Wychowanie zdrowotne

Podstawowe pojęcia i charakterystyka

Podstawowe pojęciowa



Zgodnie z istotą wychowania, definicja zdrowia
powinna być dynamiczna, pozytywna,
optymistyczna, musi uwzględniać zarówno
obiektywny, jak i subiektywny aspekt zdrowia.



Definicja zdrowia wg Demela: poziom
sprawności funkcji ustrojowych w stosunku do
środowiska[tzw. potencjał adaptacyjny] oraz jako
sztukę panowania nad własnym ciałem i psychiką
.Takie zdrowie stanowi cechę (czy zespół cech)
podlegającą rozwojom jakościowemu i
ilościowemu”

Maciej Demel - twórca nowoczesnej, polskiej

teorii wychowania zdrowotnego - przytacza

definicję sformułowaną przez E. Mazurkiewicza.

Wychowanie zdrowotne polega na:



wytwarzaniu nawyków bezpośrednio lub pośrednio

związanych z ochroną i doskonaleniem zdrowia fizycznego i
psychicznego;



wyrobieniu odpowiednich

sprawności;



nastawieniu woli i kształtowaniu postaw

umożliwiających stosowanie zasad higieny i skuteczną
pielęgnację, zapobieganie chorobom i leczenie;



pobudzaniu

pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia przez
epizodyczne i systematyczne wzbogacanie i pogłębianie wiedzy
o własnym organizmie i rozwoju, a także o prawach rządzących
zdrowiem publicznym.



Trzy płaszczyzny zdrowia

1.

Zdrowie fizyczne

2.

Zdrowie psychiczne

3.

Zdrowie społeczne

Podstawowe pojęciowa



Zdrowie fizyczne, całokształt zabiegów

zmierzających do zapewnienia prawidłowego

rozwoju fizycznego organizmu, doskonalenia

sprawności ruchowej i wyrabiania nawyków

rekreacyjnych ( Leksykon PWN )



Zdrowie psychiczne, dotyczy zgody i

niezgody z samym sobą, a jego miarą jest

stopień integracji osobowości



Zdrowie społeczne, dotyczy relacji między

jednostką i społeczeństwem, a jego miarą jest

stopień syntonii czyli społecznego

współbrzmienia.

Wychowanie zdrowotne

•

Termin „wychowanie zdrowotne” bywa różnie określany i
rozumiany. Niekiedy pojęcie to jest utożsamiane z takimi
określeniami jak: „kultura zdrowotna”, „oświata
zdrowotna” czy „wychowanie higieniczne”.

•

„Wychowanie” (ogólne) może być definiowane w wąskim
lub szerokim rozumieniu tego słowa.

•

Z wychowaniem w wąskim znaczeniu mamy do
czynienia w szkole (proces jest realizowany przez
wychowawców, a więc osoby kompetentne i świadome
celów wychowania), natomiast z wychowaniem w
szerokim znaczeniu tego słowa, mamy do czynienia w
sytuacjach pozalekcyjnych szczególnie w rodzinie.

Cele edukacji zdrowotnej



Dostarczenie dzieciom i młodzieży

odpowiedniej wiedzy o zdrowiu i kształtowanie

ich odpowiednich postaw zdrowotnych,



Podejmowanie odpowiednich decyzji i

wyborów wspierających harmonijny rozwój i

zdrowie człowieka (fizyczne, społeczne,

psychiczne),



Kształtowanie zdrowego stylu życia



Identyfikacji własnych problemów życiowych i

podejmowaniu działań prowadzących do ich

rozwiązania.

Wychowanie zdrowotne

wg Okonia:



system działalności wychowanków i

wychowawców, której celem jest

opanowanie przez wychowanków

wiedzy o organizmie ludzkim, jego

stronie fizycznej, psychicznej i

społecznej , ukształtowanie ich

sprawności , umiejętności i postaw

warunkujących zachowanie i

doskonalenie zdrowia oraz

stosowanie wymagań higieny w życiu

osobistym i społecznym.

Kształtowanie postaw

to przede wszystkim:



Wyrabianie nawyków i przyzwyczajeń

sprzyjających zdrowiu:

-chodzi zwłaszcza o wyuczenie dziewcząt i

chłopców ważnych dla zdrowia umiejętności takich

jak:



Utrzymanie czystości osobistej i czystości w

mieszkaniu



Przestrzeganie higieny odżywiania by uchronić

przed nadwagą (bulimią), i niedowagą (anoreksją)



Umożliwienie nauczenia się pływania i zdobycia

karty pływackiej



Porzucenie palenia papierosów

Powyższe cele zamierza

się realizować poprzez:



Zapewnienie dzieciom i młodzieży

zaspokojenia potrzeb biologicznych i potrzeby

bezpieczeństwa



Uczenie ich brania na siebie odpowiedzialności

za zdrowie własne, rodziny i społeczeństwa



Zachęcanie ich do zdrowego stylu życia i

umożliwienie im dokonywania wyborów

promujących zdrowie



Rozwijanie umiejętności samodzielnego

korzystania wiedzy o zdrowiu z różnych źródeł

informacji



Zasięganie rad na temat zdrowia u

specjalistów dostępnych w społeczności

lokalnej



Godziwe organizowanie czasu wolnego oraz

uwrażliwianie na ewentualne

niebezpieczeństwo drogowe, pożarowe i na

wodzie



Świadome włączanie programu wychowania

zdrowotnego w całokształt pracy

wychowawczej z chłopcami i dziewczętami

Kryteria podziału wychowania

zdrowotnego



Kryterium ontogenetyczne

(wg faz rozwoju):

wczesne i późne dzieciństwo, okres dorastania i

dojrzewania



Kryterium środowiskowe i instytucjonalne

:

rodzina, szkoła, praca



Kryterium grup tematycznych

: w zakresie higieny

osobistej, bhp, wychowania seksualnego i itp.



Kryterium jednostek chorobowych

: gruźlica,

alkoholizm, reumatyzm itp.



Kryterium poszczególnych układów i narządów

:

żywienie (układ pokarmowy), wychowanie seksualne

(układ płciowy), higiena pracy umysłowej (układ

nerwowy), praca fizyczna i ruch (układ ruchowy

)

Kryteria podziału wychowania

zdrowotnego



Kryterium stopnia aktywności wychowanka:



szczebel heteroedukacji – celem tego wychowania
jest wdrażanie określonych stereotypów (np. mycia rąk i
zębów)



pośredni – redukcja złych nawyków, wzrost
świadomości i odpowiedzialności o zdrowie



autoedukacji – w zakresie własnego zdrowia



heteroedukacji odwróconej – (inwersji
pedagogicznej), jest to stopień najwyższy ponieważ
dzieci potrafią przenosić zachowania z przedszkola do
domu i odwrotnie – z domu do przedszkola

Ewolucja wychowania

zdrowotnego

•

Współcześnie termin „wychowanie zdrowotne” próbuje się
zastąpić pojęciem „edukacji prozdrowotnej” czy
„promocji zdrowia”

•

Zwolennikami takiego podejścia są: B. Woynarowska, M.
Sokołowska, M. Szymańska oraz T. Williams, i B.
Jensen. Autorzy ci proponują termin „edukacja
prozdrowotna” zamiast „wychowanie zdrowotne”, twierdząc
że ma on szerszy sens i określa kierunek działań.

•

Pod pojęciem edukacji prozdrowotnej rozumie się
proces, w którym ludzie mogą uczyć się dbać o
zdrowie własne i innych ludzi w społeczności, w której
żyją )T. Williams 1989)

Medycyna i wychowanie

•

Wychowanie zdrowotne jest dzieckiem medycyny i
pedagogiki

•

Co łączy medycynę i pedagogikę? Przede wszystkim wspólny
jest ich przedmiot czyli człowiek

•

Drugą zbieżnością medycyny i pedagogiki odpowiedniość cyklu
roboczego. Postępowanie lekarskie i pedagogiczne obejmuje
następujące ogniwa:

1.

Diagnoza, czyli rozpoznanie. Lekarz ustala je na podstawie
wywiadu (anamnezy), pedagog stara się wszechstronnie poznać
swojego wychowanka

2.

Prognoza, rokowanie. Lekarz i pedagog muszą określić (na
podstawie swych doświadczeń) jakie są perspektywy ingerencji i
na co możemy liczyć, a czego nie możemy oczekiwać

Ogniwa postępowania

•

Ordynacja, czyli przemyślany program działania. Opiera się
na poprzednich ogniwach i obejmuje zespół dyrektyw z
uwzględnieniem dostępnych środków i metod postępowania.

•

Realizacja programu, utożsamia się z pojęciem całego
procesu terapii lub wychowania (drobiazgowa dokumentacja
obejmująca ordynację i wykonanie zadań)

•

Epikryza, krytyczne podsumowanie wraz z oceną i
wyciągnięciem wniosków.

•

Z bliskim pokrewieństwem medycyny i pedagogiki
przemawiają też wspólne problemy i sprzeczności.
Najbardziej znamienne to: specjalizacja, redukcja,
systematyczność i indywidualizacja.

Wychowanie zdrowotne

•

Zdrowie jest dla nas pojęciem kluczowym. Od
sposobu jego rozumienia zależy cała
koncepcja pracy wychowawczo-zdrowotnej.
Sadzi się niemal powszechnie, że zdrowie
można:

1.

Zachować

2.

Utracić

3.

Odzyskać

4.

Dać ( w wyniku np. pomyślnej operacji serca)

Rola szkoły w edukacji

zdrowotnej

•

Celem i zadaniem szkoły jest wspieranie każdego ucznia w
rozwijaniu jego indywidualnego potencjału, a także
tworzenie odpowiednich warunków i perspektywy rozwoju zdrowia

•

Jednym z podstawowych zadań współczesnej szkoły jest
wyposażenie ucznia w wiedzę, która pozwoli mu utrzymać
zdrowie w jak najlepszej kondycji

•

W procesie edukacji zdrowotnej jednym z kluczowych zadań jest
zapobieganie wadom postawy spowodowanych sedenteryjnym
(siedzącym) trybem życia i hipokinezją

•

Zadaniem szkoły jest tworzenie społeczności, która troszczy się o
dobre samopoczucie, (zdrowie psychosomatyczne) uczniów i
pracowników – T. Williams, Zdrowa szkoła, 1990.

Rola szkoły w edukacji

zdrowotnej

Edukacja zdrowotna w szkole związana jest z wieloma dziedzinami:

1.

Atmosferą panującą w szkole (relacje między ludźmi,
akceptacja, zaufanie)

2.

Wzorcami tworzonymi przez nauczycieli, rodziców i
innych osób

3.

Samopoczuciem i kompetencjami nauczycieli

4.

Warunkami materialnymi szkoły

5.

Organizacją życia szkoły (rozkład zajęć, posiłki itp..)

6.

Opieką medyczną

7.

Współdziałaniem szkoły z rodzicami

8.

Powiązaniem z organizacjami działającym na rzecz
zdrowia i środkami masowego przekazu

Rola szkoły w edukacji

zdrowotnej

Do podstawowych treści edukacji zdrowotnej w szkole można

zaliczyć:

1.

Higiena osobista i otoczenia

2.

Bezpieczeństwo i pierwsza pomoc

3.

Żywność i zdrowa dieta

4.

Aktywność ruchowa

5.

Praca i odpoczynek

6.

Życie w rodzinie (aspekty psychologiczne i środowiskowe)

7.

Zdrowie psychospołeczne

8.

Edukacja seksualna

9.

Życie bez nałogów

Edukacja zdrowotna w szkole jest podstawowym prawem każdego

dziecka i jest najbardziej opłacalną, długofalową inwestycją w

zdrowie społeczeństwa.

Aktywność ruchowa, a zdrowie

•

Aktywność ruchowa jest dla promocji zdrowia jednym z
najważniejszych jej środków.

•

Przez aktywność ruchową lub fizyczną, w szerokim
ujęciu, rozumiemy wysiłek mięśniowy człowieka
przekraczający poziom spoczynkowy, mający na celu
poprawę samopoczucia i zdrowia.

•

B. Woynarowska wyróżnia cztery grupy korzyści z aktywności
fizycznej:

1.

Zdrowy styl życia

2.

Zapobieganie chorobom

3.

Radzenie sobie ze stresem

4.

Terapia zaburzeń i chorób

Literatura podstawowa:

•

Demel M. (1980): Pedagogika zdrowia. WSiP, Warszawa.

•

Brzeziński Z.J., Korczak C.W.(1978): Higiena i ochrona

zdrowia. PZWL, Warszawa.

•

Karski J. (1999): Promocja zdrowia. IGNIS, Warszawa.

•

Marcinkowski J.T. (1997): Podstawy higieny. Volumed,

Warszawa.

•

Woynarowska B. (1999): Program edukacji zdrowotnej.

LIDER, Warszawa.

•

Woynarowska B. (2000): Zdrowie i szkoła. PZWS,

Warszawa