Istotnym elementem systemu dydaktycznego,

w dużej mierze decydującym o jego wartości, są

metody

kształcenia. Dlatego

do

innowacji

pedagogicznych

najczęściej

stosowanych

w

przedszkolu należą rozwiązania dotyczące metod

wychowanie i kształcenia dzieci.

Do nowego kierunku w edukacji i wychowaniu

dzieci

przedszkolnych

należy

pedagogika

zabawy. Zabawa jest podstawową, najbardziej

swobodną i naturalną formą aktywności dziecka.

Innowacyjny charakter pedagogiki zabawy polega

na tym, że proponuje specjalne organizowanie

przez nauczyciela działanie w grupie, która daje

radość, uczy, bawi i wychowuje

W odniesieniu do dzieci w wieku

przedszkolnym pedagogika zabawy zakłada
dostarczenie jak najbogatszej oferty
działań, które mają wpływ na
wszechstronny rozwój jednostki w aspekcie
indywidualnym i grupowym. Pedagogika
zabawy łączy w sobie dwa elementy:
zabawę i naukę. Szczególne znaczenie
przypisywane jest zabawom z
wykorzystaniem chusty animacyjnej. Jest to
pomoc metodyczna, wykonana z materiału
tekstylnego, posiadająca 12 lub 16 kolorów
tęczy; rozmiar od 3m do 7m (średnica);
standardowa ilość uchwytów- 24.

Do pedagogiki zabawy zalicza się następujące rodzaje zabaw:



zabawy rozluźniające, mające na celu ułatwienie rozpoczęcie
zajęć, nawiązanie współpracy i nabranie zaufania do
nauczyciela i innych dzieci w grupie,



zabawy integracyjne, których celem jest ułatwienie wspólnego
poznania się dzieci,



zabawy ułatwiające przekaz informacji zwrotnej, umożliwiające
poznanie indywidualnych reakcji, odczuć, doświadczeń potrzeb
i oczekiwań dzieci związanych z uczestnictwem w zabawie,



zabawy interakcyjne, ułatwiające dzieciom zdobywanie
różnorodnych doświadczeń z sobą samym, a także z innymi
ludźmi,



zabawy umożliwiające samoocenę, czyli poznanie własnej
hierarchii wartości, własnych spontanicznych zachowań,



zabawy problemowe, mające na celu rozszerzania zakresu
wiadomości dziecka, pogłębianie jego uzdolnień oraz
wyrabianie aktywnego stosunku do otoczenia społecznego,



zabawy aktywizujące, które pobudzają dzieci do konkretnej
aktywności fizycznej, umysłowej i emocjonalnej,



zabawy twórczego opracowania tematu, podczas której dzieci
poszukują nowatorskich rozwiązań postawionego zadania.

Duża różnorodność zabaw oferowanych przez pedagogikę zabawy

zaspokaja dziecięcą ciekawość świata oraz nieustanną potrzebę ruchu i

radości. Ponadto w czasie zabaw dzieci pozbywają się stresu i

niepewności, stają się otwarte na drugiego człowieka, nabywają

poczucie własnej wartości i chęci do działania. Z tych powodów każdy

nauczyciel przedszkola powinien znać i stosować pedagogikę zabawy.

Najbardziej charakterystyczną i naturalną cechą wczesnych faz

rozwoju człowieka jest ruch. Zdrowe dzieci rodzą się już z potencjalną

zdolnością wykonywania wszystkich ruchów. Ich rozwój przebiega od

spontanicznej ekspresje ruchowej, naturalnej dla małego dziecka, do

usztywnienia, zahamowanie i nadmiernego kontrolowania ruchów przez

dorosłych, bowiem otoczenie społeczne, w którym rozwija się dziecko,

kształtuje jego sposób poruszania się. Ponadto rozwój cywilizacji

spowodował, że dochodzi do stopniowego ograniczania ruchów i

konsekwencji do powolnej eliminacji e naturalnej kinetyki ciała.

Dzieciom zabrania się wielu form zachowania a znaczną cześć czasu

spędzają siedząc przed telewizorem lub komputerem. W większości

przypadków zaspokojenie potrzeby ruchu jest silnie ograniczone, co

prowadzi do wzrastania wewnętrznego napięcia. Jeśli nie zostanie ono

rozładowane, może być groźne dla zdrowia, stać się przyczyną stresów

psychicznych, stanów niepokoju i zahamowań. A zatem każde

przedszkole ma obowiązek stworzenia niezbędnych warunków dla

zaspokojenia ruchowych potrzeb rozwojowych. Najwyższym poziomem

rozwoju aktywności ruchowej jest tzw. „ruch kreatywny”. Jego cechą

charakterystyczną jest spontaniczność i swoboda, co prowadzi do

twórczego wyrażania siebie.

Do innowacyjnych metod twórczych w

wychowaniu fizycznym w przedszkolu

należą:



Metoda ekspresji ruchowej Carla Orffa



Metoda gimnastyki rytmicznej Alfreda i
Marii Kniessów



Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki
Sherborne



Kinezjologia Edukacyjna Paula E. Dennisona



Metoda Marianny i Christophera Knillów



Metoda opowieści ruchowej Józefa Gotfryda
Thulina

Metoda ekspresji ruchowej

Carla Orffa

Carl Orf

Urodzony 10 lipca 1895
roku w Monachium.
Zmarł 29 marca 1982 roku
w Monachium.
Był niemieckim
kompozytorem,
dyrygentem i pedagogiem.

Metoda ta polega na ścisłej korelacji kulturą rytmiczno-muzyczną oraz kulturą

słowa. W metodzie tej główny nacisk położony jest na ekspresję z zaangażowania
emocjonalnego dziecka i jego możliwości twórczych. Orff wyszedł z założenia, iż
ćwiczenia gimnastyczne należy rozwijać w ścisłej korelacji z kulturą rytmiczno-
muzycznej oraz kulturą słowa. Orff wprowadził przede wszystkim instrumenty
perkusyjne o nieskomplikowanej technice gry, dla starszych dzieci instrumenty
strunowe i dęte. Są to takie instrumenty niemetodyczne, jak: bębenki, tamburyna,
mały i wielki bęben, zestaw bongosów, marakasy, pudełka, kołatki, kastaniety, talerze,
grzechotki z brzękadłami itp., oraz melodyczne: dzwonki, metalofony, ksylofony. W
edukacji starszych dzieci można również używać instrumentów strunowych i dętych.
Wykluczył natomiast zupełnie fortepian. Muzykę przeznaczoną do wykonywania przez
dzieci oparł na mowie i ruchu. Celem i zadaniem tej metody jest wyzwolenie u dzieci
tendencji do samo ekspresji i rozwijanie inwencji twórczej poprzez powiązanie muzyki
słowem i ruchem, przy czym w konkretnych ćwiczeniach dominuje zwykle jeden z
tych elementów, a pozostałe spełniają role towarzyszącą. Dlatego też podstaw tej
metody znalazły się zanikające we współczesnych czasach formy zabaw, ćwiczeń,
tańców, muzyki, porzekadeł, legend, baśni, poezje, prozy itp., co daje możliwość
rozwijania inwencji zarówno dzieciom uzdolnionym, jak i zaniedbanym, które mają
okazję wyrównać swe braki. Zajęcia muzyczne przeprowadzone metodą Orffa
doskonalą percepcję słuchową, budzą wrażliwość estetyczną, rozwijają sferę
emocjonalną i intelektualną, wdrażają do sprawnego, logicznego myślenia, kojarzenia
pojęć, porównywania, dokonywania analizy i syntezy. Wspólne muzykowanie, w które
dzieci angażują się emocjonalnie, wyrabia poczucie więzi koleżeńskiej, wdraża do
pracy zespołowej i budzi ambicje. Pozwala przezwyciężyć nieśmiałość, bierność,
apatię, a także nadmierną pobudliwość i nerwowość, ponieważ praca nad muzyką
wymaga spokoju. Naczelnym celem tej metody jest kształcenie przyszłych odbiorców
muzyki.

Metoda gimnastyki rytmicznej

Alfreda i Marii Kniessów

Jest to specyficzna metoda prowadzenia zajęć wychowania

muzycznego z dziećmi. Metoda Kniessów jest rodzajem gimnastyki

twórczej utanecznionej, polegająca na nieustannym poszukiwaniu

nowych form i rodzajów ruchów sprzężonych z rytmem i muzyką.

Celem jej jest rozwijanie ruchu naturalnego i motoryki dziecka

poprzez eksperymentowanie środkami ruchowymi, słownymi i

wzrokowymi. Reaguje się w niej z dotychczas powszechnie

stosowanych form i środków wychowania fizycznego. Eksponuje się

naturalne formy ruchowe, eliminując balet, techniki sportowe itp.,

chociaż może być zastosowana ich interpretacja w formach taneczno-

rytmicznych. W metodzie tej najbardziej charakterystyczne jest

współdziałania trzech podstawowych elementów: muzyki, rytmu i

ruchu. Muzyka jest ważnym impulsem do podejmowania czynności

ruchowych. Traktowana jest jako przyjemne przeżycie estetyczne,

bowiem w metodzie tej najważniejszy jest ruch, a nie muzyka.

Natomiast wyrazisty rytm jest podstawą wykonania poszczególnych

faz w czasie, w określonym tempie.

Ruch, który jest naturalną potrzebą psychofizyczną dziecka powinien:



odznaczać się płynnością, ciągłością, nie powinien być hamowany,

przerywany lub przyśpieszany, jeśli nie zachodzi istotna przerwa,



być pełny, totalny, czyli obejmujące cale ciało, promieniować od środka

ciężkości na zewnątrz do najdalszych fragmentów ciała,



być cyklicznie zmienny,- przechodzić od koncentracji, napięcia do relaksacji i

odprężenia,



przy względnie małym nakładzie sił doprowadzić do optymalnych efektów,

Ważną rolę w metodzie Kniessów odgrywają estetycznie wykonane

przybory do ćwiczeń ruchowych oraz przybory do wytwarzania dźwięków,

jak: podwójny bijak, szarfa, grzechotka, dzwoneczki, przepołowiona łuska

orzecha kokosowego, bębenek, czynele i inne. Te środki pomocnicze są

oryginalnym pomysłem autorów i służą do pogłębiania przeżyć duchowych

oraz wyegzekwowania poprawnie skoordynowanych ruchów pełnych

ekspresji o znaczeniu usprawniającym i estetycznym. Często stosowane są

przy tym nie typowe przybory zrobione własnoręcznie przez dzieci, używane

również jako instrumenty perkusyjne. Przybory maja charakter kształcący i

powinny być stosowane prawą i lewą ręką. Dlatego też nie powinny

hamować ruchu, nie mogą być ani za duże, ani zbyt ciężkie. Metodę

gimnastyki rytmicznej Kniessów cechuje szeroko rozumiana ekspresja

ruchowa i duża aktywność ćwiczących. Inspiruje ona nowe pomysły i

rozwiązania. Opiera się na pozytywnej motywacji, co wiąże się z zasadą

podmiotowego traktowania dzieci. Liczy się tu dobre samopoczucie,

przyjemne przeżycia i radość ruchu. Wielostronne zastosowanie

różnorodnych

przyborów

umożliwia

kompleksowe

oddziaływanie

kształtujące i wychowawcze ćwiczących. Metoda, razem z opowiadaniem

pewnych technik ruchu, prowadzi do ekonomizacji ruchu i sprzyja

optymalnemu rozwojowi indywidualnych uzdolnień ruchowych dzieci.

Stosując tą metodę ćwiczą one z radością, rozwijając poczucie rytmu i

doskonalą koordynację ruchową oraz harmonijnie rozwijają prawą i lewą

stronę ciała.

Metoda Ruchu Rozwijającego

Weroniki Sherborne

Weronika Sherborne
Urodziła się
28.07.1922 roku
Zmarła18.09.1990
roku
Z wykształcenia była
nauczycielką
wychowania
fizycznego i
fizjoterapeutką.

Jest to system ćwiczeń gimnastycznych wykorzystujących

dotyk, ruch oraz wzajemne relacje fizyczne, emocjonalne o
społeczne do rozszerzania świadomości samego siebie, poznanie
swojego ciała, orientacji w przestrzeni oraz pogłębianie kontaktu
z innymi ludźmi. Celem metody jest wspomaganie prawidłowego
rozwoju dziecka i korekcja jego zaburzeń. Stąd ważne miejsce w
metodzie zajmuje wielozmysłowa stymulacja psychomotoryczna i
społeczna, oparta o ruch, jako czynnik wspomagania.
Opracowany przez W. Sherborne system ćwiczeń wywodzi się z
naturalnych potrzeb dziecka, zaspokajanych w kontakcie
dorosłymi. Z tak zwanego baraszkowania, które pojawia się we
wczesnym dzieciństwie każdego zdrowego dziecka i w każdej
normalnej rodzinie, stworzyła system terapeutyczny. Podstawowe
założenia metody to rozwijanie przez ruch:



świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego,



świadomości przestrzeni i działania w niej,



dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi
bliskiego kontaktu.

Udział w ćwiczeniach metodą W. Sherborne ma na celu stworzenie

dziecku okazji do poznania własnego ciała, usprawnienie motoryki,
poczucia swojej siły, sprawności i w związku z tym możliwości
ruchowych. Ponieważ dzięki temu zaczyna mieć zaufanie do siebie,
zyskuje też poczucie bezpieczeństwa. Dziecko staje się bardziej
aktywne, przejawia inicjatywę, może być twórcze. Celem ćwiczeń
jest także osiągnięcie wewnętrznego spokoju, uświadomienia sobie
własnej wartości, odprężenie się, zrelaksowanie się, a także
rozwijanie wzajemnych kontaktów i porozumiewanie się poprzez
ćwiczenia. W czasie ćwiczeń dziecko ma okazję do coraz lepszego
poznawania swojego ciała i możliwości, co wpływa na usprawnienie
ruchowe, rozwój małej i dużej motoryki. W swoim programie ćwiczeń
ruchowych Ruch Rozwijający Weronika Sherborne wyróżniła
następujące grupy ćwiczeń wspomagających rozwój dziecka:



Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała.



Ćwiczenia pozwalające zdobyć pewność siebie i poczucie
bezpieczeństwa.



Ćwiczenia ułatwiające nawiązywanie kontaktu i współpracy z
partnerem i grupą.



Ćwiczenia twórcze.

Rozbudzenie świadomości społecznej odbywa się w zabawach

relaksacyjnych, w których dziecko wchodzi w kontakt z drugą osobą.
Do tego służą ćwiczenia typu „z”, „przeciwko”, „razem”.

Ćwiczenia Ruchu Rozwijającego mogą występować w różnych formach-

jako: zajęcia indywidualne z jednym dzieckiem, zajęcia w parach, trójkach

lub czwórkach, gdy dorośli ćwiczą z dziećmi lub zajęcia dla większej liczby

osób i trwają około 30 minut. Zakres takiego ćwiczenia może być mniej lub

bardziej rozszerzony zgodnie z potrzebami, emocjonalnego i społecznego

dzieci oraz ich indywidualne potrzeby. Partnerami dziecka często bywają

ich rodzice, mogą to być także inne osoby dorosłe, młodzież lub starsze

dzieci.

Ćwiczenia są bardzo proste, a ich ilość jest nieograniczona, zależy od

fantazji i pomysłowości ćwiczących. Ruch Rozwijający Weroniki Sherborne

jest metodą prostą i naturalną. Stosować ją można w każdych warunkach,

bez konieczności używania przyrządów. Uczestnicy ćwiczą boso, w strojach

niekrępujących ruchów, w niskich bezpiecznych pozycjach, bez elementów

współzawodnictwa. Ćwiczenia są dobrą zabawą, której często towarzyszą

okrzyki i śmiech, co pozwala na ujście napięcia i emocji nagromadzonych

w dzieciach. Metoda W.Sherborne może być pomocą przy:



przygotowaniu dziecka mającego pójść do przedszkola,



przygotowaniu dziecka rozpoczynającego naukę w szkole,



zajęcia integrujące grupę przedszkolną,



zajęcia odprężająco-relaksujących w trakcie zajęć ruchowych w
przedszkolu.

Ruch Rozwijający Weroniki Sherborne jest metodą niewerbalną,

poprawiającą komunikację dziecka z otoczeniem poprzez uaktywnienie

języka ciała i ruchu. Ogromną wartość jest to, że można osiągnąć

zamierzone efekty eliminując czynniki stresujące typu nakaz, przymus,

strach, obawa itp. Metoda jest szczególnie przydatną w pracy z dziećmi

nadpobudliwymi, agresywnymi, lękliwymi, o zaburzeniach schemacie siała

oraz w przypadkach głębszych zaburzeń rozwojowych.

Kinezjologia Edukacyjna Paula E.

Dennisona

Paul Dennison
Urodził się w 1941
roku w Venturze w
Kalifornii
Jest amerykańskim
twórcą kinezjologii
edukacyjnej.

Jest metodą polegającą na wykorzystaniu naturalnego ruchu fizycznego,

niezbędnego do organizowania pracy mózgu i ciała, w celu samo

strukturalizującego uczenia się (doświadczenia) i twórczej samorealizacji

jednostki. Wynika ona z faktu, iż naturalny rozwój fizyczny jest podstawą

samodoskonalenia

się

bazowych

nawyków

widzenia,

słuchania,

organizowania wewnętrznych czynności psychicznych, umiejętności,

spontaniczności i działań twórczych Bowiem ruch fizyczny i rozwój intelektu

szczególnie silnie związane są ze sobą w dzieciństwie, a rozwój dziecka

powinien kroczyć naturalną drogą w oparciu o naturalne mechanizmy

integracji myśli i ruchu. Podstawą metody twórczej kinezjologii są ćwiczenia

nastawione na rozwój różnorodnych systemów koordynacji ruchu i funkcji

psychofizycznych. Są one podzielone na cztery grupy: ruchy umożliwiające

przekroczenie linii środkowej, stymulujące pracę zarówno dużej, jak i małej

motoryki, ćwiczenia rozciągające mięśnie ciała, ćwiczenia energetyzujące

ciało lub, inaczej mówiąc, zapewniające niezbędną prędkość i intensywność

przebiegu procesów nerwowych pomiędzy komórkami i grupami komórek

nerwowych mózgu oraz ćwiczenia pogłębiające, które sprzyjają

zwiększonemu, pozytywnemu nastawieniu lub wpływają na emocjonalno-

limbiczny układ mózgu, współdziałający z ośrodkami percepcji własnego

„Ja" oraz stabilizujące i rytmizujące procesy nerwowe organizmu, cc sprzyja

osiągnięciom w nauce. Ćwiczenia te pobudzają określone-części mózgu i

mechanizmy integracji myśli i ruchu, dzięki czemu nowy sposób uczenia się

staje się bardziej naturalny, bystry, spontaniczny i sprzyja jednocześnie

lepszemu zapamiętaniu. Wiedza w sposób naturalny zostaje włączona w

aktywne działanie, tworząc potrzebę osobistej samorealizacji, gdyż już na

wstępnym etapie kształtowania wiedzy włączony zostaje mechanizm

integracji myśli i ruchu. Ponadto sprzyjają one ożywieniu podstawowych

doświadczeń jednostki,, w szczególności wzrokowych, słuchowych i

czuciowo-ruchowych, podtrzymując tym samym tzw. nawyki rozwojowe.

Ćwiczenia należy wykonywać w określonej kolejności, kompleksowo. Każde

z nich wykonuje się przez 1-2 min., w tempie umiarkowanym.

Ćwiczenia Dennisona mogą stanowić wstęp do głównego zajęcia.

Dzięki nim dziecko jest bardziej podatne na oddziaływanie

edukacyjne i terapeutyczne. Bardzo duże znaczenie ma rozpoczęcie

zajęć od wypicia niegazowanej wody mineralnej o temperaturze

pokojowej (około jednej szklanki). Wpływa to na sprawny przebieg

chemicznych reakcji w mózgu i całego systemu nerwowego, a także

na poprawę koordynacji umysłowej i fizycznej.

Joga. Jest to sposób na rozluźnienie mięśni i ciała oraz

zrelaksowanie się. Ćwiczenia jogi sprzyjają kontroli mięśni i

równowagi, pomagają pozbyć się uczucia zesztywnienia mięśni.

Joga rozciąga ciało dzięki pozycjom i ruchom pochodzącym z

otaczającego nas środowiska. Dążąc do jednoczesnej pracy nad

ciałem i umysłem, łączy pozycje i ruchy z technikami relaksacyjnymi

oraz kontrolą oddechu. Cały proces przyczynia się do poprawy

sylwetki,

zwiększenia

siły,

gibkości,

poczucia

równowagi,

poprawienia koncentracji oraz wzmocnienia poczucia własnej

wartości i siły woli. W jodze nie ma współzawodnictwa i presji, nie

ma też zwycięzców i przegranych. Pozycje jogi oparte są na ruchach

zwierząt, owadów, ptaków oraz kształtach mostów, drzew i kół.

Joga zakłada świadomą pracę nad własnym rozwojem duchowym,

fizycznym, moralnym i umysłowym w kierunku otwarcia się na

poznanie prawdy o'sobie i otaczającym świecie. Dzięki uprawianiu

jogi można uzyskać jaśniejszy umysł, przyjazny i swobodny stosunek

do drugiego człowieka, a także zdrowie i lepszą sprawność w

każdym działaniu, które człowiek podejmuje. Dla usprawnienia

czynności organizmu i uzyskania pewnych utajonych właściwości

organizmu, joga zaleca stosowanie ćwiczeń statystycznych.

Ćwiczenia jogi nie powinny być wykonywane z pełnym żołądkiem j

Po obiedzie należy odczekać dwie godziny, a po przekąsce jedną.

Ubrania powinny być wygodne, umożliwiające swobodne poruszanie

się. Ćwiczenia wykonuje się bez skarpetek i butów, stopy powinny

dobrze trzymać się podłoża. Jeśli zachodzi taka potrzeba, można

skorzystać z maty lub złożonego koca. Jeżeli ćwiczymy z dziećmi

pozycję równowagi, na przykład pozycję drzewa, to najpierw staje na

nodze prawej, a potem powtarzamy pozycję na nodze lewej. W ten

sposób obie nogi będą równomiernie wzmocnione. Nie należy

wykonywać ćwiczeń sprawiających trudność Natura ma swoje

sposoby ostrzegania. Jeśli przesadzimy, poczujemy ból. Należy ćwiczyć

wolno, każdego dnia próbując czegoś nowego. Nie należy poddawać

się, jeśli ćwiczenie okaże się nieco trudniejsze. Każde z nich wykonuje

się około l minuty.

W pracy z dziećmi przedszkolnymi wykorzystuje się trzy elementy

ćwiczeń fizycznych:



ćwiczenia

relaksacyjne

powodujące

stan

rozluźnienia

psychosomatycznego,



ćwiczenia specyficznych pozycji wykonywanych \v stanie koncentracji

fizycznej, które rozciągaj ą i tonizuj ą mięśnie oraz więzadła, utrzymuj

ą elastyczność kręgosłupa i stawów oraz poprawiają krążenie,



ćwiczenia oddechowe energetyzujące ciało-i koncentrujące umysł.

Ponadto w wychowaniu przedszkolnym można stosować zdrową i

dobrze wyważoną dietę, opartą na naturalnych produktach (nie

przetworzonych). Natomiast pomija się zagadnienia związane z

medytacją, lecz można wprowadzać elementy pozytywnego myślenia.

W jodze dla dzieci pozycje i ruchy wplecione są w różnego rodzaju

opowieści tak, aby połączyć naturalne dziecięce upodobania do

różnych historyjek z potrzebą aktywności fizycznej. Dzieci słuchają

instrukcji i utrzymują pozycję przy liczeniu oddechów. Ćwiczenia

dostosowane są do wieku dzieci i ich zaawansowania w ćwiczeniach.

Najmłodszy wiek, w którym trening sprawia dzieciom radość i mogą

być wprowadzone początki podstawy jogi, to trzy i pół roku. Cały

proces jest przeprowadzany bardzo ostrożnie i ma charakter zabawy.

Ćwiczenia jogi rozpoczyna się od rozgrzewki. Jest ona niezbędna w

przygotowaniu się do wykonywania pozycji i ruchów zawartych w

historyjkach. Są to np. ruchy głowy w górę i w dół, skłony tułowia w

przód, krążenia ramion oraz krążenie bioder jak przy zabawie hoola

hoop.

Metoda Mariannę i Christophera

Knillów

Są to programy aktywności i Świadomości ciała służące do stymulowania u

dziecka świadomości istnienia własnego ciała i jego możliwości ruchowych.

Podstawowym

założeniem

metody

Knillów

jest

oparcie

działań

stymulujących rozwój dziecka na zmyśle dotyku. Bowiem doświadczenie

kontaktu fizycznego jest podstawą rozwoju związków z innymi ludźmi i

komunikacji między nimi. Rozwój dobrej komunikacji zależny jest od

wzajemnego poszanowania i zrozumienia intencji oraz działań partnerów.

Dzieci z zaburzoną komunikacją zwykle spotykają się z tym, że ich intencje

(komunikaty) są błędnie interpretowane, a brak zrozumienia wywołuje

frustrację, obronę, podejrzliwość, nieufność, mimo najlepszych zamiarów i

pozytywnych intencji innych osób.

Knillowie uznali, iż prawidłowy rozwój każdego człowieka zależy od

zdolności do nabywania, organizowania i wykorzystywania wiedzy o sobie.

Kontakt dotykowy z inną osobą daje dziecku okazję do doznań

kinestetycznych i poznania własnego ciała. Przede wszystkim jednak przez

to, iż zapewnia poczucie bezpieczeństwa i odbieranie pozytywnych emocji

od drugiej osoby, sprzyja kształtowaniu się u niego postawy komunikacyjnej.

Jednak z różnych powodów niektórzy ludzie mają trudności w

doświadczaniu, nabywaniu i organizowaniu podstawowych informacji o

sobie. Często ich interakcja ze środowiskiem staje się ograniczona i w

rezultacie mogą oni wykształcić zaburzony obraz swojego ciała. Może także

zabraknąć im kontroli nad ruchami i mogą napotykać na poważne problemy

w komunikacji. To wszystko bywa przyczyną ogólnego braku bezpieczeństwa

i zaburzeń emocjonalnych, które z kolei hamują możliwości normalnego

rozwoju. Aby temu zapobiec już w wieku przedszkolnym należy dostarczać

dziecku jak najwięcej informacji na temat swojego ciała i jego powiązania z

otoczeniem.

Metoda Knillów ma zabawową formę muzyczno-ruchową. Składa

się z programów, w trakcie których dzieci wykonują określone
ruchy,

np.

kołysanie,

wymachiwanie

rękoma,

zginanie

i

rozprostowywanie raje, pocieranie dłoni, zaciskanie i otwieranie
dłoni, poruszanie palcami, klaskanie, głaskanie głów, itd. przy
specjalnym

akompaniamencie

muzycznym.

Do

programów

dołączone są kasety zawierające muzykę. Są to dźwięki tworzące
tony, harmonię i rytm, połączone w różny sposób, ze
zróżnicowaniem głośności i tempa, tworzące bardzo prostą linię
melodyczną i łatwy do odtworzenia rytm. Oprawa muzyczna,
obejmująca 5 części i trwająca ok. 23 minut, jest wspaniałym
uzupełnieniem

programu,

tworzy

atmosferę

intymności

i

bezpieczeństwa, służy relaksacji, a w innych częściach zachęca do
inicjatywy i interakcji. Specjalnie skomponowana muzyka powinna
towarzyszyć wszystkim rodzajom aktywności ruchowych oraz
sprzyjać zdobywaniu i ukierunkowaniu uwagi dziecka, tworzyć ramy
czasowe pomagające w zorganizowaniu tych ruchów i czynności.
Muzyka wyznacza długość trwania ruchu i uzasadnia jego charakter.
Na metodę Knillów składa się 6 programów:



Program Wprowadzający,



cztery programy Akty wności i świadomości ciała,



Specjalny Program (SPH), uwzględniający potrzeby dzieci z dużą
dysfunkcją narządów ruchu.

Metoda opowieści ruchowej Józefa

Gotfryda Thulina

Jest to odtwarzanie ruchem treści opowiadania, czynności

ludzi, poruszania się zwierząt, ptaków itp. Metoda ta polega

na tym, że nauczyciel przez odpowiedni dobór tematu

wymyślonego przez siebie opowiadania, działa na wyobraźnię

dziecka, skłaniając je do odtwarzania ruchem jego treści,

przedstawiania różnych sytuacji i zdarzeń. Opowiadanie musi

opierać

się

na

zasadach

wszechstronności

ruchu,

stopniowania wysiłku i zmienności pracy mięśniowej. Tekst

opowieści powinien tworzyć zamkniętą fabułę, a obrazy, które

powstaną w wyobraźni dziecka, powinny prowokować do

wykonania określonych ruchów. Dziecko powinno wykonać je

w sposób sobie tylko właściwy, w charakterystycznym dla

siebie tempie i intensywnością. Zakłada się, że każde

wykonanie zadania jest poprawne. Jedynym warunkiem

prawidłowego wykonywania ruchu jest istnienie jego obrazu

w świadomości dziecka. Wykorzystujemy tu pamięć ruchową

dzieci w wyniku bezpośredniej obserwacji lub wyobrażenia

wywołanego przez nauczyciela. Nauczyciel nie stosuje

pokazu, aby uniknąć naśladowania jego ruchów.

Dzieci powinny przedstawiać wypowiadane przez niego słowa. Ćwiczących trzeba

opowiadaną historią zainteresować. Należy więc stworzyć klimat niesamowitości,
różnicować sposób wypowiadania słów. Opowiadaniu nauczyciela może
towarzyszyć odpowiednio dobrana, dostosowana do charakteru fabuły muzyka,
która uatrakcyjnia ćwiczenia oraz pozwala zwielokrotnić przeżycia dzieci. Metoda
opowieści ruchowej Thulina sprzyja rozwojowi fantazji, która odgrywa w życiu
dziecka dominującą rolę. Bowiem nauczyciel stwarza sytuacje, a ich rozwiązanie
pozostawia inwencji twórczej dziecka. Wymaga to od nauczyciela dobrego,
starannego przygotowania do zajęć oraz zrozumienia, że tekst opowiadania jest
tylko środkiem do stworzenia przez dzieci wymyślonego ruchu.

Eurytmia. Jest to opracowany przez Rudolfa Steinera sposób poruszania

się przy odpowiedniej muzyce i odpowiednich tekstach. Przypomina nieco
balet. Ma poprawiać samopoczucie i rozluźniać napięcia psychiczne.
Eurytmia, czyli piękny ruch, ładne poruszanie się, uduchowiona kultura
ciała, widzialna mowa i śpiew, to rodzaj wykonywanej w zwiewnych
jaskrawych kostiumach sztuki tanecznej, w której każdy ruch odpowiada
dźwiękom mowy. Najbardziej ruchliwym, ekspresyjnym środkiem wyrazu w
eurytmii są dłonie. Ręce bezpośrednio oddają widoczną mowę i muzykę.
Np. eurytmiczne „a" jest oznaczane przez wyciągnięcie i rozwidlenie
ramion, a eurytmiczne „e" przez skrzyżowanie ramion na piersiach. Dzięki
eurytmii dzieci uczą się, jak poświęcić się i oddać sprawie lub celowi, który
się przed sobą stawia, możemy wzmocnić u nich wolę, aby stawały się
aktywne i chciały działać w świecie. Dlatego też naukę eurytmii należy
rozpocząć już w przedszkolu.

Aerobik. Jest to metoda polegająca na wykonywaniu ćwiczeń

gimnastycznych w takt muzyki najczęściej szybkiej i rytmicznej,

puszczanej z magnetofonu. Ćwiczenia muszą być dostosowane do wieku i

możliwości dzieci, a ich liczba i szybkość zmiany ćwiczeń powinna

wzrastać wraz z umiejętnościami dzieci. Charakterystyczne dla tej

metody jest naśladowanie ruchów prowadzącego oraz duża 4-5 krotna

liczba powtórzeń tego samego ćwiczenia. Aerobik opracowany został

przez Kennetfia Coopera, konsultanta programu sprawnościowego

amerykańskich

kosmonautów.

Aerobik

to

forma

aktywności

sprawnościowo-zdrowotnej opartej na intensywnej wymianie tlenowej.

Ma pozytywny wpływ na wydolność układu sercowo-naczyniowego,

wzmacnia aparat mięśniowy, podnosi sprawność ogólną, przyczynia się do

wzrostu wytrzymałości i wydolności kondycyjnej, pozwala zachować

zgrabną sylwetkę ciała. W ćwiczeniach, które zawiera aerobik, dominują

kroki taneczne połączone z elementami gimnastyki. Odpowiedni dobór

ćwiczeń angażuje kolejno wszystkie partie mięśniowe, a odpoczynkiem są

ćwiczenia oddechowe i relaksacyjne.

Z dziećmi przedszkolnymi można wykonywać następujące rodzaje

aerobiku:



step aerobik - polega na rytmicznym wchodzeniu i schodzeniu ze stopnia,



streching - ćwiczenia rozciągające,



body bali - ćwiczenia z dużymi piłkami, wzmacniające mięśnie głębokie,

kształtujące zmysł równowagi i dające relaks.



hi-low - połączenie ćwiczeń o dużym natężeniu, w szybkim tempie z

elementami wykonywanymi wolniej i o mniejszym natężeniu,

dominują tu układy choreograficzne, ćwiczeniom towarzyszą przeboje

muzyczne, które są przeplatanką stylów muzycznych (hip-hop, rap, pop).

Aby osiągnąć zadowalające wyniki należy ćwiczyć dwa lub trzy razy w

tygodniu.

Regularne ćwiczenia aerobikowe zwiększają odporność

organizmu dzieci, dotleniają go, uaktywniaj ą naturalny
system obronny. Ponadto przyczyniaj ą się do:



kształtowania koordynacji ruchowej, sprawności ogólnej i
kondycji,



wyrabiania estetyki i harmonii ruchu,



wyrabiania zdyscyplinowania i systematyczności,



kształtowania postawy proaktywnej wobec rekreacji i kultury
fizycznej. 

Zaletą takich zajęć jest to, że można je prowadzić w różnych,

nawet trudnych warunkach, np. w sali gimnastycznej, sali
pobytu dziennego, na korytarzu, a nawet w ogrodzie
szkolnym.

Innowacyjny charakter przedstawionych metod polega na tym, że

rezygnuje się w nich z dotychczas powszechnie stosowanych form i
środków wychowania fizycznego, eksponuje się zaś naturalne formy
ruchowe. U ich podstaw leży naturalna ruchliwość i naturalny styl
motoryki dziecka. Są to specyficzne metody prowadzenia zajęć
wychowania

fizycznego

z

dziećmi,

bazujące

na

naturalnym,

zrytmizowanym, ekspresyjnym ruchu, których zasadniczymi elementami
są: ruch, muzyka, rytm oraz oryginalne przybory. Często stosowane są
przy tym nietypowe przybory zrobione własnoręcznie przez dzieci,
używane również jako instrumenty perkusyjne.

W metodach tych dzieci wykonują ćwiczenia w różnych pozycjach i

rytmie, co doskonale zaspokaja ich potrzebę ruchu. W ich skład wchodzi
wiele rodzajów ćwiczeń, które można prowadzić w różnych warunkach.
Ćwiczenia są nie tylko wspaniałą formą wypoczynku przez sport, ale
także stymulują pracę zarówno dużej, jak i małej motoryki, a także
integrują pracę półkul mózgowych, poprawiają integrację oczu, uszu i
całego ciała oraz umożliwiają wykorzystanie własnego potencjału.
Wiedza w sposób naturalny zastaje włączona w aktywne działanie.
Ogromną wartością tych metod jest to, że można osiągnąć zamierzone
efekty, eliminując czynniki stresujące typu: nakaz, przymus, strach,
obawa itp. Realizowane w ten sposób ćwiczenia sprawiają, że dzieci
zapominają, że się gimnastykują, a same ćwiczenia są dla nich
przyjemnością.

We współczesnej pedagogice szczególnie mocno akcentuje się
konieczność

stałego

budzenia

inicjatywy,

aktywności

i

samodzielności dziecka. Zadanie wychowania jednostki aktywnej i
twórczej realizowane jest w oparciu o pracę i wychowanie
estetyczne, w którym specjalny nacisk kładzie się na swobodę
wyładowywania energii twórczej dziecka w różnych formach jego
artystycznej ekspresji: muzycznej, plastycznej, ruchowej, słownej.
Rozwojowi spontanicznej, twórczej aktywności dziecka sprzyja
muzyka, chociażby ze względu na różnorodność wyrazu: słowo,
śpiew, ruch, dźwięki instrumentów, różne efekty akustyczne.

Do innowacyjnych metod

opierających cały proces
wychowawczo-dydaktyczny w
przedszkolu na naturalnym dążeniu
dziecka do działania są następujące
metody wychowania muzycznego:



Metoda Emila Jagues-Dalcroze`a



Zajęcia umuzykalniające metodą Edwina E.
Gordona



Metoda aktywnego słuchania Batti Strauss



Teatr

Metoda Emila Jagues-

Dalcroze`a

Emil Jagues- Dalcroze
Urodził się 6 lipca 1865 roku w
Wiedniu
Zmarł 1 lipca 1950 roku w
Genewie Był szwajcarskim
kompozytorem i twórcą
rytmiki.

Jest to system ćwiczeń polegający na realizacji ruchowej rytmu

muzycznego i innych elementów muzycznych, tj. dynamiki, tempa,

artykulacji i frazowania oraz na wykorzystaniu rytmu muzycznego dla

uaktywnienia całego organizmu, pobudzenia wyobraźni oraz poczucia

radości i pewności siebie.

Jej założeniem jest pełna aktywizacja dziecka i zerwanie z werbalizmem

w procesie edukacji dzięki poprzedzeniu nauki teorii muzyki działaniem

praktycznym i przeżyciem muzycznym. To działanie dziecka w muzyce

Dalcroze oparł na naturalnej dla wieku dziecięcego potrzebie ruchu.

Ruch z kolei ma być związany z uporządkowanym w czasie ruchem

dźwięków czyli z rytmem muzycznym. Ma on być także środkiem

wyrażania przez dziecko przeżyć muzycznych. Taka identyfikacja ruchu

dziecka z emocją wynikającą z percepcji muzyki wpływa na rozwój

postawy twórczej, kształci samodzielność myślenia, daje możność

indywidualnej wypowiedzi, uczy samoopanowania. Metoda Daleroze`a

obejmuje także aktywne kształcenie słuchu muzycznego, improwizację

wokalną, instrumentalną i ruchową. Jest więc syntezą trzech dróg

wychowania muzycznego.

Dalcroze zwrócił uwagę na rolę rytmu w kształceniu muzycznym. Aby

wykonać rytm precyzyjnie, nie wystarczy uchwycić go intelektualnie i

posiadać aparat mięśniowy zdolny do dobrej interpretacji. Trzeba

jeszcze ustalić szybkie porozumienie miedzy mózgiem, który coś

zamierza i analizuje, a ciałem, które wykonuje polecenie. Bowiem

muzyki nie słucha się tylko uszami, lecz słyszy się jej wibracje w całym

ciele, mózgu i sercu.

Założeniem metody Dalcroze`a był rozwój słuchu zarówno drogą ćwiczeń

ruchowo-rytmicznych,

jak

i

drogą

ćwiczeń

solfeżowych

i

umuzykalniających we wzajemnej korelacji.

Naczelną ideą Dalcroze`a było dążenie do skojarzenia ruchu z muzyka, a

tym samym przybliżenie muzyki do człowieka.

Tak zrodziła się w nim idea wykorzystania „ruchu muzycznego” jako

wstępu do muzycznej edukacji. Bowiem według Dalcroze`a praktyka
powinna poprzedzać teorię, której prawidła należy podać dzieciom
wówczas, gdy doświadczyły na sobie zjawisko, z którego prawidła te
wypływają. Był to punkt wyjścia do stworzenia nowej metody
nauczania, którą oparł na „ le pas Jagues” (kroki Jagues’a), tzn. na
krokach wykonywanych w takt muzyki. Z tych kroków rozwinął się
później cały system nazywany początkowo „gimnastyką rytmiczną”,
a później rytmiką. Udział dzieci w zajęciach z rytmiki kształci
uważną, skoncentrowaną postawę dziecka w oczekiwaniu na
polecenia, szybkość reakcji oraz uniezależnienie od siebie ruchów
kończyn (rąk i nóg). Kształci także intensywność i podzielność
uwagi, niezawodność reakcji na bodźce i dokładność spostrzegania,
sprawną pamięć, procesy porównywania i analizy, indywidualną
wyobraźnię oraz gotowość do twórczych rozwiązań. Kształci
muzykalność, tj. doświadczenie i uświadamianie sobie zjawisk
rytmicznych, dynamicznych, agogiki, artykulacji, formy muzycznej i
wyrazu, zabarwienia emocjonalnego muzyki.

Przyczynia się do stałego stymulowania i ukierunkowywania

aktywności, wpływa na rozwój motoryczny, rozwój mowy zdolność do
autoekspresji,

na

wychowanie

społeczne

oraz

kształcenie

samodzielności u dzieci zarówno zdrowych, jak i ze specjalnymi
potrzebami edukacyjnymi.

Dalcrozowskie ćwiczenia rytmiczne można ogólnie podzielić na dwa

podstawowe działy: ćwiczenia, których celem jest wychowanie muzyczne

dziecka i ćwiczenia ogólno-wychowawcze. Pierwsze z nich powstały na

gruncie praktyki muzycznej i analizy dzieła muzycznego. Należą do nich

ćwiczenia uwrażliwiające na różne elementy muzyki (dynamiczne,

agogiczne, dotyczące tempa, artykulacyjne oraz reagowania na element

melodyczny) i ćwiczenia kształcące dyscyplinę rytmiczną w oparciu o

zdobywanie

praktycznych

wiadomości

o

rytmie

muzycznym

(odzwierciedlanie ruchem wartości rytmicznych, metrum muzycznego i

tematów muzycznych, łańcuchy tematów rytmicznych, ćwiczenia

polirytmiczne, rytmy uzupełniające, szybkość tematów rytmicznych).

Oparcie ruchu na rytmie, polegające na wyjściu od muzyki do wiedzy o

muzyce, nazwał autor rytmiką. Zgodnie z tym założeniem wprowadzanie

wszelkich nowych dla dziecka zjawisk muzycznych powinno być oparte

na następującym sposobie działania: zarejestrowanie słuchowe tego, co

się dzieje w muzyce, wykonanie ruchowe czyli aktywne przeżycie tego,

co się usłyszało, teoretyczne wyjaśnienie tego zjawiska muzycznego i

jego zapis. Nowo wprowadzone zagadnienie powinno być utrwalone.

Dokonuje się to w dalszym procesie edukacji w formie ćwiczeń i zabaw

ruchowych zawierających opracowany problem muzyczny.

Natomiast ćwiczenia ogólno-wychowawcze powstały na gruncie obserwacji

występujących u dzieci trudności natury technicznej, związanych z

wykonywaniem ćwiczenia ruchowo-muzycznego i mających na celu

przezwyciężenie tych trudności. Szczególny nacisk położony jest na

wyrabianie szybkiej reakcji oraz na osiągnięcie niezależności ruchów.

Ćwiczenia kształcące umiejętności muzyczne są ściśle powiązane z

ćwiczeniami ogólno-wychowawczymi, gdyż u podstaw jednych i drugich

leży muzyka. Jest ona środkiem i celem, do którego się dąży, a wszystkie

ćwiczenia są jedynie drogą do jej poznania i przeżycia.

Poznaniu muzyki w metodzie Daleroze`a służy także grupa ćwiczeń

rozwijających twórczą inwencję dziecka. Poprzez samodzielność

wypowiedzi, twórczą i aktywna postawę, pozwalają one na pozbycie się

zahamowań a jednocześnie dostarczają wiedzy o formach muzycznych.

Syntezą kształconych w przedszkolu elementów wrażliwości i umiejętności

muzycznych jest interpretacja ruchowa utworów muzycznych. Kompozycje

przeznaczone do interpretacji ruchowej powinny być dobierane zgodnie z

możliwościami dzieci, powinny mieć wyrazistą melodię i rytm, powinny

pobudzać wyobraźnię ruchową. Z reguły są to utwory żywe, dynamiczne,

taneczne. Interpretacja ruchowa utworu może polegać na wyrażeniu

improwizowanym ruchem nastrojów, jakie budzi utwór lub też może

tworzyć konstrukcje ruchowo-przestrzenną, jak gdyby ruchową fotografię

kompozycji muzycznej. Opracowanie utworu muzycznego w układzie

ruchowo-przestrzennym powinna zawsze poprzedzać improwizacja

ruchowa. Utwór przeznaczony do ruchowego wykonania powinien być

poddany wspólnej analizie. Wskazane jest, aby omówienie utworu wynikało

z samodzielnych prób odtwarzania w ruchu jego treści muzycznej. Analiza

ta powinna dotyczyć wyrazu utworu muzycznego (tj. jego charakteru,

przebiegu energetyczno-dynamicznego, tempa itp.) oraz jego formy (tj.

wyodrębnienie ewentualnych części, punktów kulminacyjnych, zwrócenie

uwagi na elementy formotwórcze poszczególnych części lub całości).

Rytmika Jagues-Dalcroze’a jest w przedszkolnej edukacji muzycznej

najpełniejszą metodą wychowania przez sztukę. Metoda ta, będąca

syntezą kształcenia umiejętności muzycznych i podstawowej wiedzy o

muzyce, realizująca cele wychowania ogólnego, oparta na potrzebie

ruchu i aktywności wychowuje dziecko nie tylko wrażliwe na sztukę,

ale i samodzielne, inteligentne, aktywne, sprawne fizyczne, przyszłego

odbiorcę muzyki a być może jej wykonawcę i twórcę.

Zajęcia umuzykalniające

metodą Edwina E. Gordona

Edwin E. Gordon
Jest szeroko znanym
amerykańskim badaczem,
pedagogiem, autorem
licznych publikacji, testów
uzdolnień muzycznych i
książek, redaktorem wydań
zbiorowych i wykładowcą.

Jest to metoda polegająca na stymulowaniu myślenia muzycznego

przez śpiew. Jest skierowana do najmłodszych, poczynając od
niemowląt a kończąc na pięciolatkach. Teoria Gordona zakłada, że
najważniejszym okresem dla uczenia się jest czas od pierwszych
chwil po urodzeniu się do ukończenia trzeciego roku życia. Kolejnym
ważnym etapem rozwoju są następne dwa lata. To, czego dziecko
doświadczy w ciągu pierwszych pięciu lat życia tworzy podstawę dla
całej późniejszej edukacji. Gordon jest przekonany, że im wcześniej
dziecku damy te podstawę, tym więcej później skorzysta. I
odwrotnie – im później zaczniemy, tym gorsze będą efekty w
przyszłości. Edwin Gordon uważa, że wiek ma kolosalne znaczenie,
jeśli chodzi o rozwój muzyczny. Według niego słuch muzyczny i
zdolność rozumienia muzyki można wykształcić tylko do 9 roku
życia, później jest to niemożliwe. Szczególnie istotna w tym procesie
jest nieformalna edukacja muzyczna dzieci przed piątym rokiem
życia. Gordon uważa, że pierwszą i najważniejszą umiejętnością
muzyczną jest śpiewanie. Każdy we wczesnym dzieciństwie może
nauczyć się śpiewać. Śpiewu należy uczyć przez indywidualną
rozmowę muzyczną, czyli śpiewanie do dziecka prostych motywów i
oczekiwanie odpowiedzi, a także poprzez reakcje na spontaniczny
śpiew dziecka. Zdobycie umiejętności śpiewania poprzedzone jest
wykształceniem innych sprawności.

Zanim więc dziecko zdobędzie umiejętność porozumiewania się za pomocą

śpiewu, zdobywa biegłość w dziedzinie słuchania, percepcji, odczuwania i
reagowania na to, co słyszy, dokonywania rozróżnień, wyciągania
wniosków, audiacji (dziecko potrafi przywołać i zrozumieć to, co
wcześniej spostrzegło, odczuło i rozróżniło), improwizacji, ekspresji,
szeregowania (umiejętność układania dźwięków i motywów we własnej
kolejności), intonacji (precyzja w osiąganiu danej wysokości dźwięku i
właściwej barwy brzmienia), artykulacji (wykorzystania języka, warg,
zębów, podniebienia do wytwarzania dźwięków muzycznych) i
zrozumienia (zdolność do uchwycenia sensu wypowiedzi muzycznych).
Skierowane do najmłodszych zajęcia umuzykalniające metodą Edwina E.
Gordona są zajęciami grupowymi. W przedszkolu powinny być
prowadzone w małych 6-12 osobowych grupkach w dużej przewietrzonej
sali na dywanie. W zajęciach powinny być wykorzystywane różne
rekwizyty, np. klocki, piłeczki, chusteczki, kółka itp., które wraz z muzyką
stymulują określone zachowania dzieci. W zajęciach tych stałe są tylko
trzy elementy: piosenka na powitanie, rytuał sprawdzania obecności ,
kiedy po zaśpiewaniu przez nauczyciela na wznoszącej kwincie imieniu i
nazwisku dziecka, wyśpiewane dziecko, na tych samych dźwiękach, tylko
w kierunku odwrotnym, opadającym, odpowiada: Tu jestem. Gdy jakiegoś
dziecka nie ma, wszystkie odpowiadają śpiewając: Nie ma. Trzeci element
stały to piosenka na pożegnanie. Nauczycielka do proponowanej melodii
może ułożyć swoje słowa powitania i pożegnania.

Metoda aktywnego słuchania Batti

Strauss

Jest to nauka mająca charakter zabawy, gdzie wiadomości i

doświadczenia zdobywa się krok po kroku. Każdy kolejny etap

to osiąganie nowych doświadczeń muzycznych, odkrywanie

walorów i tajemnic tkwiących w muzyce i co najważniejsze

pragnienie obcowania z muzyką. Metoda opiera się na

zapoznaniu dzieci z muzyką klasyczną, jazzową, folklorem

różnych regionów. Polega na wykorzystaniu elementów ruchu,

tańca,

gestów,

śpiewu

oraz

gry

na

instrumentach

perkusyjnych. Celem metody Batti Strauss jest poznawanie

przez dzieci utworów muzyki klasycznej poprzez tzw. „aktywne

słuchanie”. Polega ono na wykonywaniu przez dzieci prostych

układów

rytmiczno-tanecznych

proponowanych

przez

nauczyciela. Bardzo często wykorzystuje się tu jeszcze formę

opowiadania, zwłaszcza w grupach młodszych, do których

dopasowuje się odpowiedni ruch.

Nowy model aktywnego słuchania muzyki składa się z trzech etapów:



Wysłuchanie przez dzieci utworu muzycznego, wypowiedzi na jego

temat (tempo, dynamika).



Opowieść (bajka, opowiadanie) nawiązująca do muzyki.



Przedstawienie treści bajki, opowiadania za pomocą gestów i tańca.

Ruchy muszą być sugestywne i wyraziste.



Tworzenie orkiestry z dyrygentem na czele. Dyrygent wykonuje

określone znaki podaje rytm grania poszczególnych instrumentów.

Orkiestra

dziecięca

realizuje

swoje

fragmenty

tworząc

akompaniament do utworu. Dzieci powinny być ustawione w

rzędach, natomiast dyrygent naprzeciwko. Dyrygent stojący

naprzeciw ma cały czas grających w zasięgu wzroku, a jego gesty

kierowane są w kierunku konkretnych dzieci.



Ostatni etap to gra na instrumentach perkusyjnych lub

niekonwencjonalnych według partytury graficznej. Każdemu

znakowi na partyturze odpowiada konkretny instrument.

Stosując metodę aktywnego słuchania przybliżamy dzieciom muzykę

klasyczną. Poprzez aktywne słuchanie dzieci nieświadomie poznają

strukturę utworu muzycznego, uczą się poprzez rozpoznawanie

ciałem zmian w muzyce i różnicowanie poszczególnych jej części.

Zajęcia muzyczne realizowane w przedszkolu za pomocą metody

Batti Strauss sprawiają, że poznawana przez dzieci muzyka staje się

lubiana i chętnie słuchana.

Założeniem wymienionych metod jest pełna aktywizacja dziecka i

zerwanie

z

werbalizmem

w

procesie

edukacji

dzięki

poprzedzeniu nauki teorii muzyki działaniem praktycznym i
przeżyciem muzycznym. Polegają one na wykorzystaniu
elementów ruchu, tańca, gestów, śpiewu oraz gry na
instrumentach. Obejmują także aktywne kształcenie słuchu
muzycznego, improwizację wokalną, instrumentalną i ruchową.
Są więc syntezą trzech dróg wychowania muzycznego.

Zajęcia prowadzone tymi metodami polegają na śpiewaniu dzieciom

wielu piosenek w różnej skali i tonacjach oraz różnym metrum –
typowym i nietypowym. Nauczyciel prowadzi z dziećmi dialogi
muzyczne, a same dzieci zachęcane są do wymiany między sobą
komunikatów

muzycznych

podczas

zabaw,

szczególnie

tematycznych, które polegają na odgrywaniu ról w określonym
kontekście muzycznym. Wymienione metody opierają się na
zapoznaniu dzieci z muzyką klasyczną, jazzową oraz folklorem
różnych regionów poprzez tzw. „aktywne słuchanie”. Polega ono
na wykonywaniu przez dzieci prostych układów rytmiczno-
tanecznych proponowanych przez nauczyciela.

Nowym pomysłem w tych metodach jest wprowadzenie

do ćwiczeń akompaniamentu wykonywanego przez same

dzieci. Są to przede wszystkim instrumenty perkusyjne o

nieskomplikowanej technice gry, a dla starszych dzieci

instrumenty strunowe i dęte. Także nowatorską, pionierską

propozycją rozwiązań dla praktyki przedszkolnej są trzy

stałe elementy: piosenka na powitanie, rytuał śpiewanego

sprawdzania obecności oraz piosenka na pożegnanie.
Muzyka w tych metodach polega na stosowaniu

następujących form wychowania muzycznego:



odtwarzanie muzyki wokalnej i instrumentalnej (śpiewanie

i granie na instrumentach perkusyjnych),



tworzenie muzyki polegające na improwizacji wokalnej,

instrumentalnej, wokalno- instrumentalnej i ruchowej,



integracja ruchu, śpiewu, gry na instrumentach i słowa

mówionego.

Proponowane ćwiczenia są proste i możliwe do

wykonania w przedszkolu. Nie wymagają przy tym od

prowadzącego profesjonalnego przygotowania

muzycznego.

Teatr

Jest innowacyjną formą wyrazu artystycznego zmierzającą do twórczego

poszukiwania nowych sposobów ekspresji w procesie wychowawczo-

dydaktycznym w przedszkolu. Jako jedna z metod pracy w dużym stopniu

realizuje teorię wychowania przez sztukę, wyzwalając w dzieciach- aktorach

akt twórczego działania, będący dla nich samych źródłem przeżyć.

Zabawy teatralne to ważny element pracy pedagogicznej przedszkola.

Teatr

wykorzystuje

wszystkie

środki

wyrazu

artystycznego

charakterystyczne dla różnych rodzajów twórczości. Kontakt dzieci z

teatrem to nie tylko oglądanie spektakli, ale przede wszystkim zabawa w

teatr.

W przedszkolu można realizować następujące rodzaje inscenizacji

teatralnych:



teatr wycinanek (sylwety),



teatr lalek (kukiełki, pacynki, marionetki),



chiński teatr cieni,



sąd nad negatywnym charakterem,



żywy plan (dzieci układają scenariusz),



żywy teatr (improwizacja),



inscenizacja utworów literackich.

Wprowadzając teatr jako stały sposób oddziaływania na dzieci, nauczyciel

ma duże możliwości kształtowania twórczego stosunku do nauki, zbliżania

do literatury, budzenia szerszych zainteresowań i wzbogacania form

ekspresji dzieci. Poza tym przedstawienia teatralne służą uatrakcyjnianiu

zajęć. Dobra, radosna zabawa dzieci, w której można dostrzec

przekazywane im wartości wychowania teatralnego, może być dla dzieci

źródłem satysfakcji.

Wiek przedszkolny jest okresem komunikacji werbalnej.

Dzieci porozumiewają się ze sobą ruchem, gestem, mimiką.
Najczęściej głośna i widoczna jest agresja. Przedszkole jest
miejscem stwarzającym okazję do przezwyciężania konfliktów
jako elementu międzyludzkich kontaktów, rozpoznawania
uczuć i uczenia kompromisu jako środka na dobre stosunki w
grupie. Ale dla prawidłowego rozwoju dziecięcej osobowości
ważne też są uczucia zwycięstwa, potwierdzenia własnego
zdania, słusznego przeforsowania własnej woli. Zaspokojenie
tych odczuć często odbywa się drogą zachowań agresywnych.

U dzieci w wieku przedszkolnym w każdym prawie

przypadku zachowanie agresywne jest sygnałem, ze znajduje
się ono w sytuacji, w której samo nie może sobie poradzić.
Przede wszystkim należałoby wówczas usunąć przyczyny
zachowań agresywnych, chociaż najczęściej jest to bardzo
trudne.

Do innowacyjnych metod

stosowanych w celu redukcji
różnego rodzaju napięć u
dzieci w wieku
przedszkolnym należą:



Drama



Bajkoterapia



Muzykoterapia



Relaksacja

Drama

Jest metodą, która umożliwia dzieciom poznawanie

świata poprzez działanie. Dzieci uczą się analizować różne

reakcje pozytywne i negatywne, dokonując jednocześnie

korekty zachowań. Drama polega na stwarzaniu sytuacji,

zarysowaniu problemów i próbie rozwiązywania ich poprzez

aktywne wchodzenie w rolę, w której dzieci mogłyby

identyfikować się z innymi osobami czy rzeczami, wczuć się w

inną osobowość. Celem metody jest pogłębienie rozumienia

motywacji różnych zachowań, wyrobienie umiejętności

współżycia w grupie, a także wyrabianie wrażliwości,

rozbudzanie wyobraźni i refleksji. W dramie istnieje

bezpośrednia możliwość obserwacji przez dziecko różnych

zachowań, swoich własnych a także innych dzieci. Ma ono

okazję dokonania analizy, jakie jest źródło powstałych reakcji,

co jest w nich pozytywne, a co nie właściwe i jak należy to

zmienić. Widzi jak zachowują się inni i może skorzystać z

dobrych wzorców, dokonując natychmiastowej korekty

zachowań.

W dramie polecenia nauczyciela powinny być proste, a problem do

rozwiązania bliski i znany dzieciom. Zastosowanie dramy jako

metody pracy z dziećmi umożliwia:



rozwijanie w dziecku wiary w siebie,



kształcenie pełnej osobowości, pobudzanie harmonijnego

rozwoju,



rozszerzanie zakresu aktywności dziecka,



wykorzystanie

wychowawczego

oddziaływania

zespołu

rówieśników,



wykorzystanie w codziennej praktyce wychowawczej elementów

sztuki w różnych jej przejawach (muzyka, teatr, plastyka),



rozwijanie wrażliwości, wyobraźni i doświadczeń,



stwarzanie takich sytuacji, a których dziecko uczy się

dokonywać samodzielnych wyborów i podejmować decyzje,



kształtowanie postawy otwartej i kreatywnej,



nacisk na indywidualny rozwój dziecka,



rozwijanie i wzbogacenie słownictwa.

Punktem wyjścia do dramy mogą być: nastroje i uczucia,

scenariusz albo wiersz, obraz albo rzeźba, opowiadanie,

historyjka obrazkowa; fotografia lub ilustracja, muzyka albo

inne dźwięki, indywidualne przeżycia. W pracy z dziećmi

przedszkolnymi mogą być stosowane takie techniki dramowe,

jak: gry dramowe, rzeźby, fotografie.

Bajkoterapia

Jest to metoda, która poprzez wykorzystanie bajek uczy, jak

radzić sobie z różnorodnymi problemami. Bajka terapeutyczna

jest utworem, w którym świat jest widziany z dziecięcej

perspektywy. Celem bajek terapeutycznych, które opierają się

zawsze

na

założeniach

określonego

kierunku

psychoterapeutycznego,

jest

uspokojenie,

zredukowanie

problemów emocjonalnych i wspieranie we wzroście osobistym.

Adresowane są do dzieci, głównie w wieku powyżej 3 roku

życia. W wychowaniu przedszkolnym można wykorzystać

następujące rodzaje bajek terapeutycznych:



Bajki relaksacyjne. Ich głównym celem jest uspokojenie dzieci.

Bajka relaksacyjna posługuje się wizualizacją w celu wywołania

odprężenia i uspokojenia. Akcja takiej bajki toczy się w miejscu

dobrze znanym, a opisywanym jako spokojne, przyjazne i

bezpieczne. Bajka ta powinna być krótka, trwać 3-7 minut.

Powinny w niej występować specyficzne wydarzenia, które

związane są z piciem wody ze źródła, kąpielą pod wodospadem,

lataniem. Wydarzeniom tym przypisuje się silne działanie

oczyszczające, uwalniające od napięć i innych negatywnych,

emocji. Przed opowiadaniem bajki osoba prowadząca

wprowadza dzieci w stan rozluźnienia.



Bajki psychoedukacyjne. Ich celem jest wprowadzenie zmian w

zachowaniu dziecka. Powinny one mówić o emocjach, jakie wyzwalają

konkretne sytuacje w taki sposób, aby rozwijały świadomość

emocjonalną. Można się nimi posługiwać, gdy pojawi się konkretny

problem, który należy rozwiązać. Należy tak dobierać bajkę, aby jej

bohater miał problem podobny do tego, jaki przeżywa dziecko.

Powinna ona także dawać wzory zachowań, prowadzących do

rozwiązania jego problemu. Po przeczytaniu bajki należy zachęcić

dzieci do uzewnętrznienia emocji, porozmawiania o tym, co czuli

bohaterowie. W ten sposób, poprzez świat bajkowy, zdobywają one

doświadczenie, uczą się, jakie wzory zachowania należy stosować,

rozszerzają swoją samoświadomość, uczą się zachowania w sytuacji

trudnej.



Bajki psychoterapeutyczne. Celem bajek psychoterapeutycznych jest

redukcja lęku powstałego w wyniku negatywnego doświadczenia,

niewłaściwej stymulacji wyobraźni lub niezaspokojonych potrzeb.

Treść bajki będzie zatem koncentrowała się wokół lękowego

problemu. W bajce, która ma zredukować ten lęk, należy

skoncentrować się na stworzeniu atmosfery ciepła, bezpieczeństwa,

którą zapewnią postacie tam występujące, oraz poczucia, że jeden z

bohaterów będzie zawsze blisko, zawsze gotowy do pomocy.

Muzykoterapia

Jest to specyficzna metoda, która wykorzystuje muzykę i

jej elementy jako środki stymulacji oraz ekspresji

emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej, jako sposób

oddziaływania na emocjonalną i psychosomatyczną sferę

osobowości dziecka. Wprowadza w określony nastrój, wyzwala

pożądane uczucia i emocje, łagodzi i rozładowuje nadmiar

stresów, pobudza rozwój umysłowy. Uczestnictwo w tego typu

zajęciach, to nie tylko wszechstronne oddziaływanie na rozwój

psychomotoryczny dziecka i w konsekwencji ułatwienie mu

opanowania skomplikowanych umiejętności przedszkolnych,

ale również rozrywka, sposób na stres, dobre samopoczucie,

radość,

odprężenie

umysłu

i

relaks.

Zastosowanie

odpowiednio

dobranej

muzyki

może

spowodować

odreagowanie uczuć agresywnych. Po zbadaniu muzyki wielu

kompozytorów okazało się, że najbogatszą w wysokie

częstotliwości muzyką, która doenergetyzowuje mózg i

aktywizuje jego pracę jest muzyka Mozarta. Systematyczne

badania nad tą muzyką doprowadziły do odkrycia zjawiska,

które później nazwane zostało Efektem Mozarta.

Muzykoterapię wykorzystuje się w celu:



ujawnienia i rozładowania zablokowanych emocji i napięć,

osiągnięcia integracji w grupie, poprawy komunikacji,



nauki, odpoczynku i relaksacji,



usprawnienia funkcji percepcyjno- motorycznych,



uwrażliwienia na muzykę i przyrodę,



poprawienia kondycji psychofizycznej, wzrostu pozytywnego

nastawienia do życia i sił witalnych.



Muzykoterapia wywiera znaczący wpływ na rozwój dzieci, a w

szczególności:



rozwija myślenie twórcze,



uczy prostych operacji myślowych ( porównywania, analizy,

syntezy, abstrahowania, itp.),



usprawnia

zaburzone

funkcje

wzrokowe,

słuchowe,

kinestetyczne,



redukuje napięcie wywołane stresem,



poprawia pamięć i koncentrację uwagi.

W zajęciach muzykoterapii w przedszkolu szczególne

zastosowanie znaleźć mogą tańce integracyjne. Ich szeroki

wachlarz pozwala dobierać odpowiednie propozycje do grup

wiekowych, aktualnej pory roku czy tematyki związanej z

planem miesięcznym obowiązującej w danej grupie. Ponadto na

zajęciach muzykoterapii w przedszkolu można stosować granie

ról, wyrażanie emocji, czucie ciała.

Relaksacja

Jest to zespół ćwiczeń powodujący odprężenie fizyczne i psychiczne

sprzyjające regeneracji sił i usunięciu napięć spowodowanych jakimiś

przeżyciami, przemęczeniem lub znużeniem, pojawiające się po

przybraniu odpowiedniej postawy. U podstaw relaksacji dla dzieci leży

założenie, ze jednym z warunków naszego życia jest systematyczne

dostarczanie tlenu naszemu organizmowi. Jednak zdarzają się sytuacje,

które dostarczają dziecku wielu napięć. Do najważniejszych rodzajów

napięć u dzieci zalicza się napięcia fizjologiczne, których źródłem są

lęki i niepokoje oraz napięcia psychologiczne, powstające w wyniku

niezaspokojonych potrzeb psychicznych. Należy zatem uczyć dzieci

ćwiczeń relaksacyjnych zmniejszających stan napięcia psychicznego,

powodujących odprężenie, poprawiających samopoczucie, stan

równowagi emocjonalnej i uspokojenie wegetatywne.

Istnieją różne rodzaje relaksacji. Najbardziej podstawową i wstępną

jest relaksacja układu mięśniowego, kiedy odczuwamy, że nasze

mięśnie są ciężkie. Poczucie ciężaru mięśni odpowiada stanowi

rozluźnienia. Następną jest relaksacja układu wegetatywnego, np.

narządów trawiennych, kiedy odczuwamy fizyczne ciepło w różnych

częściach ciała. O ile odczucie ciężaru jest wyrazem rozluźnienia

układu motorycznego (relaksacja mięśni), to odczucie ciepła wiąże się z

rozluźnieniem układu wegetatywnego (relaksacje psychofizyczna) czyli

mięśni poszczególnych organów wewnętrznych, które nie są

bezpośrednio zarządzane świadomą wolą.

Kolejną jest relaksacja emocjonalna, kiedy osiągamy łatwość w

wywoływaniu w wyobraźni przyjemnych wyobrażeń i obrazów. Po rozluźnieniu

mięśni, uspokojeniu oddechu, odczuciu ogólnej ciepłoty w ciele (lub lokalnie

w wybranych partiach) zazwyczaj łatwo przychodzi nam rozluźnienie się

(uwalnianie od napięć) poprzez wyobrażanie sobie jakiś przyjemnych scenerii

natury. Wewnętrzne obrazy bardzo silnie wpływają na nasze emocje i tego

typu rozluźnianie się podczas wyobrażania sobie przyjemnych scenerii mają

silne działanie terapeutyczne. Dlatego relaksacja emocjonalna jest znacznie

łatwiejsza dzięki zastosowaniu gry wyobraźni.

Z dziećmi w wieku przedszkolnym mogą mieć zastosowanie następujące

techniki relaksacyjne:



Trening Jacobsona. Polega on na wykonywaniu określonych ruchów rękami,

nogami, tułowiem, twarzą w celu napinania i rozluźniania kolejnych grup

mięśni najpierw w pozycji leżącej (relaksacja ogólna), po jakimś czasie w

pozycji siedzącej, a następnie podczas wykonywania różnych czynności

(relaksacja zróżnicowana). Następujące po sobie napinanie i rozluźnienie

mięśni służy początkowo odczuwaniu różnicy we wrażeniach płynących z

mięśnia napiętego, będącego w stanie koncentracji i wrażeniach płynących z

mięśnia rozluźnionego. Schemat ćwiczeń obejmuje kolejno: ręce, nogi,

mięśnie tułowia, szyi oraz twarzy w czasie zabawy w silnego i słabego.



Trening autogenny Schulza. Są to ćwiczenia powodujące rozluźnianie napięć

wewnętrznych. Składa się z sześciu kolejno następujących po sobie

elementów:

- uczucie ciężaru,

- uczucie ciepła,

- regulacja pracy serca,

- regulacja swobodnego oddychania,

- uczucie ciepła w całym organizmie,

- uczucie chłodu na czole.

W treningu autogennym Schulza można wykorzystać opowiadania i

postacie bajkowe. Tekst należy jednak przystosować do poziomu rozwojowego

i zainteresowań dzieci.



Trening autogenny wg Anny Polender. Jest on metodą oddziaływania

na własny organizm i życie psychiczne polegająca na wyzwalaniu w

sobie reakcji odprężania i koncentracji oraz stosowania autosugestii.

Relaksacja powinna być prowadzona w pozycji leżącej, w

pomieszczeniu

odizolowanym

od

hałasu.

Dzieci

słuchając

opowiadania nauczyciela np. o zmęczonym misiu, identyfikują się z

nim, naśladują go poddając się sugestii zawartej w słowach

prowadzącego.



Metoda formowania pozytywnego obrazu siebie wg Maxwella Malza.

Jest to metoda, która opiera się na wyćwiczeniu umiejętności

myślenia obrazami. Umiejętność wywoływania w wyobraźni

przyjemnych- optymistycznych obrazów i odrzucania negatywnych-

wywołujących strach, uczucie zagrożenia wpływa na zmianę

samopoczucia i pomaga w wypracowywaniu lepszego postrzegania

siebie. Podróże w wyobraźni i fantazjowanie sprzyjają budowaniu

poczucia własnej wartości i wiary we własne możliwości. Założeniem

tej metody jest cierpliwe ćwiczenie się w wyobrażeniu siebie

działającego pozytywnie w różnych sytuacjach życiowych, a w

konsekwencji wywołanie korzystnej zmiany w postrzeganiu samego

siebie. Ćwiczenia oparte na tej metodzie mają na celu:

›

Wykorzystanie i wyćwiczenie wyobraźni

›

Wykorzystanie różnych możliwości percepcji dziecka

›

Rozwój zdolności postrzegania wszystkimi zmysłami

›

Wzmocnienie poczucia pewności siebie i pozytywnego mniemania o

sobie

›

Umiejętność radzenia sobie w sytuacjach lękowych

›

Wprawianie organizmu w stan odprężenia

›

Rozwój kreatywności



Ćwiczenia wyobraźni muszą być wykonywane w stanie relaksu,

odprężenia i całkowitego rozluźnienia.



Metoda masażyków wg Marty Bogdanowicz. Jest to metoda

przeznaczona do pracy indywidualnej z dzieckiem, ale z

powodzeniem można ją stosować jako formę relaksu na

zajęciach z całą grupą- dzieci mogą robić masaże sobie

nawzajem- w parach, lub w siedzeniu jedno za drugim w kole.

Celem masażu relaksacyjnego jest zmniejszenie napięcia

mięśniowego, nerwowego i psychicznego, którego źródłem jest

stres. Dzięki masażowi dochodzi do pełnego rozluźnienia i

odprężenia organizmu. Systematycznie stosowany masaż może

zatem przynieść korzystne zmiany. Należą do nich:

›

Zmniejszenie zachowań agresywnych

›

Zwiększenie empatii

›

Odporność na stres

›

Pozytywny wpływ na rozwój zachowania

›

Wprowadzenie w stan relaksu

›

Zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa

Zestaw ćwiczeń w oparciu o relaksację czynną wg Marty

Bogdanowicz obejmuję:



Ćwiczenia całego ciała



Ćwiczenia relaksacyjno- oddechowe w pozycji stojącej



Ćwiczenia relaksacyjno- oddechowe w pozycji leżącej



Ćwiczenia relaksacyjno- oddechowe w pozycji siedzącej ze

zmiana na klęczącą



Masaże

Ćwiczenia te można wykonywać do spokojnej muzyki.



Trening twórczej wizualizacji dla dzieci. Wizualizacja to odtwarzanie w

umyśle obrazu jakiegoś obiektu z przeszłości. Jest to proces świadomy i

ukierunkowany na wyobrażenie sobie kształtu, wielkości, kolorystyki i

faktury danego obiektu. Podczas procesu wizualizacji należy zrelaksować się

i wyciszyć, aby przywołany obraz obiektu był wyraźniejszy. Przywołanie w

trudnych chwilach obrazu, który dziecko szczególnie lubi, pozwoli na

przywrócenie dobrego samopoczucia.

Techniki relaksacyjne oddziałują na sferę dziecka w wieku przedszkolnym

niezwykle pozytywnie, bowiem nabierają one przekonania o swojej wartości

oraz pogłębiają wiarę we własne możliwości. Powodują również odprężenie, a

nauka w klimacie odprężenia oznacza likwidację niepotrzebnych lęków,

kompleksów i uprzedzeń. Zastosowanie tych ćwiczeń to tworzenie

pozytywnego wyobrażenia własnego działania, pozytywnego postrzegania

siebie samego, kolegów czy otoczenia. Sprawiają, że rozwija się umiejętność

postrzegania wszystkimi zmysłami i radzenia sobie w sytuacjach trudnych.

Techniki relaksacyjne oparte na ćwiczeniach oddechowych, są nie tylko

prawidłowym oddziaływaniem na układ oddechowy. Podczas tych ćwiczeń

wyzwalają się tzw. Fale Alfa, które powodują uaktywnienie się prawej półkuli

mózgowej, a ta odpowiada za aktywność intelektualną, odbiór i przekaz

informacji oraz ich przetwarzanie. Te, które łączą muzykę i teksty literackie

wpływają na wrażliwość słuchową, dostarczają walorów estetycznych.

Autorami tekstów relaksacyjnych mogą być nauczyciele, a także same dzieci.

Aby relaksacja przyniosła oczekiwane efekty powinna być przeprowadzona w

atmosferze spokoju, wywołać odprężenie. Nastrój można wzbogacić poprzez

zapalenie świec bądź kominka zapachowego- potem te elementy będą

automatycznie przypominały dzieciom o zbliżającym się odpoczynku. Dzieci

powinny mieć możliwość wyboru, jeśli ktoś nie chce brać udziału w

ćwiczeniach, to nauczyciel nie zmusza. Nie zwraca także uwagi na fakt, że

ktoś wykonuje jakiś element nieprawidłowo, a także nie przerywa relaksacji,

by upomnieć osobę przeszkadzającą, robi to po jej zakończeniu.

Dramą, bajkoterapią, muzykoterapią i relaksacją można posługiwać się,

gdy pojawi się konkretny problem, który należy rozwiązać. W

przeciwieństwie do tradycyjnych metod oddziaływania wychowawczego,

takich jak karanie, nagradzanie czy perswazja, udział w zajęciach z

zastosowaniem dramy, bajkoterapii, muzykoterapii i relaksacji daje szansę

na rozładowanie napięć wewnętrznych. Odpowiednio dobrane techniki

dramowe, treści bajek, rodzaj muzyki oraz techniki relaksacji likwidują

negatywne emocje w postaci lęku. Pomagają także w eliminowaniu

nieśmiałości i kompleksów oraz wyzwalają wiarę we własne siły. Dzięki nim

dzieci uczą się pozytywnego myślenia o sytuacjach rakotwórczych, jak

również mogą w sposób zastępczy zaspokoić swoje potrzeby psychiczne, tj.

potrzebę bezpieczeństwa, miłości, akceptacji, wzoru, tożsamości i

rozrywki. Metody te działają bowiem w sferze nastawienia dziecka na

sukces, przygotowują do poszerzania palety odczuć i doświadczeń w

dorosłym życiu. Są one szczególnie przydatne w przedszkolu, gdyż

wspomagają kształtowanie osobowości dziecka i stymulują proces nauki.

Zadaniem wielu psychologów metody te powinny wejść na stałe w

przedszkolne plany zajęć, a opanowanie technik ich prowadzenia

należałoby potraktować jako umiejętność niezbędną nauczycielowi.

Głównym elementem decydującym o maksymalizowaniu szans

rozwojowych dziecka jest jego twórcza aktywność. Tematyka podsunięta na

zajęciach stanowi bodziec dla własnej ekspresji dzieci i umożliwia

zdobywanie przez nie nowych doświadczeń i umiejętności. Rozwojowi

dziecka sprzyjać więc będzie stwarzanie różnorodnych sytuacji,

zachęcających dzieci do podejmowania różnych działań zmierzających do

poznania rzeczywistości różnymi drogami, budzących ciekawość i

zainteresowanie, stawiających dziecko w sytuacji problemów otwartych. W

pracy z dzieckiem należy zatem stosować, metody, które będą wiązały się

ze spontanicznymi i swobodnymi działaniami dzieci, które wyzwolą ich

twórczą aktywność.

Do takich metod należą:



Metoda projektów



Konstruowanie gier planszowych



Techniki Celestyna Freineta



Metoda Marii Montessori



Programowanie neurolingwistyczne



Metoda Integracji Sensorycznej Jean
Ayres

Metoda projektów

Projekt to jednorazowe przedsięwzięcie o dużej złożoności,

ograniczone

czasowo,

mające

charakter

interdyscyplinarny,

przynoszące bardzo dobre efekty łączenia działań praktycznych i
umysłowych. Przedsięwzięcie takie posiada: cele, sposoby realizacji i
ustalone terminy ukończenia kolejnych etapów i całość projektu,
konkretnych wychowawców i odbiorców. Realizowane jest z
wykorzystywaniem pewnych zasobów oraz ma określone sposoby
mierzenia stopnia osiągnięcia celów. Projekt realizowany jest przez
grupę dzieci przez dłuższy okres czasu a jego ukończenie uwieńczone
jest materialnym wytworem. Czas trwania realizacji projektu zależy od
tempa pracy dzieci, nie jest zaplanowany z góry przez nauczyciela.

Istotą metody projektów jest samodzielna praca dzieci, w trakcie

której mają one możliwość ćwiczenia bardzo wielu umiejętności.
Dzieci zaangażowane są w realizowany projekt od chwili planowania
do ewaluacji. Wybór tematu w dużej mierze zależy od zainteresowań
dzieci i ich możliwości poznawczych, a nie od planu opracowanego na
początku roku przez nauczyciela. Dopiero potem nauczyciel w
określone działanie wpisuje treści programowe.

Dzieci zdobywają wiedzę przez szukanie odpowiedzi na

pytania lub przez aktywność badawczą. Działania projektowe

obejmują wiele obszarów nauczania i umiejętności. Zajęcia

koncentrują się na aktywności badawczej, szukaniu odpowiedzi

na pytania przy wykorzystaniu wszystkich materiałów, a nie są

zaplanowane przez nauczyciela w celu nauczenia konkretnych

treści. Nauczyciel pomaga w przyswojeniu treści w trakcie

omówienia lub dyskusji.

Dzieci przedszkolne mogą realizować 2 rodzaje

projektów edukacyjnych:



Projekt badawczy polegający na zebraniu i usystematyzowaniu

informacji o pewnych zagadnieniach. W wyniku realizacji mogą

powstać takie wytwory, jak albumy, wywiady, rysunki.



Projekt działania lokalnego polegający na podjęciu jakiegoś

działania w środowisku lokalnym (także w samym przedszkolu).

Realizacja projektu przebiega w następujących etapach:



Ustalenie tematu projektu- temat projektu powstaje z inicjatywy dzieci,

czasem może być zasugerowany przez rodziców lub nauczyciela.

Nauczyciel bada poziom wiedzy dzieci na ten temat oraz możliwości

realizacji projektu. Odnosi zakres problematyki do programu. Jeśli

dzieci są zainteresowane i istnieją warunki do przeprowadzenia

projektu, a w trakcie możliwe jest zrealizowanie celów programowych,

nauczyciel podejmuję decyzję, że temat jest odpowiedni i możliwy do

realizacji. Dokładne sformułowanie tematu ustalone jest w drodze

negocjacji między nauczycielem a dziećmi.



Ustalenie zakresu projektu- wspólnie z dziećmi nauczyciel

przygotowuje listę pytań odnośnie tego, czego chcą się dowiedzieć

realizując projekt. Następnie nauczyciel wspólnie z dziećmi

przygotowuje działania projektowe. Mogą to być zajęcia terenowe,

wizyty ekspertów ( tu mogą włączyć się rodzice).



Wykonywanie projektu- dzieci przeprowadzają prace badawcze ( w

terenie, rozmowy z ekspertami, przeprowadzanie eksperymentów).



Prezentacja projektu- dzieci prezentują zdobytą wiedzę według

własnych pomysłów- za pomocą opisów, rysunków, inscenizacji i innych

form aktywności. Nauczyciel wspiera pomysły prezentacji i ich

realizację. Finał jest wielkim wydarzeniem dla wszystkich uczestników

projektu i świętem dla całego przedszkola.



Podsumowanie projektu- nauczyciel w rozmowie z dziećmi ustala,

czego dzieci się nauczyły, jeśli trzeba stawiają nowe pytania i

powtarzają działania i ich prezentację. Nauczyciel musi także

przeanalizować i ocenić, które cele programowe udało się w nim

zrealizować, co dzieci powinny wiedzieć i umieć według programu a

jaką wiedzę i umiejętności zdobyły w czasie realizacji projektu.

Konstruowanie gier planszowych

W pracy przedszkolnej z dziećmi dużą rolę odgrywają gry

planszowe konstruowane przez same dzieci. Przyczynia się to do

angażowania ich potencjału twórczego i rozszerzania możliwości

umysłowych. Z kolei w trakcie uzgadniania z drugim dzieckiem

obowiązujących reguł i respektowania ich w trakcie gry,

kształtowane będą umiejętności interpersonalne dzieci oraz

wyrabianie odporności emocjonalnej.

Gry, które dzieci same konstruują są dla nich ogromnie atrakcyjne.

Dzieci pasjonują się tworzeniem różnych wariantów gry i z zapałem

negocjują reguły, które będą je obowiązywać. Dopasowują reguły do

plansz, lub plansze do reguł, wymyślają różnorodne pułapki i

premie, wszystko po to, aby gra była interesująca. Gdy gra przestaje

być atrakcyjna wprowadza się do niej zmiany lub tworzy się nową.

Konstruowanie gier można łączyć z różnymi edukacjami.

Dobierając odmianę gier można matematyzować różne sytuacje,

można uczyć kodowania, dekodowania, posługiwania się symbolami,

tworzenia własnych symboli. Ważne jest także zdobywanie innych

doświadczeń

logicznych

i

matematycznych:

szeregowanie

elementów według wyznaczonego kryterium, wyznaczanie kryterium

do istniejących już szeregów, składanie całości z części,

wyszukiwanie powtarzających się prawidłowości, przeliczanie,

porównywanie liczebności zbiorów, ustalenie różnoliczności przy

wyznaczaniu zwycięzcy, aż wreszcie intensywny trening w

wyznaczaniu wyniku dodawania i odejmowania. Ponadto gry

świetnie rozwijają mowę dziecka oraz uczą zapamiętywania i

stosowania wielu reguł np. ortograficznych.

Zajęcia z konstruowania gier mogą być prowadzone zarówno z

jednym dzieckiem, jak i z grupą dzieci. Podczas pracy z grupą

nauczyciel pomaga dzieciom dobrać się w pary, w których dzieci

konstruują gry. Dba o to aby w każdej parze były dzieci o

podobnych możliwościach poznawczych i wykonawczych.

Każda gra to opowiadanie o podobnym schemacie (plansza,

pionki wskazujące uczestników oraz wyścig do mety). Przygody w

każdej grze mogą być inne, jej tematykę dyktuje wyobraźnia i

pomysłowość dzieci. Jednak ich schemat jest podobny: po

wytyczonej trasie ścigają się zwierzęta, osoby, pojazdy itp. We

wszystkich grach pojawiają się pułapki i premie, które czynią grę

bardziej ciekawą i emocjonującą.

Plansza gry jest zapisem wymyślonego opowiadania. Należy

opracować ją na dużych arkuszach papieru po to, aby była

czytelna. Rysując ją, dziecko uczy się kodowania informacji.

Liczne znaki umowne, rysunki czy też słowo pisane muszą być

zrozumiałe dla obu stron grających. Ścigający się gracze to zwykłe

pionki, małe obrazki bądź figurki z jajek – niespodzianek. Ważna

jest także kostka z ilością oczek.

Trudniejszym wariantem gier są gry o rozbudowanym wątku

matematycznym. Jest w nich mniej opowiadań, a przygody mają

wartość liczbową. Zwiększa się zakres czynności matematycznych.

Sposób konstruowania wszystkich gier jest podobny i

wymaga:



narysowania trasy wyścigu, czyli odpowiednio długiego

chodniczka, odmierzenia na nim płytek, a następnie

określenia miejsca startu i mety,



ustalenie, kto będzie się ścigał, obmyślenia pułapek i premii i

w sposób czytelny oznaczenia ich na trasie wyścigu.



Ponadto konstruując grę dziecko musi wiedzieć, że:



każdy grający ma swego przedstawiciela w postaci pionka,

którym można skakać po płytkach chodniczka,



grający rzucają przemiennie kostką, liczą kropki, przesuwają

swoje pionki o tyle płytek do przodu, ile kropek wyrzucą na

kostce,



trzeba szybko policzyć kropki i nie mylić się, warto też

sprawdzać, czy inni się nie pomylili,



pod koniec wyścigu należy wyrzucać dokładnie tyle kropek

na kostce, ile płytek do przejścia ma pionek, aby przekroczyć

linię mety, jeśli kropek jest więcej trzeba czekać,



wygrywa ten, kto pierwszy przekroczy linię mety,



instrukcje i reguły określane są podczas wspólnego

rysowania planszy (do każdej gry zawsze rysuje się nową

planszę).

Do konstruowania gier przez dzieci potrzebne są

następujące przybory:



kartki, arkusze brystolu, resztki gładkich tapet, materiały,



kostki do gry,



flamastry, kredki, nożyczki, kolorowy papier, taśma klejąca,



figury z „jajek niespodzianek”,



małe samochodziki,



figurki zwierząt,



pionki do gry, kamyki, guziki,



klocki do odmierzania płytek chodnika,



sznurki,



patyczki z lizaków, po lodach,



gumki recepturki,



klamerki do bielizny,



domino, może być papierowe, tworzone przez dzieci na

potrzeby chwili,



drobne jednorodne przedmioty, np. ziarna fasoli, kasztany,



pocztówki,



miarki krawieckie,



bierki,



karty do gry.

Techniki Celestyna

Freineta

Celesty Freinet
Urodził się 15 października
1896 roku
Zmarł 8 października 1966
roku Był pedagogiem
francuskim i twórcą
"francuskiej szkoły
nowoczesnej"

W pracy wychowawczo-dydaktycznej przedszkola, w celu

wyzwalania aktywności twórczej dziecka zastosowanie mogą

mieć następujące techniki C.Freineta:



ekspresja artystyczna - swobodna twórczość dzieci: słowna,

plastyczna, muzyczna, ruchowa, w tym także w dziedzinie

majsterkowania,



gazetka szkolna - tematycznie zbierane materiały służące

między innymi do wystroju pomieszczeń, przekazu aktualnych i

ważnych informacji, a także wymienianie korespondencji

między przedszkolami,



korespondencja – w formie listów, gazetek oraz nagrań na

taśmie magnetofonowej,



teczki zagadnieniowe, albumy tematyczne,



samorodne inscenizacje,



wywiady,



doświadczenia poszukujące,



planowanie pracy wspólnie z dziećmi na okres tygodnia,

podsumowanie wykonania zaplanowanych czynności.

Uwzględniając w pracy z dziećmi idee pedagogiki Freineta

niezbędne jest przestrzeganie przede wszystkim dwóch zasad:

›

Swobody – polega ona na doborze tematu zajęcia lub zabawy

zgodnie z potrzebami i chęciami dziecka.

›

Motywacji – dziecko musi wiedzieć, po co wykonuje daną

czynność, komu to będzie potrzebne.

Metoda Marii

Montessori

Maria Montessori
Urodziła się 31 sierpnia
1870 roku w Chiaravalle
Zmarła 6 maja 1952
roku w Noordwijk aan
Zee w Holandii
Była pierwszą kobietą
lekarzem we Włoszech,
stworzyła system
wychowania dzieci w
przedszkolu.

Jest to metoda wychowania przedszkolnego, zgodnie z którą

pozostawia się dziecku pełną swobodę w rozwijaniu aktywności

poznawczej, zaś rolą nauczyciela jest stwarzanie warunków

umożliwiających i stymulujących ten rozwój w myśl motta „Pomóż mi

samemu to zrobić”. Służyć ma temu odpowiednio przygotowane

otoczenie, w którym powinny być zawarte impulsy pobudzające do

działania. Istotnym wyznacznikiem tak przygotowanego otoczenia są

pomoce rozwojowe, mające służyć dziecku a nie nauczycielowi. Są to

wszystkie przedmioty znajdujące się w otoczeniu dziecka. Powinny one

przyciągać uwagę dziecka wyglądem, barwą i strukturą. Wszystkie

pomoce rozwojowe są w jednym egzemplarzu, aby podkreślić fakt

niepowtarzalności przedmiotów. Ma to również walor wychowawczy,

gdyż uczy dziecko cierpliwego czekania, ustępowania, negocjowania.

Istotną cechą pomocy rozwojowych jest izolacja trudności. Jest to

cenna wskazówka dla dziecka w trakcie pracy z daną pomocą. Jeśli

przedmiot pracy jest przejrzysty w swojej budowie, nie ma na nim

natłoku różnorodnych problemów do rozwiązania, to pozwala dziecku

na rozpoznanie celu danej pomocy poprzez samodzielną z nią pracę.

Z zasadą izolacji trudności bezpośrednio łączy się zasada kontroli

błędów. Z uwagi na przejrzystość budowy pomocy i ich jednoznaczną

funkcję możliwa jest maksymalna samodzielna praca dziecka. Pomoce

są tak przemyślane, aby dziecko w przejrzysty sposób wychwyciło

wzrokiem, dotykiem czy słuchem, w zależności od pomocy, popełniony

błąd. Zasada kontroli błędów ma nie tylko walory edukacyjne, ale także

wychowawcze i samowychowawcze. Samodzielne wykrycie i naprawa

błędu w maksymalny sposób uniezależnia dziecko od kontroli

nauczyciela.

Uczy logicznego myślenia, ukazuje skutki błędnych poczynań

motywując do ich naprawy, prowadzi do budowania poczucia

własnej wartości, dokładności i działania. Radość z poprawnie

wykonanego zadania, satysfakcja z samodzielnie odkrytego i

naprawionego błędu stanowi swoistą nagrodę dla dziecka. Swoista

logiczna konstrukcja pomocy rozwojowych nadaje indywidualne

tempo uczenia się. Oprócz tego, że każda pomoc rozwojowa jest

logicznie zbudowana i wiąże się z innymi pomocami danej grupy,

to zarazem każda pomoc stanowi podstawę do kolejnych pomocy,

bardziej skomplikowanych i o większym stopniu abstrakcji. W

obrębie przygotowanego otoczenia dziecka ma prawo wyboru

przedmiotu pracy, decyduje o tempie (czasie) jej wykonania oraz

miejscu. Zgodnie z pojawiającą się fazą uwrażliwiania dziecko

wybiera pomoc rozwojową, która jest mu najbardziej potrzebna.

Wybiera

miejsce

jej

wykonania,

a

aktualny

stopień

zainteresowania i koncentracji wyznacza czas pracy. W ten

sposób, poprzez aktywność dziecko osiąga samodyscyplinę,

wspina się na coraz wyższe stopnie rozwoju.

Wymienione metody to sposoby pracy z dziećmi polegające na

wyzwalaniu ich swobodnej ekspresji twórczej poprzez

przeciwstawienie tradycyjnym metodom nauczania tzw. metodę

naturalną. Realizacji naturalnej metody wychowania dzieci służą

projekty dydaktyczne, techniki freinetowskie oraz montessoriskie

pomoce rozwojowe. Są to metody kształcenia i wychowania dzieci

w wieku przedszkolnym odwołujące się do ich swobodnej

aktywności i twórczości.

Istota prowadzenia zajęć tymi metodami polega na samodzielnym

wykonywaniu przez dzieci różnorodnych przedsięwzięć w oparciu o

przyjęte wcześniej założenia. Działania dzieci ukierunkowane są w

taki sposób, aby znaleźć odpowiedzi na postawione przez siebie lub

nauczyciela pytania dotyczące tematu. Przedsięwzięcie może być

realizowane przez jedno dziecko lub zespołowo. Jego uwieńczeniem

jest konkretny wytwór materialny. Dzieci mogą wykonywać np.

albumy, wywiady, rysunki, tworzyć i drukować swobodne teksty,

wierszyki i piosenki, które następnie mogą być podstawą gazetki

przedszkolnej i korespondencji między przedszkolami, tworzyć

własne akompaniamenty muzyczne.

Oryginalność tych metod polega głównie na tym, że wychodząc od

przeżyć dzieci, nauczyciel pozwala każdemu z nich pracować zgodnie

z własnym rytmem, służąc pomocą i zachęcając do coraz większych

wysiłków twórczych zgodnie z ich indywidualnymi możliwościami.

Dziecko samo podejmuje decyzję, czy przyjmie tę ofertę. Posiada ono

także całkowitą swobodę w wyborze tematu, materiału i techniki.

Aby twórczości dziecięcej zapewnić odpowiednie warunki, należy

stworzyć w sali przedszkolnej oddzielne kąciki dla różnych technik i

czynności oraz zgromadzić pewną ilość potrzebnych materiałów i

narzędzi, aby wszystkie dzieci miały wokół siebie wszystko to, co

może je pobudzić do twórczego działania. Odpowiednie narzędzia i

materiały odgrywają w tych metodach szczególną rolę. Są one tak

przygotowane, rozmieszczone i udostępnianie dzieciom, że tworzą

logicznie uporządkowaną całość programową. Stwarza to każdemu

dziecku warunki do pracy nad własnym indywidualnym rozwojem.

Dobrze opracowane przedsięwzięcie angażuje bowiem intelekt i

emocje dzieci oraz staje się dla nich przygodą.

Programowanie neurolingwistyczne

Jest to metoda, dzięki której możemy sterować własnymi

myślami i zachowaniami. Odnosi się do neurologicznych procesów
widzenia,

słyszenia

i

odczuwania

dotykiem,

smakiem

i

powonieniem, czyli do zmysłów, z których korzystamy w procesie
myślenia oraz odbierania bodźców z otaczającego świata a także do
elementów językowych odgrywających znaczenie zarówno w
porozumiewaniu się z innymi, jak i w sposobie porządkowania
własnych myśli. Tak więc programowanie neurolingwistyczne
proponuje zmianę programu naszego mózgu poprzez właściwe
ukierunkowanie procesów neurologicznych oraz manipulacje
językowe. Bowiem od tego, jaki program mamy zakodowany, zależy
nasze funkcjonowanie w świecie. A na to, jak się zachowujemy, jak
odbieramy świat i jak się porozumiewamy z innymi wpływają
indywidualne preferencje sensoryczne, nasze przekonania,
wartości

i

poglądy.

U

podstaw

programowania

neurolingwistycznego

leży

założenie,

że

do

poznawania

rzeczywistości wszyscy wykorzystujemy pięć zmysłów: wzrok,
słuch, dotyk, smak, węch. W taki sam sposób nadajemy znaczenie
informacjom docierającym do naszego mózgu.

U jednych odbywa się to drogą skojarzeń wizualnych (wzrokowych),

u innych audytywnych (słuchowych), a u jeszcze innych drogą
skojarzeń kinestetycznych (czuciowo-ruchowych). Jedni łatwiej uczą się
i zapamiętują poprzez pisanie lub obserwację i wówczas mówimy, że
zmysłem dominującym jest u nich wzrok- wzrokowcy. Osoby z łatwością
zapamiętujące słowo mówione, to słuchowcy, ich dominującym zmysłem
jest słuch. Natomiast osoby, u których dominuje czuciowo-ruchowy
system reprezentacyjny to kinestetyczny, których preferencje wiążą się
z wrażeniami dotykowymi, uczuciami, emocjami. Wiedząc, jakie
posiadamy preferencje, można pracować nad rozwojem pozostałych.
Dziecko w wieku przedszkolnym w sposób naturalny kontaktuje się z
innymi całym ciałem, wykorzystując dostępne zmysły, lecz zaczynają się
już przejawiać pewne preferencje w kanale wizualnym, audytywnym
bądź kinestetycznym.

Istotną rzeczą jest, jakie preferencje ma nauczyciel, w jaki sposób

przekazuje dzieciom informacje i jak egzekwuje od nich wiadomości.
Bowiem łatwiej komunikować się z osobami posiadającymi taki sam styl
komunikowania, trudniej natomiast porozumieć się z osobami o
odmiennych stylach komunikowania. Informacje powinny być podane w
taki sposób, aby dotarły do dziecka poprzez jego indywidualny sposób
odbierania informacji,. Innymi słowy nadawanie powinno odbywać się
w tym samym kanale. Natomiast odmienny system reprezentacji może
mieć ujemny wpływ na wzajemne zrozumienie.

W dobrej i skutecznej komunikacji pożądany jest jednakowy

rozwój wszystkich kanałów. Dlatego też już u dzieci

przedszkolnych należy rozpoznać preferencje. Bowiem pierwotne

ustalenie preferowanego kanału umożliwia indywidualizację

pracy z dzieckiem oraz pracę nad rozwojem pozostałych

preferencji. Jest to szczególnie ważne w przypadku niepowodzeń

podczas zdobywania wiedzy. Jeśli istnieje konflikt w komunikacji,

nauczyciel powinien odnaleźć drogę do świata dziecka poprzez

dostosowanie swojego stylu komunikowania do systemu jego

reprezentacji. Pożądane jest tu świadome wykorzystanie i

stosowanie różnych stylów, w zależności od indywidualnych

preferencji, a także stymulowanie rozwoju dzieci w kierunku

sprawniejszej i bardziej elastycznej komunikacji. Powinno to

znaleźć odzwierciedlenie w sposobie prowadzenia zajęć,

właściwym wykorzystaniu środków dydaktycznych, stosownym

umeblowaniu i wyposażeniu sal, znalezieniu odpowiedniego

miejsca w sali dla wzrokowca, słuchowca i kinestetyka. Wnikliwa

obserwacja zachowania dziecka, jego sposobu oddychania i tonu

głosu ułatwi nawiązanie kontaktu. Ważnym elementem

obserwacji są ruchy gałek ocznych, dzięki którym uzyskamy

dodatkowe informacje o preferencjach sensorycznych dziecka.

Po zbadaniu wszystkich dzieci i poznaniu rozkładu preferencji w

całej grupie, można łączyć dzieci w grupy zadaniowe oraz

opracować odpowiednie ćwiczenia dla danej grupy.

Metoda Integracji Sensorycznej

Jean Ayres

Jean Ayres
Urodziła się w
1920 roku w USA
Zmarła w 1988
roku
Była profesorem
pedagogiki ,
pedagogiki
specjalnej na
Uniwersytecie
Południowej
Kalifornii.

Jest to system ćwiczeń mających nauczyć mózg właściwego reagowania

na bodźce zewnętrzne. Metoda skierowana jest nie tylko do dzieci, u

których występują zaburzenia układu nerwowego, ale również do dzieci,

posiadających zaburzenia emocjonalne, wynikające z nieustannego

poczucia niepewności i negatywnego samo-wyobrażenia. Może być

wykorzystywana również w działalności profilaktycznej w pracy z dziećmi

prawidłowo rozwijającymi się. Metoda określana jest jako terapia naukowej

zabawy. Dziecko wykonuje ćwiczenia i zabawy ruchowe, które poprawiają

jakość odbierania, przesyłania i organizowania bodźców, czyli ogólnie

jakość funkcjonowania systemów sensorycznych.
U podstaw teorii Integracji Sensorycznej leży twierdzenie, że wysoce

skomplikowane procesy korowe, jak percepcja słuchowa, wzrokowa, mowa,

zdolność czytania lub pisania, są zależne od prawidłowego rozwoju i

integracji w zakresie podstawowych układów zmysłowych – dotykowego,

proprioceptywnego, przedsionkowego i nieco później rozwijających się –

wzrokowego i słuchowego. Jeśli rozwój ten przebiega bez zakłóceń, dziecko

osiąga dojrzałość w zakresie integracji sensorycznej około 9 roku życia.
Dobra percepcja wzrokowa i słuchowa, do której tak wielką wagę

przywiązuje się w procesie edukacyjnym, a także inne funkcje korowe

mogą rozwinąć się dopiero na bazie zintegrowanej informacji z tych

podstawowych układów. Od nich zależy kształtowanie się właściwego

czucia ciała – schematu ciała, koordynacji ruchowej dwóch stron ciała,

planowania ruchów, uwagi oraz równowagi emocjonalnej. Wśród

umiejętności będących końcowymi produktami integracji sensorycznej

można wymienić: zdolność do koncentracji, do organizacji wrażeń,

samoakceptację i samokontrolę, zdolność abstrakcyjnego rozumowania,

zdolność do nauki. Są one niezbędne, aby dziecko mogło prawidłowo

funkcjonować w codziennym życiu, w przedszkolu, w rodzinie, a z czasem

w szkole i w życiu dorosłym.

Żadna z wymienionych funkcji nie dojrzewa w izolacji od pozostałych i nie

dzieje się to w jednym określonym roku. Dziecko pracuje nad nimi w toku

normalnej dziecięcej aktywności przez cały okres dzieciństwa, a szczególnie

podczas zabawy. Proces integracji jest procesem ciągłym – osiągnięcie

jednego poziomu umożliwia rozwijanie umiejętności z poziomu następnego,

a każda słabość, brak rozwoju czy doświadczeń w zakresie pierwszych

trzech stadiów może wpłynąć na zaburzenia w rozwoju stadium ostatniego.

Jednak, gdy mózg i cały system nerwowy nie są w stanie bez zakłóceń

integrować informacji pochodzących ze zmysłów, wówczas mówimy o

zaburzonej integracji sensorycznej. Jeżeli informacje docierające do mózgu

są niewłaściwe przetwarzane, to pojawiają się trudności w czynnościach

ruchowych, percepcji, umiejętności bawienia się, samoobsługi, zachować i

uczenia się. W czasie ćwiczeń dziecko ma nie tyle nauczyć się konkretnych

umiejętności, ile raczej usprawnić bazowe systemy sensoryczne i procesy

nerwowe, leżące u podłoża tych umiejętności.

Do ćwiczeń używa się różnego typu sprzętów, jak: huśtawki, hamaki,

platformy równoważne, trampolina, duże piłki i wałki, deskorolki, talerze

obrotowe itp. Taki sprzęt daje możliwość świetnej i bezpiecznej zabawy,

rozszerza pole działania. Ćwiczyć można także w naturalnych warunkach

np. podczas spaceru w lesie. Im więcej ćwiczeń w naturalnych warunkach,

tym większa motywacja do działania. Przeskok przez kałużę, pochylenie

ciała podczas przechodzenia między drzewami, chodzenie po całych

płytkach chodnikowych, przeskakiwanie pękniętych, liczenie płytek,

rzucanie szyszkami do celu, zimowe zabawy ze śnieżkami itp. dają więcej

pożytku niż ćwiczenia na sali. Dziecko odczytuje litery, które nauczyciel

pisze im na plecach, bawią się pluszowymi zwierzętami, wąchają różne

zapachy, leżą na dużej piłce, ściskają gumową gruszkę, wodzą oczami za

ruchomym przedmiotem, uczą się liczyć podczas zabaw ruchowych.

Ćwiczenia wpływają na sprawność w zakresie dużej i małej

motoryki, koncentrację uwagi, zdolności wzrokowe i słuchowe,
poprawia

funkcjonowanie

emocjonalne,

samoświadomość

i

samoocenę. Sprawiają, że nie tylko ciało, ale i umysł pracuje coraz
lepiej. Dzieci, których problemy miały charakter słuchowo – językowy,
stają się bardziej rozmowne, łatwiej zapamiętują polecenia, osiągają
większe postępy w czytaniu.

W podstawie programowej wychowania przedszkolnego jednym z

obszarów wspomagania rozwoju, wychowania i kształcenia dzieci jest
kształtowanie gotowości dziecka do nauki pisania. Przygotowanie do
nauki pisania w przedszkolu koncentruje się głównie na rozwijaniu
sprawności psychomotorycznych.

Szczególną ważną rolę w procesie przygotowania do nauki pisania

odgrywa nabywanie przez dzieci zręczności, czyli sprawności w
posługiwaniu się rękami oraz koordynacji wzrokowo-słuchowej i
słuchowo-ruchowej, umiejętności podporządkowania ruchów kontroli
wzroku lub słuchu. Usprawnianie rąk dziecka ma doprowadzić do
tego, aby potrafiło ono dobierać potrzebne ruchy rąk i dostosować je
do rodzaju zadania manualnego oraz narzędzia i materiału, z którym
będzie pracować. Jedną z ważniejszych spraw dotyczących
przygotowania dzieci przedszkolnych do nauki pisania jest bowiem
sposób trzymania ołówka (kredki) i umiejętności posługiwania się nim
oraz siła nacisku na kartkę papieru.

Do nowatorskich metod w

zakresie przygotowania
dziecka przedszkolnego da
nauki pisania można
zaliczyć:



Metoda Hany Tymichovej



Program rozwijający percepcję wzrokową
Marianne Frostig



Edukacja przez ruch Doroty Dziamskiej

Metoda Hany Tymichovej

Są to ćwiczenia grafomotoryczne usprawniające współdziałanie oka i

ręki. Służą one osiągnięciu przez dziecko gotowości do nauki pisania

oraz korygowania nieprawidłowej techniki rysowania i pisania. Wobec

dzieci przedszkolnych spełniają one rolę usprawniającą i stymulującą,

gdyż wpływają na rozwój motoryki rąk i koordynacji wzrokowo-

ruchowej. Celem ćwiczeń grafomotorycznych jest zapobieganie

wszelkim trudnościom związanym z rysowaniem i pisaniem, a także

zachęcanie dzieci niechętnie rysujących do podejmowania aktywności

plastycznej.
U podstaw metody H. Tymichovej leży założenie, że odzwierciedlenie

w świadomości dotyku, ucisku, bólu, temperatury oraz położenia

ruchomych części ciała (rąk, nóg, narządów mowy, skrętów tułowia, szui

itd.) jest funkcją analizatorów znajdujących się na skórze człowieka oraz

w mięśniach, ścięgnach i stawach. Pod wpływem bodźców w postaci

ucisków, ciągnienia czy temperatury receptory odbierają impulsy i

poprzez drogi nerwowe przekazują je do kory mózgowej. W mózgu

następuje skomplikowany proces analizy i syntezy tych bodźców i

uświadomienie tego, co dzieje się z naszym ciałem. Dzięki nerwowym

drogom odprowadzającym zachodzą relacje wykonawcze w postaci

dowolnych i celowych czynności. Możliwość wykonania czynności

pisania jest zależna od prawidłowej współpracy analizatora ruchu,

dotyku i wzroku. Rozwój tej koordynacji odbywa się od

najwcześniejszych lat życia dziecka i jest rezultatem współdziałania

czynników biologicznych oraz środowiskowo-społecznych.

Dzieci prawidłowo rozwinięte osiągają taki poziom dojrzałości ruchowej,

który umożliwia im podjęcie nauki w klasie pierwszej, w tym nauki pisania.

Jest jednak grupa dzieci, która nie osiągnęła odpowiedniego poziomu pod

względem sprawności ruchowej. Dotyczyć to może całego aparatu

ruchowego, względnie niektórych jego fragmentów.

Dla dzieci o małej sprawności manualnej Hanna Tymichova

opracowała specjalne ćwiczenia grafomotoryczne. Jest to zestaw prostych

wzorów do kalkowania(8 szlaczków i 16 rysunków figuralnych), zestaw

wzorów złożonych do kalkowania(22 rysunki) oraz zestaw wzorów do

kopiowania (30 wzorów)

Celem ćwiczeń jest takie poprawianie sprawności manualnej, aby

dziecko mogło dostatecznie radzić sobie w czynnościach wymagających

wykonywania drobnych, precyzyjnych ruchów ręki. Głownie, by dziecko

mogło pisać dostatecznie szybko i czytelnie.

Ćwiczenia graficzne wprowadzające do pisania przewidziane są nie

tylko dla dzieci z zaburzeniami manualnymi, ale także dla dzieci

dyslektycznych nie mających tych zaburzeń, ale piszący w sposób nie

sprzyjający osiągnięciu szybkiego tempa i utrwaleniu poprawnej pisowni

oraz dla wszystkich innych dzieci w celu usprawnienia motoryki małej i

dużej.

Poprawienie sprawności manualnej jest możliwe tylko poprzez

wykonywanie różnorodnych zajęć ręcznych, zwłaszcza rysunków. Zajęcia

takie prowadzone w okresie poprzedzającym naukę mogą wpłynąć na

znaczną poprawę sprawności dziecka i zapewnić mu lepszy start w szkole.

Najczęściej dzieci z zaburzeniami rysują bardzo mało i niechętnie.

Najlepiej zaczynać zajęcia z plasteliny i malowania. Bardzo ważne jest, aby

pierwsze rysunki były dość łatwe w wykonaniu. Usprawniając rękę dziecka

przechodzi się od zadań łatwych, prostych, do coraz trudniejszych,

wymagających wykonywania coraz drobniejszych, precyzyjnych ruchów.

W pierwszym okresie zajęć należy prowadzić zajęcia

zmniejszające napięcie mięśniowe, Muszą to być ćwiczenia, w
którym dziecko wykonuje duże ruchy całą ręką. Następnie
przechodzi się do ćwiczenia bardziej złożonych ruchów,
postępujących od strony lewej do prawej. W ćwiczeniach tych
dziecko powinno osiągnąć płynność ruchów. Równolegle z
ćwiczeniami rozluźniającymi i ćwiczeniami płynności ruchów
prowadzi się zajęcia usprawniające palce i przygotowujące dziecko
do wykonania czynności wymagających większej precyzji. Od
początku zajęć należy zwracać uwagę na to, aby dziecko
wykonywało ruchy w kierunku zgodnym z kierunkiem pisania.

Ćwiczenia sprawności manualnej spełniają także inne cele:

usprawniają analizę i syntezę wzrokową, koordynację wzrokową-
ruchową i orientację kierunkową i orientację przestrzenną, ćwiczą
koncentrację uwagi oraz eliminują nadmierne pobudzenie ruchowe.

Ćwiczenia poprawiające sprawność rąk powinny być prowadzone

systematycznie, równolegle z ćwiczeniami usprawniającymi analizę
i syntezę wzrokową i słuchową. Ćwiczenia graficzne, jako
bezpośrednią poprzedzające naukę pisania, usprawniają drobne,
pisarskie ruchy ręki ułożonej w pozycji jak przy pisaniu.

H. Tymichova zaleca, aby ćwiczenia grafomotoryczne

wykonywać w czterech różnych pozycjach:



postawa stojąca, wzór zawieszony w płaszczyźnie pionowej,



postawa stojąca, wzór w płaszczyźnie poziomej



postawa siedząca, łokieć uniesiony



postawa siedząca przedramię podparte.

Wykonywanie ćwiczeń w tych pozycjach zmniejsza

nadmierne napięcie mięśniowe., które, utrudnia technikę

pisania i powoduje szybkie zmęczenie się dziecka.

W przypadku nieprawidłowego sposobu trzymania ołówka,

kredki, długopisu podczas pisania i rysowania H. Tymichova

zaleca wykonanie wyżej opisanych ćwiczeń przy użyciu tzw.

Nasadki korekcyjnej. Ćwiczenia z nasadką są przydatne także

w przypadku, gdy dziecko nie potrafi swobodnie kontrolować

siły chwytu i zbyt silnie naciska na narzędzie pisarskie

podczas pisania. Autorka proponuje dwa typy nasadek: do

rysowania i do pisania. W nasadkach tych wyciska się

wgniecenia na palce, odpowiadające prawidłowemu ułożeniu

palców na ołówku lub innym narzędziem pisarskim.

Program rozwijający percepcję

wzrokową Marianne Frostig

Są to ćwiczenia i zabawy ukierunkowane na rozwijanie percepcji

wzrokowej, spostrzegawczości i umiejętności dokonywania

wyboru. Podzielona jest na trzy zasadnicze poziomy: podstawowy,

średni, wyższy. Dzięki obserwacji własnego ciała w lustrze

podczas wykonywania zadań, obwodzenia palcem wzoru na

kartce, podawaniu nazywanych przez nauczyciela przedmiotów

dziecko doskonali się w zakresie różnorodnych sfer rozwoju.

Podstaw programu Frostig leży założenie, że percepcja

wzrokowa uczestniczy niemal we wszystkich działaniach

człowieka.

Osiągnięcie

odpowiedniego

poziomu

percepcji

umożliwia dziecku naukę czytania, pisania, stosowania reguł

ortografii, wykonywania zadań arytmetycznych oraz rozszerzenie

wszystkich umiejętności wymaganych od niego w trakcie nauki

szkolnej. Jednak wiele dzieci podejmuję naukę szkolną nie mając

dostatecznie rozwiniętych zdolności percepcyjnych. Dzieci takie w

szkole są na rażone na duży stres, gdyż często bez powodzenia

usiłują dorównać swoim kolegom w osiągnięciu właściwych

postępów w nauce.

Zaburzenia w rozwoju mogą być zauważone bardzo wcześnie i

wymagają

wówczas

podjęcia

wszelkich

działań,

stworzenia

odpowiednich warunków i wysiłków wychowawczych., które mogą

wyrównać poróżnienia już istniejące i nie dopuścić do powstania na tym

tle zaburzeń wtórnych, na przykład niepowodzeń szkolnych. W tym celu

Marianne Frostig zaproponowała zabawy i ćwiczenia ukierunkowane na

rozwijanie percepcji wzrokowej, spostrzegawczości i umiejętności

dokonywania wyboru. Ich celem jest rozwinięcie i integracja zdolności

do koordynowania ruchów gałek ocznych z precyzyjnymi ruchami ciała.

Ćwiczenia te mają, więc znaczenie dla wszystkich działań

wymagających dokładnych ręki dziecka. Pomagają wszystkim dzieciom

rozwinąć

umiejętności

rysowania,

pisania,

poznawania

figur

geometrycznych i ich położenia na płaszczyźnie. Mają także duże

znaczenie dla rozwijania u dziecka świadomości własnego ciała, pojęcia

i opanowania umiejętności kontrolowania własnego układu ciała a także

orientacji w prawej i lewej stronie ciała, dominacji ręki, koordynacji,

równowagi, zręczności, plastyczności i siły mięśni.

Swój program M. Frostig opracowała dla pięciu aspektów zdolności

spostrzegawczych:



Percepcji wzrokowo-ruchowej- zadanie dziecka polega na rysowaniu

prostych i krzywych linii pomiędzy coraz bardziej zwężającymi się

granicami oraz kolorowanie,



Percepcji „postać-podłoże”- dziecko różnicuję przecinające się figury;



Percepcji „stałości formy”- wykrywanie kwadratów i kół spośród innych

figur;



Postrzeganie położenia w przestrzeni- dziecko wykrywa figury

odwrócone lub obrócone w kolejności;



Postrzeganie stosunków przestrzennych- kopiowanie przez dziecko

wzorów za pomocą łączenia kropek liniami.

Na program składa się zestaw 3 zeszytów i 3 podręczników

zatytułowanych ”Wzory i obrazki. Program rozwijający percepcję

wzrokową” W programie Frostig praca rozpoczyna się ćwiczeniami

wstępnymi. Ich celem jest aktywizowanie ruchów ciała podczas

rysowania. Do ćwiczeń tych można zaliczyć m. in.: zabawy z

wykorzystaniem

lustra,

elementy

gimnastyki,

zabawy

manipulacyjne, paluszkowe, lokomocyjne, wiersze i piosenki

połączone z zabawami. Intensywność i zakres ćwiczeń wstępnych

zależy od doświadczenia i poziomu rozwoju percepcyjnego dziecka.

Ćwiczenia te powinny być prowadzone równolegle z ćwiczeniami

zawartymi w zeszycie ćwiczeń, a rozpoczęte na kilka tygodni przed

ćwiczeniami właściwymi. Ćwiczenia zasadnicze to praca przy

użyciu kartki i ołówka. Program Frostig ćwiczy dokładność,

wytrwałość koncentrację uwagi. Dzieci poddane systematycznym

ćwiczeniom rozwijającym percepcję wzrokową wykazują wyższy

poziom zręczności i zwinności manualną- ruchowej oraz praksji.

Szczególne znaczenie ma to w terapii pedagogicznej dzieci z

fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi, u których na skutek

niepowodzeń szkolnych, na zaburzenia podstawowe często

nakładają się wtórne zaburzenia nerwicowe.

Program opracowany przez Marianne Frostig jest metodą mało

znaną w Polsce i stosowaną głównie w przedszkolach

integracyjnych. Jednak z dużym powodzeniem może ona służyć

także dzieciom uczęszczającym do przedszkoli masowych w celu

lepszego ich rozwoju.

Edukacja przez ruch Doroty

Dziamskiej

Jest to zbiór ćwiczeń usprawniających poszczególne

funkcje rozwijającego się organizmu. Wszystkie ćwiczenia
wykorzystują naturalny ruch dziecka. Do form tego ruchu
należą wszelkie zabawy, które dzieci podejmują
spontanicznie w momencie zmęczenia czy dekoncentracji.
W czasie ćwiczeń dzieci kreślą znaki grafomotoryczne w
rytm słuchanej melodii. W zależności od wieku dziecka
stosuje się odpowiednie znaki oraz ich połączenia w znak
bardziej skomplikowany. W wyniku ćwiczeń powstaje
plastyczna, techniczna, artystyczna impresja, która
poddana stosowanej analizie pozwala odnieść aktywność
dzieci do realizowanych treści programowych. Określana
ona jest mianem karty pracy.

Edukacja przez ruch zawiera:



graficzne ćwiczenia wpływające na stabilizację lateralną,
wykonywane jedną ręką na małej i wielkiej płaszczyźnie;



graficzne ćwiczenia wpływające na synchronizacją pracy
mózgu, wykonywane oburącz na małej i wielkiej płaszczyźnie;



graficzne ćwiczenia wpływające na równoważnie lateralne,
wykonywane raz jedną raz drugą ręką na małej i wielkiej
płaszczyźnie;



ćwiczenia manipulacyjne wspomagające sprawność dłoni,
ręki, nogi i całego organizmu z wykorzystaniem zabawek
dydaktycznych, które pomogą w uzyskaniu koncentracji;



ćwiczenia rytmicznej manipulacji z wykorzystaniem zabawek
dydaktycznych wpływających na równoważnie lateralne
organizmu,



ćwiczenia

spontanicznego

ruchu

ciała

jako

formy

pozawerbalnej komunikacji

Wspomagające koncentrację i poli-sensoryczne poznawanie:



Każde zajęcie prowadzone metodą Edukacji przez ruch powinno zawierać
następujące elementy:



ćwiczenie o charakterze graficznym lub manipulacyjnym, rytmiczne
wykonywane przy optymalnym ruchu całego ciała;



swobodne działanie z wykorzystaniem różnorodnych technik plastycznych.
prowadzące do powstania karty pracy;



zestawienie indywidualnych kart pracy w kartę zespołową, swobodna
rozmowa na jej temat;



wykorzystanie powstałej karty pracy do kolejnych form działania dzieci
podczas zajęć. Struktura typowego zajęcia z zastosowaniem metody
Edukacja przez ruch wykorzystuje różne formy aktywności, w zależności od
poziomu rozwoju społecznego dzieci. Najczęściej zajęcia zawierają trzy
następujące formy aktywności; 



ćwiczenia- są to najprostsze formy aktywności, które doskonalą
poszczególne funkcję organizmu, np. kreślenie kropek, kresek, klaskanie,
tupanie,



zabawy- są formami bardziej złożonymi, składają się z kilku ćwiczeń, np.
chodzenie wokół stołu i rytmiczne kreślenie kropek na dużej płaszczyźnie
papieru raz prawa raz lewą ręką; zabawy te doskonalą jednocześnie kilka
funkcji organizmu;



gry- są to najbardziej złożone formy aktywności dzieci, składają się z kilku
ćwiczeń. Podczas których dzieci wykonują czynności według ściśle
określonych zasad, np. ograniczenie czasu ich wykonywania.

Powyższe metody to zestawy specjalnych ćwiczeń

manualnych

i

grafomotorycznych

usprawniających

koordynację wzrokową –ruchową oraz usprawniających
drobne, pisarskie ruchy ręki w celu przygotowania dziecka
do nauki pisania stanowią inspirację do ciekawych zajęć,
zabaw, gier dydaktycznych. Pobudzają twórcze myślenie,
prowadzące

do

nowych

interesujących

rozwiązań

metodycznych. Ćwiczenia te pozwalają w sposób bardziej
swobodny, a zarazem żartobliwy wprowadzić dzieci w
świat pisma.

Jednym z zadań wychowania przedszkolnego jest

wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z
edukacją matematyczną.

Do innowacyjnych metod

nauczania matematyki w
przedszkolu należą:



Nauczanie małego dziecka matematyki metodą
Glenna Domana



Dziecięca matematyka Edyty Gruszczyk-
Kolczyńskiej

Nauczanie małego dziecka

matematyki metodą Glenna

Domana

Jest to metoda, w której nauczanie matematyki odbywa się w kolejno

następujących po sobie etapach, które są niezależne od wieku dziecka,

a których ściśle postrzeganie pozwala na osiąganie najlepszych

rezultatów.

Pomoce do nauczania matematyki w metodzie Glenna Domana to

100 kartonów o wymiarach 28cm x 28cm. Na kartonach umieszczamy

w chaotyczny sposób kropki od 1 do 100 o średnicy 18mm. Po drugiej

stronie planszy wypisujemy dla siebie liczbę odpowiadającą ilości

kropek. Na stu kolejnych kartonach o wymiarach 14cm x 14cm

umieszczamy w czerwonym kolorze liczby od 1 do 100. Liczby od 1 do

9 powinny być o wymiarach 12,5cm x 7.5cm, pozostałe liczby o

wymiarach 7.5 cm x 5,0.

Na początku przez pierwsze 5 dni prezentuje się bardzo szybko 10

plansz zawierających od 1 do 10 czerwonych kropek. Przy ekspozycji

wymieniamy równocześnie ilość kropek na każdej planszy. Po 5 dniach

codziennie wycofuje się jedna starą planszę i zastępuje ją nową, czyli

np. szóstego dnia wycofamy kartę z jedna kropką a wprowadzimy z

jedenastoma. Nauka ta trwa 3 miesiące, aż do opanowania liczb do 100

kropek. W rezultacie dziecko z łatwością odróżni 38 kropek od 39,

potrafi rozpoznać rzeczywiste wartości, a nie tylko ich symbole- cyfry.

Dodawanie. Od trzydziestego dnia nauki, gdy dziecko zna już karty z

35 kropkami wprowadzamy dodawanie. Zaczynamy od planszy z dwiema

kropkami i mówimy: Jeden dodać jeden równa się dwa. Nie tłumaczymy

znaczenia słów dodać i równa się, gdyż dziecko zrozumie je

automatycznie. W pierwszym dniu dodawania kończymy na: Jeden dodać

dziewięć równa się dziesięć. W następnym, trzydziestym pierwszym dniu

dodajemy dwa do kolejnej ilość kropek tak, aby ostatni wynik wyniósł

dziesięć, czyli: dwa dodać osiem równa się dziesięć. W kolejnym,

trzydziestym drugim dniu, wprowadzamy dodawanie trzech kropek do

kolejnych kropek: trzy dodać jeden, aż do trzy dodać siedem równa się

dziesięć. Kontynuujemy ten tok postępowania przez kolejne dni. Od

trzydziestego szóstego dnia prezentujemy dodawanie w przykładowej

kolejności pamiętając, aby nie przekroczyć największej Odejmowanie. W

czterdziestym dniu nauki rozpoczyna się odejmowanie. Dziecko zna w

tym czasie karty do 45 kropek i potrafi dodawać w tym zakresie.

Zaczynamy odejmując kolejno kropki do dziesięciu: dziesięć odjąć jeden

równa się dziewięć i prezentujemy planszę z dziewięcioma kropkami. Na

tym etapie prowadzimy 9 sesji dziennie: 3 sesje reprezentujące kolejne

karty z kropkami, 3 sesje dodawania i 3 sesje odejmowania. Gdy

skończymy odejmować od dziesięciu (pierwszego dnia), wprowadzamy

odejmowanie od dwudziestu, a następnie od trzydziestu. W czterdziestym

trzecim dniu odejmujemy nie przestrzegając kolejności (na wyrywki).

Rozwiązywanie zadań. Na początku kładziemy przed dzieckiem dwie

karty różniące się przynajmniej o sześć kropek, np. 24 i 33 i pytamy:

Gdzie są 24 kropki? lub Ile jest 10 dodać 12? Jeżeli dziecko początkowo

dłużej się namyśla mówimy: To są 24 kropki, prawda? W miarę

rozwiązywania zadań karty kładzione przed dzieckiem mogą się różnic

tylko jedną kropką, ilości kropek prezentowanych dziecku do tej pory.

Mnożenie. Naukę mnożenia wprowadza się w pięćdziesiątym

dniu. Do tego czasu dziecko powinno znać liczby do 55 i w tym

zakresie dodawać i odejmować. Mnożymy kolejno przez 2, przez

3 itp. w zakresie liczb znanych dla dziecko. Na tym etapie mamy

12 sesji dziennie, każda około jednej minuty.

Dzielenie. Wprowadzamy od sześćdziesiątego dnia nauki.

Dzielimy poznane przez dziecko liczby, w takim czasie do około

65, kolejno przez 2, 3, 4 itp., tak, aby nie powstawały ułamki,

czyli liczby podzielne przez dwa dzielimy przez dwa, a podzielne

przez trzy dzielimy przez trzy.

Równania. Wprowadzamy je w siedemdziesiątym dniu nauki

matematyki. Kolejno prezentujemy: równania trzystopniowe, np.

osiem dodać dwa pomnożone przez trzy równa się trzydzieści,

równocześnie pokazując kartkę z 30 kropkami. Następnie

wprowadzamy równania cztero-, pięcio-, sześciostopniowe.

Cyfry. W dziewięćdziesiątym szóstym dniu równocześnie

eksponujemy karty z kropkami oraz odpowiadające im ilościowo

liczby od 1 do 25 na innych kartach. Następnego dnia w ten sam

sposób prezentujemy liczby od 26 do 50. Po czterech dnia

dziecko poznaje liczby w postaci symboli od 1 do 100.

Przy nauczaniu małych dzieci matematyki należy pamiętać,

aby nigdy nie popędzać dziecka oraz nie sprawdzać zbyt często,

czego się nauczyło, gdyż to może je zniechęcić.

Przekazywanie wiedzy matematycznej małemu dziecku w

odpowiednio zorganizowany sposób, zgodnie z metoda Glenna
Domana przynosi następujące korzyści:



dziecko zauważa, że nauka jest procesem bardziej radosnym niż
inne czynności i takie podejście będzie miało przez całe życie,



buduje potężną bazę informacyjną, pomocną w późniejszej
nauce,



wiedza dziecka buduje się w oparciu o fakty i jest stopniowo
rozszerzana,



dziecko zdobywa wiedzę bez świadomego wysiłku ze swoje
strony,



następuje rzeczywisty fizyczny rozwój mózgu jako wynik
wzrokowego, słuchowego i dotykowego pobudzenia, jaki
otrzymał z odpowiednią częstotliwością, natężeniem oraz
czasem trwania,



małe dziecko uzyskuje duży wzrost inteligencji oraz ogromny
bank wiedzy niezbędny do rozwoju inteligencji w dorosłym
życiu.

Dziecięca matematyka

Edyty Gruszczyk-

Kolczyńskiej

Edyta Gruszczyk-
Kolczyńska

Jest to program stymulowania uzdolnień matematycznych u

dzieci i przygotowania ich do nauki matematyki w szkole.

U podstaw programu znalazło się przekonanie, że w edukacji

matematycznej przedszkolaków najważniejsze są osobiste

doświadczenia dziecka, bowiem to na nich opiera się

tworzenie pojęć oraz nabywanie nowych umiejętności. Jeśli te

doświadczenia są starannie dobrane, przyczyniają się do

rozwoju myślenia. Dlatego edukacja przedszkolaków musi być

połączona z działaniami zmierzającymi do wspomagania ich

rozwoju umysłowego. Procesy intelektualne, od których zależą

sukcesy w uczeniu się matematyki, służą dzieciom do

klasyfikowania i tworzenia pojęć, przewidywania skutków i

sprawnego liczenia nie tylko przy rozwiązywaniu zdań

matematycznych.

Zamiast tradycyjnego układu osobnych treści E. Gruszczyk- Kolczyńska proponuje następujące kręgi

tematyczne:



Orientacja przestrzenna, czyli kształtowanie umiejętności, które pozwolą dziecku dobrze orientować
się w przestrzeni i swobodnie rozmawiać o tym, co się wokół niego znajduje. Umiejętności te
przydadzą się w szkole na lekcjach matematyki i środowiska społeczno- przyrodniczego.



Rytmy traktowane jako sposób rozwijania umiejętności skupienia uwagi na prawidłowościach i
korzystania z nich w różnych sytuacjach. Jest to ważne przy nabywaniu umiejętności liczenia oraz
przyczyniają się do zrozumienia sensu mierzenia.



Kształtowanie umiejętności liczenia, a także dodawania i odejmowania, obejmuje proces począwszy
od liczenia konkretnych przedmiotów, przez liczenie na palcach aż po rachowania w pamięci.



Wspomaganie rozwoju operacyjnego rozumowania. Celem jest tu dobre przygotowanie dziecka do
zrozumienia pojęcia liczby naturalnej, które jest kształtowane na lekcjach matematyki w klasie
pierwszej.



Rozwijanie umiejętności mnożenia długości w zakresie dostępnym dzieciom przedszkolnym. Będzie
to potrzebne w szkole a także w życiu codziennym.



Klasyfikacja, czyli wspomaganie rozwoju czynności umysłowych potrzebnych dzieciom do tworzenia
pojęć. Jest to dobre wprowadzenie dzieci do zadań o zbiorach i ich elementach.



Układanie i rozwiązywania zadań arytmetycznych jest dalszych doskonaleniem umiejętności
rachunkowych dzieci i stanowi przygotowanie do tego, co będą robiły na lekcjach matematyki w
szkole.



Zapoznanie dzieci z wagą i sensem ważenia. Obejmuje także kształtowanie ważnych czynności
umysłowych potrzebnych dzieciom do rozwiązywania zadań.



Mierzenie płynów to ćwiczenia, które pomogą dzieciom zrozumieć, że np. wody jest tyle samo,
chociaż po przelaniu wydaje się, że jest jej więcej lub mniej. Doświadczenia te ułatwia dziecku
zrozumieć sens mierzenia i rozwiązywania zadań.



Intuicje geometryczne, czyli kształtowanie pojęć geometrycznych w umysłach dzieci.



Konstruowanie gier przez dzieci hartuje odporność emocjonalną i rozwija zdolności do wysiłku
umysłowego. Jest to także dalsze ćwiczenie umiejętności rachunkowych dzieci.



Zapisywanie czynności matematycznych zgodnie z możliwościami dzieci stanowi bezpośrednie
przygotowanie dzieci do tego, co będą robiły na lekcjach matematyki w szkole.

Wymienione kręgi tematyczne należy realizować w podanej

kolejności. Uwzględnia ona, bowiem zasadę stopniowania trudności
oraz prawidłowości rozwoju dziecka.

Realizacja programu wymaga stosowania specjalnie dobranych

przedmiotów. Dlatego do podręcznika przeznaczonego dla dorosłego
dołączony jest zestaw pomocy. Zostały one tak dobrane, aby za ich
pośrednictwem można było realizować większość ćwiczeń, zabaw i
gier opisanych w programie. Do prowadzenia zajęć potrzebne będą
także inne przedmioty znajdujące się zwykle w każdym domu, np.
klocki do budowania, ziarna dużej fasoli, kasztany, kolorowe guziki
różnej wielkości, klamerki do przypinania bielizny, typowa miarka
krawiecka, spodeczki pod szklanki itp.

Dla uzyskania dobrego efektu zajęcia z Dziecięcej matematyki musza

być prowadzone przynajmniej trzy razy w tygodniu. Jeśli zajęcia będą
organizowane rzadziej, to dzieci zapomną, czego się nauczyły. Jednak
najlepiej jest, gdy zajęcia prowadzone są każdego dnia. Zajęcia należy
prowadzić tak długo, dopóki sprawiają dziecku przyjemność. Nie
należy jednak przesadzać.

Edukacje matematyczną według koncepcji Edyty Gruszczyk-

Kolczyńskiej może realizować każdy dorosły według wskazówek zawartych

w książce przeznaczonej dla rodziców i nauczycieli. Można ją prowadzić w

domu, w przedszkolu, w szkole, w sanatorium itp. Program kształcenia

będzie taki sam, jest, bowiem dostosowany do potrzeb i możliwości dzieci,

które mają niebawem rozpocząć naukę w szkole. Natomiast różnić się będą

metody. Inaczej, bowiem prowadzi się zajęcia z jednym dzieckiem, inaczej z

grupą dzieci. Mając to na uwadze w książce dla rodziców i nauczycieli

przedstawiono dwa warianty metodyki: do zajęć indywidualnych oraz do

pracy z grupą dzieci.

Innowacyjność przedstawionych metod polega na tym, że zamiast

tradycyjnego układu osobnych treści, jak to ma miejsce w tradycyjnym

programie nauczania matematyki w przedszkolu, proponowane są kręgi

tematyczne, które należy realizować w podanej kolejności. Uwzględnia

ona, bowiem zasadę stopniowania trudności i prawidłowości rozwoju

dziecka. W metodach tych nie ma podręczników, lecz wymagane jest

stosowanie specjalnie dobranych przedmiotów oraz pomocy opracowanych

przez autorów. Nie występuje także tradycyjny sposób prezentacji

monografii liczby, lecz dzieci zapoznają się z cyframi, podstawowymi

działaniami matematycznymi oraz pojęciami poprzez różnorodne gry,

zabawy i ćwiczenia opisane w tych metodach.

Na poziomie wychowania przedszkolnego musi być realizowane

kształcenie gotowości do opanowania umiejętności czytania. Ponieważ

programy autorskie mają rozszerzać to, co jest zalecane w podstawie

programowej, to w przedszkolu można uczyć dzieci czytać. Nie może się to

jednak odbywać kosztem wykształcenia gotowości dzieci do nauki czytania

w połączeniu z nauką pisania. Większość z innowacyjnych metod nauki

czytania to próby modyfikacji metod analityczno- syntetycznych oraz

globalnych, a także coraz częstsze upowszechnianie ciekawszych

zagranicznych rozwiązań dotyczących nauki czytania.

Są to następujące metody:



Metoda analityczno- syntetyczna o charakterze
funkcjonalnym Ewy i Feliksa Przyłubskich



Metoda barwno – dźwiękowa Heleny Matery



Metoda Dobrego Startu Marty Bogdanowicz



Metoda naturalnej nauki języka Wendy Pye



Metoda fonetyczno- literowo-barwna Bronisława
Rocławskiego



Metoda wprowadzenia w świat pisma Ireny
Majchrzak



Metoda zabawy w czytanie Glena Domana



Sojusz metody Ewy Arciszewskiej



Komputerowe programy edukacyjne

Metoda analityczno- syntetyczna o

charakterze funkcjonalnym Ewy i

Feliksa Przyłubskich

Pozwala ona w wyniku powiązania różnych metod wykorzystujących

różnorodny poziom rozwoju poszczególnych funkcji psychicznych.

Autorzy ci prowadzili określone modyfikacje w wariancie

przeznaczonym dla dzieci w wieku przedszkolnym zwracając uwagę

na fakt, że nauka czytania prowadzona w przedszkolu stanowi jeden z

elementów stymulujących ogólny rozwój dziecka, nie może być, więc

oparta na mechanicznym rozpoznawaniu i składaniu liter. Punktem

wyjścia w metodzie Przyłubskich jest nie litera, lecz zawsze znany

dziecku wyraz. Rozpoznawaniu poszczególnych wyrazów następuje

przez pewne, różnicujące te wyrazy cechy występujące w ich zapisie

graficznym, które dziecko dostrzegło. Wyrazy te nie są przedmiotem

analizy i syntezy, nie wykorzystuje się ich też, jako wyrazów

podstawowych. Służą one jedynie do uzmysłowienie dziecku, że obraz

graficzny słowa służy przekazywaniu informacji. Natomiast właściwa

nauka czytania, czyli wprowadzanie elementów czytania, rozumiana

jest przez twórców metody, jako zapoznanie dziecka z ograniczoną

ilością liter, wyrabianie umiejętności dokonywania analizy i syntezy

słuchowo- wzrokowej oraz rozumienia treści przeczytanego,

odpowiednio dobranego tekstu. Dopiero wtedy, sukcesywnie, ale w

sposób

sprowokowany

przez

nauczyciela,

dziecko

zaczyna

wyodrębniać w wyrazie głoski.

Początkowo jest to pierwsza głoska w wyrazie, potem ostatnia, a

na końcu głoski środkowe. Po opanowaniu przez dziecko

umiejętność wybrzmiewania wybranych głosek możliwe jest

przejście do budowania dźwiękowego schematu. Wówczas

zapoznaje się ono z symbolem graficznym głoski, czyli literą.

Wprowadzenie każdej nowej litery musi odbyć się według

określonego schematu:



omówienie odpowiednio dobranej ilustracji, w której główny

element obrazka (potem wyodrębniony wyraz) nosi nazwę, która

rozpoczyna się od głoski odpowiadającej wprowadzanej literze,



zwrócenie uwagi na wyraz podstawowy, którego następnie

wydziela się pierwszą głoskę, aby później utożsamić ją z

wprowadzona literą,



analiza i synteza słuchowa wyrazu podstawowego oraz

wprowadzeniu schematu i modelu,



wyodrębnienie z wyrazu podstawowego pierwszej głoski, a

później poszukiwanie jej w innych wyrazach znanych dzieciom,



prezentacja litery wielkiej i małej będącej podstawą zapisu

wyodrębnionej z wyrazu pierwszej głoski, analiza poszczególnych

elementów litery, zwrócenie uwagi na cechy litery,



wycięcie nowej litery z alfabetu ruchomego,



rozpoznawanie nowej litery wśród innych liter nie zawsze

dzieciom znanych.

Naukę czytania rozpoczyna się od poznania niektórych

samogłosek (np. opuszcza się samogłoskę e), które po
późniejszym wprowadzeniu wybranych samogłosek zgodnie z
kolejnością określoną przez autorów, stają się punktem
wyjścia do następnych faz nauki czytania, tworząc wyrazy
podstawowe składające się ze znanych dziecku liter.
Równocześnie schemat podstawowy zaznajamiania dzieci z
nową literą ulega poszerzeniu o elementy związane z
czytaniem połączeń nowej litery z dotychczas poznanymi i
tworzeniem sylaby oraz o samodzielne odczytywanie przez
dziecko wyrazu podstawowego lub tekstu pod obrazkiem.

Metoda barwno – dźwiękowa Heleny

Matery

Autorka wydzieliła dwa okresy nauki czytania: pierwszy – przed literowy,

w którym następuje poznanie dźwiękowej budowy wyrazów i drugi –

przeznaczony na wprowadzenie zapisu graficznego poszczególnych

dźwięków czyli liter oraz właściwą naukę czytania. Punktem wyjścia w

poznawaniu nowej litery jest zawsze analiza słuchowa wyrazu. Dziecko

dokonuje wówczas wyodrębniania głoski. W początkowym okresie nauki

czytania analiza a potem synteza powinny być dokonywane w odniesieniu

do tych wyrazów, których wymowa jest zgodna z pisownią. Później należy

także stosować wyrazy, w których występują rozbieżności między wymową

a pisownią. Rozróżnianie rodzajów głosek umożliwia zrozumienie

związku, jaki zachodzi między głoską i literą, spółgłoską a samogłoską,

stanowiąc również podstawę do nauki pisania. Przy wprowadzaniu liter

oznaczających spółgłoski następuje ich połączenie z samogłoską „i”,

podkreślając równocześnie odmienną artykulację niż ta, która występuje w

połączeniu z innymi samogłoskami. Dlatego autorka wprowadza głoski

oznaczone dwuznakami oraz zmiękczeniami za pomocą litery „i” lub znaku

diakrytycznego, budując w schemacie wyrazu okienka szerokie lub

wąskie. Wyodrębnienie sylaby jako jednostki mowy w trakcie artykulacji

układów spółgłosek i samogłosek pozwala na wprowadzenie sylabowej

budowy wyrazów. Sylaba jest naturalną cząstką mowy ułatwiającą

czytanie długich i trudnych wyrazów. Poznanie struktury sylabowej wyrazu

musi być poprzedzone znajomością jego struktury dźwiękowej,

umiejętnością wyróżniania głosek i znajomością symboli graficznych

samogłosek – liter. Decydującą rolę w wydzielaniu sylaby odgrywa

samogłoska.

W procesie nauki czytania podstawą poznania struktury graficznej

określonych tekstów jest analiza fonetyczna poszczególnych wyrazów.
Poznanie budowy dźwiękowej wyrazu odbywa się poprzez kolejne
wydzielanie fonemów (najmniejszych cząstek językowych). Potem
następuje przejście od analizy do syntezy fonemowej. Dodanie lub odjęcie
jednego fonemu w wyrazie albo zamiana fonemu w wyrazie przekształca
nie tylko obraz dźwiękowo – graficzny wyrazu ale także i jego znaczenie.
Dziecko dokonuje przetworzenia znanego wyrazu na inny, również znany
wyraz. Początkowo dokonuje tych zmian wspierając się materiałem
wizualnym, a później werbalnie. Wybrzmiewanie poszczególnych głosek
(analiza), z których składa się wyraz a następnie ich scalanie (synteza)
umożliwia tworzenie nowych wyrazów. Znajomość struktury dźwiękowo –
graficznej wyrazu pomaga w rozumieniu zdań i tekstów.

Naukę czytania rozpoczyna się od poznania struktury dźwiękowej

wyrazów poprzez wprowadzenie ich graficznego schematu. Następnie
poprzez określenie miejsca głoski w wyrazie, liczby głosek w wyrazie
oraz nazwanie głosek zgodnie ze wskazaną kolejnością dokonuje się
analiza słuchowa wyrazu. Wyrazy do analizy słuchowej powinny być
odpowiednio wyselekcjonowane, zgodnie z zasadą stopniowania
trudności. Graficzny schemat budowy wyrazu musi zawierać tyle pól, ile
jest głosek w wyrazie, stanowiąc jednocześnie podstawę do analizy. W
początkowym okresie dokonywana jest analiza fonemowa.

Dopiero później wprowadza się kolorowe nakrywki

(kartoniki), na początku jednokolorowe, potem różnokolorowe
w zależności od rodzaju samogłoski (ustna czy nosowa) i
spółgłoski (twarda, miękka, dźwięczna czy bezdźwięczna),
służące do przykrywania poszczególnych pól szablonu. Dwa
odcienie czerwieni odróżniają samogłoski nosowe od ustnych,
dwa odcienie zieleni odróżniają spółgłoski twarde i miękkie
dźwięczne a dwa odcienie niebieskiego zaznaczają różnice
między spółgłoskami twardymi i miękkimi bezdźwięcznymi.
Dziecko, dokonując analizy słuchowej wyrazu, nazywa i
określa rodzaj poznawanych głosek, ustala liczbę fonemów w
danym wyrazie. Następnie przeprowadzając syntezę układa
schemat wyrazu, zapisując go za pomocą symboli –
kolorowych

nakrywek.

Analiza

i

synteza

fonemowa

odpowiednich wyrazów prowadzi w konsekwencji do
stopniowego zastępowania kolorowych nakrywek innym typem
symboli – literami. Poprzez zrozumienie, że każdej głosce
odpowiada określony symbol literowy dziecko opanowuje
umiejętność czytania i rozumienia odczytywanych tekstów.

Metoda Dobrego Startu Marty

Bogdanowicz

Marta Bogdanowicz
Urodziła się
Jest prof. dr hab. – psycholog kliniczny
dziecięcy, dyrektor Instytutu Psychologii
Uniwersytetu Gdańskiego, założycielka,
wieloletnia przewodnicząca, a obecnie
wiceprzewodnicząca Polskiego Towarzystwa
Dysleksji (1990), wiceprzewodnicząca
Europejskiego Towarzystwa Dysleksji,
członek międzynarodowych towarzystw
naukowych.
Jej zainteresowania, prace i badania dotyczą
głównie psychologii klinicznej dziecka,
dysleksji rozwojowej, leworęczności,
profilaktyki niepowodzeń szkolnych i terapii
pedagogicznej. Opracowała kilka narzędzi
diagnostycznych (Skalę Ryzyka Dysleksji,
Skalę Obserwacji Zachowania Dzieci i
Rodziców, Skalę Oceny Skuteczności Metody
Dobrego Startu). Jest jednym z pionierów
pracy Metodą Ruchu Rozwijającego Weroniki
Sherborne w Polsce i jednocześnie należy do
niewielkiej liczby trenerów w tej dziedzinie.

Jest polską modyfikacją francuskiej metody „Le Bon Deport” czyli dobry odjazd, odlot,

start. Jej założeniem jest jednoczesne rozwijanie funkcji językowych, funkcji

spostrzeżeniowych: wzrokowych, słuchowych, dotykowych, kinestetycznych (czucie

ruchu) i motorycznych oraz współdziałania między tymi funkcjami czyli integracja

percepcyjno – motoryczna. Są to funkcje, które leżą u podstaw złożonych czynności

czytania i pisania. Usprawnianie w tym zakresie wskazane jest dla dzieci

przygotowujących się do nauki czytania i pisania, natomiast jest niezbędne dla dzieci, u

których występują opóźnienia w rozwoju tych funkcji.

W Metodzie Dobrego Startu powstały trzy podstawowe jej formy. W każdej z nich

znajdują się propozycje różnych programów do wyboru, zależnie od potrzeb dzieci, z

którymi pracujemy:



Piosenki i rysunki (proste wzory i piosenki) – dla najmłodszych dzieci do wspierania

rozwoju, a w szczególności : dla dzieci od 4 roku życia oraz dzieci starszych

opóźnionych w rozwoju.



Piosenki i znaki (złożone wzory, kształty literopodobne i piosenki) – dla dzieci w wieku

przedszkolnym i szkolnym w celu przygotowania do nauki czytania i pisania, a w

szczególności:



dla dzieci 5 – 6 letnich.



dla dzieci „ryzyka dysleksji”



dla dzieci starszych opóźnionych w rozwoju w okresie poprzedzającym naukę liter.



Piosenki i litery ( litery z alfabetu łacińskiego i litery specyficznie polskie oraz

piosenki) – dla dzieci rozpoczynających naukę czytania i pisania w pięciolatkach i

klasie I oraz dla uczniów dyslektycznych, a w szczególności:



dla dzieci 5 – letnich i uczniów z klasy I w celu polisensorycznego uczenia się 22 liter,



dla uczniów z klasy I w celu polisensorycznego uczenia się liter specyficznie polskich,



dla dzieci ryzyka dysleksji i uczniów dyslektycznych,



dla starszych uczniów, którzy mają trudności w nauce czytania i pisania.

Formy Metody Dobrego Startu nawzajem się uzupełniają , stanowiąc kolejne etapy

pracy stymulacyjno – terapeutycznej, początkowo na materiale nieliterowym, a

następnie na materiale obejmującym litery drukowane i pisane.

Metoda Dobrego Startu stanowi propozycję przygotowania do nauki czytania i pisania

polisensorycznego czyli wielozmysłowego uczenia się liter alfabetu oraz opanowania
pisowni krótkich wyrazów sprawiających problemy ortograficzne. Dzięki temu poszczególne
formy metody Dobrego Startu tworzą kolejne etapy w procesie edukacji, profilaktyki i
terapii.

Struktura zajęć Metody Dobrego Startu obejmuje:



Zajęcia wprowadzające



Zajęcia właściwe:

›

ćwiczenia ruchowe

›

ćwiczenia ruchowo – słuchowe

›

ćwiczenia ruchowo – słuchowo –wzrokowe



Zajęcia końcowe

Podczas zajęć wprowadzających dzieci koncentrują uwagę na rozpoczynających się

ćwiczeniach i usprawniają niektóre funkcje psychomotoryczne, głównie językowe, motorykę
oraz orientację w schemacie ciała i przestrzeni. Następnie dzieci uczą się nowej piosenki,
która będzie towarzyszyła dalszym zajęciom. W rozmowie z nauczycielką omawiana jest
treść piosenki, wyjaśniane są trudne słowa. Daje to sposobność do rozwijania mowy dziecka.
W zabawie w zagadki nauczyciel wykorzystuje tekst piosenki do rozwijania kompetencji
językowej.

Podstawowa część zajęć to zajęcia właściwe. Zawierają one trzy rodzaje ćwiczeń. Ćwiczenia

ruchowe usprawniają motorykę dużą i małą, aktywizując analizator kinestetyczno – ruchowy.
Ćwiczenia ruchowo – słuchowe są bardziej złożone, bo mają aspekt ruchowy i dźwiękowy
(piosenka). W ćwiczenia te zaangażowane są dwa analizatory: kinestetyczno – ruchowy i
słuchowy. Ćwiczenia ruchowo – słuchowo – wzrokowe stanowią najbardziej złożoną formę
ćwiczeń, ponieważ mają aspekt ruchowy, dźwiękowy (piosenka) i wizualny (figura
geometryczna, litera). Dlatego angażują trzy analizatory: kinestetyczno – ruchowy, słuchowy
i wzrokowy.

Zajęcia właściwe rozpoczynają się od ćwiczeń ruchowych. Jest to zabawa ruchowa

nawiązująca do piosenki, w której dzieci ćwiczą umiejętności utrzymywania

równowagi i sprawność ruchową całego ciała oraz usprawniają ruchy rąk. Podczas

ćwiczeń ruchowo – słuchowych dzieci wystukują rytm śpiewanej przez siebie

piosenki na bębenku (pudełku), na woreczkach z grochem, wałeczku z sypkim

materiałem (ziarno, piasek) lub ulepionym z masy mączno – solnej czy plasteliny.

Ćwiczenia te, to ruchy wykonywane za pomocą pięści, dłoni i palców (jednego,

dwóch i po kolei wszystkich), łokci, wreszcie ciała, w rytm śpiewanej piosenki.

Używamy tu też takich pomocy, jak sznurki, gumy , wstążki, szarfy, balony,

chusteczki i instrumenty muzyczne lub przedmioty, które mogą te instrumenty

zastąpić, np. plastikowe butelki, kubki lub zakrętki do słoików z naciągniętą gumką

recepturką. Dzieci najpierw wykonują ćwiczenia według wzoru, a następnie same

proponują własne formy ćwiczeń. Ćwiczenia ruchowo – słuchowo – wzrokowe to

nauka wykonywania wzorów (figur geometrycznych lub liter) w rytm jednocześnie

śpiewanej piosenki.

Kolejne etapy tych ćwiczeń są następujące:



demonstracja wzoru i sposobu wykonania ćwiczenia



uczenie się polisensoryczne



reprodukowanie wzoru.

Zajęcia rozpoczynamy od demonstracji i omówienia wzoru: jak wygląda, (jakie ma

elementy, ile ich jest, jak są położone w przestrzeni), do czego jest podobny, (do

jakich obiektów rzeczywistych). Następnie dziecko uczy się wielozmysłowo (przez

dotyk, ruch, wzrok, słuch) figury geometrycznej lub litery, podczas jednoczesnego

jej rysowania i śpiewania piosenki. Najlepiej, gdy wzór, po którym dziecko wodzi

palcem, jest wykonany z materiałów o różnej fakturze i barwie.

Dalszy ciąg ćwiczeń to reprodukowanie wzoru:



całą ręką – w powietrzu, najpierw w obecności wzoru, potem z pamięci



palcem – na stole, na podłodze, na tackach z kaszą



kredą, węglem rysunkowym, kredą świecową, ołówkiem, mazakiem, pędzlem,

długopisem – na tabliczkach, papierze, w liniaturze zeszytu.

Podczas tego etapu ćwiczeń dzieci uczą się, jak śpiewając piosenkę,

jednocześnie rysować wzory (pisać litery).

Przebieg ćwiczeń uwzględnia zasadę stopniowania trudności zadań.

Realizowane to jest przez odtwarzanie wzoru za pomocą coraz

trudniejszych narzędzi. Używając różnych narzędzi, dziecko uczy się

prawidłowego sposobu trzymania ich. Częste zmienianie rodzaju

narzędzia graficznego ułatwia wykształcenie się świadomości

napięcia mięśniowego ręki powstającego podczas rysowania (pisania)

oraz kontrolowanie go – z inną siłą naciskamy mazak, z inną pędzel

czy długopis. Wpływa to korzystnie na tempo, precyzję ruchów rąk

i zwiększa odporność na zmęczenie.

Przestrzeganie kolejności i kierunku ruchów rąk w przestrzeni

umożliwia dziecku przyswojenie prawidłowych nawyków ruchowych

podczas czynności graficznych jeszcze przed podjęciem nauki pisania

(właściwe uchwycenie narzędzia, rysowanie linii pionowych z góry na

dół, poziomych – od lewej strony do prawej, okręgów – przeciwnie do

ruchu wskazówek zegara). Ruch powinien być zgodny z rytmem,

odpowiednim fragmentem tekstu śpiewanej piosenki i odtwarzanym

elementem wzoru.

Po wykonaniu zadania omawiamy z dziećmi ich prace, czy są

wykonane poprawnie i jakie błędy w nich się pojawiły (omówienie

błędów).

Kształci

to

uważną,

kierowaną

obserwację,

spostrzegawczość (percepcję wzrokową) oraz nawyk samokontroli.

Daje okazję do udzielenia pochwały za włożony wysiłek i pracę.

Na zakończenie przeprowadzamy krótkie ćwiczenia relaksacyjne.

Stosujemy zajęcia wyciszające, takie jak delikatny masaż, ćwiczenia

logopedyczne – oddechowe i usprawniające artykulatory.

Metoda naturalnej nauki

języka Wendy Pye

Wendy Pye

Jest to program nauki słuchania, mówienia, czytania i pisania

poprzez zabawę i działania twórcze. Towarzyszy jej stale dziecięca

aktywność twórcza. Dlatego naturalna nauka języka odbierana jest

nie tylko, jako uczenie się języka, ale przede wszystkim, jako

edukacja poprzez język, w której jest on środkiem komunikacji i

instrumentem myślenia.

U podstaw tej koncepcji legło przeświadczenie, że język dziecka

jest zjawiskiem specyficznym, ponieważ z jednej strony jest

zdeterminowany naturalnym rozwojem dziecka, z drugiej –

kontaktami z otoczeniem. W związku z tym edukacja językowa

dziecka powinna być wzmocniona subtelnym wspomaganiem osoby

dorosłej, która prowokując, aranżując i zachęcając delikatnie dziecko

do podejmowania działań, otwiera przed nim nową, nieznaną

przestrzeń rozumianą, jako świat pisma. Język odgrywa rolę

czynnika integrującego różne dziedziny wiedzy i rodzaje dziecięcej

aktywności w percepcji i poznawaniu przez nie rzeczywistości.

Wykorzystywanie w nauce czytania naturalnych sytuacji, tworzących

okazjonalne sytuacje edukacyjne, inspiruje dziecko, wprowadzając

jednocześnie w świat pisma. Dlatego nauce czytania powinna stale

towarzyszyć nauka pisania. Bowiem dokonane przez dziecko

odkrycie wartości, jaką posiada nowy język znaków w zdobywaniu

informacji o otaczającym świecie, wzmacnia jego motywację o

werbalizacji własnych myśli oraz do nauki czytania i pisania.

Zaangażowanie emocjonalne ułatwia zapamiętywanie opowiadania

lub użytych w tekście wyrazów. Uwrażliwia równocześnie dziecko na

wymiar graficzny, fonologiczny i znaczeniowy wyrazu, powodując

bezpośrednio kojarzenie zapisu graficznego z głoską.

Punktem wyjścia w naturalnej nauce języka jest cały tekst, krótki i

prosty, oraz ilustracje ściśle związane z tekstem. Teksty tworzą

historyjki zebrane w książeczki „Słoneczna biblioteka”. Jest to seria 40

książeczek przeznaczonych do nauki samodzielnego czytania dla dzieci

w wieku przedszkolnym. Wszystkie książeczki wchodzą w skład 4

zestawów zróżnicowanych stale wzrastającym poziomem trudności. W

całej

serii

pomoce

dydaktyczne

zostały

bardzo

dokładnie

uporządkowane, wprowadzając utrwalone już struktury semantyczne i

powoli dozując nowe treści dotyczące kompetencji językowych. Każda

książeczka to zestaw trzech historyjek. Zazwyczaj pierwsza historyjka

zawiera

tekst

o odpowiednio

dobranych

nowych

strukturach

językowych. Kolejne dwie służą utrwaleniu wcześniej poznanego

materiału. Istotą tych książek jest obraz, który powinien być zgodny

z tekstem, ponieważ podstawą czytania jest skojarzenie obrazu z jego

zapisem graficznym. W książkach druk jest duży, czytelny, wyrazy

wyraźnie oddzielone od siebie, a każde zdanie zaczyna się od nowego

wiersza. Treść historyjek jest prosta przedstawiona za pomocą

powtarzających się struktur zdaniowych.

W naturalnej nauce języka dziecko poznaje pełny alfabet, włącznie

ze zmiękczeniami i dwuznakami, poprzez kontakt z celowo dobranym

materiałem do czytania. Nie są to jednak teksty zniekształcające język

przez używanie sztucznie zbudowanych zdań lub w sposób nienaturalny

uwypuklające związek między literami a dźwiękami. Aby dziecko mogło

z zainteresowaniem uczyć się tej umiejętności, musi od początku nauki

prawidłowo rozumieć znaczenie znaków graficznych, musi uczyć się na

materiale coś oznaczającym, a nie na materiale bezsensownym, tzn.

takim, którego nie rozumie, który nic dla niego nie znaczy.

W naturalnej nauce języka nauka czytania i pisania przebiega w trzech

etapach:



zapoznanie dziecka z całością, którą jest cały tekst, zdanie lub wyraz,



zapoznanie dziecka ze szczegółami: budową zdania, litery, znaków

interpunkcyjnych,



przechodzenie do budowania całości z wykorzystaniem zdobytej

wiedzy.

W metodzie naturalnej nauki języka występują równolegle następujące

rodzaje czytania i pisania:



Czytanie dzieciom. Polega na tym, że dzieci jedynie słuchają podczas

czytania tekstu przez nauczyciela. Maja jednak prawo do

wypowiadania własnych komentarzy. Zapoznanie dzieci z wybranymi

fragmentami literatury dla dzieci służy przede wszystkim rozbudzeniu

ich zainteresowań czytelniczych i recepcji czytanego tekstu, a także

wspomaganiu ich rozwoju poznawczego, m.in. pamięci, koncentracji

uwagi, myślenia.



Wspólne czytanie. Ma na celu wzbudzenie zainteresowania dziecka

treścią, poznanie jej i przyswojenie. Istotą czytania wspólnego jest

zrozumienie przez dziecko czytanego tekstu. Czytając wspólnie z inną

osobą dziecko stopniowo zaczyna rozpoznawać i zapamiętywać proste

wyrazy, łączy ilustrację z przeczytanym tekstem. Próbuje samodzielnie

przewidywać dalszy ciąg historii lub jej zakończenie. Wspólne czytanie

stwarza naturalne sytuacje do nawiązywania bliższych kontaktów,

wzbogacania doświadczeń językowych, dzielenia się własnymi

spostrzeżeniami. Pozwala na osiągnięcie satysfakcji z samodzielnego

odczytania tekstu lub jego fragmentu, odkrywania i porównywania go,

a także na podjęcie twórczych poszukiwań, typu: nowy projekt

ilustracji, dłuższa wypowiedź słowna, wykonanie własnej książki.



Czytanie zespołowe. Jest traktowane, jako etap pośredni między czytaniem
wspólnym a czytaniem samodzielnym. Polega na czytaniu tych samych książek
przez wszystkie dzieci wraz ze wskazaniem poszczególnych wyrazów w tekście, np.
wyszukiwanie powtarzających się wyrazów, struktur zdaniowych, liter, znaków
interpunkcyjnych. Wykorzystuje się tu warunki sprzyjające indywidualizacji nauki
czytania w większych grupach dziecięcych, np. w przedszkolu. Tworzenie
mniejszych zespołów pozwala na grupowanie dzieci według określonego kryterium,
np. większe niż u innych dzieci zainteresowanie książką, wzmożona ciekawość
poznawcza, podejmowanie samodzielnych prób czytania, poziom rozwoju, poziom
umiejętności czytania. Służy wzajemnej stymulacji dzieci, ponieważ każde z nich
wnosi bogactwo sobie tylko właściwych cech, inspirując innych. W czytaniu
zespołowym stosuje się wyodrębnienie grup niejednorodnych, o zróżnicowanym lub
tym samym poziomie rozwoju, ale różnym poziomie umiejętności czytania, co
umożliwia swobodę wyboru wykonywanych przez dzieci czynności. Podczas
czytania zespołowego, podobnie jak przy czytaniu wspólnym, może występować
rozmowa z dziećmi, omówienie przez jedno z nich oglądanej ilustracji lub podjęcie
wspólnego projektu nowej ilustracji czy scenografii, wyszukiwanie w przeczytanym
tekście powtarzających się struktur językowych. Organizację czytania zespołowego
ułatwiają specjalnie zaprojektowane kąciki edukacyjne.



Czytanie indywidualne (samodzielne). Jest to stworzenie dziecku możliwości
czytania spontanicznego, w dowolnym czasie, dowolnie wybranej pozycji (książka,
gazeta, fragment tekstu, wyraz czy przypadkowy zapis graficzny, który ma sens)
bez pomocy innej osoby. Początkowo jest to mozolne dekodowanie wyrazu czy
litery, potem coraz szybsze odszyfrowywanie zapisanego tekstu dające coraz
większą satysfakcję. Rozwija ono i pogłębia naturalną chęć dziecka do zapisywania
odczytywanych lub wymyślonych wyrazów.



Pisanie dla dzieci. Dotyczy pracy z całą grupą. Nauczyciel

przekazuje informacje w formie pisemnej, odczytuje je, zwraca

uwagę na kształt liter, z czasem wprowadzając pojęcia: litera,

wyraz, zdanie. W miarę nabywania umiejętności pisania przez

dzieci kieruje ich uwagę na znaki interpunkcyjne, wyróżnianie

zdań pytających i oznajmujących. Tekst pisany dla dzieci jest

krótki, prosty, tak skonstruowany, aby bez trudu mogły go

przeczytać samodzielnie lub przy nieznacznej pomocy dorosłego.

W początkowym okresie każda litera pisana jest oddzielnie, bez

połączeń, oprócz dwuznaków, co nie zakłóca zróżnicowania liter

i nie powoduje zmiany obrazu graficznego wyrazu, a tym samym

ułatwia proces czytania tekstu. Prezentacja zapisu graficznego

wyrazu albo zdania może być dokonywana w różnych sytuacjach

okazjonalnych lub w sytuacjach specjalnie wyreżyserowanych

przez nauczyciela. Istotne jest uświadomienie dzieciom różnicy

między wyrazem drukowanym i pisanym, aby zapobiec

mechanicznemu odtwarzaniu przez dziecko druku.



Pisanie z dziećmi. Obejmuje zarówno działanie zbiorowe, jak i z

małym zespołem. Dzieci podejmują próby kreślenia liter pod

kierunkiem nauczyciela i przy jego wsparciu.



Pisanie samodzielne. Jest to spontaniczna aktywność dziecka,

pisanie na swój własny sposób. Jednak pisaniu samodzielnemu

musi towarzyszyć pomoc osoby dorosłej, ponieważ konieczne jest

stałe pokazywanie prawidłowej drogi kreślenia danej litery. Nie

należy poprawiać błędnego zapisu dziecka, lecz ciągle pokazywać

poprawny wzór.



Pisanie pod wpływem czytania staje się integralną częścią naturalnej nauki
języka. W trakcie pisania dziecko może również dokonywać analizy i
syntezy wyrazów. Poprzez pisanie dla dzieci i pisanie wspólnie z dziećmi
prowokuje się dziecięcą ciekawość. Kreśląc różne wzory liter, podpisując
dziecięce rysunki i inne prace plastyczne, inspiruje się jednocześnie
twórczość samego dziecka i kreuje działania blisko związane z pisaniem
lub samo pisanie.

W naturalnej nauce języka wymagany jest podział przestrzeni na tzw.

Kąciki. Ich celem jest ukierunkowanie wykazywanej przez dzieci
ciekawości świata. Podstawowym kryterium ich tworzenia i wydzielania
stanowi zgromadzony materiał (pomoce, sprzęt). Kąciki sprzyjają
angażowaniu sytuacji zadaniowej dla wybranego dziecka w konkretnym
miejscu. W sali zajęć powinny być zorganizowane takie kąciki, jak: książki,
poezji, słuchania kaset magnetofonowych, przyrody, alfabetyczny, pisania,
z grafoskopem (rzutnik pisma), matematyczny, komputerowy, plastyczny,
teatralny, muzyczny i wiele innych w zależności od potrzeb i pomysłu
nauczyciela i dzieci. Wyposażenie kącików powinno obejmować nie tylko
środki gotowe, ale także przygotowane samodzielnie przez dzieci bądź
tworzone wspólnie z nauczycielem.

Naturalna nauka języka rozwija i pogłębia naturalną chęć dziecka do

mówienia, czytania oraz kreślenia symboli graficznych. W tej koncepcji
mowa to nie tylko podstawa wszelkiej ekspresji dziecięcej oraz nauki
czytania i pisania, ale także środek wspierający aktywność parajęzykową
dziecka .

Metoda fonetyczno-literowo-

barwna Bronisława Rocławskiego

Metoda ta łączy technikę płynnego czytania ze zrozumieniem z

nauką pisania, ponieważ zdaniem autora nie należy odrywać czytania
od pisania i uczyć czytania bez pisania. To właśnie poznawanie liter
wyzwala u dziecka spontaniczną chęć pisania. Dlatego nauka
czytania postępuje prawie jednocześnie z nauką poprawnego
kreślenia i łączenia liter.

Pierwszym etapem przygotowania dzieci do nauki czytania i

pisania w metodzie B. Rocławskiego jest synteza i analiza sylabowo-
morfemowa. Ćwiczenia rozwijające analizator słuchowy łączone są z
ćwiczeniami rozwijającymi analizator wzrokowy. Do ćwiczeń używane
są rozsypanki obrazkowe, sylabowe, morfemowe, logatomowe,
fonemowo – logotemowe, logatomowo –fonemowe i fonemowe.
Obrazki podzielone są na tyle części, z ilu sylab, morfemów,
logatomów czy fonemów składa się wyraz. Każdy obrazek jest
podpisany zgodnie ze sposobem dzielenia wyrazu.

Dzieci powinny poznawać litery w taki sam sposób, w jaki we wczesnym

dzieciństwie poznawały fonemy. Fonemy są przyswajane przez dzieci dzięki
obcowaniu z całym systemem fonologicznym języka. Fonem nie istnieje poza
systemem fonologicznym. Poznanie alfabetu przez dziecko następuje w trakcie
obcowania ze wszystkimi jego literami drukowanymi, pisanymi, wielkimi i
małymi, przy równoczesnym uczeniu się ich cech różnicujących. Gdy dziecko
pozna już budowę głoskową wyrazów można wprowadzić litery. Ponieważ
niektóre głoski zapisywane są dwoma lub trzema literami, dlatego do
modelowania budowy dźwiękowej wyrazów należy wykorzystywać graficzny
zapis wyrazu w postaci ortograficznej. Opanowanie syntezy głoskowej jest
podstawą nauki czytania a analizy głoskowej – nauki pisania.

Do nauki czytania i pisania należy przystąpić wówczas, gdy zostanie ustalony

poziom sprawności komunikowania się dziecka określony na podstawie poziomu
rozwoju percepcji, zasobu słownikowego i poziomu słuchu fonetycznego, gdy
dziecko bezbłędnie rozkłada wyrazy na głoski i potrafi składać wyrazy z głosek.
Dopiero poznanie dziecka, jego faktycznych możliwości pozwala na rozpoczęcie
odpowiednich ćwiczeń doskonalących sprawności językowe, które umożliwiają
naukę czytania i pisania.

W celu ułatwienia dziecku dokonywania analizy i syntezy głoskowej

(fonemowej) oraz poznania zapisu graficznego wyrazu konieczne jest
zastosowanie w ćwiczeniach specjalnych, opracowanych przez B. Rocławskiego,
klocków LOGO będących swoistym alfabetem ruchomym. Są to plastikowe
klocki, które zawierają cztery warianty każdej litery: wielką pisaną i drukowaną
oraz małą pisaną i drukowaną. Na każdym klocku wyraźnie został określony
punkt odniesienia w postaci szlaczka, co umożliwia poprawną obserwację
umieszczonej na niej litery.

W celu wyodrębnienia w trakcie nauki czytania ściśle określonych

głosek Rocławski wprowadził kolory: czerwony i zielony. To

zróżnicowanie kolorystyczne wprowadzone jest w wyrazach, w

których liczba głosek nie jest równa liczbie liter. Niektóre głoski są

zapisywane dwoma lub trzema literami i wtedy ten fragment zapisu

oznacza się kolorem zielonym. Kolorem czerwonym oznacza się w

wyrazie to miejsce, gdzie litera lub dwuznak są symbolem graficznym

głoski zapisanej w innym wyrazie inną literą, np. w wyrazie krzesło –

dwuznak rz oznacza jedną głoskę i oznacza się ją kolorem zielonym,

natomiast w wyrazie rzeka – dwuznak rz jest symbolem graficznym

głoski ,,ż” i oznaczony będzie kolorem czerwonym. Nie należy

wprowadzać wyrazów zawierających dwuznaki obok siebie.

Czytanie wyrazów należy rozpoczynać wstępna techniką zwaną

,,ślizganiem się” z litery na literę. Ślizganie się z wydłużaniem głosek

jest tylko początkowym etapem, w którym od czytania krótkich

wyrazów i sylab przechodzi się do krótkich tekstów. Czas stosowania

tej techniki jest skracany w miarę doskonalenia się umiejętności

,,ślizgania się” z wydłużaniem głosek, aby przejść do globalnego

czytania wyrazów o dużej frekwencji. Lista wyrazów odczytywanych

płynnie przez dziecko powinna ulegać ciągłemu poszerzaniu wraz z

liczbą znanych i samodzielnie czytanych wyrazów. Istotny jest dobór

odpowiednich tekstów, adekwatnych do umiejętności dziecka. Nie

należy jednak przyspieszać tempa czytania ponad poziom

umiejętności dziecka. Doskonaląc czytanie zastępuję się technikę

,,ślizgania się” czytaniem płynnym. Naukę czytania kończy

umiejętność czytania cichego.

W metodzie Rocławskiego wiele uwagi należy poświęcić

literom pisanym, gdyż muszą być one przyswajane biernie i

czynnie. Przyswajanie czynne wymaga od dzieci dużego wysiłku.

Jest to przygotowanie dzieci do pisania liter poprzez stosowanie

ćwiczeń polegających na kreśleniu przybliżonej ich drogi. Z

różnymi sposobami kreślenia i łączenia liter należy zapoznać

dzieci możliwie jak najszybciej. W początkowym okresie nie

posługujemy się liniaturą. Litery grupujemy według zasad

podobieństwa drogi w ich kreśleniu. Bowiem litery są dzieciom

znane a nieznany jest tylko punkt startu i kierunek kreślenia.

Poprawne zapisywanie pojedynczych wyrazów nie wymaga

płynnego czytania. Wystarczy tu nawet literowanie. Litery pisane

ręcznie wysuwamy na plan pierwszy, gdyż są one trudniejsze do

opanowania. Trzeba je umieć zarówno czytać, jak i pisać.

Na jakość czytania i pisania wywiera wpływ stan języka

dziecka. Należy wiec dbać o jego poprawny rozwój i zachęcać

dzieci do poznania jego poprawnej postaci.

W metodzie fonetyczno-literowo- barwnej Bronisława

Rocławskiego nie ma podręcznika z kolejnymi etapami

nauczania, jest natomiast zestaw zadań, zabaw i ćwiczeń

zmierzających do osiągnięcia przez dziecko odpowiedniego

poziomu sprawności artykulacyjnej i słuchu fonematycznego

oraz analizy i syntezy głoskowej (fonemowej) wyrazów.

Dlatego też Rocławski postuluje rozpoczęcie tych ćwiczeń już

w 3-latkach.

Metoda wprowadzenia w świat

pisma Ireny Majchrzak

Dzieci bawiące się
metodą p. Ireny
Majchrzak

Jest to metoda wczesnej nauki czytania, która poprzez zabawę i obserwacje

uczy dziecko w sposób łatwy i przyjemny poznawać pismo, za pomocą którego
mogłoby w sposób dla siebie najłatwiejszy odkryć jego alfabetyczną strukturę,
czyli relacje znaczeniową między wyrazami pisanymi a słowem mówionym z
jednej strony i relacją brzmieniową między literą a fonemem z drugiej.

Zdaniem Ireny Majchrzak dziecko rozpoczynające naukę nie uzmysławia

sobie, że słowo napisane znaczy to samo, co słowo mówione oraz że układ
liter w danym wyrazie zależy od brzmienia tego słowa w mowie. Rozumienie
słowa może i powinno wyprzedzać umiejętność jego odczytywania. Dziecko od
samego początku wchodzi w świat pisma, jako w świat znaczeń, a nie
izolowanych liter. Umiejętność głoskowania jest wynikiem czytania, a nie jego
warunkiem. I. Majchrzak twierdz, że posłużenie się imieniem dziecka pozwala
mu w szybkim tempie zdać sobie z tego sprawę. W przypadku metod, które
nie umożliwiają tego odkrycia, dziecko z ogromnym wysiłkiem uczy się na
pamięć oddzielnie kształtu liter i oddzielnie brzmienia izolowanych głosek.

Ponieważ imię, jako symbol naszej tożsamości, wyróżnia dziecko spośród

innych ludzi, w związku z tym autorka metody postanowiła imię dziecka
uczynić słowem otwierającym świat pisma. Przy czym słowo ,, pismo” według
autorki oznacza system znaków, dzięki którym język mówiony można zastąpić
zapisem. Określenia tego nie odnosi autorka do pisania, jako ręcznego zapisu
słów, ale do kształcenia sztuki czytania ze zrozumieniem. Akt czytania według
I. Majchrzak to umiejętność przywoływania na myśl rzeczy i zjawisk ukrytych
za zasłoną liter. Koncepcja I. Majchrzak zakłada naukę czytania w kilku
etapach.

Pierwszy etap to inicjacja. Polega ona na tym, że każde dziecko

otrzymuje swoje własne słowo o szczególnym dla niego znaczeniu czyli

swoje imię. Jest to moment doświadczany przez dziecko jako wejście w

świat ludzi potrafiących czytać. Dziecko, dokonując odkryć o

szczególnym brzmieniu własnego imienia, w którym znajdują się

określone litery, zaczyna dostrzegać różnicę pomiędzy kształtem

poszczególnych liter w zapisie wyraz, który powstał z połączenia

właściwych dla danego imienia liter oraz słyszy zróżnicowane

brzmienie niezależnie od desygnatu. Ten szczególny sposób

wprowadzania dzieci w świat pisma, nazwany przez I. Majchrzak

inicjacją, przebiegać powinien według zaproponowanego przez nią

scenariusza. Gdy zauważymy, że ćwiczenie staje się zbyt łatwe, nie ma

potrzeby ćwiczyć dalej i można przejść do następnego etapu, zwanego

ściana pełną liter.

Poprzez zestaw ćwiczeń zwanych ,,ścianą pełną liter” dziecko od

odczytywania własnego imienia przechodzi do umiejętności czytania.

Poznawanie wszystkich liter alfabetu następuję poprzez prezentację

kolejno każdej z nich. Każdego dnia podczas zabawy dziecko poznaje

jedną literę. Czas i tempo poznawania liter wielkich i małych, które

należy pokazywać tylko raz, uzależniony jest od reakcji dziecka i jego

wieku. Nie wolno jednak odpytywać dziecka z dotychczas poznanych

liter i przekazanych przy tej okazji wiadomości, gdyż samo przyswoi

sobie to, co je najbardziej interesuje a następnie bawiąc się z dziećmi,

uczyni z tej wiedzy właściwy użytek. Litery, które dziecko poznaje,

powinny być wyeksponowane w specjalnie do tego przeznaczonym

miejscu na białej ścianie dla lepszego skupienia wzroku dziecka. Po

pewnym okresie ćwiczeń z własnym imieniem i imionami innych,

dziecko jest w stanie rozpoznać brzmienia większości głosek i

zrozumieć pojedyncze słowa.

Trzeci etap nauki nosi nazwę ,,targ liter”. Jest to okres różnych

zabaw i gier prowadzonych z wykorzystaniem liter, sylab i wyrazów o
prostej budowie. W czasie tych zabaw dziecko powinno kojarzyć
dźwięk (głoskę) z jej zapisem graficznym (literą). W targ liter bawimy
się około 2 tygodni.
Następnym etapem jest ,,gra w sylaby” polegająca na powolnym
przejściu do czytania ze zrozumieniem.
Kolejny etap w nauce czytania I. Majchrzak określa jako ,,nazywanie
świata”, przy czym światem będzie dla dziecka sala przedszkolna, a
zabawa polega na etykietowaniu przedmiotów znajdujących się w niej.
Zbiór nazw pospolitych wykorzystywanych w zabawie powinien liczyć
od 80 do 100 słów i być uzupełniony dodatkowo zestawem ilustracji.
Ostatnim etapem metody czytania I. Majchrzak są gry czytelnicze.
W tej fazie ćwiczenia umiejętności czytelniczych w kręgu
zainteresowania może znaleźć się wszystko, co istnieje, co zostało
wymyślone i pomyślane. Pojawiają się teksty wielosłowne, bardzo
skomplikowane i zróżnicowane. Do tej fazy nauki czytania autorka
opracowała pomoc ,,Gry czytelnicze”.
Wprowadzenie w świat pisma Ireny Majchrzak to sposób na pracę
indywidualną z dużą grupą dzieci. W tej propozycji metodycznej
zabawy i gry czytelnicze są wspólne dla wszystkich, ale każde działa z
innym materiałem dydaktycznym.

Metoda zabawy w czytanie Glena

Domana

Glen Doman

Jest to alternatywna propozycja nauki czytania zwana także metodą

nauki czytania bez liter. Cecha charakterystyczną tej metody jest

wykorzystanie neuropsychologicznych możliwości dzieci, ich

naturalnej

łatwości

przyswajania

informacji

całościowej

(zrozumiałych słów, wyrazów) w opozycji do czytania drogą analizy i

syntezy (litera-dźwięk), jako abstrakty.

Głównym założeniem metody Domana jest możliwość oddziaływania

na rozwój mózgu, który to proces może być zwolniony wskutek

uszkodzenia, ale może być także przyspieszany. W celu

przyspieszenia tego procesu dajemy dzieciom wzrokowe, słuchowe i

dotykowe informacje o zwiększonej częstotliwości, intensywności i

trwaniu, zgodnie z systematycznym sposobem, w jaki ludzki mózg

rośnie. Z jednej strony pozwala to na usprawnianie wielu funkcji

życiowych dziecka (w tym czytania), którego mózg został uszkodzony,

a z drugiej – umożliwia stymulację rozwoju mózgu zdrowego. Im

wcześniej rozpocznie się proces usprawniania lub nauczania dziecka,

tym będzie on łatwiejszy, szybszy i przyniesie większe sukcesy.

Doman uważa, że najlepszym okresem do rozpoczęcia nauki

czytania jest wiek trzech lat. Małe dzieci, 2 – 3 letnie, mają

nieograniczony głód wiedzy połączony z łatwością przyswajania sobie

nowych informacji. Łatwość ta zanika w dorosłym życiu.

Nauka czytania wg metody zabawy w czytanie to kolejno po sobie

następujące etapy, które są niezależne od wieku dziecka, a w których

ścisłe przestrzeganie pozwala na osiąganie najlepszych rezultatów.

Doman wyróżnia 5 etapów:



Etap pierwszy to pojedyncze słowa – naukę czytania rozpoczyna się od

wprowadzenia 15 słów z najbliższego otoczenia dziecka, w czasie sesji po 5 słów.

Każdą kartę z wyrazem prezentujemy 3 razy dziennie. Pięć słów tworzy jeden

zestaw. Codziennie dokładamy jeden zestaw ( pięć nowych słów), aż dojdziemy do

pięciu zestawów dziennie, eksponowanych każdy trzy razy. Naukę rozpoczynamy od

wyrazu mama. Dziecko powinno patrzeć na wyraz nie dłużej niż sekundę. W czasie

prezentacji dziecko nie powtarza wyrazu. Kiedy jesteśmy pewni, ze dziecko zna

wyraz mama, uczy się je podobny sposób wyrazu tata i jeszcze trzech innych

wyrazów znanych i przyjemnych dla dziecka, np. swoje imię i imiona rodziców. Ten

sam zestaw powtarza się dokładnie tak samo trzy razy w ciągu pierwszego dnia.

Pomiędzy kolejnymi sesjami powinna być co najmniej pół godzinna przerwa.

Drugiego dnia powtarza się początkową sesję trzy razy. Następnie dodaje się drugi

zestaw pięciu wyrazów. Drugi zestaw dziecko również ogląda trzy razy w ciągu dnia.

Trzeciego dnia dodajemy trzeci zestaw nowych słów, np. nazwy sprzętów

domowych, zwierząt, pokarmów. Kiedy dziecko nauczy się tych 15 słów, to będzie

gotowe do rozszerzenia słownictwa i dalszej nauki. Po opanowaniu pierwszych 15

słów dziecko pokonuje najtrudniejszy próg w całym procesie nauki czytania. Dalszą

naukę rozpoczyna się od uczenia wyrazów dotyczących bezpośrednio osoby dziecka.

Jego świąt zaczyna się wewnątrz i rozprzestrzenia stopniowo na zewnątrz.

Zapoznajemy go z 20 nowymi słowami. Tę serie wyrazów piszemy na węższych

paskach kartonu i mniejszymi czerwonymi literami. Po tygodniu rozpoczyna się

wymianę starych słów na nowe. Po dalszych pięciu dniach, odkłada się po jednym

starym słowie z dwóch zestawów. Począwszy od tego momentu codziennie dodaje się

po jednym nowym słowie do każdego zestawu i odkłada jedno stare. Proces ten

nazywa się „wycofywaniem”. Gdy wyczerpie się zestaw 20 słów dotyczących osoby

dziecka, wprowadzamy wyrazy dotyczące jego domu. Obejmują one nazwy

przedmiotów używanych przez wszystkich domowników oraz będące własnością

dziecka. Gdy dziecko pozna już około pięćdziesięciu rzeczowników, wprowadzamy

wyrazy określające czynności. Ekspozycja wyrazów odbywa się nadal w zestawach

5-elementowych. Na końcu wprowadzamy przymiotniki, a następnie dowolne

słownictwo, aby pod koniec pierwszego etapu dziecko potrafiło przeczytać około 150

słów. Podczas sesji należy unikać pokazywania kolejno dwóch wyrazów

zaczynających się od tej samej litery. Po tygodniu wycofujemy stary zestaw i

wprowadzamy nowy.



Etap drugi to wyrażenia dwuwyrazowe. Rozpoczynamy go, gdy
dziecko opanuje czytanie podstawowego zbioru słów. Wyrażenia
dwuwyrazowe są dla niego pomostem pomiędzy słowami a zdaniami.
Wyrażenia tworzymy ze słów, których uczyliśmy dziecko wcześniej.



Etap trzeci dotyczy wprowadzenia pierwszych zdań. Dziennie
wprowadzamy 2 nowe zdania. Do prezentacji zmniejszamy druk z 8
cm do 5 cm.



Na etapie czwartym rozbudowuje się wcześniej wykorzystane
zdania. Dziecko jest już gotowe do czytania rozbudowanych zdań,
wyrażających złożona myśl.



Etap piąty to samodzielne czytanie książek przez dzieci.
Dziecko gotowe jest do czytania prawdziwej i odpowiedniej książki.
Jej treść powinna dotyczyć najbliższego otoczenia, wydarzeń w
rodzinie. Wiedzę zawartą w książeczkach należy łączyć w cykle
tematyczne. Jednak ta pierwsza książka musi posiadać ograniczony,
znany dziecku zasób słów – od 50 do 100, zawierać jedno zdanie na
jednej stronie, posiadać odpowiedni krój czcionki drukarskiej,
wysokość liter powinna wynosić 2 cm, tekst powinien poprzedzać
ilustrację i znajdować się na oddzielnej stronie lub powinien być
uzupełniony ilustracją.

Pomoce przeznaczone do zabawy z dzieckiem w

czytanie to białe sztywne kartoniki o wymiarach 10 cm

na 60 cm. Na tak przygotowanych planszach napisane

są czerwonym kolorem słowa o wysokości liter 8 cm.

Kształt liter w wyrazach wykorzystywanych początkowo

w zabawie powinien przypominać czcionkę drukarską.

Słowa należy rozmieścić tak, aby powstał margines 1

cm. Stopniowo czerwone litery zamieniane są na

czarne, rozmiar zmniejsza się a zwiększa się liczba słów

na kartonie. Należy przestrzegać ważnej zasady, aby

nie zmniejszać wielkości liter i zwiększać liczby słów

jednocześnie. Czynność tę wykonuje się stopniowo, aby

dziecko nie straciło zainteresowania. Oprócz kart ze

słowami, w metodzie tej bardzo ważną rolę spełniają

książeczki, które można przygotować samemu lub

wybrać z literatury przeznaczonej dla dzieci. Materiały

potrzebne do zajęć należy przygotować przed

rozpoczęciem ćwiczeń. Tylko takie przygotowanie

gwarantuje systematyczną realizację programu.

Sojusz metody Ewy Arciszewskiej

Jest to alternatywna propozycja edukacyjna dotycząca nauki

czytania poprzez wykorzystanie dokonanej przez autorkę

kompilacji niektórych innych metod i koncepcji dotyczących

nauki czytania. W nauce czytania, zdaniem autorki, ważne jest

rozumienie czytanego tekstu a nie tempo czytania. Jest to sposób

nauki czytania dla dzieci od 3 lat oparty na dwóch etapach:



czytaniu całościowym (globalnym) wyrazów i zdań



czytaniu analityczno-syntetycznym.

Czytanie całościowe polega na doskonaleniu technik czytania

poprzez zastosowanie:



zabaw i gier z całymi wyrazami;



technik C. Freineta;



elementów metody I. Majchrzak (inicjacja, zabawy z imionami);



elementów metody M. Montessorii ( etykietowanie obrazków i

przedmiotów).

W czasie czytania analityczno-syntetycznego stosowane są:



ćwiczenia fonetyczne,



elementy metody I. Majchrzak (prezentacja alfabetu połączona z

grami i zabawami - gra w loteryjka wyrazową, targ liter),



elementy Metody Dobrego Startu,



elementy metody naturalnej nauki języka.

Dzięki zastosowaniu różnych metod wszystkie dzieci
osiągają umiejętności czytelnicze na podobnym poziomie, w
podobnym czasie, a mimo to w indywidualnym tempie.
W metodzie E. Arciszewskiej przedstawia się dzieciom
pełny alfabet chociaż nie występuje nauczanie liter. Nie
przewiduje się także wspólnego czytania tego samego tekstu,
lecz każde dziecko stale ma do czynienia z innym zadaniem
czytelniczym. Zadanie to dziecko wybiera samodzielnie wg
możliwości i chęci. Wiedza cząstkowa, np.: znajomość liter czy
poszczególnych wyrazów nie jest kontrolowana i oceniana.
Obserwacja nauczyciela skupia się głównie na przyjmowanych
przez dziecko strategiach w trakcie czytana.

Nauce czytania wg metody E. Arciszewskiej

towarzyszy stale ćwiczenie zmysłów z zastosowaniem
odpowiednio

dobranego

materiału

dydaktycznego.

Do

większości pomocy dydaktycznych wprowadzono elementy
samokontroli,

dając

tym

samym

dzieciom

poczucie

bezpieczeństwa w podejmowanych działaniach – swobodny
wybór materiału, miejsca pracy, czasu i formy. Nie stosuje się
jednakowej wyprawki dla wszystkich dzieci, natomiast
wszystkie posiadają jednakowe ćwiczenia graficzne z
materiałem literowo – wyrazowym do pracy indywidualnej oraz
utrwalania umiejętności, głównie w zakresie pisania.

Stosowanie metody E. Arciszewskiej wymaga bogatej i

urozmaiconej bazy materiałów do czytania – książek, czasopism
dziecięcych,

zestawów

obrazkowo

–

słownych,

gier

dydaktycznych, napisów w postaci etykiet i wizytówek, które
dzieci mogą wykonywać samodzielnie wg własnych pomysłów,
wykorzystując np.: maszynę do pisania, stemple, komputer lub
pisząc po śledzie na tekście wykonanym przez nauczyciela.
Techniki czytania usprawnia się poprzez głośne czytania
wiersza

lub

roli,

samodzielne

odczytywanie

poleceń,

różnorodne zabawy ruchowe i gry stolikowe, zawierające
elementy losowości lub niespodzianki. Udział w zabawach jest
dobrowolny. Zabawy odbywają się poza zajęciami wynikającymi
z tematów kompleksowych, aż do momentu, kiedy nabyte
umiejętności można będzie wykorzystać na innych zajęciach
przedszkolnych.

W przeciwieństwie do powszechnie stosowanych w polskich

przedszkolach metod analityczno – syntetycznych, gdzie

właściwa nauka czytania rozpoczyna się od poznawania liter

oznaczających samogłoski według ściśle opracowanego modelu,

są to alternatywne propozycje nauki czytania zwane także

metoda nauki czytanie bez liter. Polegają one na wykorzystaniu

globalnej nauki czytania odpowiednio dobranych wyrazów z

zachowaniem pewnej chronologii ich prezentacji w ściśle

określony przez danego autora sposób. Nauka czytania odbywa

się w krótkich sesjach i przebiega w etapach, które są

niezależne od wieku dziecka, a których ścisłe przestrzeganie

pozwala na osiąganie najlepszych rezultatów.

We wszystkich metodach punktem wyjścia w nauce czytania i

pisania jest cały tekst – krótki, prosty i zrozumiały, oraz ilustracje

ściśle związane z tekstem. W metodach tych nie ma podręcznika z

kolejnymi

etapami

nauczania,

jest

natomiast

specjalnie

opracowany zestaw zadań, zabaw i ćwiczeń.

We wszystkich alternatywnych metodach nauki czytania, nauka

alfabetu odbywa się wówczas, gdy dzieci opanują czytanie.

Dzieciom przedstawia się pełny alfabet, chociaż nie występuje

nauczanie liter. Poznanie alfabetu przez dziecko następuje w

trakcie obcowania ze wszystkimi jego literami drukowanymi,

pisanymi, wielkimi i małymi, przy równoczesnym uczeniu się ich

cech różnicujących. Alfabet ten został poszerzony o nowe litery: q,

v, x oraz dwuznaki, wieloznaki, np. dzi, i zmiękczenia.

We wszystkich tych metodach integralna częścią nauki jest

pisanie dokonujące się pod wpływem czytania. Nauka czytania

postępuje prawie jednocześnie z nauka poprawnego kreślenia

i łączenia liter. Metody obejmują polisensoryczne uczenie się

wzorów, kształtów literopodobnych oraz liter. W metodach

tych nie poprawia się błędnego zapisu dziecka, lecz ciągle

pokazuje poprawny wzór. Dlatego też początkowa nauka

pisania obejmuje różnorodne ćwiczenia reprodukowania

wzorów, w tym palcem na tackach z kaszą. Często dzieci

wykonują ćwiczenie w rytm jednocześnie śpiewanej piosenki.
Alternatywne metody nauki czytania wymagają niekiedy

podziału przestrzeni na tzw. kąciki. Ich celem jest

ukierunkowanie wykazywanej przez dzieci ciekawości świata.

Podstawowe kryterium ich tworzenia i wydzielania stanowi

zgromadzony materiał (pomoce, sprzęt). Kąciki sprzyjają

aranżowaniu sytuacji zadaniowej dla wybranego dziecka w

konkretnym

miejscu.

Wszyscy

autorzy

opracowanych

alternatywnych metod nauki czytania postulują rozpoczęcie

ćwiczeń w tym samym zakresie już w grupie dzieci 3 – letnich.

Nowoczesne przedszkole musi być nie tylko skuteczne w

zapewnieniu dzieciom wiedzy, ale i atrakcyjne. Oznacza to m.in.

przejście od edukacji poznawczej do operacyjnej z zastosowaniem

nowoczesnych mediów i środków komputerowych. Komputerowe

programy edukacyjne dla dzieci w wieku przedszkolnym to

niezwykle atrakcyjna forma zajęć kształcących różne umiejętności

dzieci a także wspomagających proces przygotowania dziecka 5-

letniego do szkoły. Przede wszystkim w znaczący sposób ułatwiają

dzieciom poznanie liter, figur i cyfr, nabywanie umiejętności czytania

i liczenia, rozumienie pojęć matematycznych, dodawanie i

odejmowanie, znajomość podstawowych i pochodnych kolorów,

kształtów, kierunków świata i następstw czasu. Większość

programów, poprzez stosowanie różnorodnych gier, zabaw

logicznych, krzyżówek, zagadek, rebusów, łamigłówek, animacji,

puzzli, obrazkowych zgadywanek, wierszyków, piosenek, gier

komputerowych,

edukacyjnych

kolorowanek,

konkursów,

oryginalnych ćwiczeń i zadań oraz dostosowanie stopnia trudności

do wieku czy możliwości indywidualnych dziecka, kształci

spostrzegawczość, koncentrację uwagi, pamięć, logiczne myślenie,

kojarzenie dźwięków, umiejętności językowe. Rozwija wyobraźnię,

zdolności rytmiczne i ruchowo-zmysłowe, ekspresję plastyczną i

wrażliwość muzyczną, koordynację ruchowo – wzrokową, jak

również poszerza wiadomości o otaczającym świecie.

Ta różnorodność gier i zabaw, ciekawa grafika, animacje

rysunkowe, ulubiona przez przedszkolaków muzyka, efekty

dźwiękowe oraz wesołe komentarze lektora zachęcają dzieci do

działania, sprawiają, że treści edukacyjne przekazywane są w

sposób atrakcyjny, przystępny i łatwy do zapamiętania.

Obecnie dostępnych jest ponad sto edukacyjnych programów

multimedialnych przeznaczonych dla dzieci przedszkolnych. Są to

multimedialne elementarze wspierające naukę czytania, programy do nauki

liczenia, programy do nauki języka angielskiego, multimedialne zabawy

muzyczne, multimedialne gry i zabawy z dziedziny wychowania

komunikacyjnego, interaktywne programy dla dzieci o bezpieczeństwie i

przeciwdziałaniu wypadkom oraz o zasadach ruchu drogowego, programy

komputerowe dla dzieci o charakterze ogólnorozwojowym oraz

encyklopedie multimedialne dla dzieci.
Multimedialne programy edukacyjne dla dzieci zapewniają najmłodszym

użytkownikom komputera doskonałą zabawę, a przy okazji dostarczają

wiedzę z zakresu przedszkola i wspomagają tok edukacji przedszkolnej.
Podczas zajęć z komputerem dzieci w naturalny sposób poznają i oswajają

się z nazewnictwem dotyczącym komputera i programów, uczą się otworzyć

i zamknąć prawidłowo system, uruchomić program kliknięciem we właściwą

ikonę i zamknąć go po zakończeniu pracy lub zabawy. Potrafią również

korzystać z Worda pisząc swoje imiona, znane wyrazy czy proste zdania,

zmienić kolor czcionki i wielkość liter. Śpiewają także piosenki z programów

komputerowych.
Należy stwierdzić, że nauczyciele przedszkoli mają wiele możliwości

wprowadzenia do procesu wychowania innowacji metodycznych. Pożądane

byłoby, aby zmiany te dotyczyły jak największej liczby metod. Jednocześnie

jest zrozumiałe, że wprowadzanie ulepszeń uzależnione jest od możliwości

danej placówki. Nie wszystkie bowiem przedszkola mogą w takim samym

stopniu pozwolić sobie na dokonywanie zmian. Ale nawet wprowadzenie

choćby jednej z innowacji metodycznych, spowoduje pożądane zmiany w

systemie wychowawczo –dydaktycznym i podniesie jakość edukacji

przedszkolnej. Korzyści będą w wielu obszarach i skutkować będą przez

całe życie społeczne tego małego dziecka, a to jest najważniejsze dla

naszego pokolenia.

Koniec