CZTERY SOCJOLGICZNE UJĘCIA POLITYKI MIĘDZYNARODOWEJ

CZTERY SOCJOLGICZNE

UJĘCIA POLITYKI

MIĘDZYNARODOWEJ

Aleksander Wendt

„Społeczna teoria stosunków

międzynarodowych”

Konstruktywizm – rodzaj

„strukturalnego

idealizmu”

Struktury ludzkich
związków są
zdeterminowane przez
wspólne idee, a nie przez
siły materialne

„idealistyczno-społeczne”
podejście do życia
społecznego

Tożsamości i interesy
działających celowo
aktorów są konstruowane
przez wspólne idee, a nie
posiadane z natury

podejście „holistyczne” lub
„strukturalisyczne” ze
względu na nacisk struktur
społecznych

Konstruktywizm

Wendta

•

Charakter umiarkowany

•

Oparty na symbolicznym
interakcjonizmie i socjologii
strukturacjonistycznej

•

Uwzględnia rację perspektywy
materialistycznej oraz
indywidualistycznej

•

Popiera naukowe podejście do badań
społecznych

•

Dość słaby konstruktywizm, odrzucany
przez radykalnych kostruktywistów

Konstruktywizm a system

międzynarodowy

charakter społeczny

system międzynarodowy

nie jest obszarem

szczególnie społecznym,

widoczne ujęcie

materialistyczne

(normy, prawo wewnętrzne

i międzynarodowe,

instytucje

interes własny, przymus,

baza siły)

konstrukcja społeczna

Zależność jednostek od

społeczeństwa,

państwa są niezależne

od zakorzenionego

systemu społecznego –

polityka zagraniczna

państw determinują

sprawy wewnętrzne

(analogia osobowości

jednostki), a nie system

międzynarodowy

(społeczeństwo)

„

Theory of International

Politics”

Kenneth Waltz (1979)



materialistyczne i indywidualistyczne wnioski
dotyczące systemów państwowych



„neorealizm” łączący mikroekonomiczne
podejście do systemu międzynarodowego
(indywidualizm) z naciskiem na kwestie
posiadania siły i interesu (materializm)



dzieło przyczyniło się do powstania teorii
„neoliberalizmu” – R. Keohane „After
Hegemony” (1984) neorealistyczny
indywidualizm, instytucje międzynarodowe
mogą stłumić (wyeliminować) oddziaływane
siły interesu

Konstruktywistyczny

światopogląd

•

Podstawa klasycznych teorii SM Grocjusza,

Kanta, Hegla

•

W okresie międzywojennym dominował w

badaniach tzw. „idealizmu”

•

Po II WŚ – Karl Deutsch, Ernest Haas, Hedley Bull

•

Podłoże fenomenologicznej tradycji w badaniach

polityki zagranicznej (Snyder, Bruck, Sapin ’54;

Jerwis ‘70,’76,’78; Lebow ‘81)

•

Lata 80. synteza trzech nurtów teorii

konstruktywistycznej w ramach badań SM

(modernistyczny, postmodernistyczny,

feministyczy) -> wspólny pogląd: neorealizm i

neoliberalizm są „niedosocjalizowane”

(nie przywiązują dostatecznej uwagi do sposobów, w jakich

aktorzy polityki światowej są społecznie konstruowani)

Konstruktywizm

•

Materialistyczne i indywidualistyczne

trudności z wyjaśnieniem końca zimnej

wojny i ogólnej zmiany systemowej –

konstruktywistyczne teoretyzowanie

•

Rozwój programu badań empirycznych

•

Ostatecznym sprawdzeniem wartości danej

metody musi być zdolność rzucenia nowego

światła na konkretne problemy polityki

światowej

•

Wraz z wysiłkami empirycznymi wyjaśniać

czym jest konstruktywizm, czym się różni od

materialistycznego i indywidualistycznego

podejścia oraz jaki wpływ mają te różnice

dla teorii polityki międzynarodowej

Wendt opiera się na dwóch

poziomach

poziom założeń lub

pytań wyższego rzędu

o to, czym jest to, co

badamy,

jak możemy to wyjaśnić

ontologia, epistemologia,

metody

Pytania wyższego rzędu to

kwestie teorii społecznej,

te z kolei nie są teoriami

polityki

międzynarodowej

Poziom konkretny lub

pytań pierwszego rzędu

konkretna dziedzina

Teoria konkretna opiera się

na teorii społecznej, ale

nie da się z niej

„wyczytać”

Żadna teoria nie wynika

bezpośrednio z jej

ontologicznych założeń,

lecz wpływają one

znacząco na różnice

między nimi.

Teoria społeczna

zajmuje się

podstawowymi założeniami badań

społecznych:

•

naturą ludzkiej

sprawczości

•

jej stosunkiem do

struktur społecznych

•

rolą idei i sił

materialnych w życiu

społecznym

•

Właściwym sposobem

wyjaśniania w

naukach społecznych

•

ontologiczne i

epistemologiczne pytania

można stawiać wobec

wszystkich związków

międzyludzkich, a nie tylko

polityki międzynarodowej

•

nikt nie „widzi” państwa czy

systemu

międzynarodowego

•

polityka międzynarodowa

nie jest bezpośrednio

dostępna naszym zmysłom,

a jej teorie są

kwestionowane na

poziomie tego, co teoretyk

„widzi”

Struktura systemu

międzynarodowego

•

Neorealiści – rozkład sił czy potencjałów
materialnych (materializm)

•

Neoliberałowie – materialne możliwości instytucje
(baza materialno-instytucjonalna)

•

Konstruktywiści – rozmieszczenie czy rozkład idei
(ontologia jest idealistyczne)

Badania empiryczne pomagają w decyzji która
koncepcja jest najlepsza, lecz „obserwowanie”
nieobserwowalnego jest powiązane z przyjętymi
założeniami teoretycznymi (luka istniejąca między
teorią a rzeczywistością „niedookreślenie teorii
przez dane empiryczne”)



Pytania empiryczne są powiązane z

ontologicznymi i epistemologicznymi



Odpowiedź na pytanie „co jest

przyczyną czego?” zależy od odpowiedzi
na pytania „co to jest?” i „jak to
zbadać?”



Istnieją co najmniej 4 socjologiczne

ujęcia polityki międzynarodowej:
indywidualizm, holizm, materializm i
idealizm

Koncepcja systemu

państw



Konstruktywizm nie jest polityką

międzynarodową – jak społecznie
skonstruowani są aktorzy



Model „state-systemic project” -

Waltz ‘59 (neorealizm)
* jednostki - państwa
* poziom analizy – system
międzynarodowy

Państwocentryzm – „state-

centrism”

•

Zasadniczym problemem ładu w życiu społecznym
jest stosowanie siły

•

Inne stosunki społeczne nie mogłyby istnieć w
takich formach, w jakich występują, jeśli nie byłyby
spójne z „siłami”, głównie ze „stosunkami
destrukcji”

•

Jeśli ludzie będą zabijać lub pokonywać, nie będą
współpracować w sferze gospodarki lub praw
człowieka

•

Siła może występować wszędzie, ma zdolność do
użycia zorganizowanej przemocy (problem jej
rozkładu i regulacji)

Państwocentryzm

•

Państwo jest strukturą władzy politycznej – monopol na
prawomocne stosowanie zorganizowanej przemocy –
państwa muszą być kontrolowane

•

Państwa nie zawsze dominowały w sferze stosowania
siły (rywalizacja miast-państw, związków miast,
kondotierów i piratów, terrorystów, grup partyzanckich)

•

Monopol na możliwość stosowania zorganizowanej
przemocy – wzajemne uznanie się jako jedynych
aktorów uprawnionych do stosowania zorganizowanej
przemocy (oligopol)

•

Państwa stanowią dominującą formę podmiotowości
we współczesnej polityce światowej – winny one
stanowić podstawową jednostkę analizy w globalnej
regulacji stosowania siły

Państwo w centrum

systemu międzynarodowego

•

Niebędący państwem aktorzy (wewnątrzkrajowi,
transnarodowi) mogą wpływać na częstość i/lub sposób, w
jaki państwa angażują się w stosowanie zorganizowanej
przemocy

•

Łańcuch przyczyn wojny i pokoju nie kończy się na państwie

•

Państwa są podstawowym medium, poprzez które wpływy
innych aktorów na regulowanie stosowania przemocy
przechodzą do systemu światowego

•

Aktorzy niepaństwowi mogą być ważniejsi jako inicjatorzy
zmiany, ale zmiana systemu następuje przez państwa

•

Państwa posiadają cechy ludzkie: intencjonalność,
racjonalność, interesy itd., są podmiotami sprawczymi,
agentami

Teoria systemów



Rzadko państwa izolują się od

innych,



Większość jest częścią względnie

stałych systemów obejmujących
inne, niezależne pastwa, co rzutuje
na ich zachowanie



Współczesne systemy państw

uznają ich pr. suwerenności (własna
tożsamość, system, którego są
częścią)

Dwa znaczenia teorii jako

„systemowa”

•

System międzynarodowy jako
zmienna zależna
Przedmiot wyjaśniania czyni wzory
lub regularności zachowania
państwa na poziomie grupy lub
populacji, czyli systemu państw
(„teoria polityki międzynarodowej”
- Waltz)
-Wiedza o SM zawiera teorię
polityki międzynarodowej i
zagranicznej, lecz ich zmienne
zależne – zachowanie grupowe
versus zachowanie jednostkowe –
znajdują się na różnych poziomach
analizy dlatego ich wyjaśniania nie
są porównywalne

•

System jako zmienna niezależna
Teoria systemowa (strukturalna) –
gdy kładzie nacisk na przyczynową
moc struktury systemu
międzynarodowego w wyjaśnianiu
postępowania państwa
- zachowanie czy postępowanie może
mieć ch. jednostkowy lub grupowy
- wyjaśnia politykę międzynarodową
przez odniesienie do „strukury”
(systemu międzynarodowego)
-neorealizm – teoria systemowa,
dostrzega najważniejsze przyczyny
wydarzeń międzynarodowych we
właściwościach występujących na
poziomie systemu (anarchia, rozkład
potencjałów czy możliwości)

Systemowa teoria polityki

międzynarodowej - Wendt

•

Struktury nie mogą wywierać wpływu z pominięciem atrybutów i
interakcji jednostek składowych „agentów”

•

zadanie „systemowej” teorii – pokazanie, jak agenci są przez system
różnie kształtowani (strukturowani) by przynosić różne rezultaty

•

Teoria systemów możliwa jest tylko gdy oddzielamy 2 poziomy
analizy: wewnętrzny poziom jednostek składowych, elementów i
poziom systemu

–

grunt empiryczny – wzajemna zależność międz. nie wzrasta,
gęstość interakcji wewnątrz państw jest znacznie większa niż
między nimi (polityka wew. i systemowa)

–

grunt prawny – z istoty państw i międz. instytucji suwerenności
wynika, ze wzajemna zależność p. zaciera granicę między polityką
wewnętrzną i zagraniczną, we współczesnym systemie międz.
polityczna podległość zorganizowana jest na 2 sposoby: pionowo
wewnątrz p. („hierarchia”) i poziomo między nimi („anarchia”)
w stos. wew. – struktura przepisów, czyniąca władzę p.
odpowiedzialną wobec społeczeństwa
w stos. zagr. – związane są innym zbiorem zasad, pewną logiką lub
logiką anarchii

•

Państwa są rdzeniem każdego syst. międz.,

stanowią odrębne byty, bez których

„między”narodowy system nie mógłby istnieć
- w systemach międz. , które są

niezróżnicowane instytucjonalnie jedyną logiką

jest logika relacji międzypaństwowych (mogą tu

występować odrębne „sektory” interakcji gosp.,

polit., milit.), lecz gdy nie są one wyodrębnione

nie tworzą odrębnej logiki

np. w sferze gosp. p. oddziaływają na siebie od

stuleci, głównie prowadząc polit. handlową

(logika rywalizacji militarnej)
od II WŚ system międz. jest znacznie

zróżnicowany instytucjonalnie (w sferach polit.,

gosp., globalnego społeczeństwa

obywatelskiego) czego przyczyną jest kapitalizm

(jego cechą konstytutywną jest separacja

poszczególnych sfer życia społ.)

Koncepcja systemów

państw



Przedmiot można badać

względnie niezależnie od innych
jednostek i poziomów analizy w
polityce światowej



Nie można badać wszystkiego

jednocześnie



Teoryzowanie systemowe nie jest

realizmem

Neorealizm i jego krytycy

•

Theory of International Politics – strukturalizm neorealizmu

Waltza:

-> indywidualizm

- p. przyrównuje do firm, a system międz. do rynku, w ramach

którego p. konkurują między sobą („Międz. systemy polityczne mają,

podobnie, jak rynki gospodarcze, korzenie indywidualistyczne,

powstały samorzutnie i mimowolnie”)
-podkreśla zwrotne oddziaływanie struktury międz. na p. jako

agentów
- konkurencja eliminuje p., które źle działają, a system międz.

socjalizuje p. do zachowywania się w określony sposób

- zależność „od ogółu do szczegółu” (holiści) są u niego słabsze ze

względu na analogię mikroekonomiczną

-> materializm – struktura systemu międz. to rozkład materialnych

sił czy potencjałów w warunkach anarchii
zróżnicowanie struktury systemu->materialne różnice biegunowości

(liczba wielkich mocarstw) – przechodzenie od jednego do drugiego

układu bilateralnego

-> brak zainteresowania interakcją między p. (na poziomie

jednostek, nie –systemu), wyjaśnia grupowe naciski i tendencje

występujące w systemie, a nie działania poszczególnych państw

Krytyka neorealistycznej wersji teorii

systemowej (indywidualizmu,

materializmu i pomijania procesów

interakcji)

* n. nie potrafi wyjaśnić zmiany strukturalnej

-n. uznaje możliwość zmiany strukturalnej w sensie przejścia

z jednego układu sił do innego
(krytycy – bardziej społeczna niż materialna)

* teoria zbyt niedookreślona aby można wyprowadzać z niej

hipotezy, które dają się sfalsyfikować (każde działanie w

sferze polityki zagr. może być rozumiane jako przykład

równoważenia)

- celem n. nie jest wyjaśnianie polityki zagr., lecz jeśli każda

polityka (prócz narodowego samobójstwa) jest zgodna z

kryteriami równoważenia, to nie jest jasne w jakim sensie

„równoważenie się państw” jest twierdzeniem naukowym

* Czy adekwatnie wyjaśnia „niewielką liczbę dużych i ważnych

rzeczy”,
-politykę siły i równoważenia, tendencje wyjaśnia sam

strukturalny fakt anarchii (rodzaj systemu „pomóż-sobie-

sam”, wynikającego z egoizmu p. w odniesieniu do ich bezp.,

a nie anarchii

Mapa teoretyzowania

strukturalnego

•

Formy teorii strukturalnej powstałe w ramach

badań SM w świetle 2 debat występujących w teorii

społecznej:
- jedna dot. stopnia w jakim struktury mają ch.

materialny lub społeczny
- druga – stosunek struktury do agentów
W każdej debacie występują 2 pozycje zasadnicze,

co daje 4 socjologiczne ujęcia struktury

(materialistyczne, idealistyczne,

indywidualistyczne i holistyczne) oraz „mapę” 2 x

2 możliwych kombinacji (np. materialistyczno-

indywidualistyczna)
Mapa ma zastosowanie do każdej dziedziny badań

społecznych (od rodziny do systemu światowego),

przedstawia możliwości wyboru jakie mamy gdy

myślimy o ontologii struktury międzynarodowej

Cztery podejścia

socjologiczne

•

Dyskusja materialno-ideacyjna - dotyczy

relatywnego znaczenia sił materialnych i idei w

życiu społecznym należy do najstarszych w ramach

„jakie znaczenie mają idee w życiu społecznym?”( w

jakim stopniu idee stanowią tworzywo struktury?”
- 2 grupy: materialiści i idealiści
- uznają rolę idei, ale różnią się co, do tego jak głęboki

jest ich wpływ

•

Dyskusja dotycząca stosunku między agentami i

strukturami

„jakie znaczenie ma struktura w życiu społecznym?”
- 2 grupy: indywidualiści i holiści (strukturaliści)
- uznają eksplanacyjną rolę struktury, ale różnią się co do

jej statusu ontologicznego i tego, jak wielkie są jego

wpływy

Materialiści



Fundamentem życia społecznego jest natura i

organizacja sił materialnych



Czynniki materialne: natura ludzka, zasoby

materialne, geografia, siły wytwórcze, siły

destrukcji



Wpływ czynniki niematerialne ma wtórne,

drugorzędne znacznie



Współcześnie często dochodzi do zestawienia

przyczyn wydarzeń „sił i interesów” (tzw. siły

„materialne”) z „ideami”



Skutki sił i interesów nie są stanowione przez

idee



Hipoteza: siły materialne jako takie („ślepe siły

materialne”) rządzą formami społecznymi

Idealiści



Fundamentem społeczeństwa jest natura i struktura

świadomości społecznej (dystrybucja idei czy wiedzy)

np. w postaci norm, zasad, instytucji



Siły materialne mają drugorzędne znaczenie (istota

zależna od znaczenie dla aktorów)



Materialne bieguny w systemie międz. ma znaczenie

od funkcji wspólnych idei (przyjaźń, wrogość)



Konstytutywny, stanowiący wpływ idei – znaczenie i

skutki siły i interesu zależą od idei, jakie żywią aktorzy



Idealizm i struktury społeczne w teorii społecznej są

równie realne jak materializm



Struktura społeczna jest bardziej stanowiona przez

idee niż siły materialne



Większość przedstawicieli badań SM jest

materialistami. Nowoczesna teoria społeczna jest w

omawianym sensie idealistyczna



Inaczej rozumieją wpływ idei:
- materialiści- pierwszeństwo stosunkom

przyczynowym, skutkom i problemom
- idealiści – stosunkom konstytutywnym,

stanowiącym, skutkom i problemom

Stosunki przyczynowe: X->Y

- warunek poprzedzający X – wcześniejszy i niezależny

od Y
- skutek Y

Stosunki stanowiące:
X jest tym, czym jest, na mocy jego stosunku do Y
X zakłada Y – pomiędzy nimi nie ma czasowej

rozłączności

Ich stosunek jest konieczny, a nie przypadkowy

Indywidualiści



Wyjaśnienie w naukach społecznych powinno być zredukowane
do cech lub interakcji niezależnych jednostek ludzkich



Koncepcja życia społecznego „od dołu do góry” agregacja w
górę od ontologicznie pierwotnych agentów



Skojarzenia z przyczynowym oddziaływaniem na zachowanie,
ale indywidualistyczny punkt widzenia zwykle nie wyklucza
większej liczby możliwości



Większość traktuje tożsamości i interesy jako czynniki
egzogenne, dana z założenia i zajmuje się tylko następstwami
zachowań



Postać indywidualizmu – racjonalizm (teoria racjonalnego
wyboru i teoria gier), badający logikę wyboru w warunkach
przymusu



Struktury społeczne nie mają stanowiącego wpływu na
agentów (struktury można zredukować do właściwości lub
interakcji ontologicznie pierwotnych indywiduów

Holiści



Wpływy struktur społecznych nie dają się
zredukować do niezależnych agentów i ich
interakcji, wpływy te obejmują konstrukcję
agentów w sensie przyczynowym i stanowionym



Koncepcja życia społecznego „z góry na dół”
posuwa się w dół od nieredukowalnych struktur
społecznych



W praktyce najaktywniej teoretyzują na temat
przyczynowego konstruowania agentów



Hipoteza - możliwość stanowienia

Charakter teorii Waltza



Dowodzi, że system międz. selekcjonuje i socjalizuje
państwa, aby „stały się jednakowymi jednostkami
składowymi” – ch. konstruktywistyczny – zachowanie p. i
jego właściwości wynik działania struktury międz.



Oddziaływania struktury mają charakter raczej
przyczynowy, a nie stanowiący – ch. indywidualistyczny



Struktura systemu ma tendencje kształtowania jednostek



Tożsamość p. i interesy trakuje jako dane na sposób
racjonalistyczny

=> Strukturalizm ch. mieszanym (indywidualistycznym) –

niewiele o konstruowaniu p. w ramach systemu międz.

Teorie cechujące się

materialistycznym i

indywidualistycznym podejściem do

życia



Klasyczny realizm
- natura ludzka jest kluczową determinantą interesu
narodowego (indywidualistyczny – interesy państw nie są
konstruowane przez system międz.)
- różny stopień materializmu (np. istotna rola „władzy nad
opinią”)



Neorealizm
- większe znaczenie eksplanacyjne strukturze systemu
międz.
- odwołuje się do analogii mikroekonomicznej, wpływa na
zachowanie, nie konstruuje tożsamości (materialistyczny)



Neoliberalizm
- indywidualistyczne podejście do struktury
- siła i interes stanowią materialną bazę systemu
- względnie autonomiczna rolna nadbudowy instytucjonalnej

Teorie zakładające, że cechy agentów

(państw) są konstruowane przez

struktury materialne na poziomie

międz.



Neorealizm
- podkreśla kształtowanie jednakowych jednostek

składowych,
- większość traktuje tożsamości państw jako dane, a

brak stanowiących wpływów struktury w ich

konceptualizacji (ch. indywidualistyczny)



Teoria systemów światowe (ch. holisyczno-

materialistyczna)
- podkreśla rola stosunków produkcji niż sił

wytwórczych



Neogramściański marksizm

- marksizm zajmujący się rolą ideologii wschodniej

półkuli, pozostaje zakorzeniony w bazie materialnej

Teorie głoszące, że tożsamości i interesy

państw są w znacznej mierze konstruowane

przez politykę wewnętrzną (indywidualizm

na poziomie systemu) o bardziej społecznej

strukturze systemu międz.:



Liberalizm – podkreśla rolę czynników

wewnętrznych w kształtowaniu interesów p.,

których realizacja na poziomie systemu jest

krępowana przez instytucje



Neoliberalizm – podkreśla rolę oczekiwań, a

nie siły i interesu, opiera się na ontologii

neorealistycznej

Spór – zgodne co do indywidualistycznego

ujęcia struktury systemu, rozróżnienie w

znaczeniu siły i interesu albo idei i instytucji

Teorie konstruktywistyczne

zakładają, że struktura międz. składa się z

podzielonej wiedzy, co wpływa na zachowanie p., na

ich tożsamości i interesy.



Szkoła angielska
- nie zajmuje się kształtowaniem się tożsamości p.,

traktuje system międz. jakby był społecznością rządzącą

się wspólnymi normami



Szkoła społeczeństwa światowego
- zajmuje się rolą kultury globalnej w konstruowaniu p.



Postmoderniści
- do badań SM wprowadzili współczesną teorię

konstruktywistyczną, krytycy materializmu i

razcjonalizmu



Teoria feministyczna
- tożsamości p. są konstruowane przez społeczne

struktury płci kulturowej na poziomie naukowym i

globalnym

Trzy interpretacje



metodologiczna – metody i pytania, pewne dane i

kwestie „w nawiasie”, którymi mogą zająć się inni,

endogenne i egzogenne w stosunku do struktury ze

względu na teorię, a nie rzeczywistość



ontologiczna – z jakiego rodzaju „czegoś” zrobiony

jest system międz., jak analizować to, „co się

dzieje”, gdy aktorzy wchodzą w interakcje, czym są

dane – procesami społecznie podtrzymywanymi czy

trwałe obiekty poza społeczną przestrzenią i czasem



empiryczna – w jakiej mierze tożsamości i interesy

p. są konstruowane przez struktury wewnętrzne i

systemowe? w jakim stopniu tożsamości p. i ich

interesy są stałe?

Epistemologia i via media



Kwestia najbardziej dzieląca badaczy SM



Trzecia Debata – podział na 2 obozy (zastosowanie

metody nauk przyrodniczych w badaniach społecznych)
- większość – nauka jest dyskursem uprzywilejowanym

poznawczo, dzięki czemu stopniowo rozumiemy świat

(pozytywiści –materialiści)
- mniejszość – nie uznaje uprzywilejowanego poznawczo

statusu nauki w wyjaśnianiu otaczającego świata

(postpozytywiści

via media (droga pośrednia) - pogodzenie stanowisk

ontologicznych i epistemologicznych:
- tym, co liczy się rzeczywiście, jest to, co istnieje, a nie to,

jak to poznajemy
- naukowa powinna kierować się pytaniami niż metodami,

a doniosłość konstytutywnych pytań przyznaje metodom

interpretatywnym istotną rolę w naukach społecznych

Document Outline