W 3. Projektowanie badań

Dr Joanna Świątkiewicz

Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych

i Dziennikarstwa w Poznaniu

2

Od czego zacząć?

•

Zainteresowania

– na początku są zainteresowania,

idee lub oczekiwania teoretyczne (trzeba je wstępnie
określić)

•

Ocena zasobów

– ocena własnych zainteresowań,

stanu wiedzy, umiejętności i dostępnych środków

•

Temat badań

– określenie tematu badań wskazując na

przedmiot i cel badań (przydatny przegląd literatury)

•

Zawężanie zakresu badań

– ścisłe definiowanie

pojęć, metod i procedur badawczych (konceptualizacja i
operacjonalizacja)

•

Projekt badawczy / planowanie badań

3

Co powinien zawierać projekt?

•

Temat, przedmiot i cel badań

– Co dokładnie chcę zbadać?

Dlaczego jest to warte zbadania? Jaki jest

cel moich badań

? Czy

badania będą miały znaczenie teoretyczne i/czy praktyczne?

•

Przegląd literatury

– Jaki jest

stan wiedzy

na dany temat? Co

inni napisali na ten temat? Jakie

teorie

się do niego odnoszą?

Jakie

badania

były już na ten temat prowadzone? Czy i gdzie są

jakieś „luki” w wiedzy, niezdiagnozowane obszary badawcze?

•

Obiekt badań (jednostki analizy, teren)

– Kogo lub co

zamierzam badać? Jaki

dobór próby

zastosuję w badaniach?

•

Pomiar i metody zbierania danych

– Jakie są kluczowe

zmienne

w moich badaniach? Jak je zdefiniuje i zmierzę? Jakie

metody

zastosuję? Czy opracuję własne

narzędzia badawcze

czy

skorzystam z dostępnych, opracowanych przez innych badaczy?

•

Analiza

– Jaki rodzaj analizy przeprowadzę?, Co zamierzam

wyjaśnić (stan rzeczy, przyczyny)?

•

Harmonogram i budżet badań

– Jakie są ramy czasowe

kolejnych czynności, etapów badań? Jakie będą koszty badań?

4

Projektowanie badań

Kwestie do określenia / rozstrzygnięcia:

•

określenie przedmiotu i problematyki badań,

•

ustalenie jednostki analizy,

•

przegląd literatury,

•

przyjecie określonych ram, podstaw teoretycznych
badania,

•

sformułowanie problemów i założeń, hipotez badawczych,

•

opracowanie zestawu zmiennych i wskaźników
empirycznych do zmiennych (określenie poziomu
pomiaru)

•

zdecydowanie się na określony sposób doboru próby,

•

wybór odpowiedniej metody badań i związanej z nią
techniki, opracowanie narzędzi,

•

pretesty (badania pilotażowe, wstępne),

•

oszacowanie kosztów badań właściwych (głównych i
uzupełniających).

5

Przegląd literatury

•

Przegląd literatury (kwerenda źródeł wiedzy) na
temat problematyki projektowanego badania
jest konieczny i potrzebny

•

W trakcie przeglądu literatury i lektury wybranych
pozycji należy zrobić notatki zwracając szczególna
uwagę na:
1) założenia filozoficzno-ideologiczne (teoretyczne)
autora,
2) rodzaj danych prezentowanych w pracy i czas,
którego dotyczą,
3) znaczenie, jakie autor nadaje podstawowym
pojęciom używanym w pracy,
4) tezach, których uzasadnieniem się on zajmuje.

•

Warto rejestrować pomysły na badania, jakie
nasuwają się nam w trakcie czytania danej pracy

6

Przedmiot badań

•

Używając zwrotu „

przedmiot badań

” mamy na

myśli obiekty czy zjawiska, w odniesieniu do
których chcemy prowadzić badania (np.
kompetencje nauczycieli, zjawisko bezrobocia,
zainteresowania poznawcze uczniów, konflikty społeczne
itp.).

•

Przedmiot badań musi być określony z punktu
widzenia przestrzeni i czasu

•

Parametr przestrzeni

– informacja o miejscu

przebywania określonej zbiorowości,
występowania danego zjawiska

•

Parametr czasowy

– wskazanie roku lub przedziału

między rokiem rozpoczęcia a zakończenia badań

•

Przykładowo: Zjawisko bezrobocia w Polsce w latach
2000-2010; Kompetencje metodyczne nauczycieli szkół
gimnazjalnych Poznania w roku 2009.

7

Jednostki analizy

•

Jednostką analizy nazywamy te

obiekty, które

badacz chce scharakteryzować na podstawie
zgromadzonych informacji

; to najbardziej

elementarna część badanego zjawiska.

•

Jednostką (poziomem) analizy mogą być poszczególne
osoby odznaczające się jakąś wspólną cechą (uczniowie
gimnazjum), grupa społeczna (rodzina), organizacja
(ZHP), programy (programy nauczania języka polskiego).

•

Badacz musi określić jednostki analizy z dwóch powodów:

1) błąd ekologizmu – wyprowadzenie wniosków o
jednostkach bezpośrednio z wyników otrzymanych dla
grup,
2) błąd indywidualizmu – wyprowadzenie wniosków o
grupach (społeczeństwach, narodach) bezpośrednio z
danych dotyczących zachowań jednostek.

8

Problemy i hipotezy

badawcze

9

Problematyka badań

•

Problematyką badań nazywamy zbiór pytań
dotyczących tych obiektów, zjawisk czy
procesów, które znalazły się w polu
zainteresowań danego badacza

•

Problematyki badań (tj. pytań) nie należy mylić z
z przedmiotem badań (tj. obiektem, którego te
pytania dotyczą)

•

Przykładowo - przedmiotem badań mogą być
kompetencje interpersonalne nauczycieli szkół
gimnazjalnych, a problematyką badań będą pytania w
rodzaju:
Jaki jest poziom kompetencji interpersonalnych
nauczycieli szkół gimnazjalnych? W jaki sposób
nauczyciele szkół gimnazjalnych kształtują swoje
kompetencje interpersonalne? itp.

10

Problem badawczy

•

„to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na
które odpowiedzi ma dostarczyć badanie”
[S.Nowak]

•

problemy badawcze w formie pytań rozstrzygających
zaczynają się od partykuły „Czy ...”

•

problemy badawcze w formie pytań wymagających
dopełnienia zaczynają się od „Jaki ...”, „Ile ...”,
„Gdzie ...”, „Dlaczego ...”, itp.

•

problemy istotnościowe - „Jakie czynniki … w
istotnym stopniu ...?”

•

problemy zależnościowe - „Jaka istnieje zależność
między ...?”

•

problemy diagnostyczne - „Jaki jest poziom ...?”, „Jaki
jest aktualny stan ...?” (zawierają w sformułowaniu
pytanie: jak jest oraz jakie są przyczyny istniejącego
stanu rzeczy”)

11

12

Formułowanie problematyki

badań

•

Problematyką badań można formułować w postaci
zdań pytających („Jaki jest poziom kompetencji
interpersonalnych nauczycieli szkół gimnazjalnych?”)
lub w postaci równoważniki zdań („Poziom
kompetencji interpersonalnych nauczycieli szkół
gimnazjalnych”)

•

Ważne, żeby tak sformułowana problematyka
badań zawierała jednoznaczną informację o tym,
co badacza interesuje, co chciałby zbadać, poznać

•

Należy unikać posługiwania się tylko samymi
pojęciami (np. „kompetencje interpersonalne”,
„bezrobocie”) - obszar badań powinien być
dokładnie sprecyzowany (np. Jaki jest poziom
kompetencji interpersonalnych nauczycieli szkół
gimnazjalnych Poznania?)

13

14

Hipotezy badawcze

•

Hipoteza badawcza

(naukowa) to przypuszczenie

wysunięte w celu objaśnienia jakiegoś zjawiska,
którego prawdziwość lub fałszywość rozstrzygamy na
podstawie danych zdobytych w określony sposób

•

Występuje w dwóch formach – stwierdzeń o wstępowaniu
pozytywnego lub negatywnego związku pomiędzy cechami
jakiegoś zjawiska (zmiennymi zależnymi i niezależnymi)

•

Hipoteza wyjściowa (ogólna) – jest formułowana w
postaci zdania ogólnego, które określa zasadnicze
tendencje w przejawianiu się danego zjawiska (można ją
budować na podstawie teoretycznych osiągnięć dyscypliny)

•

Hipoteza robocza (szczegółowa) – to przypuszczenie,
które przyjmujemy w celach realizacyjnych i jest ona
sprawdzalna w toku zaplanowanych badań (pokrywa się
zakresem problemowym z hipotezą wyjściową)

15

Poprawne formułowanie

hipotez

•

Hipoteza powinna wnosić coś nowego do dotychczasowej
wiedzy poprzez wskazanie na niezbadany fragment
rzeczywistości społecznej.

•

Poddawać się weryfikacji w drodze badań empirycznych.

•

Obejmować w miarę szeroki zakres obiektów (nie ograniczać
się do tylko do pojedynczych faktów czy zjawisk).

•

Być jasno sformułowana (zastosowanie jednoznacznych pojęć
w zdaniu, o treści zrozumiałej dla wszystkich).

•

Stanowić stwierdzenie wolne od wewnętrznej sprzeczności.

•

Ma ona mówić o związku powtarzalnym, względnie trwałym.

Czy sformułowanie hipotez jest zawsze konieczne?

•

Można prowadzić badania bez przyjmowania jakichkolwiek
założeń, przypuszczeń (hipotez). Z tego rodzaju podejściem
mamy do czynienia w badaniach nowych, nieznanych zjawisk.

16

Źródła inspiracji do wysunięcia

hipotez

•

Literatura dotycząca przedmiotu badań, głównie
zauważone luki w sposobie wyjaśniania
przedstawionych faktów czy zjawisk.

•

Literatura koncentrująca się wokół już
istniejących teorii (do postawienia hipotez
potrzebna jest rzetelna wiedza na temat teorii
odnoszącej się do podjętej w badanich problematyki)

•

Baczne przyglądanie się przedmiotowi badań,
„wczuwanie się” w jego istotę, przejawy,
znaczenie itp. (np. tzw. próbki zdarzeń, obserwacje
otwarte w terenie, rozmowy, wywiady otwarte)

•

Analiza wyników tzw. zwiadu badawczego
przeprowadzonego przez siebie bądź innych
badaczy (badania wstępne, pilotaż, pretesty)

18

Dobór próby badawczej

19

20

Metody doboru próby

•

Populacja

– to określony teoretycznie zbiór

obiektów, który jest przedmiotem badania, lub z
którego wyłania się próbkę do badań.

•

Próbka badawcza

– to pobrany z populacji zbiór

obiektów (jednostek analizy) objętych badaniem

•

Dobór losowy

– to taki dobór jednostek z populacji,

który zapewnia wszystkim elementom populacji
jednakową szansę dostania się do próbki badawczej.

•

Dobór nielosowy

– to taki sposób dobierania

obiektów z populacji do próby, którego błędu nie
można oszacować, nie jest znane
prawdopodobieństwo, z jakim można wnioskować o
populacji na podstawie badań próbki. Dobór
nielosowy nie pozwala przenosić wniosków z
badania na populację.

21

Dobór losowy

(schematy losowania)

•

Kroki konieczne do losowego doboru próby:

•

1) zdefiniować populację,

•

2) sporządzić spis elementów populacji,

•

3) zakodować (ponumerować) elementy populacji,

•

4) dokonać losowania obiektów z populacji do próbki.

•

Losowanie indywidualne nieograniczone

polega na

dobieraniu pojedynczych elementów populacji do próbki za
pomocą liczb losowych (np. za pomocą tablic liczb losowych)

•

Losowanie indywidualne systematyczne

polega na

dobieraniu kolejnych elementów populacji w oparciu o ustalony,
stały algorytm (odstęp losowania, np. co 10 osobę z listy).

•

Losowanie warstwowe

polega na wydzieleniu warstw

populacji, w obrębie których dokonuje się losowania
indywidualnego (losowanie proporcjonalne i nieproporcjonalne)

•

Inne typy losowania: grupowe, wielostopniowe (kombinacja
schematów).

22

Dobór nielosowy

•

Dobór kwotowy

polega na proporcjonalnym doborze

poszczególnych elementów populacji do próbki badawczej, tak
aby uzyskać maksymalne podobieństwo próby do populacji pod
względem określonych cech (np. płeć, wykształcenie, miejsce
zamieszkania). Taki dobór nie zapewnia losowości próbki.

•

Dobór celowy

polega na pobieraniu z populacji do próbki takich

elementów, które spełniają kryteria zawarte w pytaniu
badawczym. Nie ma możliwości wnioskowania o populacji.

•

Dobór teoretyczny

polega na włączeniu do próbki obiektów na

podstawie wskazań teorii lub ram pojęciowych badania. Kryterium
doboru mogą być wnioski wynikające z podstaw teoretycznych,
stosowanych w badaniach metod zbierania danych.

•

[zob: K. Rubacha, Metodologia badań nad edukacją, s. 116-127.]

Wielkość próby

B

łą

d

z

p

ró

b

y

Wybór celowy

Wybór losowy

Wybór celowy a wybór

Wybór celowy a wybór

losowy próby

losowy próby

Wielkość

półprzedział

u ufności

d =

1%

2%

3%

4%

5%

6%

7%

8%

9%

10

%

Wielkość

próby n

przy

współczynni

ku ufności

= 0,95 (t=

1,96)

9604 240

1

106

6

600 384

260 244 196 118 96

Wielkość

próby n

przy

współczynni

ku ufności

= 0,99 (t=

2,58)

1664

1

416

0

186

0

104

0

666 430 340 205 150 166

•

n

b

= niezbędna wielkość próby

•

N= liczebność populacji

•

d = dopuszczalny błąd szacunku frakcji p

(podany w ułamku dziesiętnym (jest to

procent))

•

Z

ά

= 1,96 dla p = 0,95

2

2

)

1

(

4

1



z

N

d

N

n

b







Faza

badania

Błędy doboru próby

Błędy nie wynikające z doboru próby

Przygotowa

nie

Nieprawidłowe

zdefiniowanie

populacji generalnej

Wybór

nieadekwatnego

operatu populacji

badawczej

Nieprawidłowa

selekcja i rekrutacja

respondentów

Nieprawidłowe określenie problemu

badawczego

Wybór nieadekwatnych metod i

technik badawczych

Wadliwa konstrukcja scenariusza

badawczego i materiałów

wspomagających

Realizacja

Wybór

nieodpowiednich

respondentów

Błędy pomiaru wynikające z wyboru

nieadekwatnych metod i technik oraz

z wadliwej konstrukcji scenariusza

badawczego i materiałów

wspomagających



Błędy pomiaru związane z

niedostatecznym przygotowaniem i

rolą badacza, głównie nieprawidłowe

zadawanie pytań, sugerowanie

odpowiedzi i/lub samodzielne ich

podawanie



Błędy związane z nieodpowiednim

rejestrowaniem wypowiedzi i

zachowań



Błędy spowodowane przez

respondenta, głównie pasywność,

konformizm, podawanie fałszywych

odpowiedzi lub ich brak

Interpretac

ja i

prezentacja

wyników

Błędy analizy i interpretacji danych

Błędy prezentacji i oceny wyników

badania