Irydoidy

• mają charakter monoterpenów cyklopentanowych

• substancje roślinne o 10, czasem 9 lub 8 atomach węgla

• biosynteza:

kwas mewalonowy (MVA)- lakton MVA- geraniol- loganina

• związki ciekłe lub stałe o wysokiej temperaturze topnienia, krystaliczne,

bezpostaciowe, trwałe

• dobrze rozpuszczalne w wodzie i etanolu

• pod wpływem kwasów irydoidy ulegają łatwo hydrolizie, tworząc

zabarwione na niebiesko związki

• Nepetalakton

- kocimiętka właściwa (Nepeta cataria ) z rodziny

Jasnotowatych (Lamiaceae)

• Aukubozyd-

świetlik (Euphrasia sp.), przetacznik (Veronica sp.), dziewanna

(Verbascum sp.), pszeniec (Melampyrum sp. ) należą do rodziny

Trędownikowatych (Scrophulariaceae); babka (Plantago sp.) należy do

rodziny Babkowatych (Plantaginaceae); aukuba japońska (Aucuba japonica)

należy do rodziny Dereniowatych (Cornaceae)

• Katalpozyd

- babka (Plantago sp.) należy do rodziny Babkowatych

(Plantaginaceae); dziewanna (Verbascum sp.) należy do rodziny

Trędownikowatych(Scrophulariaceae)

• Harpagozyd

- trędownik (Scrophularia sp.) należy do rodziny

Trędownikowatych (Scrophulariaceae); bukwica (Betonica sp.), poziewnik

(Galeopsis sp.), dąbrówka (Ajuga sp.), czyściec (Stachys sp.), ożanka

(Teucrium sp.) należą do rodziny Jasnotowatych (Lamiaceae); hakorośl

rozesłana (Harpagophytum procumbens) (czarci pazur) należy do rodziny

Połapkowatych (Pedaliaceae)

• Asperulozyd

- marzanna (Rubia sp.), marzanka (Asperula sp.), przytulia

(Galium sp.) należą do rodziny Marzanowatych (Rubiaceae); borówka
(Vaccinium sp.) należy do rodziny Wrzosowatych (Ericaceae)

• Monotropeina

- korzeniówka (Monotropa sp.), pomocnik (Chimophila sp.),

gruszyczka (Pyrola sp.) należą do rodziny Gruszyczkowatych (Pyrolaceae);
borówka (Vaccinium sp.) należy do rodziny Wrzosowatych (Ericaceae)

• Werbenalina

- werbena lekarska (Verbena officinalis) należy do rodziny

Werbenowatych (Verbenaceae); rodzina Dereniowate (Cornaceae)

• Loganina

- kulczyba wronie oko (Strychnos nux vomica) należy do rodziny

Połatowatych (Loganiaceae); bobrek trójlistkowy (Menyanthes trifoliata)
należy do rodziny Bobrkowatych (Menyanthaceae)

• Loliolid

- arnika górska (Arnica montana ) należy do rodziny Astrowatych

(Asteraceae); babka lancetowata (Plantago lanceolata), babka zwyczajna
(Plantago major ) należą do rodziny Babkowatych (Plantaginaceae);
naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea), naparstnica wełnista (Digitalis
lanata) należą do rodziny Trędownikowatych (Scrophulariaceae); bobrek
trójlistkowy (Menyanthes trifoliata) należy do rodziny Bobrkowatych
(Menyanthaceae); życica trwała (rajgras angielski) (Lolium perenne)
należy do rodziny Wiechlinowatych (Poaceae)

• Plumerycyna

- plumeria (Plumeria sp.) należy do rodziny Toinowatych

(Apocynaceae)

• Kwas genipowy-

genipa (Genipa sp.) należy do rodziny Marzanowatych

(Rubiaceae)

• Sekologanina

- wiciokrzew (suchodrzew) (Lonicera sp.) należy do rodziny

Przewiertniowatych (Capriofoliaceae)

•

Oleoeuropeina

- oliwka europejska (Olea europaea) należy do rodziny

Oliwkowatych (Oleaceae)

•

Ipekozyd-

ipekakuana prawdziwa (Uragoga ipecacuanha ) należy do rodziny

Marzanowatych (Rubiaceae)

•

Gencjopikryna C, gencjanina-

goryczka (Gentiana sp.) należy do rodziny

Goryczkowatych (Gentianaceae)

•

Swerozyd

- niebielistka (Swertia sp.) należy do rodziny Goryczkowatych

(Gentianaceae); bobrek trójlistkowy (Menyanthes trifoliata) należy do rodziny
Bobrkowatych (Menyanthaceae)

•

Amarogentyna

- goryczka żółta (Gentiana lutea) należy do rodziny

Goryczkowatych (Gentianaceae)

•

Walepotriany

- kozłek lekarski (Valeriana officinalis) należy do rodziny

Kozłkowatych (Valerianaceae)

Aucuba
japonica

Verbena
officinalis

Strychnos
nux-vomica

Arnica montana

Digitalis
purpurea

Digitalis lanata

Lolium
perenne

Olea
europaea

Uragoga
ipecacuanha

• Folium Menyanthidis- liść bobrka:

Bobrek trójlistkowy (Menyanthes trifoliata)

należy do rodziny

Bobrkowatych (Menyanthaceae), roślina wieloletnia, o pełzającym kłączu,
występuje na całej półkuli północnej, w Polsce dość pospolity w części
północnej i środkowej na niżu

surowiec zawiera: substancje gorzkie o budowie irydoidowej i
sekoirydoidowej: loganinę, swerozyd, mentafolinę, foliamentynę,
dihydrofoliamentynę; ponadto alkaloidy monoterpenowe: gencjaninę,
gencjanidynę; flawonoidy: rutozyd, hiperozyd, tryfoliozyd, garbniki, kwasy
fenolowe (kwas ferulowy); kumaryny: skoparon, skopoletynę; lakton
triterpenowy: loliolid

właściwości: pobudza łaknienie i wydzielanie soku żołądkowego

• Radix Gentianae- korzeń goryczki:

Goryczka żółta (Gentiana lutea)

należy do rodziny Goryczkowatych

(Gentianaceae), wieloletnia roślina zielna, rosnąca w górach środkowej i
południowej Europy, Azji Mniejszej, na glebach obfitujących w wapień, na
terenie Karpat Wschodnich

surowiec zawiera: gencjopikrozyd, amarogentyna, amaropanina,
amarosweryna- związki gorzkie; ponadto zawiera gentyzynę; trisacharyd-
gencjanozę; disacharyd- gencjobiozę i sacharozę; olejek lotny; związki
azotowe o charakterze alkaloidów: gencjaninę i gencjalutynę

właściwości: pobudza łaknienie i wydzielanie soków trawiennych,
żółciopędne, żółciotwórcze

• Herba Centaurii- ziele centaurii:

Centuria pospolita (tysiącznik) (Erythraea centaurium)

z rodziny

Goryczkowatych (Gentianaceae), zielna roślina dwuletnia, rosnąca w całej
środkowej Europie, północnej Afryce, Ameryce Północnej, Azji, w Polsce
spotyka się ją na łąkach, polanach śródleśnych, brzegach lasów, widnych
zaroślach

surowiec zawiera: substancje gorzkie: gencjopikrozyd, swertiamarynę,
swerozyd, centauropikryna, amarogentyna; alkaloidy- gencjaninę;
flawonoidy; triterpeny- kwas oleanolowy; fenolokwasy; ksantony

właściwości: stosowany w leczeniu chorób przewodu pokarmowego,
robaczyc; wchodzi w skład preparatu Calmagina; przeciwzapalne,
przeciwgorączkowe, ksantony surowca wykazują działanie antymutagenne

• Radix Valerianae- Korzeń kozłka:

Kozłek lekarski (Valeriana officinalis)

należy do rodziny Kozłkowatych

(Valerianaceae), występuje w Europie, Ameryce Północnej i Azji w
miejscach wilgotnych, w Polsce spotykany na niżu i w górach, w wilgotnych
zaroślach

surowiec zawiera: olejek lotny stanowiący mieszaninę związków mono- i
seskwiterpenowych: kamfen, limonen, octan, kwas walerenowy,
hydroksywalerenowy, acetoksywalerenowy, walerenal, waleranon, elemol;
irydoidy- walepotriany: waltrat, dihydrowaltrat; alkaloidy monoterpenowe:
aktynidynę, walerianinę, chatyninę, izooksyskytantynę

właściwości: uspokajające na OUN, wchodzi w skład nalewki Tinctura
Valerianae

• Folium Plantaginis lanceolatae- liść babki lancetowatej:

Babka lancetowata (Plantago lanceolata)

należy do rodziny

Babkowatych (Plantaginaceae), bardzo pospolita w Polsce

surowiec zawiera: irydoidy- aukubozyd, katalpol; śluz; garbniki;
fenolokwasy; flawonoidy- luteolinę, skutelareninę; kwas krzemowy; sole
cynku i potasu

właściwości: wykrztuśne, stosowany w stanach zapalnych jamy ustnej i
krtani (śluz i garbniki), bakteriostatyczne (aukubozyd)

• Herba Euphrasiae- ziele świetlika:

Świetlik łąkowy (Euphrasia rostkoviana) i Świetlik wyprężony
(Euphrasia stricta)

należą do rodziny Trędownikowatych

(Scrophulariaceae), pospolite w Polsce, gatunki jednoroczne zielne o
charakterze półpasożytów

surowiec zawiera: glikozydy irydoidowe: aukubinę, katalpol, izorozyd,
eufrozyd, genipozyd; fenolokwasy; depsydy; garbniki; olejek eteryczny;
związki alkaloidowe

właściwości: ściągające (garbniki), stosowane w stanach zapalnych
spojówek