NAPRZECIW

NAPRZECIW

DEFINIOWANIU

DEFINIOWANIU

I INTEGRACJI

I INTEGRACJI

WIELOKULTUROWYCH

WIELOKULTUROWYCH

I FEMINISTYCZNYCH

I FEMINISTYCZNYCH

PEDAGOGIK

PEDAGOGIK

CAROLYN ZERBE ENNS,

LINDA M. FORREST

Przegląd wielokulturowych

i krytycznych podejść

Wyrażenie „wielokulturowa edukacja” jest

rozumiane jako reprezentacja szerokiego

wachlarza podejść, które w różnym stopniu

zwracają uwagę na następujące wymiary:

a)

Integracja

treści

nt.

wielokulturowych

problemów i różnorodności

b)

Wysiłki, by zredukować uprzedzenia

c)

Pedagogiki wspierające sprawiedliwość

d)

Krytyczne badanie założeń wspierających

tradycyjny „kanon” i „ukryty program”

e)

Edukacyjna kultura, która upełnomocnia

wszystkich uczniów

Przegląd wielokulturowych

i krytycznych podejść

Przedstawione

definicje

są

najbliżej

związane z takimi podejściami do

wielokulturowej

edukacji,

które

podejmują

problemy

sprawiedliwości

społecznej i władzy w edukacji. Podejścia

te są nazywane takimi terminami jak:

• Pedagogika wyzwolenia
• Pedagogika antyrasistowska
• Pedagogika krytyczna
• Pedagogika sprawiedliwości społecznej

Przegląd wielokulturowych

i krytycznych podejść

Wytłumaczenia

pedagogiki

międzykulturowej stworzone przez
Sonię Nieto (1999) i Goli Rezai-Rashti
(1995) integrują w sobie:

• Wielokulturowość
• Sprawiedliwość społeczną
• Krytyczne pedagogiczne podejścia

Przegląd wielokulturowych

i krytycznych podejść

Punkt widzenia S. Nieto (1999):

• Postrzega wielokulturową edukację jako z gruntu

antyrasistowską oraz przenikającą wszystkie aspekty

edukacyjnego doświadczenia

• Według niej „wielokulturowa edukacja to filozofia, sposób

patrzenia na świat, a nie jedynie program, klasa, czy

nauczyciel” (1999)

• Wielokulturowa kompetencja i umiejętności są podstawowe

dla edukacji i niezbędne dla negocjacji zadań życiowych

• Wielokulturowa edukacja jest o wszystkich i dla wszystkich

ludzi, nie tylko dla tych uznanych za „grupę ryzyka”

• Wielokulturowa

edukacja

to

proces

dynamiczny,

podkreślający wartości niematerialne i prawne, zawierający

w sobie także związki międzyludzkie

• Wielokulturowa edukacja to krytyczna pedagogika, która

jest upoważniająca, liberalna i aktywna

Przegląd wielokulturowych

i krytycznych podejść

Punkt widzenia G. Razai-Rashti (1995):
• Opisała krytyczne, wielokulturowe, emancypacyjne podejście jako

wprowadzające systematyczną krytykę tego, jak wiedza jest
konstruowana, włączając w to uprzywilejowanie perspektyw
zachodnich i z Europy centralnej

• Krytyczna

wielokulturowość

promuje

nie

tylko

kulturowe

różnorodności, ale też relacyjny wpływ swojej zawartości – innymi
słowy zwraca uwagę na związki między grupami społecznymi
wewnątrz krajów i kontynentów w podobnej mierze, jak na związki na
całym świecie

• Krytyczny wielokulturowość nie opisuje rasowych czy etnicznych

tożsamości w statycznych warunkach, ale jako dynamiczne,
kompleksowe rozumienie samego siebie, zawierające zmiany,
nieciągłości i sprzeczności wśród członków grup

• Krytyczna, emancypacyjna wielokulturowość promuje pedagogikę

demokratyczną

Przegląd wielokulturowych

i krytycznych podejść

Punkt widzenia Patti Lather (1998):
• Przedstawia krytyczną pedagogikę

jako „wielki namiot” lub dom dla
wielkiej rozpiętości edukacyjnych
perspektyw, podkreślających cele
sprawiedliwości społecznej

Conscientization

(świadomość): fundament

dla krytycznej i liberalnej

pedagogiki

• Główny twórca liberalnej pedagogiki, Paulo Freire, zbudował swą

teorię na doświadczeniach z nauki chłopów w Brazylii

• Jego praca była inspirowana myślą marksistowsko-socjalistyczną,

teologią wyzwolenia i wiarą, że kapitalizm jest podstawą dominacji

• Freire użył terminu „conscientização”, często tłumaczonego jako

„conscientization” lub „krytyczna świadomość”, by opisać
zmienioną świadomość, którą jego uczniowie rozwinęli w trakcie
procesu edukacyjnego

• „Conscientização” oznacza „uczenie się w celu dostrzeżenia

społecznych, politycznych i ekonomicznych sprzeczności i działaniu
przeciw opresyjnym elementom rzeczywistości” (Freire, 1970)

• Conscientizaton może też być definiowana jako „wiodąca do

świadomości opresji i zobowiązanie do zakończenia tej opresji”
(Weiler, 1991)

Conscientization:

fundament dla krytycznej i

liberalnej pedagogiki

• Zdaniem

Freire

najważniejszym

komponentem

„krytycznej świadomości” jest pomaganie uczniom
zrozumieć, że nauczyli się definiować samych siebie
jako takich, jacy byli w oczach swoich kolonizatorów
(uwewnętrzniona opresja)

• Poprzez

„conscientization”

uczniowie

zdobywają

świadomość istnienia kulturowej inwazji, czy też
efektów kolonizacji dominującej kultury, oraz jak stali
się nieświadomymi „gospodarzami” dla opresyjnych
aspektów kultury

• Rozpoznanie tej zinternalizowanej opresji jest kluczowe

dla odrodzenia się głosu jednostki i początku
dekolonizacji

Zasady i strategie

związane

z krytyczną pedagogiką

Paulo

Freire

(1970)

zidentyfikował

trzy

zachodzące za siebie aktywności jako kluczowe
dla upełnomocnienia:

a)Zwrócenie uwagi na potrzeby i perspektywy

tych, którzy podlegają opresji

b)Użycie pozorującego problemy dialogu, by

wydobyć wiedzę i zbudować pewność siebie u
uczestników

c)Bazowanie na wiedzy zdobytej z tego dialogu,

by aranżować pozytywne zmiany i działanie

Zasada 1: Pozorowanie

problemów

i dialog uczestniczący

Freire wskazał na kontrast między 2 podejściami:
• Tradycyjna „bankowa edukacja” to proces, w

którym uczący się są pasywnymi odbiorcami
lub zbiornikami na wiedzę, przekazywaną
przez nauczycieli-ekspertów

• Podejście

liberalne

jest

związane

z

demitologizowaniem i przeorganizowywaniem
rzeczywistości,

wspiera

kreatywność;

nauczyciel wykorzystuje akty poznania, a nie
transfer informacji

Zasada 1: Pozorowanie

problemów

i dialog uczestniczący

Pozorowanie problemów:
• Według Nancy Wallerstein (1987) jest to „proces

grupowy, który opiera się na osobistym doświadczeniu w
kreowaniu

społecznego

powiązania

i

wzajemnej

odpowiedzialności”

• Z kolei Patricia Hinchey (1998) definiuje je jako

kwestionowanie nieświadomych, przyjętych za normę,
domyślnie akceptowanych przekonań, idei, które mają
zarówno nauczyciele, jak i uczniowie

• W edukacji termin ten wiąże się także z tym, że

nauczyciel nie jest już tylko tym, który uczy, ale tym,
który sam jest uczony w dialogu z uczniami; w trakcie
nauczania innych, on sam również się uczy

Zasada 1: Pozorowanie

problemów

i dialog uczestniczący

Najbardziej powszechne strategie pedagogiczne

używane w pedagogice krytycznej:

a)Praktykowanie

dialogu,

które

zachęca

do

wypowiadania się we własnym imieniu

b)Pedagogika praktyczna, która podkreśla rozwijanie

umiejętności

przygotowujących

jednostki

do

rozumienia i interwencji w swoją własną historię

c)Pedagogika artykulacji i ryzyka, która skupia się na

tworzeniu połączeń i map między różnymi
praktykami i teoriami w celu odnalezienia
sprawdzających się metod

Zasada 2: Autorefleksja i

praktyka

Rozwijając

„krytyczną

świadomość”

uczniowie

zwykle

przechodzą cztery etapy związane z autorefleksją:

a) Etap nieprzechodni – jednostki nie mają poczucia własnych

zdolności do wpływania na środowisko

b) Etap pół-nieprzechodni – jednostki widzą swoją sferę wpływu

jako

ograniczoną

do

podstawowych,

związanych

z

przetrwaniem, potrzeb

c) Naiwną fazę przechodnią – jednostki rozwijają rozbudowany

światopogląd, ale skłaniają się do upraszczania problemów,
podatności na slogany i angażowania się raczej w polemiczne
dialogi

d) Fazę krytyczno-przechodnią – jednostki badają problemy

znacznie głębiej i wykazują umiejętność refleksji, testowania i
modyfikacji swoich perspektyw

FEMINIST PEDAGOGY

FEMINIST PEDAGOGY

Podnoszenie świadomości:

fundacja na rzecz

feministycznej pedagogiki

Fisher: dwa aspekty świadomości:

1. Wspieranie rozwoju samokształcenia i

samookreślania, który obejmuje badanie i
krytykę dominujących teorii, które spychają
na margines życia członków niedominującej
grupy,

2. Stosowanie emocji, jak również poznania do

zadań dotyczących rozumienia
doświadczania opresji i wyzwolenia,

Fisher: podnoszenie świadomości zakłada

wyzwolenie „Ja” co jest kwestionowane

przez warunki opresji, w których żyjemy.

Definiuje także różnorodność jako centrum

feministycznej pedagogiki, zwracając

uwagę na różnice wśród kobiet, w

szczególności „kolorowych” kobiet,

lesbijek i kobiet klas pracujących.

Podnoszenie ogólnej świadomości

przewiduje także rozwój

indywidualnej świadomości: relacji

między „Ja” i światem, poprzez

dzielenie doświadczeń, uczuć i idei

dotyczących potrzeb i możliwości

wyzwolenia działań.

W procesie edukacji zawarte

są:

• Przesunięcie uwagi od typowych treści

kształcenia związanego z dominującymi
grupami na doświadczenia
niedominujących grup, które zostały
ukryte, zepchnięte na margines lub
usunięte,

• Skupienie się na dynamice pomocy

związanej z krytyką opresji,

To odkrycie może obejmować

badanie:

• Jak kobietom i innym grupom

poddawanym opresji odmawia się statusu
„meaning makers”,

• Jak dominacja mężczyzn jest wzmacniana

przez język,

• Jak instytucje, rodziny i klasy stają się

mikrokosmosem niesprawiedliwości,

Wraz z podnoszeniem świadomości uczeń

staje się bardziej refleksyjny i ma na

uwadze zewnętrzne ograniczenia

społeczne. Takie refleksje wzywają

wychowawców do zaniechania i krytyki

jednego punktu widzenia i rozważenie

innego.

Aby docenić różnorodność, uczestnicy

potrzebują pokory, żeby być świadomym

swej omylności i uniknąć arogancji

dotyczących swoich uprzedzeń

Szkic definicji feministycznej

pedagogiki obejmuje 5

elementów:

• Chęć do współpracy, ciągła aktywność, obecność

doświadczeń, poznania i emocji,

• Wiedza i gotowość do oporu,
• Rozwój umiejętności społecznych poprzez analizę

działań,

• Badanie różnorodnych doświadczeń odnoszących

się do ucisku i wyzwolenia,

• Stanowisko nieoceniające kobiet uznaje

wyjątkowe doświadczenia, jednocześnie dbając o

krytyczne myślenie, które jest niezbędne do

odpowiedzi na powiązane formy

niesprawiedliwości,

Zasady i strategie

feministycznej pedagogiki

• Zasada 1: władza

Zasada ta podkreśla znaczenie
przemyślenia władzy i autorytetu w klasie,
jak również tworzenie demokratycznego
środowiska do nauki. Nauczyciele nurtu
feministycznego odrzucają pogląd, że
władza polega na dominacji i zamiast tego
określają ją jako źródło energii, potencjału i
zdolności.

Zasadnicze znaczenie dla modelowania

podziału władzy ma stworzenie warunków

w klasie, które podkreślają uczestnictwo i

interaktywną naukę. Wychowawca nurtu

feministycznego podkreśla znaczenie

budowania zdolności komunikacyjnych,
które ułatwiają grupowe podejmowanie

decyzji czy współpracę.

Kolejne strategie zapewniające szkolenie

interpersonalnych umiejętności mogą pomóc

uczniom w rozwijaniu umiejętności

związanych z asertywnością, szacunkiem

komunikacji czy współpracy.

Szkolenie to skupia się na:

• Nabywaniu stylu przywództwa

demokratycznego,

• Kształceniu umiejętności związanych z siecią i

organizacją,

• Rozwijaniu umiejętności w celu zwiększenia

zaufania i budowaniu porozumienia,

Nauczyciele, którzy korzystają z

nietradycyjnych metod mogą stwierdzić, że

ich autorytet i kompetencje są

kwestionowane, osłabione lub odrzucone

przez studentów. „Kolorowe” kobiety i

lesbijki często borykają się ze szczególnymi

wyzwania: ich metody nauczania mogą być

dokładniej analizowane niż białych

heteroseksualnych nauczycieli.

Samo-ujawnienie się nauczyciela może być ważną

metodą na zmniejszenie różnic we władzy, humanizacji

klasy oraz utworzenia własnej autentyczności. Musi

być ono jednak zsynchronizowane w czasie do potrzeb

studentów i wykładowców.

Ostatnia z metod zmniejszania różnicy we władzy

skupia się na procesie oceny.

Wiele metod klasyfikacji można użyć do:

• Wzajemnej odpowiedzialności i klasyfikacji grup,

• Narracji studentów i nauczycieli,

• Ustalenia opcji, które pomogą studentom skupić się

przede wszystkim na ustaleniu własnych celów i

ograniczyć wpływ konkurencji,

• Oddanie części kontroli studentom,

Zasada 2: Całościowa nauka i

integracja dychotomii

Zasada całościowego uczenia wymaga wystrzegania się

dwubiegunowych kategorii (np. myśli vs. uczucia) i integracji

poznania, uczuć i przeżyć osobistych, a także wielu źródeł

wiedzy we wszelkich aspektach uczenia się.

Holistyczne podejście polega na wspieraniu wartości

subiektywnych doświadczeń studentów oraz wiedzy w oparciu

o badania użyteczności kwestii systemowych i interakcji
między ludźmi i grupami.

Odgrywanie i opowiadanie dramatycznych aktów mogą zachęcić

uczących się do podejmowania i doświadczania poglądów i

uczuć drugiej osoby. Kontakt z osobą, studia przypadków oraz

materiały audiowizualne także ułatwiają całościowe uczenie

się.

Zasada 3: Różnorodności

Wspieranie w tym zakresie obejmuje między

innymi zwiększenie uznania dla różnic i

pielęgnowaniu otwartości i krytycznego

myślenia o „pewnikach”. Polega na rozwijaniu

wiedzy i wrażliwości na szeroki wachlarz

realiów kulturowych, promocji zdrowia i

rozwiązywaniu konfliktów.

Studenci poinformowani o doświadczeniach

„kolorowych” kobiet, lesbijek i kobiet, które

żyją w ubóstwie byli mniej skłonni do

angażowania się w etnocentryczną ocenę.

Wychowawca nurtu feministycznego może

również zaaranżować działania, w których

jednostkom są przypisane role, które są

niezgodne z ich społeczną pozycją a

następnie zachęcenie ich do refleksji nad

tym, czego ich nauczyło to doświadczenie.

Zasada 4: Zmiana społeczna

Czwarta zasada polega na połączeniu

pomysłów dotyczących działań

społecznych, które mogą obejmować

przekształcenie siebie czy proces uczenia

się. Przypominanie historii, herstorii

(„pamięć kobiet”) i kultury ludzi, którzy są

pod opresją jest formą zmiany społecznej.

Działania mające na celu

przekształcenie dyscyplin, m.in.

poprzez:

• Przeniesienie zawartości grupy

niedominującej, z marginesu do centrum

nauczania,

• Przekształcenie nauczania, uczenia się,
• Rozbiór polityki, która może być szkodliwa

dla uczniów,

• Przemyślenie relacji między uczniami i

nauczycielami.

Dla przykładu: wycieczki, zapraszanie gości z

usług zdrowia, krajowych schronisk

przemocy i gwałtu.

Ku integracji

Ku integracji

perspektywy

perspektywy

krytycznej,

krytycznej,

wielokulturowej i

wielokulturowej i

feministycznej

feministycznej

Podobieństwa między

krytyczną,

wielokulturową i

feministyczną

pedagogiką:

• Trzy grupy: treść, proces i cele edukacji;
• Oparte są na interdyscyplinarnej wiedzy;
• Nie mieszczą się w dyscyplinarnych granicach, lecz

przeplatają szereg idei i perspektyw z wielu źródeł;

• Kwestionują tradycyjne definicje wiedzy;
• Wskazują luki i zniekształcenia wiedzy, które

potrzebują poprawy;

• Redefinicja tradycjonalnej wiedzy

zawiera badanie ukrytych wartości i
niepisanych, lecz szeroko
akceptowanych norm, popierających
dominację formy wiedzy i struktur
kształcenia;

• Różnorodność – centrum badań;
• Skupienie na ucisku i przywilejach, a

także identyfikacji źródeł siły ludzi z
niedominujących grup;

• Podkreślanie roli ludzi, których praca

była ignorowana;

Feministyczna i

wielokulturowa pedagogika

• Podkreślenie procesu budowania

nowych form świadomości i sposobów
widzenia świata;

• Świadome wychowanie,

Conscientization  krytyczna

świadomość;

• Podkreślenie wagi dialogu i

eksperymentalnego uczenia;

• Zwrócenie uwagi na moc języka;

• Obecnie zwolennicy feministycznej

pedagogiki zwrócili uwagę na władzę
wewnątrz klasy;

• Szczególnie istotne było ułatwienie

nauki wszystkim uczniom, zwłaszcza
tym którzy byli ignorowani;

• Poszukiwanie zmiany celów kształcenia;
• Edukacja jako polityczny akt;
• Istnieje nierozerwalna, synergistyczna i

cykliczna relacja między autorefleksją i
działaniem;

• Pedagogika feministyczna na pierwszym

planie stawia problem władzy związanej
z płcią, natomiast pedagogika krytyczna
i wielokulturowa kwestie związane z
klasą, pochodzeniem etnicznym czy
rasą;

• Krytyczna pedagogika ma tendencję do

podkreślania poznawczej i racjonalnej
anallizy własnego doświadczenia (sfera
publiczna), podczas gdy pedagogika
feministyczna podkreśla bardziej
znaczenie prywatnych i afektywnych
aspektów osobistego doświadczenia

• Coraz bardziej w obu pedagogikach

widoczne jest przyznanie, że
publiczne i prywatne tak dobrze jak
poznawcze i emocjonalne aspekty
osobistego doświadczenia i wiedzy
są istotne do pełnego i
całościowego rozumienia połączeń
między osobistym i politycznym
znaczeniem;

 Kathleen Weiler: „możliwość

równoczesności sprzecznych
stanowisk ucisku i dominacji”;

 „Sytuacyjna teoria ucisku

(prześladowania)” uwzględnia wpływ
wielu społecznych tożsamości osoby
na doświadczenia inicjacji,
przywilejów i dyskryminacji;

 Jak władza może być używana i

dzielona bardziej efektywnie?

• Paulo Friere: zachęcanie do dialogu i

interakcji, używanie władzy w służbie
wolności;

• Elizabeth Ellsworth: wszystkie

perspektywy muszą być zauważone jako
częściowe, sprzeczne i
odzwierciedlające „społecznie
skonstruowane uprzywilejowane
pozycje… i podporządkowania”;

• Roxana Ng: klasa „przyznaje przywileje

członkom, którzy są z dominujących
grup”;

Pedagogika z pogranicza

jako narzędzie integracji

• Celem usytuowanej pedagogiki (situated

pedagogy) jest badanie siły i zmagań osób,
które istnieją na skrzyżowaniach różnych
pozycji społecznych.

• Celem pedagogiki pozycji (pedagogy of

positionality) jest zbadanie w jaki sposób
pozycja osób i relacje władzy kształtują ich
wiedzę i doświadczenie i w jaki sposób
społeczne i polityczne siły wpływają na ten
proces

• Frances Maher: złożone tożsamości

osób wnoszone do klasy nie powinny
być widziane jako niezmienne;

• Celem wielokulturowej i

feministycznej pedagogiki jest
badanie skrzyżowań i granic między
tożsamościami;

• Badanie granic i skrzyżowań wymaga

byśmy żyli z perspektywą
różnorodności

Pedagogika z pogranicza

• Podkreślenie treści i doświadczenia,

które są przez o i dla kobiet z
różnych, niedominujących społecznie
lokalizacji oraz ludzi kolorowych,
którzy są w seksualnych
mniejszościach;

• Badanie ich relacji z

uprzywilejowanymi ludźmi;