Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

1

1

Wykład 8

Wykład 8

Chory terminalnie

Chory terminalnie

Śmierć i umieranie – aspekty

Śmierć i umieranie – aspekty

psychologiczne

psychologiczne

Żałoba

Żałoba

Marlena Kossakowska

2

Radzenie sobie z chorobą

Radzenie sobie z chorobą

śmiertelną.

śmiertelną.

►

Skutki uboczne leczenia: czy warto?

Skutki uboczne leczenia: czy warto?

►

Leczenie bólu, opieka paliatywna

Leczenie bólu, opieka paliatywna

►

Prośba o nie wybudzanie

Prośba o nie wybudzanie

►

Eutanazja, towarzyszenie samobójstwu

Eutanazja, towarzyszenie samobójstwu

►

Opieka duchowa

Opieka duchowa

►

Etapy przystosowania do śmierci i

Etapy przystosowania do śmierci i

umierania (koncepcja Elisabeth K

umierania (koncepcja Elisabeth K

ü

ü

bler

bler

– Ross)

– Ross)

Marlena Kossakowska

3

Etapy przystosowania do śmierci

Etapy przystosowania do śmierci

(K

(K

ü

ü

bler – Ross, 1969)

bler – Ross, 1969)

1/ Zaprzeczanie i izolacja

1/ Zaprzeczanie i izolacja

2/ Gniew, złość

2/ Gniew, złość

3/ Targowanie się

3/ Targowanie się

4/ Depresja

4/ Depresja

5/ Pogodzenie się

5/ Pogodzenie się

Marlena Kossakowska

4

Hospicjum

Hospicjum

►

Cicely Saunders – lata 50-te

Cicely Saunders – lata 50-te

►

Zadania hospicjum: opieka nad umierającym, wsparcie

Zadania hospicjum: opieka nad umierającym, wsparcie

rodziny, łagodzenie bólu, rozmowy o śmierci i umieraniu,

rodziny, łagodzenie bólu, rozmowy o śmierci i umieraniu,

godna śmierć.

godna śmierć.

►

Opieka domowa hospicyjna

Opieka domowa hospicyjna

►

Ocena wpływu opieki hospicyjnej: badanie Prigersona

Ocena wpływu opieki hospicyjnej: badanie Prigersona

(1992) wskazuje, że chory chętniej korzysta z opieki

(1992) wskazuje, że chory chętniej korzysta z opieki

paliatywnej dzięki swojej rodzinie i lekarzowi niż sam

paliatywnej dzięki swojej rodzinie i lekarzowi niż sam

podejmuje taką decyzję. Opieka paliatywna chętniej była

podejmuje taką decyzję. Opieka paliatywna chętniej była

przyjmowana przez pacjenta w sytuacji, jeżeli

przyjmowana przez pacjenta w sytuacji, jeżeli

najważniejszy opiekun umierającego (członek rodziny)

najważniejszy opiekun umierającego (członek rodziny)

akceptował śmierć i gdy choremu ujawniono we

akceptował śmierć i gdy choremu ujawniono we

właściwy sposób jego prawdziwą sytuację.

właściwy sposób jego prawdziwą sytuację.

Pacjenci pozytywie oceniają opiekę paliatywną (m.in.

Pacjenci pozytywie oceniają opiekę paliatywną (m.in.

Kane i in., 1984)

Kane i in., 1984)

Marlena Kossakowska

5

Syndrom wypalenia u pomagających

Syndrom wypalenia u pomagających

umierającym

umierającym

►

Przeciążenie emocjonalne, depersonalizowanie

Przeciążenie emocjonalne, depersonalizowanie

pacjenta, niższa motywacja w pracy

pacjenta, niższa motywacja w pracy

►

Tendencja do uzależnień, problemy ze snem,

Tendencja do uzależnień, problemy ze snem,

obniżony nastrój

obniżony nastrój

►

Niska frekwencja w pracy, częsta zmiana pracy

Niska frekwencja w pracy, częsta zmiana pracy

►

Przyczyny wypalenia: nierealistyczna

Przyczyny wypalenia: nierealistyczna

konieczność bycia empatycznym permanentnie;

konieczność bycia empatycznym permanentnie;

brak równowagi między dawaniem pacjentowi i

brak równowagi między dawaniem pacjentowi i

otrzymywaniem od pacjenta (Van YPeren

otrzymywaniem od pacjenta (Van YPeren

Buunk, Schaufelli, 1992)

Buunk, Schaufelli, 1992)

►

Grupy wsparcia, grupy Balinta.

Grupy wsparcia, grupy Balinta.

Marlena Kossakowska

6

Umieranie – perspektywa

Umieranie – perspektywa

rozwojowa

rozwojowa

►

Poronienie

Poronienie

►

Aborcja

Aborcja

►

Śmierć wewnątrzmaciczna – przyczyny

Śmierć wewnątrzmaciczna – przyczyny

nieznane (cukrzyca ciążowa, zaburzenia

nieznane (cukrzyca ciążowa, zaburzenia

krążenia, pępowina)

krążenia, pępowina)

►

Śmierć podczas narodzin – niewłaściwa opieka

Śmierć podczas narodzin – niewłaściwa opieka

medyczna, komplikacje okołoporodowe

medyczna, komplikacje okołoporodowe

►

Śmierć do 1 roku życia – śmierć w kołysce,

Śmierć do 1 roku życia – śmierć w kołysce,

częściej w rodzinach miejskich o niskim

częściej w rodzinach miejskich o niskim

statusie społecznym, u matek palących

statusie społecznym, u matek palących

podczas ciąży (

podczas ciąży (

SISD

SISD

, 1974)

, 1974)

Marlena Kossakowska

7

Umieranie – perspektywa rozwojowa cd

Umieranie – perspektywa rozwojowa cd

►

Śmierć do 15 rż – 40% wypadki: otrucie,

Śmierć do 15 rż – 40% wypadki: otrucie,

okaleczenia, upadki w domach, wypadki

okaleczenia, upadki w domach, wypadki

samochodowe. W drugiej kolejności: białaczki

samochodowe. W drugiej kolejności: białaczki

(obecnie wyleczalna w 70% przypadków).

(obecnie wyleczalna w 70% przypadków).

►

Percepcja śmierci u dzieci do ok. 5 rż. Śmierć

Percepcja śmierci u dzieci do ok. 5 rż. Śmierć

jako sen, tymczasowa.

jako sen, tymczasowa.

►

U dzieci między 5 a 9 rż: trudności z

U dzieci między 5 a 9 rż: trudności z

biologicznym rozumieniem śmierci. Duchy,

biologicznym rozumieniem śmierci. Duchy,

zjawy, upiory, diabły.

zjawy, upiory, diabły.

►

Po 10 rż – percepcja zbliżona do dorosłych.

Po 10 rż – percepcja zbliżona do dorosłych.

Marlena Kossakowska

8

Umieranie – perspektywa

Umieranie – perspektywa

rozwojowa cd

rozwojowa cd

►

Młodzi dorośli (15-24 rż)- przyczyny śmierci:

Młodzi dorośli (15-24 rż)- przyczyny śmierci:

wypadki, najczęściej samochodowe, zabójstwa,

wypadki, najczęściej samochodowe, zabójstwa,

samobójstwa, rak, AIDS. Choroba i śmierć jako

samobójstwa, rak, AIDS. Choroba i śmierć jako

szok (dominuje złość, gniew)

szok (dominuje złość, gniew)

►

Wiek średni (25-60) – kryzys wieku średniego,

Wiek średni (25-60) – kryzys wieku średniego,

rozwód, ponowne małżeństwo z o wiele młodszą

rozwód, ponowne małżeństwo z o wiele młodszą

osobą, radykalna zmiana pracy, mogą być próbą

osobą, radykalna zmiana pracy, mogą być próbą

odsunięcia myśli o śmierci (Gould, 1972).

odsunięcia myśli o śmierci (Gould, 1972).

Najczęstsze przyczyny śmierci: nagła, np. zawał

Najczęstsze przyczyny śmierci: nagła, np. zawał

serca, udar mózgu; nowotwory: rak płuc.

serca, udar mózgu; nowotwory: rak płuc.

Marlena Kossakowska

9

Umieranie – perspektywa

Umieranie – perspektywa

rozwojowa cd

rozwojowa cd

►

Śmierć w wieku podeszłym –

Śmierć w wieku podeszłym –

przyczyny: nowotwory, udary, zawały,

przyczyny: nowotwory, udary, zawały,

infekcje, dysfunkcje narządów.

infekcje, dysfunkcje narządów.

Marlena Kossakowska

10

Osierocenie, żałoba

Osierocenie, żałoba

Stadia przeżywania żałoby (Sanders, 1976):

Stadia przeżywania żałoby (Sanders, 1976):

1.

1.

SZOK: niedowierzanie, wewnętrzny zamęt,

SZOK: niedowierzanie, wewnętrzny zamęt,

wzburzenie, bezradność, stan alarmu,

wzburzenie, bezradność, stan alarmu,

psychologiczne dystansowanie się

psychologiczne dystansowanie się

2.

2.

UŚWIADAMIANIE SOBIE STRATY: niepokój

UŚWIADAMIANIE SOBIE STRATY: niepokój

wywołany separacją, konflikty emocjonalne,

wywołany separacją, konflikty emocjonalne,

przewlekły stres, nadwrażliwość, gniew,

przewlekły stres, nadwrażliwość, gniew,

poczucie winy.

poczucie winy.

3.

3.

CHRONIENIE SIEBIE / WYCOFANIE SIĘ:

CHRONIENIE SIEBIE / WYCOFANIE SIĘ:

wycofanie się, rozpacz, osłabienie systemu

wycofanie się, rozpacz, osłabienie systemu

odpornościowego, zmęczenie, praca nad

odpornościowego, zmęczenie, praca nad

smutkiem, i żalem, „hibernacja”

smutkiem, i żalem, „hibernacja”

Marlena Kossakowska

11

Osierocenie, żałoba

Osierocenie, żałoba

Stadia przeżywania żałoby cd:

Stadia przeżywania żałoby cd:

4. POWRACANIE DO ZDROWIA: odzyskiwanie

4. POWRACANIE DO ZDROWIA: odzyskiwanie

kontroli, rezygnowanie z dawnych ról,

kontroli, rezygnowanie z dawnych ról,

tworzenie nowej tożsamości, przebaczanie i

tworzenie nowej tożsamości, przebaczanie i

zapominanie, poszukiwanie znaczenia,

zapominanie, poszukiwanie znaczenia,

zabliźnianie się rany.

zabliźnianie się rany.

5. ODNOWA: rozwijanie nowej świadomości

5. ODNOWA: rozwijanie nowej świadomości

siebie, akceptowanie odpowiedzialności,

siebie, akceptowanie odpowiedzialności,

uczenie się życia bez…, zajęcie się swoimi

uczenie się życia bez…, zajęcie się swoimi

potrzebami wewnętrznymi, aktywny kontakt

potrzebami wewnętrznymi, aktywny kontakt

ze światem, znajdywanie substytutów.

ze światem, znajdywanie substytutów.

Marlena Kossakowska

12

Osierocenie, żałoba

Osierocenie, żałoba

►

Osierocone dziecko:

Osierocone dziecko:

Poczucie krzywdy

Poczucie krzywdy

Poczucie winy

Poczucie winy

Osamotnienie

Osamotnienie

Potrzeba uzyskania wsparcia od osoby dorosłej,

Potrzeba uzyskania wsparcia od osoby dorosłej,

nadanie znaczenia przeżywanej żałobie, sensu

nadanie znaczenia przeżywanej żałobie, sensu

śmierci, pomoc w wyrażeniu emocji wprost i nie

śmierci, pomoc w wyrażeniu emocji wprost i nie

bezpośrednio.

bezpośrednio.

Uczestnictwo w rytuałach pogrzebowych i

Uczestnictwo w rytuałach pogrzebowych i

żałobnych.

żałobnych.

Religia i wiara.

Religia i wiara.

Marlena Kossakowska

13

Osierocenie, żałoba

Osierocenie, żałoba

►

Osierocona matka

Osierocona matka

Lepsze przystosowanie u matek, które: mają już dzieci,

Lepsze przystosowanie u matek, które: mają już dzieci,

nie obwiniają się o śmierć dziecka, miały pamiątki

nie obwiniają się o śmierć dziecka, miały pamiątki

po dziecku np. zdjęcie (Graham i in., 1987)

po dziecku np. zdjęcie (Graham i in., 1987)

Trudności z okazywaniem gniewu.

Trudności z okazywaniem gniewu.

Poczucie winy z powodu:

Poczucie winy z powodu:

1.

1.

Wywołane bezradnością

Wywołane bezradnością

2.

2.

Że żyje się dłużej niż dziecko

Że żyje się dłużej niż dziecko

3.

3.

Ambiwalentnych uczuć

Ambiwalentnych uczuć

4.

4.

Urojonych przewinień

Urojonych przewinień

5.

5.

„

„

Niewłaściwych reakcji”

Niewłaściwych reakcji”

Tęsknota.

Tęsknota.

Marlena Kossakowska

14

Osierocenie, żałoba

Osierocenie, żałoba

►

Osierocony ojciec

Osierocony ojciec

Gniew:

Gniew:

-

Przemieszczony

Przemieszczony

-

Wywołany deprywacją

Wywołany deprywacją

-

Spowodowany utratą kontroli

Spowodowany utratą kontroli

Nadmierna kontrola emocji

Nadmierna kontrola emocji

Wyczerpanie sił

Wyczerpanie sił

Świadomość porażki

Świadomość porażki

Poczucie samotności

Poczucie samotności

Marlena Kossakowska

15

Osierocenie, żałoba

Osierocenie, żałoba

►

Osierocone rodzeństwo:

Osierocone rodzeństwo:

Typ rodziny: otwarta

Typ rodziny: otwarta

vs

vs

sztywna

sztywna

Poczucie winy (magiczne myślenie):

Poczucie winy (magiczne myślenie):

To

To

ja powinienem umrzeć, To przeze mnie

ja powinienem umrzeć, To przeze mnie

zginął, bo mu tego życzyłem.

zginął, bo mu tego życzyłem.

Poczucie osamotnienia.

Poczucie osamotnienia.

Niepokój o rodziców (zwłaszcza matkę)

Niepokój o rodziców (zwłaszcza matkę)

Marlena Kossakowska

16

Pomaganie sobie

Pomaganie sobie

►

Dać sobie czas: tydzień, miesiąc, pół

Dać sobie czas: tydzień, miesiąc, pół

roku, rok.

roku, rok.

►

Wyrazić emocje.

Wyrazić emocje.

►

Koncentrować się na zadaniu

Koncentrować się na zadaniu

►

Poszukiwać wsparcia u innych

Poszukiwać wsparcia u innych

Marlena Kossakowska

17

Słowa otuchy

Słowa otuchy

►

Wsparcie instrumentalne: pomoc w

Wsparcie instrumentalne: pomoc w

pracach domowych, nie tylko doraźnie.

pracach domowych, nie tylko doraźnie.

►

Słuchanie

Słuchanie

►

Cierpliwość

Cierpliwość

►

Rozmowa o zmarłym

Rozmowa o zmarłym

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

18

18

Jak długo będziesz

Jak długo będziesz

żył?

żył?