pokarmowego
Podstawowa przemiana materii
/PPM/
Najmniejsze nasilenie przemian biochemicznych
dostarczających organizmowi tylko tyle energii, ile potrzeba do
zachowania go przy życiu w spoczynku – zachowania
podstawowych czynności życiowych
U dorosłych wynosi ok. 1 kcal/kg m.c/godz czyli
ok. 1600-1800 kcal/dobę
PPM zależy od:
wieku, płci, masy ciała, wzrostu, stopnia aktywności
poszczególnych narządów, funkcjonowania hormonów (hh.
tarczycy, katecholaminy), stanu układu nerwowego,
odżywienia, temp. ciała
Fizjologia układu pokarmowego
Całkowita przemiana materii
/CPM/
Poziom przemian, który występuje w codziennych
warunkach bytowych
CPM zależy od:
Stopnia aktywności fizycznej, klimatu i środowiska, składu
przyjmowanych pokarmów
Fizjologia układu pokarmowego
Prawidłowe żywienie
Węglowodany
60%
Tłuszcze
25%
Białka
15%
Fizjologia układu pokarmowego
Białka:
-
związki zbudowane z aminokwasów endogennych i egzogennych
- podstawowy składnik żywych tkanek, składnik budulcowy, enzymów,
związki przenoszące i wiążące tlen (hemoglobina, mioglobina), białka
jąder
komórkowych (histony), uczestniczą w homeostazie kwasowo-
zasadowej,
utrzymują ciśnienie onkotyczne we krwi (albuminy), transportują
związki
lipidowe, witaminy, hormony (alfa i beta-globuliny)
- 4,0 kcal/g
Fizjologia układu pokarmowego
Fizjologia układu pokarmowego
- Powinny pokrywać ok. 15% dziennego zapotrzebowania
energetycznego.
Połowa dostarczanych białek powinna być pochodzenia
zwierzęcego
(mięso, ryby, mleko, jajka – ich białko, w odróżnieniu od roślinnego
zawiera odpowiedni dowóz niezbędnych aminokwasów –
histydyny,
izoleucyny, metioniny, argnininy, tryptofanu)
- Zapotrzebowanie ok. 1g/kg mc./ dobę - zwiększone w okresie
ciąży,
laktacji, dojrzewania
Białka cd:
Fizjologia układu pokarmowego
Tłuszcze:
- dostarczają związków wysokoenergetycznych
- transportują witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K)
- składniki struktur komórkowych (fosfolipidy)
- stanowią niezbędny składnik komórek nerwowych (sfingolipiny)
-cholesterol jest produktem wyjściowym do produkcji hormonów i
kw. żółciowych
- 9,0 kcal/g
Dzienne zapotrzebowanie: 25-30%, natomiast 10% powinny
stanowić
tłuszcze nienasycone
Fizjologia układu pokarmowego
Węglowodany:
-
cukry proste (glukoza, fruktoza), dwucukry (sacharoza), wielkocukry
(skrobia, glikogen, celuloza)
- są głównym, najtańszym i najłatwiej dostępnym źródłem energii,
służącej
przede wszystkim do utrzymywania stałej ciepłoty ciała, pracy
narządów
wewnętrznych oraz do wykonywania pracy fizycznej.
- glukoza jako główne źródło energii dla komórek nerwowych,
erytrocytów,
komórek rdzenia nerki
- pozwalają na oszczędną gospodarkę białkami i tłuszczami,
Dzienne zapotrzebowanie ok. 60%
Fizjologia układu pokarmowego
Węglowodany:
- 4,0 kcal/g
- sprzyjają wydzielaniu insuliny, która jest niezbędna do transportu
aminokwasów i glukozy do krwi i mięśni. Dzięki insulinie
zawdzięczamy
zwiększone wchłanianie aminokwasów przez mięśnie i
zdecydowany wzrost
syntezy białek
- odpowiadają za wytwarzanie glikogenu (mięśnie i wątroba),
zużywanego
podczas intensywnego wysiłku fizycznego
Fizjologia układu pokarmowego
Witaminy:
Rozpuszczalne w tłuszczach Rozpuszczalne w wodzie
A, D, E, K B1, B2, B5, B6, B12, C, wit. PP
kw. Foliowy (folacyna), wit. H (biocyna)
Nie są źródłem energii ani strukturalnymi składnikami tkanek,
niezbędne jednak dla wzrostu i rozwoju organizmu oraz prawidłowego
przebiegu procesów metabolicznych.
Mają różny mechanizm działania jednak wszystkie wpływają w
sposób bezpośredni lub pośredni na komórkowe procesy
metaboliczne, najczęściej jako koenzymy lub biologiczne aktywne
składniki o charakterze hormonów.
Fizjologia układu pokarmowego
Witaminy rozpuszczalne w
tłuszczach:
Witamina A (Retinol), Prowitamina A (B-Karoten)
Funkcje: składnik barwnika wzrokowego rodopsyny w pręcikach siatkówki oka
Niedobór: kurza ślepota
Źródła: Wit. A wątroba, tran z rybiej wątroby, żółtku jaja, mleku, maśle,
margarynach. Prowit. A w czerwonych i żółtych owocach oraz warzywach
(marchewce, dyni, morelach, brzoskwiniach), ciemno zielonych częściach warzyw
(szpinak, brokuły, jarmuż, sałata).
Witamina D (Kalcyferol)
Funkcje: reguluje przemiany wapnia i fosforu oraz tworzenie kości. Wzmaga
wchłanianie Ca i P z jelit, a także hamuje ilość wapnia wydalanego z organizmu.
Źródła: Syntetyzowana przez organizm pod wpływem światła słonecznego, w tranie
z wątroby ryby, mięsie ryb, żółtku jaja, wątrobie, mleku i jego przetworach.
Niedobór: Zaburzenia uwapnienia kośćca , krzywica
Fizjologia układu pokarmowego
Witamina E (tokoferol)
Główny antyoksydantem który chroni komórki przed utleniaczami. Wzmacnia ścianę
naczyń krwionośnych oraz chroni czerwone krwinki przed przedwczesnym rozpadem.
Źródła: w olejach roślinnych, migdałach, margarynie, jajach, orzechach włoskich i
ziemnych, kiełkach pszenicy, mące pełnoziarnistej, mleku
Niedobór: może przyspieszać procesy starzenia się ustroju, zwiększone ryzyko
zachorowania na miażdżycę i nowotwory.
Witamina K
Funkcje: w tworzeniu protrombiny, czynnika procesu krzepnięcia krwi, działanie
przeciwkrwotoczne.
Źródła: jarmuż, szpinak, brukselka, sałata, kalafior, rzeżucha, brokuły, mleko, jogurty, olej
sojowy, tran rybi, mięso, jaja, produkowana przez bakterie żyjące w jelicie grubym
człowieka.
Niedobór: zaburzenia krzepliwości krwi
Witaminy rozpuszczalne w
tłuszczach:
Fizjologia układu pokarmowego
Witaminy rozpuszczalne w wodzie:
Witamina B1 (tiamina)
Koenzym reakcji przemian węglowodanowych
Niedobór: choroba Beri-beri (niewydolność krążenia, polineuropatia, encefalopatia)
Źródło: kasze, nasiona zbóż
Witamina B2 (ryboflawina)
Bierze udział w procesach utleniania i redukcji
Niedobór: zapalenie kącików ust (zajady), zmiany łojotokowe skóry, niedokwistość
Witamina PP (niacyna)
Wchodzi w skład koenzymów NAD, NADP – udział w oddychaniu komórkowym,
przemianie
białek, tłuszczy i węglowodanów
Niedobór: Zapalenie skóry, biegunka, otępienie umysłowe
Fizjologia układu pokarmowego
Witaminy rozpuszczalne w wodzie:
Witamina C (kwas askorbinowy)
-uczestniczy w produkcji kolagenu i podstawowych białek w całym organizmie jako
jeden z
najważniejszych przeciwutleniaczy funkcję w reakcjach odtruwania i odporności
organizmu
Niedobór: wybroczyny na skórze, wynaczynienia do mięśni, stawów, tkanki
podskórnej, upośledzone gojenie się ran, zmniejszona odporność, osłabienie,
szkorbut
Witamina B12 – kobalamina
uczestniczy w tworzeniu czerwonych komórek krwi, tworzeniu materiału
genetycznego (synteza DNA i RNA)
Wchłania się z p. pokarmowego po połączeniu z cz. Wewnętrzym Castle’a
wydzielanym przez błonę śluzową żołądka
Niedobór: po resekcji żołądka, nieżycie żołądka, diecie wegetariańskiej, ryzyko
wystąpienia niedokrwistości złośliwej Addisona-Biermera (zanik czucia, zanik
odruchów, zapalenie języka
Najważniejsze składniki mineralne i ich
dzienne zapotrzebowanie:
- Sód 600 mg
- Potas 3500 mg
- Wapń 800-1100 mg
- Magnez 280 – 350 mg
- Żelazo 11 – 17 mg
Fizjologia układu pokarmowego
Fizjologia układu pokarmowego
Prawidłowe odżywianie
obejmuje:
1. przyjmowanie pokarmów
2. trawienie pokarmów
3. wchłanianie pokarmów i wody
4. przyswajanie składników
pokarmowych
Fizjologia układu pokarmowego
Kontrolę pełnią ośrodki pokarmowe w podwzgórzu:
- ośrodek głodu (neuropeptyd Y – czynnik głodu)
- ośrodek sytości (leptyny – czynnik sytości)
1. Przyjmowanie pokarmów
Fizjologia układu pokarmowego
- jama ustna i przełyk
rozdrabnianie, żucie, mieszanie ze śliną surowiczą i
śluzową –
działanie enzymatyczne amylazy oraz mucyny
połykanie kęsa (f. ustno-gardłowa, f. gardłowo-przełykowa
oraz
f. przełykowo-żołądkowa)
-
Żołądek
gromadzenie i trawienie pokarmów w żołądku
rola HCl, enzymów trawiennych (pepsynogen – pepsyna),
motoryka żołądka
2. Trawienie pokarmów – mechaniczne i chemiczne
Fizjologia układu pokarmowego
2. Trawienie i wchłanianie pokarmów
-jelito cienkie
Skurcze perystaltyczne – 2 do 25cm/s
Łączna powierzchnia mikrokosmków ok. 300 m kw.
sok jelitowy: aminopeptydazy, enz. rozkładające kwasy nukleinowe,
enzymy rozkładające wielocukry i dwucukry, lipaza
sok trzustkowy: trypsynogen i chymotrypsynogen, rybonukleaza i
Dezoksyrybonukleaza, alfa-amylaza, lipaza
Żółć: produkowana przez hepatocyt, wyrzut z pęcherzyka żółciowego pod
wpływem
Cholecystokininy
Kwasy żółciowe zmniejszają napięcie powierzchniowe, aktywuje lipazę i
łączą się z produktami lipolizy
2. Trawienie i wchłanianie pokarmów
- jelito cienkie
Przez enterocyty wchłania się najwięcej składników pokarmowych (na
drodze dyfuzji lub transportu aktywnego)
-Węglowodany:
glukoza i galaktoza – transport aktywny, fruktoza – dyfuzja ułatwiona
-Tłuszcze:
Po emulgacji w enterocytach tworzą się triacyloglicerole i
chylomikrony.
Razem z cholesterolem wydzielane są do naczyń chłonnych.
- Białka i kw. nukleinowe:
Białka są rozkładane do aminokwasów a kwasy nukleinowe do pentoz
i zasad purynowych
2. Trawienie i wchłanianie pokarmów
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach A, D, E, K wchłaniane w
obecności tłuszczów oraz żółci. Wit B12 wchłania się w j. Krętym
Cząsteczki wody dyfundują obustronnie w żoładku i jelicie cienkim
a wchłaniane są do krwi z jonami Na w jelicie grubym
Jony Ca, Mg, Fe są aktywnie transportowane przez nabłonek
górnego odc. Przewodu pokarmowego. Jony Fe wiążą się się z
apoferrytyną i są magazynowane w postaci ferrytyny i
transportowane za pomocą transferyny
Fizjologia układu pokarmowego
3. Trawienie i wchłanianie pokarmów
Jelito grube:
-wchłanianie zwrotne wody
-wchłanianie elektrolitów, witamin i aminokwasów
-formowanie kału
Ważna rola flory bakteryjnej jelita grubego.
Ruchy perystaltyczne i ruchy masowe (2-3 razy na dobę w
pierwszej godzinie po spożyciu pokarmu na drodze odruchu
żołądkowo-okrężniczego)
Fizjologia układu pokarmowego
Rola dużych gruczołów układu pokarmowego:
1. Wątroba
-
filtr dla związków wchłoniętych z przewodu pokarmowego do krwi
-
czynność zewnatrzwydzielnicza – żółć
-
czynność wewnątrzwydzielnicza – wydzielanie do krwi i chłonki jej
składników
-
magazynowanie związków
2. Trzustka
-
czynność wewnątrzwydzielnicza – insulina, glukagon
- czynność zewnątrzwydzielnicza – sok trzustkowy
Fizjologia układu pokarmowego
Produkty zbożowe (co najmniej 5 porcji dziennie)
1 kromka chleba (50g)
1/2 dużej bułki lub 1 mała (50g)
4 kromki pieczywa chrupkiego
1/2 szklanki gotowanej kaszy lub ryżu (30g suchego produktu)
30g mąki
2/3 szklanki gotowanego makaronu (nitki) = 30g suchego produktu
1/2 szklanki gotowanej owsianki (25g suchych płatków)
1/3 szklanki mousli (mieszanina płatków zbożowych, suszonych
owoców, orzechów itp.
Zalecane żywienie - przykładowo
Fizjologia układu pokarmowego
Warzywa (4 porcje dziennie)
Skrobiowe 100g surowych ziemniaków (przed obraniem; 2 sztuki)
Zielone liście i rośliny krzyżowe (produkt surowy):
200g kapusty poszatkowanej
100g brukselki po oczyszczeniu
250g kalafiora po oczyszczeniu
300g szpinaku po oczyszczeniu
Żółto-pomarańczowe (produkt surowy):
400g liści sałaty
250g pomidorów
200g marchwi po oczyszczeniu
200g buraków po oczyszczeniu
200g papryki po oczyszczeniu
100g selera po oczyszczeniu
100g łuskanego groszku
100g łuskanego bobu
Zalecane żywienie - przykładowo
Owoce (3 porcje dziennie)
1 duzy owoc: jabłko, pomarańcza, banan
gruszka, brzoskwinia (200g)
3 mniejsze owoce: morele, śliwki, kiwi, itp. (200g)
arbuz 800g
maliny, winogrona, agrest, wiśnie porzeczki (150g)
Mleko i produkty mleczne (2 porcje dziennie)
300ml (duży kubek) mleka (0,5%) lub kefiru
40g sera żółtego
200g jogurtu
Zalecane żywienie - przykładowo
Mięso i zamienniki białkowe (1 porcja dziennie)
100g chudej cielęciny, wołowiny, jagnięcia lub
wieprzowiny (produkt surowy bez kości)
2 jaja (tylko okazjonalnie)
40g suchego grochu lub fasoli (2/3 szklanki po
ugotowaniu)
100g ryby (filety; produkt surowy)
100g białego drobiu bez kości lub 150g z kością (produkt
surowy)
kiełbasa krakowska parzona 100g
polędwica wędzona 100g
Zalecane żywienie - przykładowo
Dziekuje za uwagę !