Idea integracji

- istota pojęcia w edukacji

Na potrzeby spotkań ze
studentami opracowała: dr
Grażyna Maciak

Literatura, którą warto przeczytać…

1. I. Adamek, Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Kraków 2000
2. W. Andrukowicz, Edukacja integralna, Kraków 2001
3 . B. Łuczak, Nauczanie integralne, Poznań 2000
4. Pod red. J. Koźma, E. Kosętka, Teoretyczne i praktyczne aspekty kształcenia

zintegrowanego, Kraków 2001

5. A. Tomkiewicz-Bętkowska, A. Korzeń, ABC pedagoga specjalnego. Poradnik dla

nauczycieli ze specjalnym przygotowaniem pedagogicznym, Kraków 2008

6. J. Bąbka, Edukacja integracyjna dzieci pełnosprawnych

i niepełnosprawnych – założenia i rzeczywistość, Poznań 2001

7.G. Hundertmarck (red.), Uczymy się żyć razem. Niepełnosprawne dzieci

w przedszkolu, Warszawa 1993

8. A. Franczyk, K. Krajewska, Zabawy i ćwiczenia na cały rok – propozycje do

pracy z dziećmi młodszymi o specjalnych potrzebach

edukacyjnych, Kraków 2004

9. B. Jodłowska, Idea integracji a wychowanie – ku pedagogice integralnej,

Kraków 2004

10. Fintan J. O`regan, Jak pracować z dziećmi o specjalnych potrzebach

edukacyjnych, Warszawa 2005

„Proces tworzenia się całości z

jakichś części, zespalanie się
elementów w całość, scalanie się.”

(M. Szymczak (red), 1970)

Integracja - istota pojęcia

• Opiera się na psychologicznych

koncepcjach teorii postaci, w myśl
których świat jawi się jako całość,
a poznanie „całości” ma pierwszeństwo
przed „częścią”.

• Zespalanie się, scalanie;
• Tworzenie z całości części;
• Tworzenie całości z drobnych części.

Integracja - istota pojęcia - c.d

•

Integracja wiedzy poprzez łączenie

treści kształcenia;
•Nauczanie całościowe -
wyeliminowanie przedmiotowego
układu treści kształcenia;
•Wprowadzenie zagadnień o
charakterze kompleksowym,
odpowiadającym zainteresowaniom
dzieci w młodszym wieku szkolnym.

Płaszczyzny integracji

• treściowa – scalanie się treści poznawczych

wszystkich przedmiotów wokół wspólnych tematów,

• wychowawcza – zmierza do jednoczesnej realizacji

celów poznawczych i wychowawczych w procesie

nauczania,

• metodyczna – opiera proces nauczania na czterech

strategiach nauczania - uczenia się (przyswajanie,

badanie, działanie, przeżywanie)

• czynnościowa – preferuje aktywne metody uczenia

się,

• organizacyjna – wykorzystywanie w dwóch

pierwszych latach nauki pełnej integracji kształcenia

oraz metod zabawowych i sytuacyjnych, a od klasy

trzeciej – integracji uzupełnianej systemem

przedmiotowo – lekcyjnym;

Nauczanie integralne - całościowe

„ Kierunek dydaktyczny, traktujący

treści i metody pracy z
dzieckiem jako określone całości
tematyczne, które obejmują różne
treści, zgodnie z tym, jak występują
one w życiu, a nie jako
odrębne przedmioty nauczania”

(W. Okoń, 1987)

Połączenie integracji z pedagogiką

specjalną

Wg Dykcika - edukacja zintegrowana to

edukacja integrująca niepełnosprawnych
z pełnosprawnymi.
Z koncepcją tą wiąże się tworzenie
przedszkoli, klas i szkół heterogenicznych
ze względu na zróżnicowany stopień
sprawności i zdrowia psychicznego
uczniów. Dotyczy to klas, w których razem
uczyłyby się osoby pełnosprawne z
osobami o zaburzonym rozwoju

Integracja a pedagogika specjalna

W pedagogice specjalnej integracja rozumiana jest jako
- wielokierunkowe, zespolone działanie, mające na celu

rewalidację jednostek odbiegających od normy lub też proces
integrowania (włączania) osób niepełnosprawnych (w miarę
możliwości i odpowiednich warunkach) w życie społeczne;

- cel kształcenia ogólnego oraz specjalnego, bądź wynik procesu

rehabilitacji niepełnosprawnych.

Integracja jako włączenie osób niepełnosprawnych w zwykłe

formy życia

społecznego odbywa się na różnych poziomach i w różnym

zakresie ludzkiej

działalności, dając szansę pełnej samorealizacji dzięki

umożliwieniu

realizacji różnych funkcji.

Integracyjny system

Integracyjny system nauczania i wychowania, będzie
polegał na maksymalnym włączeniu dzieci i młodzieży
z odchyleniami od normy do zwykłych szkół i placówek
oświatowych, co umożliwia im rozwój w gronie zdrowych
rówieśników bez obniżania poziomu nauczania w klasie.

System, jak wyżej, polega na kształceniu i wychowaniu

osób z odchyleniami od normy w stanie zdrowia i rozwoju
w powszechnych szkołach, przedszkolach i innych
placówkach oświatowych, przy uwzględnieniu
specyficznych potrzeb poznawczych, edukacyjnych takich

uczniów,

oraz stworzeniu odpowiednich warunków (przez dodatkowe

zabiegi,

świadczenia, pomoce naukowe) pozwalających na zaspokojenie

tych

potrzeb.

Integracja w pedagogice specjalnej –

ujęcie szerokie i wąskie

Szeroki zakres pojęcia wyraża umiejętność harmonijnego
współżycia i współdziałania osób niepełnosprawnych
we wszystkich formach i sytuacjach życia społecznego –

w szkole, domu, pracy, czasie wolnym – sprowadza
się do integracji społecznej.
Wąski zakres pojęcia, wyraża integrację szkolną, czyli
włączenie niepełnosprawnych uczniów do nauki
w ogólnodostępnych szkołach i placówkach kształcenia
masowego razem z uczniami pełnosprawnymi oraz
umożliwia im korzystanie ze środków pomocniczych

stosownie

do indywidualnych możliwości.

Edukacja integralna zawiera:

• Równą ocenę wszystkich uczniów i nauczycieli;

• Zwiększenie udziału uczniów (oraz reedukację ich

wykluczenia i separacji od) kultury,

programów nauczania, lokalnych społeczności szkolnych;

• Zmianę kultury, polityki i praktyk stosowanych

w szkole, tak by w lepszym stopniu

odpowiadały one lokalnemu zróżnicowaniu uczniów;

• Reedukację barier w edukacji i współuczestnictwie

w powszechnym życiu szkolnym dla

wszystkich uczniów, nie tylko tych ze specyficznymi

potrzebami nauczania;

• Podkreślenie roli jaką odgrywa edukacja integracyjna w

integracji społeczeństwa;

• Traktowanie różnic jako wskazówkę dla systemu

nauczania a nie problem;

• Zwrócenie uwagi na prawa uczniów- do włączenia

wszystkich w system nauczania powszechnego.

Inne interpretacje integracji…

•

Integracja, to tendencja do scalania, łączenia
człowieka z drugim człowiekiem, z grupą, ze
wspólnotą narodową, ze wspólnotą
ogólnoludzką. To sposób społeczeństwa XXI
wieku na pokonanie lęku przed innością,
odmiennością, indywidualnością. Jest ona
szansą współczesnego człowieka na wyjście z
izolacji. (A. Hulek, 1997, s. 493)

•

Integracja, to interdyscyplinarne, zintegrowane
działanie, mające na celu rewalidację jednostek
odbiegających od normy. (B. Hoffman, 1978,
s.65)

Formy kształcenia dzieci i młodzieży –

kształcenie specjalne:

• Klasy specjalne;
• Zespoły korekcyjno-kompensacyjne;
• Nauczanie indywidualne organizowane w

domu;

• Nauczanie zintegrowane.

Czynniki warunkujące prawidłową

integrację dzieci w przedszkolu i

szkole

• Przygotowanie nauczycieli do udzielania pomocy

specjalnej dzieciom niepełnosprawnym – wiedza o

trudnościach tych dzieci, problemach

psychoemocjonalnych, umiejętnościach organizowania

pomocy, metod i form pomocy;

• Przygotowanie społeczności – dzieci pełnosprawnych

i ich rodzin – do współdziałania z dziećmi

niepełnosprawnymi – kształtowanie pozytywnych postaw i

wartości;

• Przygotowanie dziecka do przedszkola – prawidłowa

diagnoza, rozpoczęte leczenie i usprawnianie;

• Przygotowanie obiektu – architektura, meble, urządzenia;
• Współpraca ze specjalistami;
• Zaplanowana prawidłowo współpraca z rodzicami – pomoc

rodzicom.

Integracja na pierwszym szczeblu

edukacji – przedszkole – formy

integracji…

• Integracja indywidualna – dziecko niepełnosprawne

edukuje się w przedszkolu masowym i jest
traktowane na równi z innymi dziećmi;

• Integracja formalna – dziecko niepełnosprawne

przebywa w jednej grupie z dziećmi
pełnosprawnymi, jednak jest to jedynie wspólnota
miejsca, bez więzi;

• Integracja częściowa – obok grupy dzieci zdrowych,

znajduje się grupa dzieci o jednakowym rodzaju
zaburzeń,

• Integracja całkowita – łączność wszystkich dzieci,

niezależnie od stopnia możliwości rozwojowych i
stopnia sprawności.

Integracja na pierwszym szczeblu

edukacji – przedszkole – formy

integracji…

Kształcenie specjalne adresowane jest do dzieci

i młodzieży posiadających orzeczenie o potrzebie
kształcenia, specjalnego. Może być realizowane na terenie
przedszkola masowego, oddziału integracyjnego, jak
również w przedszkolach specjalnych.

Liczebność oddziałów:

-

Integracyjnych – 15 do 20 dzieci, w tym 3 do pięciu

niepełnosprawnych, do 2 niepełnosprawność sprzężona

-

Specjalnych – liczebność uzależniona od niepełnosprawności:

• Niesłyszących i słabo słyszących – 6 do 8;

• Niewidomych i słabo widzących – 6 do 10;

• Z chorobami przewlekłymi – 10 do 16;

• Z zaburzeniami psychicznymi – 6 do 8;

• Z niepełnosprawnością ruchową – 6 do 12;

• Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym i znacznym – 6 do

10;

• Z autyzmem i niepełnosprawnością sprzężoną – 2 do 4.
W przedszkolu – oddziale specjalnym lub integracyjnym, w oparciu o

decyzję PPP, dziecko

niepełnosprawne może przebywać do 10 roku życia.

Kategorie niepełnosprawności

1.

Upośledzeni umysłowo,

2.

Głusi – od urodzenia, ogłuchli całkowicie, z resztkami
słuchu, niedosłyszący posługujący się mową, głusi z
upośledzeniami umysłowymi i innymi,

3.

Niewidomi – od urodzenia, ociemniali całkowicie, z
resztkami wzroku, niedowidzący, niewidomi z
upośledzeniem umysłowym i innymi,

4.

Niedostosowani społecznie,

5.

Przewlekle chorzy somatycznie, chorzy nerwowo,
chorzy psychicznie,

6.

Osoby z uszkodzeniami narządu słuchu,

7.

Osoby z uszkodzeniami narządu mowy.

Grupy osób niepełnosprawnych

• Mających trudności w poznawaniu świata i

komunikowaniu się z nim na skutek braku analizatorów
zmysłowych;

• Mających trudności z procesami poznawczymi – obraz

poznawczy nieadekwatny do rzeczywistości, utrudnione
przystosowanie do życia społecznego i pracy;

• Mających ograniczoną zdolność do działania z powodu

uszkodzenia narządów ruchu lub przewlekłej choroby;

• Wymagających w wyniku zaniedbań wychowawczych i

błędów, bądź nieprawidłowo funkcjonującego systemu
nerwowego, albo psychopatii czy charakteropatii –
wychowania resocjalizujacego.

Dziecko niepełnosprawne …

wg. A. Maciarz

Dziecko niepełnosprawne, to takie, które ma trudności w
rozwoju, nauce,

i w społecznym przystosowaniu z powodu obniżonej sprawności
psychofizycznej i któremu jest potrzebna specjalna pomoc.

W takim rozumieniu niepełnosprawność odnosi się do
upośledzenia

jakiegoś organu (niewidomi, głusi, upośledzeni fizycznie lub

umysłowo).

W szerszym znaczeniu ujmowane jest jako zaburzenie szeroko

rozumianych czynności psychofizycznych – zaburzenia mowy,

procesów

percepcyjnych, emocjonalnych, przystosowawczych).

Idea integracji osób niepełnosprawnych–

ujęcie teoretyczne …

Idea integracji osób niepełnosprawnych urzeczywistniana jest w naszym

społeczeństwie od prawie 30 lat.

Każde dziecko ma prawo do szczęścia, które daje zabawa i poznawanie

świata – aktywność.

Realizacja idei integracji daleka jest od doskonałości. Utrudniają ją

bariery społeczne, finansowe, techniczne.

W procesie integracji oczekuje się życzliwości i akceptacji – te wartości

należy kształtować od wieku przedszkolnego

Integracja ma na celu stworzenie osobom niepełnosprawnym takich

warunków życiowych, by mogli na miarę swoich możliwości włączyć się

w grupę osób zdrowych i aby niepełnosprawność nie decydowała o ich
powodzeniu w kontaktach międzyludzkich.

Idea integracji na przestrzeni

wieków

* XVII w. – J. A. Komeński jako prekursor idei

integracji,

* idea integracji sięga do starożytności, gdzie

zagadnienie to podejmował Platon, XVIII w. –

rozwój nauczania całościowego za sprawą J.J.

Rousseau,

* XVIII/XIX w – dalszy postęp w pojmowaniu

istoty i sensu nauczania zintegrowanego za

sprawą J. H. Pestalozziego i J. F.

Herberta,

 dydaktyka szczegółowa

 F. Froebel jako prekursor nowego

wychowania przedszkolnego;

Koncepcje nowego wychowania

• Owiddiusz Decrolly
• Karol Linke
• Celestyn Freinet
• Maria Montessori
• John Dawey

Koncepcja Owidiusza Decroly’ego

• W programie szkolnym nie było podziału na odrębne

przedmioty nauczania - nauka zorganizowana była
według ośrodków tematycznych, dostosowanych do faz
rozwojowych, czynności umysłowych i ruchowych
dziecka;

• Nauka oparta na metodzie ośrodków zainteresowań;
• Dziecko zdobywa wiadomości i umiejętności w

środowisku naturalnym, w szkole, w rodzinie, w
środowisku społecznym;

• Poznanie rzeczy polega na obserwowaniu, kojarzeniu,

wyrażaniu poprzez pisanie i działanie plastyczno-
techniczne;

• Zadanie szkoły polegało - aby dziecko rozumiało, to co

wykonuje.

Koncepcja Karola Linke

• Opracował koncepcję nauczania łącznego;
• uważał, że dzieci nie powinny pobierać nauki w

postaci odrębnych przedmiotów, aż do 14 roku
życia;,

• Wyróżnił kręgi rzeczy, które przeciwstawił kręgom

życia - z nich wyodrębnił przedmioty i działy nauki;

• Miał na uwadze, że dziecko w procesie poznawania

ujmuje rzeczywistość całościowo i dopiero przez
analizę wyodrębnia różne gałęzie wiedzy;

• Nauczanie łączne dotyczy scalania treści

kształcenia oraz metod pracy.

Koncepcja Celestyna Freineta

• Przykładał wagę do integracji i całościowego

postrzegania przez dziecko świata;

• Uważał, że poznanie całościowe, umożliwi dziecku

odkrycie sensu własnego wysiłku;

• Sens własnego wysiłku, dziecko poznaje początkowo

przez praktyczne przeżywanie świata, następnie przez
dojrzałą formę wiedzy czy umiejętności - doświadczenia
poszukujące, projekty, referaty, reportaże, itp.;

• Celem wychowania, jest maksymalny rozwój osobowości

dziecka, poprzez obcowanie we wspólnocie, której służy
i z której usług korzysta;

• Istotę wychowania widział w szacunku, poszanowaniu

godności.

Szkoła freinetowska

• Uznaje odmienność każdego człowieka;
• Prowadzona jest zgodnie z zasadami demokracji;
• Skoncentrowana jest na dziecku i jego potrzebach;
• Dziecko samodzielnie kształtuje swoją osobowość w

procesie interakcji;

• Uczenie i kształcenie oparte jest na aktywności,

poszukiwaniu i badaniu;

• Respektowane są prawa dziecka;
• Jest miejscem, gdzie tworzy się warunki do pracy nad

sobą, do wszechstronnego rozwoju, do
sukcesu

;

• Jest miejscem, gdzie dziecko czuje się

bezpieczne, ma prawo oczekiwać pomocy,
ma prawo do swobodnej ekspresji.

Koncepcja Marii Montessori

• Pozostawia dzieciom całkowitą swobodę

w rozwijaniu spontanicznej aktywności;

• Daje dziecku możliwość

wszechstronnego rozwoju duchowego,
kulturowego i społecznego;

• Wspiera dziecka spontaniczną i twórczą

aktywność;

Koncepcja Johna Dewey’a

• Stworzył system pedagogiczny oparty na założeniu, że treści i metody

pracy szkolnej należy przystosować do natury dziecka - jednocześnie
naturę dziecka, wprowadzić, poprzez treści, do różnych dziedzin życia
społecznego;

• Do treści kształcenia włączył formy działań praktyczno-wytwórczych,

którym ludzkość zawdzięcza swój rozwój;

• Podstawom systemu, stała się zasada uczenia się przez działanie -

uczniowie korzystali z różnych form rzemieślniczych działań
wytwórczych;

• Dużą funkcję w edukacji przypisuje strategii rozwiązywania problemów

opartej na stymulowaniu - tworzeniu warunków do ujawniania możliwości
rozwojowych dziecka;

• Dziecko zmuszane jest do samodzielnych działań poprzez badanie i

odkrywanie, co prowadzi do ciekawych i niekonwencjonalnych rozwiązań;

• Rozwiązywaniu problemów towarzyszy idea pracy zbiorowej - uczenie

współdziałania, szacunku, życzliwości.

Integralna edukacja wczesnoszkolna

w Polsce

• J. Walczyna
• R. Więckowski
• H. Muszyński
• M. Cackowska

Koncepcja J. Walczyna – pionier

integracji w Polsce (lata 60-

te)

• Wskazała:
- Że uczeń może rozwijać się

wszechstronnie pod wpływem celowo
zorganizowanej działalności dydaktyczno-
wychowawczej,

- Zamianę przedmiotów na kierunki

kształcenia – kształcenie porozumiewania
się przez słowo i liczbę, przyrodniczo-
techniczne, społeczne, artystyczne i
fizyczne

Koncepcja R. Więckowskiego (lata 70-

te)

• Istotą całościowej edukacji jest nabycie kompetencji przez

aktywne działania,

• Uczenie się wszystkimi zmysłami – doświadczanie „tu i

teraz” świata i ludzi – dziecko w wieku szkolnym zdobywa

wiedzę o świecie i samym sobie,

• System sprzyja rozwojowi osobowości dziecka, przygotowuje

je do dalszej nauki,

• Wprowadzenie treści podstawowych – polonistycznych,

matematycznych, środowiskowych, plastycznych,

muzycznych, technicznych, zdrowotnych,

• Lekcyjna forma organizacyjna zastąpiona dniem pracy i

aktywności dziecka,

• Zajęcia prowadzi nauczyciel wg. Swojego planu –

dostosowując czas zajęć i przerw do aktywności uczniów.

• Zajęcia prowadzone są całościowo – zajęcia dostarczają

przeżyć, wiadomości, pobudzają zainteresowania, rozwijają

sprawność, umiejętności

Ł. Muszyńska i jej koncepcja

• Nauczyciel planuje integralne jednostki

tematyczne, obejmujące godziny lekcyjne
jednego lub kilku dni,

• Nauczyciel w realizacji jednostek kieruje się

zasadami:

- ciągłości czasowej – nie ma podziału na 45

min. lekcje, czas wyznacza zmęczenie ucznia,

- urozmaicenia form zajęć,
- płynność zajęć – przechodzenie do różnych

kierunków aktywności.

M. Cackowska i jej idea

• Zacieranie granic między przedmiotami –

kształtowanie świata i jego obrazu
scalonego – klasy 0-1,

• Klasy II-III – scalanie treści pokrewnych,

dwu lub trzech przedmiotów – nauczanie
skorelowane (korelacja wewnątrz
przedmiotowa, między przedmiotowa,
synchroniczna, asynchroniczna, bierna,
czynna).

Integracja w edukacji

integracja treści  scalanie treści w obrębie tego samego

przedmiotu (integracja wewnątrzprzedmiotowa) albo
scalanie treści różnych przedmiotów nauczania
(integracja międzyprzedmiotowa)

integracja działalności dydaktyczno-wychowawczej 
• - integracja procesu dydaktyczno – wychowawczego,
• - integracja międzyprzedmiotowa,
• - integracja wewnątrzprzedmiotowa,
• - integracja pracy przedszkola ze szkołą,
• - integracja oddziaływań w środowiskowym systemie

wychowania.

Działania pedagoga w nauczaniu

integracyjnym

• łączne ujmowanie celów,
• scalanie treści,
• tworzenie integralnych ciągów

sytuacyjnych dla działań i przeżyć
dzieci,

• koncentracja wokół zintegrowanych

jednostek tematycznych.

Integralne jednostki tematyczne

• są podstawową formą organizacyjną dla

realizacji założeń teoretycznych nauczania
integralnego,

• jednostka tematyczna obejmuje szereg

godzin lekcyjnych jednego lub kilku dni i
różnych przedmiotów, podporządkowanych
nadrzędnemu tematowi,

• tok takiej jednostki powinien przewidywać

wszechstronne formy działalności dzieci oraz
różnorodne zadania dla nich.

Zasady realizacji jednostek tematycznych

• różnorodności zadań,
• różnej organizacji zadań,
• aktywizacji wszystkich uczniów,
• motywacji,
• ideowości,
• zespołowości,
• udziału wychowawcy
• ciągłości czasowej,
• urozmaicenia formy zajęć,
• płynności zajęć.

Istota koncepcji całościowej

• postrzeganie dziecka jako niepowtarzalnej

całości,

• respektowanie indywidualnych różnic,

• poszanowanie indywidualności dziecka (potrzeb

rozwojowych, zdolności, zainteresowań)

• respektowanie indywidualnego tempa rozwoju,

• odwoływanie się do podstawowego sposobu

nabywania kompetencji, stylu myślenia,

działania, a także do natury dziecka,

• odpowiednia stymulacja zadaniowa,

• uwzględnianie „miejsca” w rozwoju dziecka.

Cechy stylu komunikowania się ogniw

procesu wychowawczego

• otwartość,
• wzajemna troska,
• wzajemna zależność,
• poszanowanie odrębności,
• wzajemne uwzględnianie potrzeb.

(T. Gordon, 1995)

Integracja …

• dokonuje się w samym dziecku, które

poznaje, doświadcza, przeżywa ‘scaloną’
rzeczywistość,

• odbywa się poprzez osobę nauczyciela

(integracja personalna),

• jej warunkiem jest bliskość emocjonalna

dziecka i nauczyciela,

• zachodzi na poziomie wspólnych

poczynań dziecka i nauczyciela.

Najważniejsze

zmiany

zmiany, jakie zaszły w nowym

procesie kształcenia po wprowadzeniu reformy:

• W miejsce ministerialnego programu nauczania wprowadzono podstawy

programowe zawierające minimum tego, co uczeń ma opanować, do

tego dokumentu pozwolono konstruować autorskie programy, które po

zatwierdzeniu przez Ministra są wybierane przez nauczycieli

• Zamiast przedmiotowego nauczania wprowadzono kształcenie

zintegrowane

• Dziecięce podręczniki konstruowane są także według idei

zintegrowanego nauczania i dlatego mają konstrukcję blokową,

tematyczną

• Rytm nauki szkolnej wyznaczają jednostki zwane tematami

kompleksowymi

• Zrezygnowano z tradycyjnego stawiania stopni na rzecz opisowej oceny

postępów poczynionych przez ucznia

• Dziecko stanowi podmiot oddziaływań wychowawczych
• Wszelkie działania koncentrują się na indywidualnych możliwościach

dziecka.

Planowanie pracy

Czynniki zewnętrzne leżące po stronie
dziecka:
• możliwości psychofizyczne,
• potrzeby rozwojowe,
• zainteresowania,
• zdolności,
• kompetencje.

Planowanie pracy

Czynniki zewnętrzne leżące po

stronie

nauczyciela:

• osobowość,
• kompetencje,
• doświadczenie.

Planowanie pracy

Czynniki zewnętrzne leżące po stronie
szkoły:

• liczebność klasy,
• wyposażenie: pomoce naukowe,

podręczniki, itp.,

• plan pracy szkoły,
• plan pracy grupy wiekowej.