RZECZNIK PRAW

OBYWATELSKICH W

POLSCE

Nie ma praw i wolności bez sprawnie funkcjonujących

instytucji państwa prawnego – tak jak nie ma silnego

państwa, bez wolnych obywateli. Nie ma wolnych

obywateli bez społeczeństwa obywatelskiego, które

promuje cnoty obywatelskie i poczucie odpowiedzialności

za dobro wspólne. Tego rodzaju państwo jest warunkiem

rozwoju jednostki, jest niezbędnym komponentem siły

narodu i konkurencyjności na arenie międzynarodowej

dr J Kochanowski

W różnych krajach Instytucja
rzecznika praw nosi różne nazwy:

Ombudsman (kraje nordyckie),
Rzecznik Sprawiedliwości (Portugalia),
Obrońca Ludowy (Austria, Hiszpania),
Mediator (Francja),
Komisarz Śledczy (Nowa Zelandia),
Rzecznik Praw Obywatelskich (Polska).

Obecnie instytucja

ombudsmana istnieje w ok. 100
państwach na świecie i 40 w
Europie. Wywodzi się z czasów
starożytnych, kiedy to miała na
celu kontrolę władzy państwowej i
administracji.

Instytucja rzecznika praw

obywatelskich powstała w Polsce na

mocy ust. Z dn. 15 lipca 1987 r O

Rzeczniku Praw Obywatelskich.

Był to krok niezwykle śmiały do

przełamania zarówno oporów

doktrynalnych, jak i tym bardziej utartej

praktyki ustrojowej. Powołanie RPO było

sygnałem, że system komunistyczny w

Polsce chyli się ku upadkowi.

Dziś zmieniło się źródło

zagrożenia dla praw człowieka. Jest
nim już nie tylko władza, ale także
duże koncerny, z którymi wiążą się
prawa konsumentów czy prawo
pracy.

KIM JEST RZECZNIK PRAW

OBYWATELSKICH

Jednoosobowy urząd centralny, pełniący funkcję
ombudsmana,

RPO jest konstytucyjnym, niezależnym i niezawisłym
organem ochrony prawnej, która działa na podstawie
art. 208-212 Konstytucji oraz ust. Z dnia 15 lipca 1987 r.
O Rzeczniku Praw Obywatelskich,

Zadaniem Rzecznika jest stanie na straży wolności i
praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i
innych aktach normatywnych

KTO MOŻE ZOSTAĆ RZECZNIKIEM

PRAW OBYWATELSKICH W POLSCE

Rzecznikiem Praw Obywatelskich może być

obywatel polski wyróżniający się wiedzą
prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz
wysokim autorytetem ze względu na swe
walory moralne i wrażliwość społeczną.

POCZET

RZECZNIKÓW

PRAW

OBYWATELSKICH

W POLSCE

prof. EWA ŁĘTOWSKA

I

kadencja

19 listopad 1987 – 12 luty

1992

prof. nauk prawnych

TADEUSZ ZIELIŃSKI

II kadencja

13 luty 1992 – 7 maj 1996
Polityk i prawnik

ADAM ZIELIŃSKI

III kadencja

8 maj 1996 – 29 czerwiec 2000
Prawnik, specjalista z zakresu

prawa cywilnego

ANDRZEJ STANISŁAW

ZOLL

IV kadencja

30 czerwca 2000 – 30 czerwca

2005

W okresie lipiec 2005 – luty

2006 pełnił obowiązki RPO
jako ustępujący rzecznik

JANUSZ

KOCHANOWSKI

V kadencja

15 luty 2006 – ( upłynie 15

lutego 2011)

Polski prawnik, dyplomata

Cechy charakteryzujące instytucję Rzecznika
Praw Obywatelskich:

Jest to samodzielny organ państwowy, nie związany z
administracją ani z sądownictwem. Jest on zwykle usytuowany
na szczeblu centralnym
Związany jest najczęściej z parlamentem. Zwykle, bowiem jest
przez niego powoływany, a jego zadania ściśle wiążą się z
funkcją kontrolną parlamentu
Jest rzecznikiem obywateli w sprawach związanych z
nieprawidłowym funkcjonowaniem administracji (lub
sądownictwa), podejmując określone kroki prawne zmierzające
do usunięcia tych nieprawidłowości. Informuje ponadto
parlament o wadliwym funkcjonowaniu organów państwa.
Działa w sposób niesformalizowany i jest łatwo dostępny dla
obywatela. Nie zastępuje on jednakże i „nie wyręcza” organów
państwowych właściwych do rozstrzygania o sprawie

WYBÓR, ODWOŁANIE I
KADENCJA RZECZNIKA
PRAW
OBYWATELSKICH

POWOŁANIE

Rzecznika powołuje w formie uchwały Sejm za
zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo
grupy 35 posłów
Na uchwałę zatwierdzającą wybór Senat ma czas
1 miesiąca od dnia przekazania przez Marszałka
Sejmu uchwały Sejmu
Niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu
miesiąca oznacza wyrażenie zgody
W przypadku odmowy zatwierdzenia przez Senat,
Sejm powołuje na stanowisko Rzecznika inną
osobę

KADENCJA

Kadencja Rzecznika trwa 5 lat i liczona
jest od dnia złożenia ślubowania przed
Sejmem
Ta sama osoba nie może być
Rzecznikiem więcej niż przez dwie
kadencje
Rzecznik pełni swoje obowiązki do czasu
objęcia stanowiska przez nowego
Rzecznika

ODWOŁANIE

Sejm odwołuje Rzecznika przed
upływem okresu na jaki został
powołany większością co najmniej
3/5 głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów.

Odwołanie może nastąpić gdy

Rzecznik:

Zrzekł się wykonywania obowiązków
Stał się trwale niezdolny do pełnienia

obowiązków na skutek choroby,

ułomności lub upadku sił –

stwierdzonych orzeczeniem lekarskim
Jeżeli sprzeniewierzył się złożonemu

ślubowaniu
Złożył niezgodne z prawdą oświadczenie

lustracyjne, stwierdzone prawomocnym

orzeczeniem sądu.

Po zaprzestaniu wykonywania

obowiązków Rzecznik ma prawo

wrócić na stanowisko zajmowane

poprzednio albo otrzymać

stanowisko równorzędne

poprzednio zajmowanemu, jeżeli

nie ma przeszkód prawnych.

OGRANICZENIA RZECZNIKA

PRAW OBYWATELSKICH

1.

RPO nie może zajmować innego stanowiska, z
wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani
wykonywać innych zajęć zawodowych

2.

RPO nie może należeć do partii politycznej, związku
zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie
dającej się pogodzić z godnością jego urzędu

3. Stanowisko RPO jest stanowiskiem niepołączalnym

również z mandatem poselskim

ZADANIA I MOŻLIWOŚCI

RZECZNIKA PRAW

OBYWATELSKICH

Stoi na straży wolności, praw człowieka i

obywatela
Kontroluje a także podejmuje stosowne

czynności jeśli stwierdzi, że z powodu

celowego działania lub zaniechania

przez organa, organizacje lub inwestycje

zobowiązane do przestrzegania i

realizacji wolności człowieka i obywatela

nastąpiło naruszenie prawa oraz

współżycia i sprawiedliwości społecznej

FUNKCJE RZECZNIKA:

Prewencyjna
Diagnostyczna
Kontrolna
Kreująca

Rzecznik wykonuje swoje zadania przy

pomocy Biura Rzecznika Praw

Obywatelskich
Zadania i organizację Biura określa statut,

który nadaje Marszałek Sejmu na Wniosek

Rzecznika
Na wniosek Rzecznika Marszałek może

powołać nie więcej niż trzech zastępców, w

tym zastępcę do spraw żołnierzy.

Odwołanie następuje w tym samym trybie
Rzecznik określa zakres zadań zastępcy

(zastępców) Rzecznika

STRUKTURA

ORGANIZACYJNA

BIURA RZECZNIKA

PRAW

OBYWATELSKICH

RPO nadzoruje merytorycznie bezpośrednio Zespół

Prawa Karnego oraz Prawa Karnego Wykonawczego.
Pozostałą część kontrolują jego zastępcy oraz Dyrektor
Biura sprawójący również nadzór organizacyjny biura

Zespół Prawa Konstytucyjnego i Międzynarodowego
Zespół Prawa Karnego
Zespół Zabezpieczenia Społecznego
Zespół Prawa Cywilnego i Gospodarki Nieruchomości
Zespół Prawa Administracyjnego i Spraw Mieszkaniowych
Zespół Prawa Gospodarczego, Danin Publicznych i Ochrony Praw Konsumenta
Zespół Prawa Karnego Wykonawczego
Zespół Prawa Pracy
Zespół Praw Żołnierzy, Funkcjonariuszy Służb Publicznych i Cudzoziemców
Zespół Administracji Lokalnej, Mniejszości Narodowych i Współpracy z

Organizacjami Społecznymi
Zespół Prawa Rodzinnego i Ochrony Praw Osób Niepełnosprawnych
Zespół Ochrony Zdrowia
Zespół Klasyfikacji Wniosków
Zespół Przyjęć Interesantów
Zespół Prezydialny
Samodzielny Wydział Spraw Wynagrodzeń
Samodzielny Wydział Finansowy
Pion Ochrony Informacji Niejawnych
Komórka Audutu Wewnętrznego

Pełnomocnicy terenowi

Rzecznik posiada pełnomocników
terenowych, rozpatrujących sprawy
z obszaru oddalonych od Warszawy
województw

Pełnomocnik Terenowy w Gdańsku (dla
woj.: zachodniopomorskiego,
pomorskiego, warmińsko-mazurskiego)
– Krzysztof Szerbus
Pełnomocnik Terenowy w Katowicach
(dla woj.: śląskiego, małopolskiego
świętokrzyskiego) – dr Aleksandra
Wentowska
Pełnomocnik Terenowy we Wrocławiu
(dla woj.: dolnośląskiego, lubuskiego,
opolskiego) – dr Maciej Lis

KTO MOŻE ZWRÓCIĆ SIĘ

DO RZECZNKA PRAW

OBYWATELSKICH O POMOC

Każdy obywatel Polski
Cudzoziemiec,który znajduje się pod
władzą RP
Osoba prawna lub jednostka
organizacyjna nie posiadająca tej
osobowości, jeśli tylko w myśl przepisów
może być podmiotem praw i obowiązków
Organizacje obywateli i organy
samorządu
Rzecznika Praw Dziecka
własna inicjatywa Rzecznika

Wniosek kierowany do

Rzecznika jest wolny od
opłat i nie wymaga
zachowania szczególnej
formy.

Co powinien zawierać

wniosek do RPO

Imię i nazwisko
Adres, pod który należy kierować
korespondencję
Dokładne wskazanie, czego dotyczy
sprawa oraz podanie argumentów
wskazujących na naruszenie wolności lub
prawa
Niezbędne dokumenty (kopie lub odpisy),
które skarżący posiada

Rzecznik po zapoznaniu się z każdym

skierowanym do niego wnioskiem może:

Podjąć sprawę
Poprzestać na wskazaniu

wnioskodawcy przysługujących mu

środków działania
Przekazać sprawę według właściwości
Nie podjąć sprawy – zawiadamiając o

tym wnioskodawcę i osobę, której

sprawa dotyczy

Podejmując sprawę Rzecznik
może:

Samodzielnie prowadzić postępowanie
wyjaśniające
Zwrócić się o zbadanie sprawy lu jej cęści
do właściwych organów, w szczególności
organów nadzoru, prokuratury, kontroli
państwowej,zawodowej lub społecznej
Zwrócić się do Sejmu o zlecenie
Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia
kontroli dla zbadania sprawy lub jej części

Prowadząc postępowanie,
Rzecznik ma prawo:

Zbadać, nawet bez uprzedzenia, każdą sprawę na miejscu
Żądać złożenia wyjaśnień, przedstawienia akt każdej sprawy
prowadzonej przez naczelne i centralne organy administracji
państwowej, organy administracji rządowej, organy organizacji
spółdzielczych, społecznych, zawodowych i społeczno-zawodowych
oraz organy jednostek organizacyjnych posiadających osobowość
prawną, a także organy jednostek samorządu terytorialnego i
samorządowych jednostek organizacyjnych
Żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez
sądy, a także prokuraturę i inne organy ścigana oraz żądać do wglądu
w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich akt sądowych i
prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania po zakończeniu
postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia
Zlecać sporządzenie ekspertyz i opinii

Po zbadaniu sprawy Rzecznik może:

Wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw
człowieka i obywatela
Skierować wystąpienie do organu,organizacji lub instytucji, w których
działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela;
wystąpienie takie nie może naruszać niezawisłości sędziowskiej
Zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką, o której mowa w pkt
2 z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach
prawa
Żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć
udział w każdym toczącym się już postępowaniu – na prawach
przysługujących prokuratorowi
Żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania
przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu
Zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi
do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach
– na prawach przysługujących prokuratorowi
Wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego
rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, na zasadach
i w trybie określonych w odrębnych przepisach
Wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia,
na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach

Rzecznik współdziała ze

stowarzyszeniami, ruchami

obywatelskimi, innymi

dobrowolnymi zrzeszeniami i

fundacjami na rzecz ochrony

wolności i praw człowieka i

obywatela

Rzecznik corocznie informuje Sejm i
Senat o swojej działalności oraz o stanie
przestrzegania wolności i praw
człowieka i obywatela
Informacja Rzecznika podawana jest do
wiadomości publicznej
Rzecznik może przedkładać Sejmowi i
Senatowi określone sprawy wynikające z
jego działalności
Rzecznik na wniosek Marszałka Sejmu
przedstawia informację lub podejmuje
czynności w określonych sprawach

W wystąpieniu Rzecznik formułuje opinie i wnioski

co do sposobu załatwienia sprawy, a także może

żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego

lub zastosowania sankcji służbowych
Organ, organizacja lub instytucja, do których

zostało skierowane wystąpienie, obowiązane są

bez zbędnej zwłoki, nie później niż w terminie 30

dni, poinformować Rzecznika o podjętych

działaniach lub zajętym stanowisku. W przypadku

gdy Rzecznik nie podziela tego stanowiska, może

zwrócić się do właściwej jednostki nadrzędnej o

podjęcie odpowiednich działań

Rzecznik może również:

Występować do właściwych organów z
wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej
bądź o wydanie lub zmianę innych aktów
prawnych w sprawach dotyczących wolności i
praw człowieka i obywatela
Występować do Trybunału Konstytucyjnego
Zgłosić udział w postępowaniu przed TK w
sprawach skarg konstytucyjnych i brać udział w
tym postępowaniu
Występować z wnioskami do Sądu Najwyższego
o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie
przepisów prawnych budzących wątpliwości lub
których stosowanie wywołało rozbieżności w
orzecznictwie