MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI POLITYCZNE

GENEZA I ROZWÓJ STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH:

• termin „międzynarodowy” po raz pierwszy użyty przez Jeremy'ego Benthama w XVIII wieku,

• wiek XVII - jego łaciński odpowiednik „intergentes' - Richard Zuch,

• definiowali oni to pojecie jako dziedzinę prawa zwaną prawem narodów lub ius gentium - stosowany wobec aliantów Cesarstwa Rzymskiego,

• powiązania między narodami: polityczne, ekonomiczne (handel i finanse), kulturalne (migracje, aktywność misyjna, podróże studentów i nauczycieli, rozwój środków przekazu), społeczne (aktywność publicznych i prywatnych organizacji),

• główną cechą prenowożytnch stosunków międzynarodowych były sporadyczne kontakty nawiązywane między stykającymi się regionami świata,

• dokonało się zamknięcie euroazjatyckiej ekumeny przez nowe rolnicze imperia - Chiny, Indie, Bliski Wschód, basen Morza śródziemnego; Jedwabny Szlak między Chinami i Azją Centralną,

• morskie szlaki między Środkowym Wschodem, Indiami i Chinami,

• nowożytne stosunki międzynarodowe różniły się wyższym stopniem światowych kontaktów i kompleksowością,

• pięciokrotne załamywanie się równowagi prowadziło do jej reorganizacji.

STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE JAKO DYSCYPLINA:

• powstanie tego pola badań było konsekwencją I wojny światowej,

• autorzy postulowali racjonalny i moralny porządek polityczny opierający się na uniwersalnie prawomocnych zasadach,

• Norma Angell idea bezsensowności wojny i możliwości jej uniknięcia; krytykował postanowienia traktatu wersalskiego i postulował o stworzenie rządu światowego opierającego się na organizacjach międzynarodowych i korporacjach między suwerennymi państwami,

• Ramsaly Muir, Francis Delaisi, Charles E. Merriam, David Mitrany idea wiary w postęp ludzkości interpretowany w ramach klasycznego liberalizmu; rola wzrostu ekonomicznego, ekspansjonizmu i zachodnich wartości,

• lata 50 i 60 dominacja badań konfliktów i interakcji o charakterze strategicznym; próby określenia środków zapobiegania i ograniczania wojen oraz rozszerzenia badań psychosocjologicznych w dziedzinie psychologii jednostki i grup na sferę konfliktów międzynarodowych,

• stereotypy narodowe jako przyczyny konfliktów, rola systemów transformacji wartości społecznych, instytucja i socjalizacji, percepcja i mispercepcja w SM,

• badania z lat 50 dzielą się na 3 kategorie:

• 1 - badania poświęcone gromadzeniu i opracowywaniu informacji związanych z kluczowymi pojęciami: wojna, alianse, siła, organizacje,

• 2 - konstruowanie i testowanie hipotez o zależnościach miedzy aliansami a wojną, konfliktami wewnętrznymi i międzynarodowymi, imperializmem a rozwojem narodowym,

• 3 - budowanie modeli wyścigu zbrojeń,

• lata 80 i 90 tematem w nauce stała się kategoria „zmiany” (arabskie embargo naftowe, kryzys energetyczny, procesy detente, rozpad systemu dwublokowego itd.),

• podstawowe zadania stojące przed dyscypliną SM:

• problem poziomu analizy w stosunkach międzynarodowych,

• teoria stosunków międzynarodowych.

TEORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH:

• wg kryterium chronologii podejście idealistyczne (okres międzywojenny), teoria realizmu politycznego (po II wojnie), podejście behawioralne (l. 60), okres postbehawioralny (koniec l. 70),

• dwa podejścia w teoretyzowaniu wg Hedley Bull'a: klasyczne (opiera się na filozofii, historii, prawie) i naukowe (logiczne i matematyczne dowody lub empiryczne procedury weryfikacji) teoria systemowa, teoria gier, podejście symulacyjne, konstruowanie modeli i teoretyzowanie oparte na danych ilościowych,

• 3 akceptowane perspektywy teoretyczne:

• realizm - polityka siły i bezpieczeństwa; anarchia, model kul bilardowych, państwowocentryczny; aktorzy to państwa, rządy, organizacje międzyrządowe; walka o siłę, władzę, interes narodowy, strategia militarna;

• pluralizm - polityka współzależności i transnacjonalizmu; społeczność światowa, model pajęczyny, wielocentryczny; aktorzy to rządy, organizacje międzyrządowe, ruchy społeczne, regiony, jednostki; wyzwania globalne, interesy ponadnarodowe;

• strukturalizm - polityka dominacji i zależności, centrum, model ośmiornicy, wielocentryczny; aktorzy to klasy społeczne, organizacje, elity ekonomiczne i polityczne; siła ekonomiczna, interes klasy, zależność.

Ośrodki badawcze zajmujące się tematyką międzynarodową. Pierwsze powstały po I wojnie światowej Królewski Instytut Spraw Międzynarodowy w Londynie, Rada Stosunków Międzynarodowych w Nowym Jorku, Ośrodek Studiów Polityki Zagranicznej powołany w Paryżu w 1935 r., Sztokholmski Instytut Badań nad Pokojem, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych założony w 1947 r. przekształcony w 1997 r. w Polską Fundację Spraw Międzynarodowych przy MSZ. Organizacją światową na którą składają się stowarzyszenia krajowe jest Międzynarodowe Stowarzyszenie Nauk Politycznych.

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE:

Systematyka czynników:

• kryterium czasowe: historyczne, aktualne i potencjalne relacje między teraźniejszością a przeszłością i przyszłością,

• kryterium przestrzenne: narodowe i międzynarodowe (terytorialne: lokalne, regionalne, kontynentalne, globalne),

• kryterium strukturalne: obiektywne (materialne, rzeczywiste: człowiek, klimat, środowisko, gospodarka, technika, systemy i partie polityczne) i subiektywne (moralne, świadomościowe: idee, poglądy, koncepcje, doktryny, programy polityczne, religie),

• kryterium dynamiki i intensywności oddziaływań: warunkujące procesy oddziaływań międzynarodowych (geograficzne, demograficzne, narodowe, ideologiczne, religijne) i czynniki realizujące te procesy (ekonomiczno-techniczne, militarne. Organizacyjno-społeczne, osobowościowe) - są one współzależne.

Występują także:

• czynniki warunkujące (uwarunkowania geograficzne)

• czynniki oddziaływań realizowanych (uwarunkowania militarne i geograficzne)

Tempo oddziaływań na stosunki międzynarodowe jest dynamiczne w przypadku czynników realizujących a odwrotnie w przypadku czynników warunkujących.

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE:

1. środowisko geograficzne:

1. położenie i ukształtowanie geograficzne terytorium państwowego i linii brzegowej, klimat, rodzaje gleby i surowce,

2. cechy położenia tak silnie rzutowały na postępowanie państw, iż ukształtował się trwały podział na państwa morskie i kontynentalne,

3. wpływ czynnika na międzynarodowe położenie i postępowanie państw wynika ze zmienności jego funkcji w SM, np. morza, środowisko lądowe,

4. szkoła determinizmu geograficznego - Halford J. Mackinder - usytuowanie lądów i mórz, ich zasoby, możliwości komunikacyjne determinują rozwój państw; najlepsze było kontynentalne położenie,

5. teorie determinizmu geograficznego miały uzasadnienie w XIX wieku co związane było z intensywną ekspansją gospodarczą i polityczną na lądzie i mórz,

6. geopolityka - to sytuacja państwa na globie (np.: Wielka Brytania dzięki położeniu jest mocarstwem); Rosja położona z kolei w centrum Europy jednak jej wielkość i dostęp do surowców powoduje, że może przeciwstawić się USA; w wyniku tej rywalizacji powstał tzw. obszar próżni czyli punkt centralny sporu, który doprowadził do zimnej wojny

2. czynnik demograficzny:

1. kiedyś liczba ludności pełniła rolę decydującą w określaniu potęgi państwa, a prężność demograficzna służyła uzasadnianiu ekspansji terytorialnej pod pretekstem przeludnienia,

2. od XIX - XX wieku w przyroście demograficznym widziano jedno ze źródeł militarnej siły państwa,

3. na spadek znaczenia tego kryterium wpłynął postęp naukowo-techniczny,

problemem jest przeludnienie w III świecie, nadmierny przyrost naturalny w państwach, które nie mogą zapewnić swym obywatelom źródeł utrzymania może spowodować problemy międzynarodowe w przyszłości; tempo przyrostu ludności jest b. szybkie i wywołuje niepokój; w 1858 - 1 mld ludzi, w 1925 - 2 mld, w 1965 - 3 mld, w 1978 - 4 mld, 1995 - 5 mld 700 mln; w 1999 - 6 mld (2/3 ludności żyje w państwach zacofanych a tylko 0,7% żyje w krajach rozwijających się); w 2000 głoduje 800 mln ludzi (dane wg Systemu Bezpieczeństwa Żywnościowego)

4. największe tempo przyrostu notują kraje najbiedniejsze (Afryka, Ameryka Łacińska, Azja); należy podkreślić kwestię zdrowotną; w skali globu wielki niepokój budzi narkomania i AIDS; zwiększa się tempo zachorowań, szczególnie w Afryce na pd. od Sahary; ok. 1/3 mieszkańców Ugandy jest zarażona AIDS; w tej kwestii wiele robi WHO.

3. czynnik narodowy:

• państwa jednorodne narodowościowo są rzadkością, granice państw nie pokrywają się z granicami zasiedlenia narodowego,

• występowanie mniejszości narodowych co może być przyczyną problemów wewnętrznych; problem kurdyjski,

• sposoby rozwiązania problemu po jakie sięgano:

• zapewnienie mniejszościom narodowym ochrony pod nadzorem organizacji międzynarodowych,

• przesiedlanie lub wymiana mniejszości narodowych,

• przyznanie mniejszości narodowej autonomii przez państwo, na terenie którego zamieszkuje,

• Baskowie - Hiszpania - chcą całkowitej niepodległości

• Francja pn część Bretończycy (Celtowie), pd część silne tendencje odśrodkowe, Korsyka chce się odłączyć od Francji

• Wielka Brytania - Walijczycy, Szkoci, Irlandia

• proces narodowy w chwili obecnej widzimy rozwój państw pokolonialnych głównie w Afryce

• naród dzieli się na:

• polityczny

• etnograficzny

• na bazie samostanowienia może tworzyć dwa lub więcej państw np.: Niemcy - NRD i RFN po II wojnie światowej czy po pokoju westfalskim w 1648 r. gdzie Niemcy są bardzo rozdrobnione, naród arabski, Korea Pn i Pd, Chiny

• Europa - kryterium językowe istnieją narody, państwa wielojęzyczne, wieloplemienne np.: Nigeria (250 plemion dialektów). Występuje ono często w państwach postkolonialnych językiem urzędowych jest język kolonizatorów, np.: język Hiszpański w Ameryce Pd

• procesy narodotwórcze rozłożone są na setki lat (historia narodu polskiego -> inicjatorem plemię polan, później na skutek podbojów inne plemiona, odrębności regionalne są pozostałością struktury plemiennej); niektórzy przywódcy dążą do przyspieszenia tego procesu np.: Zair (obecnie Kongo)prezydent Mobutu „doktryna autentyzmu (zairyzmu) mobutyzmu” trzeba uniezależnić kraj od kapitału zachodniego (głównie belgijskiego), państwo powinno mieć wyłączne prawo do eksploatacji zasobów, zmiana nazw na rdzennie afrykańskie gdyż do tej pory miały one pochodzenie europejskie (Kongo -> Zair), dekret prezydencki zakładał, że osoba, która nie zmieniła swojego imienia miała być pozbawiona wolności, konflikt władzy politycznej z Kościołem (kompromis nazwisko i imię europejskie a dzieci afrykańskie), preferowanie kultury i wartości afrykańskich, afirmacja zairskiego człowieka (nacjonalizm, autoświadomość i szacunek dla dziedzictwa narodowego), prezydent jako jeden z pierwszych zmienił swoje imiona; barierę stanowił język; oficjalny był francuski jednak większość społeczeństwa operowała miejscowymi dialektami., próba przełamania tych trudności przez partię Ludowy Ruch Rewolucyjny, każdy obywatel od chwili narodzenia należał do tej partii. Innym zjawiskiem był automatyzm czyli próba przekształcenia społeczeństwa ze struktury plemiennej w państwową a prezydent jest wodzem wszystkich plemion; biuro polityczne nosiło nazwę Rady starszych, a gubernatorzy prowincji byli wodzami plemion; doktryna ta przeniknęła do świadomości narodu (walka Ali - Foreman po wygranej Aliego odśpiewano hymn po francusku)

• granice państwowe nie pokrywają się całkowicie z granicami plemiennymi np.: afrykańskie plemię Mandingo zamieszkuje 7 państw; mniejszości narodowe, uwarunkowania gospodarcze, cesja (cedent - cesjonariusz) -> prawo opcji ludności; ludzie mogą się opowiedzieć za dowolnym obywatelstwem cedenta lub cesjonariusza; irredenta - dążenie terenów zamieszkałych przez mniejszość narodową do oderwania od danego państwa np.:

• Sudety zamieszkałe przez ludność niemiecką zostałe wcielone do III Rzeszy.

• Ulster - Irlandia - przyłączenie się do macierzy

• Kosowo (Albańczycy) - kiedyś autonomiczne (Milosevic odbiera tę autonomię) Albańczycy maja dwa cele: minimalny to utworzenie autonomicznej republiki takiej jak Serbia i Czarnogóra związanych federacyjnie i plan maksymalny oderwanie się prowincji i przyłączenie do Albanii.

• Górny Karabach (Azerbejdżan) zamieszkały przez Ormian, którzy dążą do oderwania od Azerbejdżanu i przyłączenia do Armenii

• Mołdowa - dawne terytorium Rumunii

• Społeczność międzynarodowa a konflikty mniejszościowe np.: mniejszość polska na Litwie.

• Istnieją 3 sposoby regulacji tego problemu:

• zapewnienie mniejszościom narodowym ochrony pod nadzorem organizacji międzynarodowych - po I wojnie światowej tzw. traktaty mniejszościowe narzucone wielonarodowym państwom europejskim; miało to tworzyć system ochrony (Polska, Rumunia, Czechosłowacja, Jugosławia); system ten nie był powszechny a niektóre mniejszości były wykorzystywane dla celów własnych państw (np. prowokacja bydgoska Niemców podczas II wojny światowej); Polska często oskarżana była o nieprzestrzeganie norm tego traktatu (praw człowieka); w 1934 r Polska wypowiada traktat; mniejszości narodowych pozbawiła Polskę konferencja w Jałcie

• przesiedlanie lub wymiana mniejszości narodowych.

• autonomia - sytuacja w Hiszpanii po śmierci Franco -> Juan Carlos z Burbonów decyduje o nadaniu autonomii wszystkim prowincjom w Hiszpanii (problem Basków, którzy dążą do całkowitej niepodległości); Tyrol Południowy (góra Adyga) wcielony do Włoch przedtem był austriacki; na mocy umowy miano nadać autonomie ludności niemieckojęzycznej lecz do realizacji tego postanowienia nie doszło; w latach 90-tych Austria formalnie uznała iż Włochy nadały autonomię Adydze

ONZ - podkomisja ds. mniejszości narodowych (praw człowieka), publicznie spory nie są rozstrzygane gdyż państwa preferują załatwianie tych spraw wewnętrznie

Ameryka - zasada asymilacji afroamerykanie i Indianie skarżą USA o nieprzestrzeganie podstawowych praw człowieka

Japonia - nacjonalizm nasycony czynnikami ekonomicznymi

Kurdowie - ciągłe konflikty, długi rodowód historyczny (Medowie) ich ziemie zostały wcielone do Turcji, Iranu, Syrii i Persji ponadto są bardzo rozczłonkowani i występują ciągłe konflikty wewnętrzne. (20 - 29 mln ludzi pozbawionych jest własnego państwa)

Turcy - Kurdowie część składowa z racji wyznawanej wspólnej religii (9-10 mln Kurdów)

Iran - (4 - 5 mln). Na terenie Iranu 21 I 1946 r udało się Kurdom utworzyć Demokratyczną Republikę Kurdyjską lecz na skutek interwencji Irańskiej republika została obalona

Romowie

państwa na których ta społeczność przebywa same nie są jednorodne pod względem narodowym np.: dawny blok wschodni. W ostatnich latach nastąpiła tam eskalacja nacjonalizmu. (Czechy i mur). W Polsce występuje bardzo negatywny obraz Roma - stereotypy etniczne. Pozytywne wyobrażenie sprowadza się do porównania życia Romów do rajskiego i beztroskiego. Szacuje się że ludności Romańskiej jest ponad 10 mln. Brakuje wielu publikacji na tematy społeczne i polityczne Romów. Polityka osiedlania i produktywizacji ludności cygańskiej:

• droga przymusu (Polska) - dekret 1952

• 1964 próby wdrożenia dekretu w życie

• 1969 realizacja dekretu - tania siła robocza (Jerzy Ficowski - cyganolog - upowszechnienie wiedzy o Cyganach, uświadamia ich cechy)

• przymusowa migracja z Rumunii (RFN 60%)

Najlepszym rozwiązaniem problemu Romów byłoby utworzenie ich własnego państwa (Pendżab). Romowie próbowali utworzyć 2 razy państwo jednak te próby nie udały się

• 1980 deklaracja polityczna - Romistan może być utworzony gdziekolwiek na świecie np.: przy ujściu rzeki Pfryna, gdzie żyją potomkowie osadników Romango. W grę wchodzi także kontynent australijski lub obwód kaliningradzki

• idea fix

• trzy6 centra ideowe Romów: wewnętrzne konflikty i rozproszenie nie sprzyjają zjednoczeniu

• potrzebne działania dwutorowe:

• sami Romowie twierdzą, że są podzieleni i trzeba dążyć do przezwyciężenia animozji i sporów. Organizacje ponadpaństwowe „Romanion Union”, którego celem jest nadanie Romom obywatelstwa w państwach pobytu, praw mniejszości narodowej, zapobieganie zjawisku ksenofobii, dyskryminacji rasowej itp. Ponadto żądają odszkodowań za szkody wymierzone wobec ludności Romańskiej np.: dla najzdolniejszych na adaptację wśród społeczeństwa, utworzenie funduszu pod egidą UNESCO na edukację dzieci i młodzieży a ponadto unormowanie języka Romów. Przyjęcie do Rady Gospodarczo - Społecznej ONZ w 1979 r. jako członka konsultatywnego (nie ma prawa głosu); akceptacja kultury i barw narodowych Romów, uznanie symboliki narodowej. Organizacja „Romanion Union” spotyka się na corocznych zjazdach (pierwszy w Londynie w 1971 r.) gdzie nastąpił wybór prezydenta organizacji. W 1991 r. ambasador Indii przywozi na zjazd notę (od Judiry Ghandi) deklarującą pilną potrzebę uznania Romów za mniejszość narodową pochodzenia hinduskiego.

• działania w ramach kompleksowej regulacji traktatowej na arenie międzynarodowej. Problem mniejszości narodowej -> system odnowy praw człowieka (brak konwencji regulującej te kwestie jedynie projekty deklaracji przyjęte w 1992 r. etniczne, religijne, kulturowe mniejszości, prawa i obowiązki obu stron). Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 16 grudnia 1966 r. art. 27 zapewnia prawa mniejszościom narodowym (Polska jest sygnatariuszem, ratyfikacja w 1977 r. zasada „pacta sumi servanda”). Prawo konstytucyjne (wewnętrzne) -> równość praw w dziedzinie życia politycznego, gospodarczego kulturalnego bez względu na rasę, religię itd. To prawo nie może być sprzeczne z regulacjami międzynarodowymi. Negatywne stereotypy etniczne stanowią barierę dla eliminowania problemów związanych z mniejszościami narodowymi (świadoma infrastruktura międzynarodowa dotycząca mniejszości na podstawie tolerancji). Stosunek do mniejszości jest miarą kultury większości.

Wzorzec kulturowy społeczeństwa wyzbytego z wszelkich ksenofobii, dyskryminacji i nietolerancji - wyzwanie cywilizacyjne.

Przyczyny złego wizerunku Romów:

• brak bezpieczeństwa ekonomicznego

• samorozproszenie w krajach Europy wschodniej

• przesądy

Uniemożliwiają one korzystania z 2 fundamentów do innych praw: prawo do bycia innym (zachowanie odrębności), prawo do bycia takimi samymi jak inni (pełne uczestnictwo w życiu społecznym). Istnieje obiektywna potrzeba regulacji tego problemu. Rezolucja Rady Ministrów Europy o edukacji dzieci Romów, instytucjonalne rozwiązania -> Europejski Mediator ds. Romów od 1994 r. Popieranie mniejszości narodowych leży w interesie państwa. Stowarzyszenie obszaru bezpieczeństwa demokratycznego, Powszechna

Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r. pakty z 1966 r. Uniwersalni jak i regionalny charakter dokumentów dotyczących kwestii mniejszości narodowych.

4. czynnik ideologiczny:

1. u podłoża tkwią struktury społeczno-ustrojowe państw, ich zróżnicowanie w zależności od systemu ideologicznego oraz przynależność do odmiennych systemów światowych,

2. rezultatem są różnice w postrzeganiu zjawisk i procesów międzynarodowych,

3. jednym z przejawów wpływu tego czynnika był rozwój światowego procesu rewolucyjnego i zmieniający się w rezultacie międzynarodowy układ sił,

5. czynnik religijny:

1. może kształtować stosunki międzynarodowe (szczególnie dawniej), konflikty chrześcijańsko-muzułmańskie, wyprawy krzyżowe (1187 r. upadek Jerozolimy) Zakony templariuszy, joannitów, krzyżaków i kawalerów maltańskich

2. obecnie wyznacza poczucie i odrębność narodową np.: nacjonalizm Irlandczyków czy syjonizm

3. 1989 r. Dalajlama - laureat nagrody Nobla (policzek wymierzony Chinom)

4. często nadużywa się znaczenia tego czynnika: Irlandia Północna - porozumienie wielkopiątkowe (Irlandia podbijana przez Duńczyków , Normanów, mieszkańców Wysp Brytyjskich - kolonizacja, Wilhelm Orański podbija Irlandię całkowicie, osiedlenie landlordów szkockich, dyskryminacja rdzennej celtyckiej ludności); w USA istnieje silny lobbing na rzecz Ulsteru; powstał pomysł na autonomię a próby zmian oparte były na terrorze.

CZYNNIKI REALIZUJĄCE:

1. czynnik ekonomiczny:

1. potencjał gospodarczy, postęp w nauce i technice,

2. ważne jest rozróżnienie między potęgą ekonomiczną państwa a jej wykorzystaniem na arenie międzynarodowej,

3. potencjał gospodarczy stanowi podstawę potęgi, jeśli jest świadomie wykorzystywany jako narzędzie polityki zagranicznej,

4. życie gospodarcze podlega procesom internacjonalizacji, a jego wpływ na międzynarodowe stosunki polityczne stale wzrasta czego dowodzi walka o źródła surowców, rynek zbytu, miejsca inwestycji kapitałów i transfer technologii,

5. czynniki gospodarcze oddziałują też za pośrednictwem doktryn i instytucji - np. doktryna protekcjonizmu,

6. wojna ekonomiczna:

• embargo - embargo USA nałożone na Kubę zostało złagodzone 20 III 1998 przez Clintona; podczas wojny ZSRR z Afganistanem USA wprowadziło embargo na handel radzieckim zbożem oraz wprowadziło zakaz sprzedaży zaawansowanych technologii do ZSRR

• taryfy celne, manipulacja - opłaty wyrównawcze (poza cłem) cena towaru jest wyższa niż cena tego towaru sprowadzonego z zagranicy np.: EWG nakłada opłaty na towary sprowadzane z Polski

• wycofanie klauzuli najwyższego uprzywilejowania - klauzula największego uprzywilejowania - państwo ma taki sam status na arenie międzynarodowych jak reszta; USA podczas zimnej wojny wycofało tą klauzulę Polsce i innym krajom demokracji ludowej. Wycofanie pomocy ekonomicznej Egipt uznaje Izrael co spowodowało odebranie subsydiów arabskich dla Egiptu

• zrywanie umów handlowych - kraje zachodnie zerwały umowy z Polską w czasie stanu wojennego co spowodowało straty w wysokości 12-15 mln dolarów; w 1947 r. polska odmawia przystąpienia do planu Marshalla na skutek czego FAO odmawia dostaw zboża, pożyczek, urządzeń do produkcji penicyliny oraz wymiany informacji naukowych. W odpowiedzi na te fakty Polska występuje z FAO, UNESCO i WHO

• W 1967 r. USA odmawia pomocy ekonomicznej Indiom gdyż popierały one państwa arabskie w czasie wojny z Izraelem; po raz pierwszy w historii w tym samym roku USA udzieliły pomocy ekonomicznej Indonezji (Sumatra)

2. czynnik technologiczny:

1. postęp naukowo-techniczny wymusza zmiany w formach stosunków między państwami; stwarza zagrożenia terrorystyczne,

2. rola tego czynnika wzrasta po II wojnie światowej

3. udoskonalenie form komunikacji międzynarodowej:

• komunikacja powietrzna

• radiofonia

• telekomunikacja

• nowe gałęzie gospodarcze. W 1957 r. ZSRR wystrzeliwuje Sputnik - satelitę i rozpoczyna się kwestia przestrzeni kosmicznej -> prawo kosmiczne

• prawo ochrony środowiska naturalnego (degeneracja przyrody, pierwszy z inicjatywą wystąpił Kennedy) deklaracja sztokholmska. W 1970 r Rada Morza - kwestia Bałtyku i współpraca międzynarodowa w tej dziedzinie

• nowe środki komunikowania np.: gorąca linia utworzona w związku z kryzysem kubańskim (groźba wybuchu III wojny światowej z użyciem broni atomowej). Gorąca linia Moskwa - Waszyngton składa się z 4 terminali. Udoskonalenie tego środka komunikacji pozwala na przekazywanie nie tylko tekstu ale również obrazów, map itp. System ten jest uniwersalny

• masowa komunikacja - wzrost świadomości życia politycznego

• zmiany jakościowe w działalności wywiadowczej (satelity, elektronika, samoloty, fotografie)

Rozwój technologii jest dyfuzyjny. Zarówno wiedza jak i postęp szybko przemieszczają się poza państwa wysoko zaawansowane czemu te państwa starają się przeciwdziałać. (np.: wywiad gospodarczy) USA, UE, azjatyckie tygrysy (Tajwan, Singapur, Korea Południowa Hongkong )Japonia w epoce reform Meidżi w czasach panowania cesarza Mutsohito cesarza Japonii w XIX w. Państwo o wpływach globalnych w 1958 r. plan wyprzedzenia kolejnych państw wysokorozwiniętych przez Japonię

3. czynniki wojskowe:

1. kiedyś wojna była powszechnie dopuszczalnym instrumentem rozwiązywania sporów,

2. dziś ograniczone jest posługiwanie się siłą wojskową, ius ad bellum (zakaz stosowania siły i groźby jej użycia) jest całkowicie zakazane przez prawo międzynarodowe,

3. można ofierze napaści udzielić pomocy zbrojnej np.: Irak napada na Kuwejt i anektuje to terytorium; NZ chcą przywrócić status quo ante Kuwejtowi dlatego zimą 1991 r. sytuacja powraca do stanu pierwotnego

4. rozwój technologii zbrojeniowej, nowa myśl wojskowa, taktyka; nastąpił podział na siły konwencjonalne i nuklearne; własnej armii nie posiada Islandia i Kostaryka

5. Japonia ma siły samoobrony gdyż po II wojnie światowej nie ma prawa do innych sił zbrojnych; w 1978 r. Japonia i USA zawierają porozumienie na mocy którego w promieniu 1600 km od wysp Japonia ma prawo użyć swoich sił zbrojnych

6. państwa dysponujące bronią jądrową: USA, Rosja, Klub Atomowy stałych członków Rady Bezpieczeństwa, Wielka Brytania, Francja i Chiny; w 1992 r. taktyczna broń jądrowa znajduje się na terytorium Kazachstanu i Białorusi lecz w chwili obecnej na terenie tych krajów nie ma broni nuklearnej gdyż w 1995 r. Kazachstan a w 1996 r. Ukraina i Białoruś oddają ją Rosji.

7. państwa progowe - mogące taką broń wyprodukować - Indie, Pakistan, od 1998 r. należą do klubu atomowego, Izrael (pustynia Neger), Argentyna, Brazylia - program badań nad bronią jądrową lecz obecnie nie są zainteresowane posiadaniem takiego rodzaju bronią. RPA 1978/79 prowadzi próby na Pacyfiku, Libia

8. postanowienie o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej nie do końca jest przestrzegane

9. nowoczesność techniki, kwalifikacje kadry wojskowej składają się na silny potencjał wojskowy; po zimnej wojnie ChRL posiada 3 mln żołnierzy, Rosja 2,7 mln, USA 2 mln 178 tys, Indie 1 mln 200 tys, Korea Pn 1 mln, Irak przy pełnej mobilizacji 1 mln 250 tys, Turcja 640 tys, Brazylia 550 tys. Niemcy 500 tys a po redukcji 340 tys, Francja 460 tys, Polska obecnie 197 tys, Izrael 170 ­­tys + kobiety, Szwajcaria pomimo statusu neutralności w pełnej mobilizacji 600 tys.

10. wydatki na utrzymanie sił zbrojnych - „wyścig zbrojeń” - stale rosły wydatki na zbrojenia; w 1979 r. Instytut Badań nad Pokojem szacuje, że wydatki na zbrojenia w latach 80 tych wyniosą 1 bilion dolarów; w 1986 r. zbrojenia uzyskują maksymalny poziom. 90% wydatków światowych przeznaczonych jest na broń konwencjonalną

11. arsenały światowe na początku lat 90 tych miały siłę 55-60 tys ładunków nuklearnych; po II wojnie światowej toczyło się ponad 150 wojen

12. doktryny wojenne związane są z rozwojem techniki zbrojeniowej; „Doktryna ograniczonej wojny nuklearnej” i „Doktryna elastycznego reagowania”; te doktryny w praktyce nigdy nie zostały zrealizowane oprócz „doktryny eskalacji”, która została zastosowana podczas wojny w Wietnamie gdzie stopniowo stosowano coraz to bardziej rozwiniętą broń, od doradców wojskowych do floty wojennej i planów użycia broni jądrowej

13. w historii ludzkości toczyło się około 145 tys wojen i konfliktów podczas których zginęło ok. 2-4 mld ludzi;

14. w grudniu 1987 r. układ o likwidacji rakiet krótkiego i dłuższego zasięgu USA-ZSRR

15. lata 90-te ok. 10 traktatów o rozbrojeniu środki budowy zaufania i bezpieczeństwa

16. na przestrzeni całej ludzkości żyła w pokoju 300 lat (tydzień pokoju na 100 lat); rok 1988 był rokiem, w którym nie wybuchła żadna wojna ani konflikt natomiast wiek XX dominuje w konflikty wewnętrzne

4. czynniki organizacyjno-społeczne:

1. instytucje państwowe i międzynarodowe, ich organizacji i współdziałanie,

2. istotne są procesy decyzyjne oparte na zbieraniu i selekcji informacji, ocenie sytuacji, diagnozowaniu i prognozowaniu,

5. czynniki osobowościowe:

1. wybitne jednostki, których działania są usankcjonowane przez systemy wewnątrzpaństwowe,

2. człowiek to osoba uwarunkowana biopsychicznie, socjologicznie i politycznie, ale ulega wpływom otoczenia,

3. gorszy stan zdrowia przywódcy może mieć poważny wpływ na sytuację międzynarodową

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA BEZPIECZEŃSTWO I SUWERENNOŚĆ PAŃSTW:

1. czynnik gospodarczy:

• polega na sile ekonomiczne państwa, które włącza się w większe struktury integracyjne,

• kluczową rolę odgrywa grupa najsilniejszych państw świata, tzw. G-7,

• rozbudowywanie zasięgu działań ponadnarodowych struktur gospodarczych o różnych nazwach (koncerny, korporacje, holdingi) - wielostronna działalność gospodarcza,

czynnik finansowy:

• finanse rządzą światem,

• finansową gospodarkę państw kontroluje sieć głównych banków - MFW, BŚ,

• metody działania: udzielanie kredytów, pomoc finansowa, ustalanie kursów walutowych,

• gospodarką światową rządzi 500 największych koncernów światowych (General Motors, Ford Motor, etc.),,

• czynnik technologiczny:

• wyścig technologiczny decyduje o opanowaniu rynków,

• zjawisko bezrobocia - postęp techniczny wpływa na zmniejszenie zapotrzebowania na siłę roboczą,

• czynnik ekologiczny:

• dotyczy skutków rozwoju przemysłu negatywnie wpływających na przyrodę,

• zatruwanie środowiska naturalnego, elektrownie atomowe i katastrofa czernobylska,

• czynnik informacyjny:

• obejmuje środki techniczne masowej informacji, metody ich używania i wpływu na świadomość człowieka,

• główną rolę odgrywa sieć telewizyjna i radiowa wspomagana techniką satelitarną,

• szybkość przekazywania informacji, jej treść polityczno-ideologiczna,

• tendencja do koncentracji ośrodków `produkcji i rozpowszechniania' w ręku gigantów międzynarodowych,

• czynnik militarny:

• tendencja do tworzenia ponadnarodowych struktur obronnych - NATO; tworzy się ponadnarodowe wspólne jednostki wojskowe.

UCZESTNICY STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH:

• Uczestnikiem stosunków międzynarodowych (R. Vukadinovic), jest każdy nosiciel jakiejś aktywności, która wpływa na stosunki międzynarodowe w sensie pozytywnym lub negatywnym. Działalność powinna być ciągła, wolna, świadoma i zamierzona, wywierająca skutki wykraczające poza granice jednego kraju.

• jest to też udział podmiotów w określonej zbiorowej aktywności, działanie w związku z pozostałymi podmiotami oraz wznoszenie własnego wkładu w tę aktywność,

• atrybuty uczestnika SM to: niezależne działanie, wpływ na stosunki międzynarodowe, kształtowanie współzależności międzynarodowych,

• podział na uczestników państwowych i pozapaństwowych (narody, organizacje i ruchy międzynarodowe, uczestników transnarodowych, uczestników subpaństwowych),

• podział uczestników podmiotowych (podmioty prawa międzynarodowego i stosunków międzynarodowych) i przedmiotowych (zjawiska i rzeczy stanowiące elementy systemów oddziaływań międzynarodowych wykorzystywane przez uczestników zgodnie z ich interesem) - J. Kukułka.

1. Państwa:

1. najważniejsi uczestnicy i podmioty SM,

2. podstawą ich funkcjonowania są systemy polityczne oraz normy prawa międzynarodowego,

3. mają wpływ na dynamikę i rozwój stosunków międzynarodowych - kreują, regulują i determinują całość stosunków,

4. mają prawo do suwerennego działania na arenie międzynarodowej,

5. państwa można podzielić na podstawowe grupy (Popiuk-Rysińska):

1. mocarstwa uniwersalne - działania globalne, np. USA,

2. mocarstwa sektorowe - działania globalne w jednej dziedzinie, np. Japonia,

3. mocarstwa regionalne - Francja,

4. państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej - Polska,

6. polistrategia zbiorowa i zintegrowana:

1. bierze się pod uwagę sytuacje realne, lecz w większym stopniu (niż polityka zagraniczna) uwzględnia sytuacje rzeczywiste, nieznane, możliwe i prawdopodobne,

2. zajmuje się aspektami operacyjno-prakseologicznymi polityki zagranicznej i spełnia funkcję instrumentalną i służebną,

3. ośrodek koncentracji jest zmienny,

2. Narody:

1. Kukułka naród - to wielka grupa społeczna, związana wspólnotą losów historycznych, kulturą, językiem, terytorium i życiem ekonomicznym; wyrazem wspólnoty jest świadomość narodowa, poczucie własnej odrębności, dążenie do podnoszenia prestiżu narodowego,

2. mogą być uczestnikami pod warunkiem dysponowania swą organizacją, np. Organizacja Wyzwolenia Palestyny,

3. naród może zawierać traktaty międzynarodowe oraz zdolność uczestnictwa w pracach organizacji międzynarodowych i mogą wchodzić w skład związków państw, ale nie na zasadach pełnego członkostwa.

3. Organizacje międzynarodowe:

1. powstaje, gdy pewna zbiorowość państw akceptuje dotychczasowe oddziaływania wzajemne oraz uznaje celowość ich powtarzania, zabezpieczania normatywno-organizacyjnego i kontrolowania,

2. jej powstanie zależy od występowania stosunkowo wysokiego stopnia zgodności interesów państw, które mają stać się członkami, a warunkiem jej powodzenia jest względnie stały charakter takiej zgodności,

3. Bierzanek - organizacja to zrzeszenie państw lub innych osób prawnych/fizycznych powołana w celu realizowania określonych w statucie zadań, muszą podlegać prawu międzynarodowemu,

4. podział na:

1. organizacje

1. rządowe czyli takie w skład których wchodzą państwa (wyspecjalizowane - FAO, WHO, UNESCO i wszechstronne - ONZ, OPA)

2. pozarządowe - w skład których wchodzą osoby prawne i fizyczne

2. organizacje uniwersalne (LN, ONZ), regionalne (Liga Państw Arabskich, OJA); mieszane (NATO, OPEC),

3. organizacje polityczno-wojskowe (UZE), gospodarcze (WE), kulturalne i oświatowe (UNESCO),

5. działalność organizacji dzieli się na zewnętrzną i wewnętrzną,

6. funkcje organizacji:

1. stabilizacja zmierzająca do utrzymywania i utrwalenia status quo politycznego, terytorialnego, ekonomicznego, kulturalnego,

2. legitymizacja,

3. integracja zbliżająca uczestników wokół realizacji wspólnych celów oraz zaspokajania własnych potrzeb i interesów,

Organizacje o charakterze ogólnym to wyspecjalizowane organizacje mające szeroki zakres działania. Związki administracyjne powstały przed utworzeniem ONZ np.: Międzynarodowe Biuro Miar i Wag. Taką organizacją jest także ANZUS - Pakt Obronny Pacyfiku (Australia, Nowa Zelandia, Stany Zjednoczone)

Organizacje pozarządowe nie podlegają normom prawa międzynarodowego.

Podział organizacji pozarządowych wg kryterium specjalistycznego:

1. religijne - 1864 r. I Międzynarodówka Robotnicza. Istnieją organizacje komunistyczne i takie, które mają na celu hasła pacyfistyczne1946 r. Światowa Rada Syjonistyczna, Światowa Rada Kościołów -> organizacja łącząca cele religijne i polityczne

2. naukowe - Międzynarodowe Stowarzyszenie Ekonomiczne

3. zawodowe - Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej (FIFA) - organizacja sportowa

4. Organizacja transnarodowe:

1. pięć procesów rozwojowych, które przyczyniły się do wzrostu znaczenia aktorów niepaństwowych:

1. przejście do epoki postindustrialnej - zwiększyła współzależność narodów i społeczeństw,

2. powstanie nowych globalnych zagrożeń,

3. ograniczona zdolność państw do stawiania czoła wewnętrznym i międzynarodowym problemom i kryzysom,

4. rozluźnienie struktury światowej - przyśpiesza proces decentralizacji sceny światowej,

5. wzrost świadomości, czyli samodzielnego myślenie i działania jednostek, grup społecznych i grup interesu,

2. stosunki transnarodowe - transgraniczne interakcje o charakterze mieszanym, państwa, systemy niesuwerenne i nieterytorialne,

3. spada znaczenie państw jako uczestników stosunków międzynarodowych,

4. rozszerzają się więzi wewnętrzne grup i interesów w ramach szerszych transnarodowych struktur,

5. stosunki transnarodowe wiążą się z procesem modyfikacji polityki od poziomu lokalnego do globalnego,

6. transnarodowość sprzyja rozwojowi supranarodowości,,

7. podmioty niepaństwowe to: organizacje międzynarodowe i ponadpaństwowe, korporacje międzynarodowe, ruchy międzynarodowe, kościoły i grupy religijne, partie polityczne, międzynarodowe centrale związków zawodowych,

5. Wspólnoty i ruchy międzynarodowe:

1. członkami organizacji pozarządowych nie są państwa, a osoby prawne i fizyczne pochodzące z różnych państw, nie działające z upoważnienia rządów ; nie funkcjonują one na bazie umów międzynarodowych, ale prawa wewnętrznego państwa, na którego terytorium powstają ;

Interesy i oddziaływanie uczestników stosunków międzynarodowych:

• interes międzynarodowy relacja między potrzebami uczestnika stosunków międzynarodowych a zaspokajającymi je dobrami lub wartościami, stosunkami i stanami rzeczywistości,

• wyróżniamy interesy:

• światowe - np. światowy pokój, bezpieczeństwo,

• ponadregionalne - np. w okresie KBWE,

• regionalne - UE,

• poszczególnych państw,

• uczestników stosunków międzynarodowych działających wewnątrz państwa,

• podział interesów:

• egoistyczne - dążenie do przetrwania,

• egoistyczne i altruistyczne - własny interes oraz rozwój systemów międzynarodowych,

• egoistyczne, altruistyczne i samozachowawcze - ekspansja, samowyrzeczenie, samoobrona,

• egzystencjalne - integralność terytorialna i bezpieczeństwo,

• koegzystencjonalne - współpraca i uczestnictwo,

• funkcjonalne - skuteczność, sprawność, innowacyjność.

DYPLOMACJA INSTRUMENTEM POLITYKI ZAGRANICZNEJ PAŃSTWA

Polityka zagraniczna a dyplomacja:

• polityka zagraniczna to zbiór wszelkich celów, metod i środków realizacji zewnętrznej funkcji państwa; jej realizacja odbywa się w płaszczyźnie dyplomatycznej, militarnej, gospodarczej i ideologicznej,

• dyplomacja - to podstawowa forma zagranicznego działania państwa, taktyka polegająca na wyszukiwaniu problemów, metod i środków najpełniejszej realizacji kierunków polityki zagranicznej państwa; jest narzędziem polityki zagranicznej,

• dyplomacja wywodzi się od greckiego `diploma' - podwójne tabliczki wręczane posłańcom jako dowód ich pełnomocnictw,

• DEFINICJA: dyplomacja specyficzna treść i forma działania państwa, oraz zespół osób oficjalnie reprezentujących państwo w jego stosunkach z innymi podmiotami prawa międzynarodowego, składa się z 3 elementów:

• oficjalna, urzędowa działalność państwa skierowana na zewnątrz, mająca na celu realizację bieżących zadań polityki zagranicznej państwa, oraz zapewnienie ochrony praw i interesów, a także jego obywateli - 4 elementy:

• podmiotowy - państwo,

• organiczny - upoważnione osoby fizyczne,

• teleologiczny - określa cel działania dyplomatycznego,

• metodyczny - określa specyficzne metody działania dyplomatycznego,

• metody wymagające taktu, zręczności, ostrożności, umiejętności zawierania kompromisów,

• aparat organizacyjny oraz ludzie prowadzący dyplomatyczną działalność,

• cele składające się na merytoryczne cele dyplomacji:

• cel narodowy - ochrona interesów i bezpieczeństwa państwa i obywateli,

• cel uniwersalistyczny - rozwój pokojowych stosunków.

Rozwój form dyplomacji:

• misje specjalne doraźne i krótkotrwałe, reprezentujące państwa wysyłające, starożytność, wieki średnie,

• stałe misje dyplomatyczne nowożytna dyplomacja zawodowa, wiek XV w miastach-republikach (Wenecja, Mediolan, Florencja), stałe poselstwa, powstają placówki dyplomatyczne, ambasady; rozwój prawa dyplomatycznego - procedury, ceremoniały rozpoczęcia i zakończenia misji, przywileje i immunitety, zasady kurtuazji i precedencji, rozwój wewnętrznych organów koordynujących pracę stałych misji zagranicznych; rozwój nowoczesnych form dyplomatycznych zapoczątkował kongres wiedeński,

• konferencje międzynarodowe wiek XIX, wysyłane są specjalne delegacje złożone z dyplomatów i ekspertów, zaopatrzone w pełnomocnictwa i instrukcje; przebiega na sesjach plenarnych i w komitetach merytorycznych; zasada consensusu; uchwały wiążące (umowy międzynarodowe, deklaracje) i niewiążące (zalecenia, akty końcowe jako sprawozdania); dzielimy je na doraźne i periodyczne;

• spotkania na szczycie - spotkania, konferencje i narady głów państw i szefów rządów,

• formy dyplomacji:

• tradycyjna - stałe misje akredytowane w innych państwach,

• dyplomacja ad hoc - przez osoby wysyłane za granicę w celu realizacji określonego zadania,

• dyplomacja konferencyjna lub parlamentarna,

• 2 tendencje ewolucji form dyplomatycznych:

• przechodzenie od dyplomacji dwustronnej do wielostronnej,

• przekształcanie dyplomacji doraźnej w dyplomację stałą.

Organy państwa w stosunkach międzynarodowych:

• dzielimy te organy na:

• wewnętrzne (centralne) - głowa państwa, parlament, rząd, szef rządu, msz, minister handlu zagranicznego, inny ministrowie,

• zewnętrzne (służba zagraniczna) - przedstawicielstwa dyplomatyczna, handlowe, misje przy organizacjach, misje wojskowe, urzędy kulturalne, itp.,

• Głowa państwa - zakres kompetencji w zakresie spraw wew. i zew. określa Konstytucja ; tytuł jaki przysługuje głowie państwa nie świadczy o zakresie kompetencji i znaczeniu politycznym osoby ; ma jednak znaczenie dla ustalenia ceremoniału w czasie pobytu za granicą; prawa głowy państwa w świetle prawa międzynarodowego:

- bez względu na kompetencje konstytucyjne posiada prawo wszechstronnego reprezentowania państwa, wysyła przedstawicieli dyplomatycznych, przyjmuje dyplomatów innych państw, zawiera umowy międzynarodowe, ratyfikuje umowy, wypowiada wojny

- za granicą korzysta z immunitetu i przywilejów związanych ze stosowaniem ceremoniału i etykiety oraz wzajemności w stosunkach między państwami, przysługuje jej nietykalność osobista, immunitety w zakresie jurysdykcji cywilnej i karnej

- stanowisko głowy państwa nie zwalnia od odpowiedzialności z tytułu przestępstw wojennych

W Polsce głową państwa jest prezydent, który na mocy konstytucji jest najwyższym przedstawicielem Rzeczpospolitej Polskiej w stosunkach międzynarodowych. W sferze stosunków zagranicznych ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe. Wyjątkiem są umowy dot. granic państwa, sojuszów obronnych oraz umowy, które wiążą się z obciążeniem finansowym państwa lub koniecznością zmian w ustawodawstwie. Wówczas wymagana jest uprzednia zgoda Sejmu w formie ustawy.

• Parlament - ratyfikuje umowy międzynarodowe, wybiera lub zatwierdza skład osobowy rządu, odwołuje członków rządu, uchwala budżet, powołuje się komisje spraw zagran., które wywierają wpływ na kierunki zewnętrznego działania państwa.

• Rząd - szefem jest prezes rady ministrów; kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami oraz koordynowanie działalności msz i innych ministrów,

• Minister spraw zagranicznych - udział w konferencjach międzynarodowych, reprezentowanie państwa w organizacjach, prowadzenie rokowań z innymi państwami, utrzymuje kontakt z przedstawicielstwami dyplomatycznymi akredytowanymi w jego kraju, przyjmuje delegacje innych państw, towarzyszy głowie państwa i premierowi w oficjalnych wizytach zagranicznych; składane przez niego oświadczenia są wiążące; za kierunek polityki zagranicznej odpowiada przed parlamentem lub przed głową państwa; korzysta z przywilejów i immunitetów,

organy zewnętrzne

• misje dyplomatyczne:

• to zewnętrzny organ państwa do spraw stosunków międzynarodowych, jego siedziba znajduje się na terytorium państwa obcego;

• ich funkcjonowanie wiąże się z prawem legacji czynnej (zdolność państwa do wysyłania własnych misji dyplomatycznych do innych krajów) i legacji biernej (zdolność przyjmowania obcych misji dyplomatycznych na własnym terytorium), realizacja prawa legacji przebiega na 4 poziomach:

• wzajemne uznanie się państw i ich rządów,

• nawiązanie stosunków dyplomatycznych,

• akredytowanie stałej misji dyplomatycznej,

• misje czasowe,

• prawo dyplomatyczne opiera się na 3 umowach:

• konwencja wiedeńska z 1961 o stosunkach dyplomatycznych,

• konwencja nowojorska z 1969 o misjach specjalnych,

• konwencja wiedeńska z 1975 o reprezentacji państw,

• procedura wysłania stałej misji:

• mianowanie szefa misji,

• uzyskanie agrement - zgody państwa przyjmującego,

• złożenie przez szefa listów uwierzytelniających, podpisanych przez szefa państwa wysyłającego na ręce szefa państwa przyjmującego,

• podział szefów misji dyplomatycznych (1961):

• ambasadorowie lub nuncjusze,

• posłowie nadzwyczajni, ministrowie pełnomocni i internuncjusze,

• charge d'affaires - akredytowani na podstawie listów wprowadzających wystawionych przez ministra spraw zagranicznych państwa przyjmującego

• ranga: ambasador nadzwyczajny i pełnomocny, minister pełnomocny, charge d'affairs, radca-minister pełnomocny, radca, I sekretarz, II sekretarz, III sekretarz, attache, sekretarz archiwista,

• zakończenie misji w przypadku:

• utraty podmiotowości międzynarodowej przez państwo wysyłające lub przyjmujące,

• wybuchu wojny między tymi państwami,

• zerwania stosunków dyplomatycznych w czasie pokoju,

• zawieszenia stosunków dyplomatycznych,

• zamknięcia placówki dyplomatycznej,

• w przypadku zmiany ustroju w państwie,

• szefowie misji oraz personel dyplomatyczny tworzą korpus dyplomatyczny,

• przywileje i immunitety - obejmują 4 zakresy:

• podmiotowy - obejmuje szefa misji, członków personelu dyplomatycznego, administracyjnego i technicznego oraz ich rodziny,

• przedmiotowy - obejmuje nietykalność, immunitety, przywileje podatkowe i celne; odnosi się do całej misji dyplomatycznej oraz do osób chronionych i obejmuje nietykalność pomieszczeń misji, mieszkań osób chronionych, archiwów, środków komunikacji i łączności; nietykalność osobista personelu dyplomatycznego; immunitety jurysdykcyjne w zakresie prawa karnego są pełne; immunitety cywilne są pełne,

• terytorialny - obejmuje terytorium państwa przyjmującego, po którym osoby chronione mogą poruszać się bez ograniczeń, korzystanie w państwach trzecich (tranzyt),

• czasowy - przybycie do państwa przyjmującego oraz opuszczenie jego terytorium,

• przedstawicielstwa handlowe - podlegają ministrom handlu zagranicznego; reprezentacja interesów państwa w dziedzinie handlu zagranicznego, udzielanie pomocy polskim przedsiębiorstwom handlu zagranicznego w ich działalności na terenie danego państwa; wchodzą w skład misji dyplomatycznych,

• ośrodki informacyjno-kulturalne - powoływane na mocy dwustronnych umów,

• misje wojskowe - nadzór nad wykonywaniem, przestrzeganiem i obserwacją implementacji określonych umów międzynarodowych; zaliczamy do nich:

• delegacje wojskowe,

• misje wojskowe akredytowane przy najwyższej władzy terytorium okupowanego,

• misje nadzorcze wysyłane przez państwa do komisji nadzorczych tworzonych w umowach rozejmowych,

• misje doradcze lub instruktażowe w celu realizacji umów sojuszniczych,

• okręty wojenne i ich dowódcy wyłączone są spod jurysdykcji państwa przyjmującego,

• oddziały wojskowe przybywające w innym państwie w czasie pokou korzystają z immunitetów,

• kontyngenty doraźnych sił zbrojnych też korzystają z immunitetów i przywilejów,

• służba konsularna - urząd konsularny to zewnętrzny organ państwa do spraw stosunków międzynarodowych; reprezentuje państwo w zakresie bardziej ograniczonym niż stała misja dyplomatyczna; geneza sięga średniowiecza; konsulowie są urzędnikami wysyłanymi na stały pobyt za granicę dla ochrony interesów swego państwa i jego obywateli; konsulowi zawodowi (generalni, konsulowi, wicekonsulowie) i honorowi; nie przysługują im immunitety i przywileje

Cele i metody dyplomacji:

• cel pierwotny - nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów międzynarodowych,

• odpowiednie reprezentowanie kraju i interesów własnego państwa oraz społeczeństwa,

• prawidłowe obserwowanie polityki zagranicznej innych państw oraz całej rzeczywistości międzynarodowej,

• negocjowanie uzgodnień i porozumień zarówno dwu- jak i wielostronnych,

• metody przyjacielskie (utrzymywanie przyjaznych stosunków, prowadzenie bezpośrednich rozmów i negocjacji, dobre usługi, mediacje, arbitraż), nieprzyjacielskie (stosowanie retorsji, represaliów, presji psychologicznej, nacisków politycznych, bluffu, gróźb) i neutralne (rutynowe działania dyplomatyczne).

Funkcje dyplomacji:

3 rodzaje :

• symboliczna reprezentacja - ważny ceremoniał dyplomatyczny i zwyczajowe organizowanie przyjęć,

• polityczna reprezentacja - działalność polityczno-informacyjna

• prawna reprezentacja - dyplomata w imieniu rządu zaciąga zobowiązania polityczne oraz zawiera umowy, chroni obywateli swego państwa i ich mienia za granicą

4 funkcje:

• funkcja określająca - określanie zadań polityki zagranicznej własnego państwa, funkcja ciągła,

• funkcja oceniająca - działalność innych państw i rządów, ocenia cele i zadania ich polityki zagranicznej, funkcja bardzo ważna,

• funkcja selekcjonująca - eliminowanie zagadnień, które tworzą strefę niezgodności między własną a obcymi politykami zagranicznymi i wybraniu tych, które tworzą strefę zgodności celów i zagadnień,

• funkcja proskrypcyjna - wskazuje najbardziej odpowiednie metody osiągania przez politykę zagraniczną jej celów i zadań oraz doboru środków do celów w każdym etapie fazy realizacyjnej tej polityki.

Dyplomacja prewencyjna - 3 cechy:

• cele - zapobieganie wszystkim działaniom i tendencjom zagrażającym stabilności, bezpieczeństwu i pokojowi międzynarodowemu; zapobieganie powstawaniu sporów,

• przedmiot prewencji - aktualne i potencjalne problemy, spory i konflikty mogące zagrażać międzynarodowej stabilności, bezpieczeństwu i pokojowi,

• formy realizacji celów - kooperacja międzynarodowa, zwykle wielostronna, w ramach organizacji międzynarodowych lub innych związków państw

5 środków dyplomacji prewencyjnej:

• środki budowy zaufania,

• gromadzenie informacji i wyjaśnianie stanów rzeczywistych,

• wczesne ostrzeganie,

• wyprzedzające rozmieszczenie sił pokojowych w strefach potencjalnego konfliktu,

• tworzenie stref zdemilitaryzowanych.

CZYM JEST POLITYKA ZAGRANICZNA:

Pojęcie polityki zagranicznej:

• wszelkie działania służące zapobieżeniu jakiejkolwiek szkodliwej aktywności obcych podmiotów polityki,

• powiązana jest z bezpieczeństwem i ochroną wartości narodowościowych, strzeżeniem tajemnic, rozpowszechnianiem i kreowaniem wizerunku danego państwa na forum międzynarodowym.

Czynniki polityki zagranicznej:

• czynnik gospodarczy - np. awans eksportujący ropę naftową w 1973 roku,

• środowisko geograficzne - wielkość, czyli powierzchnia terytoriów państwowych, rzeźba, ukształtowanie terenu, przestrzeń - rozległość terytorialna, zasoby naturalne,

• położenie geopolityczne,

• integralność terytorialna państw - terytorialność oznacza, że określony obszar powierzchni może znajdować się pod władzą wyłącznie jednego państwa, to atrybut suwerenności państwowej,

• czynnik ludnościowy - kiedyś ludność była wskaźnikiem kondycji gospodarczej państwa, wpływała na określenie potęgi państwa i jego potędze militarnej,

• problem narodowościowy - zatarcia powstają tam, gdzie jest dyskryminacja określonych grup narodowościowych, etnicznych, religijnych,

• siła militarna państwa - dziś jest to element pośredni: jakość wojskowa - stopień potęgi państwa oraz miejsce zajmowane przez państwo w strukturze stosunków międzynarodowych; siłą militarna ma priorytetowe znaczenie dla państw walczących o prawa do samostanowienia,

• czynnik ekonomiczny - nowoczesność struktury gospodarki narodowej; wymiana towarowa i usług,

• tożsamość kulturowa - im większe podobieństwa w tradycji krajów, tym łatwiejsze jest komunikowanie pomiędzy państwami,

• ustrój - obejmuje wszystkie sfery życia narodowego.

Cele polityki zagranicznej:

• najczęściej zorientowane są na osiąganie własnych korzyści:

• ochrona i bezpieczeństwo obywateli,

• zapewnienie ekonomicznego rozwoju kraju,

• wykreowanie sprzyjającego dla kraju i w kraju tzw. środowiska politycznego -,

• zapewnienie spójności narodowej,

• realizacja interesów grup najbardziej wpływowych w państwie oraz całego społeczeństwa.

Środki i metody polityki zagranicznej:

• środki militarne - zagrożenie użycia siły lub rzeczywiste jej użycie,

• penetracja i interwencja - próby manipulowania, wpływ na wewnętrzną sytuację polityczną w innym państwie; propaganda, sabotaż, terroryzm,

• droga dyplomatyczna - nawiązywanie i utrzymywanie stosunków dyplomatycznych z innymi państwami; rozmowy i negocjacje, prezentowanie stanowisk na forach międzynarodowych,

• środek ekonomiczny - element metody kija i marchewki.

Racja stanu:

• definicja:

• to bezwzględna wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami,

• to względna wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami,

• autonomia interesu państwa nad innymi normami i interesami,

• aspekty racji stanu:

• wzgląd na dobro państwa,

• reguły postępowania politycznego,

• priorytet dla interesu państwa,

• prymat interesu zbiorowego,

• priorytet nad normami moralnymi i prawnymi,

• racja stanu to kierowanie się wyłącznie względami na realny interes państwa,

• funkcje racji stanu:

• rozszerzanie lub zwężanie katalogu wartości politycznych,

• hierarchizacja wartości,

• interpretacja poszczególnych wartości,

• integracja wartości,

• relatywizacja poszczególnych wartości w odniesieniu do sytuacji historycznej.

AMERYKAŃSCY UCZENI O WSPÓŁCZESNYCH PROBLEMACH ŚWIATA

Zainteresowanie rozwojem społeczeństwa u myślicieli amerykańskich:

• Francis Fukuyama „Koniec historii”: jako koniec historii uznał upadek ZSRR i systemu socjalistycznego; wg niego śmierć systemów totalitarnych otworzyła nowe perspektywy i daje możliwość zapytania o postęp gatunku; zwycięstwo świata zachodniego zapewni okres pokojowego rozwoju ludności.

• Paul Kennedy „Mocarstwa świata. Narodziny - rozkwit - upadek ”.

Teoria „zderzenia cywilizacji” Samuela P. Huntingtona:

• wymienia siedem kręgów cywilizacyjnych, które decydują o przebiegu wydarzeń wczoraj, dziś i jutro, a stosunki między nimi określają linie konfliktów globalnych,

• cywilizacja - wielka jednostka kulturowa, z którą ludzie się identyfikują; obejmuje wspólny język, historię, obyczaje, religię,

• kręgi kulturowe: zachodni, islamski, chiński, japoński, hinduistyczny, słowiańsko-prawosławny, latynoski i ewentualnie afrykański,

• charakterystyka kręgów cywilizacyjnych:

• zachodni - Ameryka północna oraz Europa zachodnio-środkowa; chrześcijaństwo, katolicyzm, protestantyzm; wysoki poziom rozwoju gospodarczego, duży potencjał militarny, słabnący przyrost naturalny,

• chiński - Chiny, Azja południowo-wschodnia; duża dynamika rozwoju gospodarczego, olbrzymi potencjał ludzki, pomagają w uzbrajaniu Pakistanu i Iranu,

• japoński - ograniczony do wysp japońskich, wysoki poziom gospodarczy i cywilizacyjny,

• muzułmański - duży zasięg: kraje arabskie, Pakistan, Turcja; fundamentalizm islamski; własny system, kodeks wartości,

• hinduistyczny - ogranicza się do Indii, 1 mld ludzi,

• słowiańsko-prawosławny - Rosja, część Białorusi i Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Grecji, Serii; linia konfliktowa ze światem muzułmańskim na południu i na Syberii z kręgiem konfucjańskim,

• latynoski - Ameryka południowa, środkowa i południowe stany USA; duży przyrost naturalny, umiarkowane tempo wzrostu gospodarczego,

• Afryka - nasilenie konfliktów etnicznych, wysokie tempo przyrostu ludności i bardzo niski poziom wzrostu gospodarczego,

• cechy kultury zachodniej: mnogość języków, dominacja indywidualizmu, równych praw i swobód.

• Europa panowała nad światem w XIX w, w XX wieku USA, a europejski globalizm przeszedł do historii; Cywilizacja zachodnia nie zmierza do dominacji, lecz chce zachować ze zdobyczy techniki, ale nie chcą ulec wpływom Zachodu.

Budowa nowej cywilizacji według A.H. Tofflerów:

• `Szok przyszłości” o ogólnym kryzysie społeczeństwa industrialnego,

• `Trzecia fala' - analizowała przyszłość społeczeństwa postindustrialnego,

• `Budowa nowej cywilizacji'

Teorie pesymistyczne:

• Thoms Nixon - katastrofista - będą klęski ekologiczne,

• Robert Kaplan - zmierzch wysoko rozwiniętych państw narodowych, co doprowadzi do anarchizacji świata; zapanuje nędza, epidemie, wojny lokalne, migracje ludzi,

• Kasper Weinberger - `Następna wojna', przewiduje agresję Korei północnej na Południową oraz Chin na Tajwan; amerykanie poniosą straty; Iran zastosuje terroryzm w skali globalnej; Rosja ponowi próbę podboju Europy; książka ma pokazać słabość polityki obronnej USA, krytyka polityki Clintona.

AZJA - PROBLEMY POKOJU I BEZPIECZEŃSTWA (VIII)

KOREA

Kwestia zjednoczenia Korei:

1. Korea była politycznie zdominowana przez Chiny i Japonię, jednak zachowała swoją odrębność i tożsamość,

2. nazwa Korea wywodzi się od dynastii Koryo sprawującej tam rządy od 913-1392 roku,

3. po raz pierwszy zjednoczenie w VII wieku,

4. w 1905 roku kraj był okupowany przez Japonię i zaanektowany w 1910 roku,

5. pod koniec II wojny światowej Korea została podzielona na dwie strefy wpływów wzdłuż 38 równoleżnika: oddziały rosyjskie rozpoczęły okupację terenów na północ od tej linii, natomiast siły amerykańskie na południe od niej,

6. w 1948 w południowej części miały miejsce wybory, co zakończyło militarną obecność amerykanów i proklamowane Republikę Korei,

7. rząd w Północnej części proklamował niepodległość Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej pod przywództwem Kim Ir Sena.

Wojna koreańska:

• lata 1950-53 - USA wspierała Koreę Południową, ZSRR i Chiny wspierały Koreę Północną,

• wojna utknęła w martwym punkcie, czego rezultatem był powrót do politycznego status quo; atmosfera zimnej wojny doprowadziła do militarnej konfrontacji USA ze światem komunistycznym w Korei,

• w 1950 roku oddziały amerykańskie wycofały się z Korei, po czym Korea Północna dokonała ataku na część południową 25.06.1950 roku,

• Korea Północna została wezwana do zawieszenia broni i zaprzestania działań militarnych, jednak zignorowała ów apel,

• Rada Bezpieczeństwa NZ zadecydowała o pomocy dla zaatakowanej Korei Południowej,

• wysłane zostały wojska amerykańskie pod dowództwem MacArthura, wsparcia udzieliły także: Australia, Kanada, wielka Brytania, Turcja,

• do października 1950 siły Korei Północnej zostały wypchnięte z terenów południowych,

• 7 października Sekretarz generalny ONZ ogłosił rezolucję w sprawie unifikacji półwyspu i upoważnił MacArthura do wysłania swoich sił do Korei Północnej i 19 października poddała się stolica Phenian,

• przekroczenie równoleżnika było punktem zwrotnym,

• 22 kwietnia 1951 żołnierze chińscy rozpoczęli natarcie, które zmusiły aliantów do wycofania się za równoleżnik i zatrzymania 8 km na północ od Seulu; 10 maja miał miejsce drugi atak,

• pod koniec czerwca wojna utknęła w martwym punkcie, ZSRR zaproponował zwołanie konferencji między walczącymi stronami,

• 27 lipca 1953 w Penmundżonie podpisano układ rozejmowy bez przedstawicieli Korei Południowej, 4 postanowienia:

• ustanowienie linii demarkacyjnej i strefy zdemilitaryzowanej,

• ustanowienie nadzoru nad przebiegiem wykonywanie postanowień rozejmu,

• postanowienia regulujące status jeńców wojennych,

• gwarancje dla rządów uwikłanych w konflikt,

• wojna doprowadziła do napięć na linii Waszyngton-Pekin.

Korea na progu XXI wieku:

• rozwój obu państw przebiegał odmiennymi drogami,

• Korea Południowa miała poparcie Zachodu (USA), a Korea Północna miała poparcie Bloku Wschodniego - ZSRR i CHRL,

• decyzja ONZ z 1954 roku usankcjonowała obecność wojsk amerykańskich w Korei Południowej,

• działania Korei Południowej w latach 80 były nastawione na normalizację stosunków między obiema Koreami; a propozycje Korei Północnej opierały się na postulacie wycofania obcych wojsk i samodzielnego zjednoczenia,

• lata 90 to okres pokojowej rywalizacji o normalizację stosunków obu państw koreańskich na arenie międzynarodowej regulacja stosunków z Pekinem, Tokio i Moskwą i przyjęcie obu Korei do ONZ w 1991 roku,

• 1991 - spotkanie premierów Korei Południowej i Północnej, podpisano dwa dokumenty:

• porozumienie o pojednaniu, nieagresji i współpracy,

• porozumienie denuklearyzacyjne,

• w 1992 roku podpisano porozumienie w sprawie powołania dwustronnej komisji ds. politycznych, wojskowych i gospodarczych oraz utworzenia biura łącznikowego,

• obecnie 38 równoleżnik dzieli i skupia duże siły militarne koreańskie i amerykańskie,

• w 1999 Korea Południowa i Japonia podpisały porozumienie w sprawie ściślejszej współpracy militarnej i wymiany informacji.

KONFLIKTY INDOCHIŃSKIE

Indochiny - historia do 1945 roku:

• obejmuje obszary Kambodży, Laosu, Wietnamu,

• w 1887 Francja ustanowiła Związek Indochin,

• wpływy kolonialne doprowadziły do zmian kulturowych i instytucjonalnych; zachodnia technologia wkroczyła w sferach gospodarczych; ekonomia została zorientowana na eksport surowców naturalnych oraz drobną wytwórczość; klasy średnie przejmowały język francuski i wyznanie rzymsko - katolickie; administracja gospodarcza i polityczna była zdominowana przez Francuzów lub rodzimych frankofobów; zjawiska te wywoływały protesty rodzimych kręgów patriotycznych,

• rządy Francji zostały przerwane po inwazji japońskiej na obszarze Indochin w latach 1940-41,

• wiosną 1945 armia wyzwoleńcza Viet Minhu opanowała obszary na północy Wietnamu, proklamowano w Hanoi utworzenie Demokratycznej Republiki Wietnamu,

• na mocy porozumień dotyczących kapitulacji Japonii, Indochiny dostały się pod okupację wojsk chińskich na północy, na linii 16 równoleżnika i przez oddziały brytyjskie na południu;
  

Pierwsza wojna indochińska:

• przyczyna: próba odbudowania przez Francję swojego imperium (kolonie);

• francuski korpus wylądował w Wietnamie już we wrześniu 1945 roku,

• w 1946 w styczniu podpisano porozumienie Kambodżą, a w marcu porozumienie francusko-wietnamskie w sprawie uznania DRW (Demokratyczna Republika Wietnamu) za wolne państwo wchodzące w skład Federacji Indochińskiej i Unii Francuskiej,

• Francuzi zerwali układ z Wietnamem i w Sajgonie utworzyli autonomiczny rząd Kochinchiny,

• otwarta wojna rozpoczęła się 19 grudnia 1946 roku,

• w marcu 1949 Francja podpisała porozumienie z państwem Bao Daia które miało mieć własną armię, finanse; Francja uznała suwerenność państwową Wietnamu, Kambodży, Laosu w 1950 roku,

• w 1949 wojska Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej zajęły graniczące z Wietnamem i Laosem obszary,

• ZSRR i ChRL uznały rząd DRW, a USA i Wielka Brytania rząd w Sajgonie konflikt francusko-wietnamski stawał się wojną domową i częścią zimnej wojny,

• klęska Francji i państwa Bao Daia została poniesiona w bitwie o twierdzę Dien Bien Phu w 1954 roku,

• konferencja genewska 26.04-21.07.1954 - zawieszenie broni na terenie Indochin i podpisanie układów rozejmowych;

Wojna wietnamska: II wojna indochińska 1957-75

• realizują politykę `powstrzymywania komunizmu' USA dążyły do umocnienia na południu republiki Wietnamskiej rządu Diema i do budowy systemu zbiorowego bezpieczeństwa w Azji,

• Diem dążył do zniszczenia komunistycznej infrastruktury na południu Wietnamu, przeciwko Dżemowi walczyły ugrupowania o nazwie Viet Kong,

• w 1960 roku doszło do powstania Narodowego Frontu Wyzwolenia Wietnamu Południowego, działania Viet Kongu wspierane były przez DRW i Chiny, ,

• w 1963 miał miejsce zamach stanu, który obalił dyktatora, USA poparły zamach,

• w 1965 rozpoczęła się interwencja wojsk amerykańskich przeciwko NFW WP oraz DRW,

• w 1968 w styczniu siły wyzwoleńcze zaatakowały jednocześnie ponad sto miast i baz woskowych - tzw. ofensywa Tet,

• w 1969 roku w Paryżu doszło do rozmów pokojowych między przedstawicielami USA, DRW, NFW WP i Republiki Wietnamskiej:

• prezydent Nixon ogłosił plan wietnamizacji w wojnie wietnamskiej, polegający na zmniejszeniu udziału wojsk amerykańskich w wojnie, przejęcie odpowiedzialności za działania wojenne przez Sajgon, zwiększenie pomocy materialnej i szkoleniowej dla wojsk Wietnamu Południowego,

• NFW WP zwołała Kongres Przedstawicieli Ludowych, utworzono Republikę Wietnamu Południowego i powołano Tymczasowy Rząd Rewolucyjny,

• w 1973 w Paryżu został parafowany „Układ o zaprzestaniu działań wojennych i przywróceniu pokoju w Wietnamie”, podpisany przez msz USA, DRW, TRRWP i Republiki wietnamskiej,

• w dniach 26.02-2.03.1973 została zwołana w Paryżu międzynarodowa konferencja w sprawie Wietnamu,

• walki nie ustępowały i w 1975 roku padł Sajgon,

• zjednoczenie Wietnamu dokonało się 2.07.1976 roku, proklamowano Socjalistyczną republikę Wietnamu ze stolicą w Hanoi.

Trudna stabilizacja Indochin:


Zakończenie wojny i unifikacja Wietnamu nie oznaczała całkowitego spokoju i stabilizacji w tym regionie. Do głosu doszła rywalizacja mocarstw i ich globalne interesy. Tym razem dotyczyła ona współzawodnictwa między ZSRR, Chinami o wpływy w tej części. W kwietniu 1975r. oddziały prochińskiego Zjednoczenia Frontu Narodowego Kambodży obaliły reżim Lon Nola. Maoistyczne ugrupowanie „Czerwonych Khmerów” premiera Pol Pota i wicepremiera Ienga Sary doprowadziło do przemianowania państwa na Demokratyczną Kampuczę (5.01.1976r.). Terror i ludobójcze metody stosowane w radykalnej „przebudowie” społeczeństwa spowodowały wymordowanie około 1,5 mln ludzi. Pol Pot zacieśniał stosunki z Chinami zastrzegając kontakty z Wietnamem, kulminacją było zerwanie stosunków dyplomatycznych w grudniu 1977r. Systematycznie dochodziło do potyczek granicznych i szykanowania mniejszości wietnamskiej w Kampuczy. Opozycja kambodżańska zjednoczona wokół Zjednoczonego Frontu Ocalenia Narodowego doprowadziła do militarnej interwencji wietnamskiej w styczniu 1979r. i obalenia rządu Pol Pota. Rada Rewolucyjna Kampuczy pod przewodnictwem Henga Samrina proklamowała Ludową Republikę Kampuczy. Upadek Pol Pota i zaangażowanie SRW w Kampuczy spotkał się z niezadowoleniem Chin. 17 lutego 1979r. 0,5 mln armia chińska kierując się chęcią dania nauczki SRW i pod pretekstem obrony mniejszości chińskiej wkroczyła na terytorium północnego Wietnamu. Trwający do 16 marca 1979r. konflikt zbrojny zakończył się militarną porażką Chin. Nie ustały napięcia na linii Hanoi - Pekin. Chiny nie zrezygnowały z roszczeń terytorialnych wobec Wietnamu. Konflikt doprowadził do wielotysięcznej emigracji ludności chińskiej z terytorium Wietnamu i Kampuczy - problem „boat people”. Niedobitkom „Czerwonych Khmerów” udało się utrzymać swoje bazy militarne na pograniczu z Tajlandią i kontrolować część terytorium Kambodży. Dzięki pomocy USA, Chin, państw ASEAN-U oraz Rady Europy doszło w 1982r. do stworzenia opozycyjnego rządu koalicyjnego z udziałem księcia Sihanuoka, Son Sanna i „Czerwonych Khmerów”. Zachód i Chiny występowały przeciwko rządowi Kapuczańskiej Republiki Ludowej i obecności na jej terytorium wojsk wietnamskich. W wyniku mediacji państw ASEAN-U i rozmów dwustronnych toczonych w 19987 i 1988r., doszło do uzgodnienia, ze Wietnam wycofa swe wojska z Kambodży do końca 1990r. 28 sierpnia 1990r. przy udziale wielkich mocarstw doszło do przyjęcia planu pokojowego w sprawie Kambodży. Plan przewidywał utworzenie Najwyższej Rady Narodowej i Tymczasowej Władzy NZ w Kambodży (UNTAC), przygotowanie wolnych wyborów, rozdzielenie wojsk, przestrzeganie praw człowieka i niezaangażowanie Kambodży. Ostateczna konferencja pokojowa w sprawie Kambodży odbyła się w Paryżu w dniach 21 -23.10.1991r. USA zapowiedziały na niej normalizację stosunków z Wietnamem i Kambodżą. Mimo działań destabilizujących ze strony Czerwonych Khmerów w VI 1993r. doszło w Kambodży utworzenia koalicyjnego rządu pod przewodnictwem Norodoma Sihanuka. Po ruszeniu sprawy „amerykańskich jeńców wojennych” w Wietnamie i intensyfikacji rozmów dwustronnych w latach 90, 3.02.1994r. USA zniosły embargo handlowe wobec Wietnamu. W 1995r. doszło do pełnej normalizacji stosunków dyplomatycznych pomiędzy Wietnamem i USA.

KONFLIKTY NA SUBKONTYNENCIE INDYJSKIM:

Konflikty na subkontynencie indyjskim:

• podział subkontynentu na 3 niezależne organizmy państwowe: Indie, Pakistan, Bangladesz,

• w trakcie tworzenie się niepodległych Indii (wyzwolenie spod panowania brytyjskiego) pojawił się konflikt interesów między ludnością muzułmańską a hinduistyczną,

• w 1947 doszło do proklamowania niepodległości Indii i Pakistanu w formie brytyjskiego dominium, a w 1950 weszła w życie konstytucja republiki Indii,

• po klęsce Francji w Wietnamie, Indie uzyskały enklawy francuskie,

• spornym terenem dla Indii i Pakistanu stał się Kaszmir, który w 1947 został przyłączony do Indii,

• posiadłości kolonii portugalskich w Indiach zostały zbrojnie zaanektowane przez Indie w 1961 roku,

• w roku 1965 doszło do wybuchu wojny miedzy Indiami a Pakistanem i w 1968 Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości dokonał podziału Kaszmiru na część indyjską i pakistańską,

Martwa litera „Pancha Shila”

Pozostałości kolonii portugalskich w Indiach po niepowodzeniach negocjacji zostały zbrojnie zaanektowane przez Indie 17.12.1961r. Spotkało się to z krytyką na forum ONZ. W sierpniu 1959r., po stłumieniu powstania w Tybecie, Chiny zaatakowały Indie, zajmując część terytorium indyjskiego w Himalajach. W październiku 1962r. wojska chińskie zaanektowały część płd. zboczy Himalajów. Problemem pozostawał kaszmir. 5.08.1965r. doszło do wybuchu wojny między Indiami a Pakistanem. W wyniku 9 dniowej ofensywy doszło do zajęcia obszarów indyjskiego Kaszmiru.

W wyniku Konferencji w Taszkiencie 4-9 .01.1966r. doszło do wycofania wojsk poza strefę zdemilitaryzowaną, a 19 lutego 1968r. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości dokonał podziału spornego terytorium pogranicznego Rann of Kutch na część indyjska i pakistańską.


WOJNA BENGALSKA - OSTATECZNY PODZIAŁ SUBKONTYNENTU

• w Pakistanie w wyborach z 1970 roku zwyciężyła Liga Ludowa, w Bangladeszu proklamowaną Republikę Ludową - skutek: w Pakistanie w roku 1971 doszło do wybuchu wojny domowej i rozpadu Pakistanu,

• w październiku 1971 czołgi indyjskie przekroczyły granicę Bangladeszu, doszło do otwartego konfliktu między Pakistanem a Indiami - wojna Bengalska, wojska pakistańskie zostały podbite w Bangladeszu, który został uznany przez Indie:

• w 1972 podpisano porozumienie indyjsko-pakistańskie normalizujące stosunki miedzy państwami, oraz nastąpiła normalizacja między Pakistanem a Bangladeszem, Pakistan uznał Ludową Republikę Bangladeszu,

• początek roku 1998 przyniósł zaostrzenie stosunków między Indiami a Pakistanem - rząd Indii przeprowadził 5 prób jądrowych, co wywołało szok, w odpowiedzi Pakistan też przeprowadził 6 wybuchów jądrowych,

• oba kraje postawiły w stan gotowości bojowej swe armie; w negocjacje zaangażowały się ONZ, Wspólnota Europejska, Japonia oraz inne kraje Azji Płd. - Wsch,

• w 1999 premie Indii i premier Pakistanu podpisały Deklarację z Lahore, w której obie strony oświadczyły, iż nie będą przeprowadzały dalszych prób nuklearnych pod warunkiem, iż druga strona nie naruszy tego porozumienia

• ustanowiono też mechanizmy wzajemnych kontaktów mających zapobiegać wybuchowi konfliktu nuklearnego miedzy Indiami i Pakistanem; nie zapobiegło to niestety incydentom wynikającym m.in. z sytuacji w Kaszmirze - przeprowadzeniu przez Indie prób z rakietą balistyczną Agni II - zasięg 2500 km czy zestrzeleniem 10.08.1999r. przez Indie samolotu Pakistańskiej Marynarki wojennej z 16 osobową załogą; 10.01.2000r. „The Washington Post” opublikował w raporcie poświęconym konfliktowi pomiędzy Indiami i Pakistanem informację, iż konflikt o Kaszmir może doprowadzić do wybuchu wojny nuklearnej, gdyż obie strony są gotowe do użycia broni jądrowej w sytuacji kryzysowej.
  

Zakończenie:


Newralgiczne i zapalne regiony Azji w całej powojennej historii skupiały na sobie uwagę opinii światowej. Emancypacja narodowa tego obszaru nie obeszła się bez zaangażowania ze strony państw trzecich, w tym Wielkich Mocarstw. Polityka tych ostatnich przez dziesięciolecia rozgrywała karty wzajemnej rywalizacji Wschodu i Zachodu, kosztem wplątywania w nią państw trzecich. W tym okresie doszło do wielu zmian. Doszło do wykreowania nowych potęg regionalnych np. Chin, Japonii, Indii, Pakistanu. Potęga ekonomiczna Japonii i jej wpływy w tym regionie rzutują na sytuację w Korei, w Wietnamie. Indie to ogromny potencjał ludzki i militarny, a w przyszłości może i ekonomiczny. Cały czas zagrożeniem są spory terytorialne zw. z kwestią koreańską, spory między Wietnamem i Chinami, Chinami i Indiami, Indiami i Pakistanem. Innym źródłem napięć są problemy mniejszościowe np. w Kambodży, Indiach, Pakistanie. Nie należy też zapominać o kwestiach etnicznych. Zakończenie „zimnej wojny” w Europie nie jest równoznaczne z ustaniem sporów i zagrożeń w innych częściach świata. Zaczątkiem nowego ładu w tym rejonie może być próba eliminacji wpływów USA i Rosji przez Chiny, Japonię, kraje ASEAN-u.

Współpraca regionalna i uczestnictwo państw azjatyckich w porozumieniach globalnych nie jest tak rozwinięta jak w Europie. Jednak w płd.- zach. części Azji funkcjonuje GCC ( Gulf Cooperation Council -Rada Współpracy Państw Zatoki Perskiej ); w płd. Azji istnieje SAARC (South Asian Association for Regional Cooperation - Stowarzyszenie Współpracy Płd. - Azjatyckiej); w płd. - wsch. Azji funkcjonuje ASEAN (Association of South East Asian Nations - Stowarzyszenie Narodów Azji Płd.- Wsch.; jedynym podregionem, gdzie nie ma tego typu porozumień jest płn. - wsch. Azja). Większość państw regionu uczestniczy w pracach ONZ, rośnie liczba państw azjatyckich będących członkami WTO -Światowej Organizacji Handlu. Azja nie musi być postrzegana jako region napięć. Potrzebne jest tylko skierowanie potencjału regionalnego we właściwym kierunku. Pozytywne efekty przynoszą działania Forum Regionalnego Państw ASEAN-u (od 1994r.) będącego płaszczyzną porozumienia ponadregionalnego. W odbywającym się 26.07. 1999r. w Singapurze posiedzeniu Forum uczestniczyli, obok 10 państw ASEAN-u, przedstawiciele państw Pacyfiku i Unii Europejskiej.


Skutki wydarzeń w Azji:

• wykreowanie nowych potęg regionalnych - Chiny, Japonia, Indie, Pakistan,

• spory miedzy Wietnamem a Chinami, Chinami a Indiami, Indiami a Pakistanem,

• problemy z mniejszościami,

• kwestie etniczne, konflikty religijne

PAŃSTWA REGIONU PACYFIKU W POLITYCE I GOSPODARCE ŚWIATOWEJ (IX)

Polityczne, strategiczne i gospodarcze znaczenie regionu Pacyfiku:

• tempo rozwoju Japonii, Chin i azjatyckich tygrysów (Korea Południowa, Tajwan, Tajlandia, Hongkong, Singapur oraz USA prowadzą do podniesienia roli regionu Pacyfiku w polityce i gospodarce światowej,

• źródła rozwoju tego regionu:

• niskie wydatki wojskowe,

• niskie płace dające środki na akumulację,

• dłuższy czas pracy,

• eksport gotowych wyrobów,

• zwiększa się ilość produktów przetworzonych, maszyn, urządzeń, towarów konsumpcyjnych,

• rośnie liczba studiujących - wzrasta jakość siły roboczej,

• import technologii i zagranicznego kapitału,

• USA najpotężniejsze mocarstwo aby przeciw działać rynkom i siłom zakładającym nieustanny rozwój, współdziałają z państwami w ramach G-7 ( grupy najbardziej rozwiniętych - USA, Japonia, Kanada, Niemcy, W. Brytania, Francja, Włochy ) koordynują one swą politykę w sprawach światowych i politykę gospodarczą, dlatego od stosunków miedzy tymi państwami zależy los pokoju i bieg spraw gospodarczych.

Polityka mocarstw światowych w regionie Pacyfiku:

• polityka USA wkroczyła na drogę regionu Pacyfiku, USA prowadzą politykę zawierania porozumień i współpracy z niedawnymi przeciwnikami; głównym sojusznikiem jest Japonia,

• w 1992 układ o wspólnym rynku NAFTA - USA, Kanada, Meksyk,

• ważną rolę odgrywają stosunku amerykańsko-rosyjskie,

• stosunki USA a Chinami są poprawne, ale nie bez problemów: zarzuca się Chinom łamanie praw człowieka, z kolei Chiny zarzucają USA, że te prowadzą wobec Chin politykę powstrzymywania komunizmu zamiast strategii pozytywnego zaangażowania,

• istotną rolę odgrywa Tajwan - który chce dołączyć do ONZ, jednakże Chiny uważają go za swoją prowincję,

• w 1995 USA nawiązały dyplomatyczne stosunki z Wietnamem,

• relacje rosyjsko-chińskie - podpisano szereg porozumień m.in. dotyczących współpracy w dziedzinie wojskowości i stosunków gospodarczych,

• Chiny będą odgrywać jedną z głównych ról, należą do prężnie rozwijających się państw, mają najszybszy wzrost gospodarczy, traktowane są jako wschodząca potęga handlowa, przemysłowa i inwestycyjna,

• wielką rolę odgrywa na Pacyfiku także Japonia - dynamicznie rozwijająca się potęga gospodarcza i technologiczna, ma dobre stosunki z Chinami i Rosją,

• nastąpił dynamiczny rozwój Korei Południowej, która weszła na drogę samodzielności ekonomicznej,

• nad Pacyfikiem leżą państwa zróżnicowane pod względem sytuacji politycznej oraz społeczno-gospodarczej.

Procesy integracyjne w regionie Pacyfiku:

• państwa znad Pacyfiku dążą do liberalizacji handlu światowego, znoszenia barier celnych i ograniczeń; dążą też do zmniejszenia przewagi USA, Japonii i UE; chcą zwiększyć swoje bezpieczeństwo - dlatego łączą się w ugrupowania integracyjne,

• państwa Ameryki Łacińskiej powołały OPA, której członkiem są także USA - organizacja ta dotyczy współpracy politycznej,

• istniejące ugrupowania integracyjne:

• MERCOSUR Wspólny Rynek Południa: Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj, rozpoczęła działalność w roku 1994,

• PAKT ANDYJSKI Wenezuela, Kolumbia, Ekwador, Boliwia, Peru; osiągnął w 1994 12% wzrost gosp.

• WSPÓLNY RYNEK AMERYKI ŚRODKOWEJ ma pomagać w rozwoju handlu, ograniczaniu barier celnych,

• CARICOM strefa wolnego handlu państw anglojęzycznych rejonu Karaibów,

• ważne miejsce posiadają państwa, które utworzyły ASEAN - Stowarzyszenie Państw Południowo-Wschodniej Azji: Brunea, Malezja, Singapur, Indonezja, Filipiny, Tajwan, Wietnam: są przeciwnikami prób nuklearnych na Pacyfiku, dążą do normalizacji stosunków między państwami Półwyspu Koreańskiego,

• powstało też ugrupowanie APEC - Współpraca Gospodarcza państw Regionu Azji i Pacyfiku: USA, Japonia, Chiny, Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Tajwan, Korea południowa, Hongkong, Indonezja, Brunea, Filipiny, Malezja, Singapur, Tajlandia, Meksyk, Chile, Papua-Nowa Gwinea,

• państwa dążą do powstania FTAA - Strefa Wolnego handlu Ameryk, która ma stopniowo likwidować bariery handlowe i przeszkody na drodze do inwestycji.

BLISKI I ŚRODKOWY WSCHÓD W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH (X)

Znaczenie regionu:

• Bliski Wschód obejmuje:

• kraje południowo-zachodniej Azji: Afganistan, Arabia Saudyjska, Bahrajn, Cypr, Irak, Iran, Izrael, Jemen, Jordania, Katar, Kuwejt, Liban, Oman, Syria, Turcja, Zjednoczone Emiraty Arabskie,

• kraje północno-wschodniej Afryki: Egipt, Sudan,

• pozycję międzynarodową BW określają 2 czynniki:

• polityczny - walory strategiczno-militarne regionu,

• gospodarczy - zasoby naturalne, ropa naftowa, gaz, surowce mineralne; rynek zbytu dla produkcji wojskowej, miejsce eksportu kapitałów i rezerwuar taniej siły roboczej,

• dogodne położenie, styk Europy, Azji i Afryki - kontrola szlaków komunikacyjnych, dogodna baza do promieniowanie na sąsiednie obszary,

• najkrótsza droga z Ameryki Północnej i Europy do Azji i Australii - połączenie morza Śródziemnomorskiego, Czarnego, Arabskiego i kanału Sueskiego,

• istnieją 3 religie monoteistyczne: chrześcijaństwo, islam, judaizm oraz ich miejsca święte: Nazaret, Jerozolima, Hebron, Mekka,

• po I wojnie światowej miał miejsce konflikt brytyjsko-francuski o złoża ropy,

• w okresie międzywojennym - obszar objęty systemem mandatowym Ligii Narodów oraz systemem koncesji naftowych,

• po II wojnie światowej - Francja i Anglia utraciły wpływy na rzecz USA - amerykańska polityka oparta została na 2 filarach: brytyjskiej obecności wojsk i dobrych stosunkach ze wszystkimi krajami regionu,

• realizacja polityki amerykańskiej zachwiana została przez:

• powstanie w 1948 roku państwa Izrael,

• wycofanie wojsk brytyjskich po 1968 roku z baz na wschód od Suezu,

• przyznanie niepodległości ostatnim brytyjskim posiadłościom kolonialnym w regionie,

• w czasie zimnej wojny region BŚW był ogniwem antyradzieckiej strategii.

KONFLIKT IZRAELSKO - ARABSKI:

• geneza konfliktu:

• jest to regionalny konflikt między Izraelem a Arabami palestyńskimi i państwami arabskimi,

• w trakcie zimnej wojny interpretowany był jako starcie między imperializmem amerykańskim (Izrael) a arabskim ruchem narodowowyzwoleńczym (ZSRR),

• geneza Izraela sięga wieku XIX i wiąże się z ideologią i ruchem syjonistycznym w znaczeniu:

• religijnym - korzenie ma w średniowieczu, biblijne przepowiednie o `ziemi obiecanej' dla Żydów,

• politycznym - koniec wieku XIX, celem było utworzenie państwa żydowskiego - 2 założenie:

• istnienie odrębnego narodu żydowskiego,

• ciągłość historyczna więzi Żydów z Palestyną i ich prawa do niej. Palestyna została wybrana przez i kongres syjonistyczny obradujący w Bazylei w 1897 roku (święta organizacja syjonistyczna),

• za aspiracjami żydów był brytyjski msz Arthur Belfour - deklaracja o powierzeniu Anglii mandatu nad Palestyną i Irakiem oraz obwarowaniu mandatu specjalną klauzulą - ludność arabska miała dorastać do pełnej samodzielności,

• ten dokument LN był pierwszym aktem międzynarodowym uznającym prawa żydowskie do Palestyny - wraz z rozpoczęciem budowy państwa żydowskiego, narastały konflikty z ludnością arabską,

• lata 1936-39 wojna domowa, arabowie palestyńscy przeciwko polonizmowi brytyjskiemu i osadnikom żydowskim,

• 1939konferencja w sprawie Palestyny - arabowie chcieli niepodległości dla Palestyny, a żydzi własnego państwa na jej terytorium - Brytyjczycy odmówili,

• 1942 program Balfour'a - konieczność utworzenia państwa żydowskiego i w 1947 ONZ uchwaliła rezolucję dzielącą Palestynę na 2 niepodległe państwa: arabskie i żydowskie; Jerozolima miała być pod zarządem międzynarodowym i kontrolą ONZ, państwa połączone unią gospodarczą.

• I wojna izraelsko-arabska: 15.05.1948-24.02.1949

• 15.05.1948 - David Ben Gurion proklamował powstanie państwa Izrael, jest to także data wybuchu I wojny arabsko-izraelskiej, zwana niepodległościową,

• oddziały 6 krajów arabskich wkroczyło do Palestyny - celem była likwidacja Izraela,

• działania wojenne trwały do 24.02.1949, na Rodos podpisano rozejm pomiędzy Izraelem a Egiptem, Libanem, Jordanią i Syrią,

• w rezultacie wojny nie zrealizowano rezolucji ONZ o podziale Palestyny bowiem tereny, na których miało powstać państwo palestyńskie podzieliły miedzy siebie Izrael i kraje arabskie: Izrael zajął Galileę i zachodnią część Jerozolimy, Transjordania zaanektowała wschodnią Jerozolimę i Cisjordanię (zwaną w Izraelu Zachodnim Brzegiem Jordanu), Egipt - Strefę Gazy,

• II wojna izraelsko-arabska: 29.10.1956 - 5.11.1956 kampania sueska

• zwana `sueską' - wiązała się z wewnętrznymi przemianami w Egipcie, które wpłynęły na reorientację polityki zagranicznej - od roku 1954 prowadzi politykę antyzachodnią: prezydent Nasera:

• uchylił traktat przymierza z Anglią z 1936 roku,

• podpisał układ o wycofaniu wojsk brytyjskich,

• podpisał porozumienie z ZSRR, CSRS i Polską o dostawie broni,

• decyzja o nacjonalizacji Towarzystwa Kanału Sueskiego,

• w 1956 roku Anglia, Francja i Izrael podpisały tajne porozumienie o wszczęciu wojny z Egiptem, powodem było zamknięcie cieśniny Tiran dla żeglugi izraelskiej po znacjonalizowaniu kanału,

• 29 października 1956 wojska izraelskie wkroczyły na Synaj, potem wojska brytyjskie i francuskie,

• działania przerwano, gdy ZSRR zagroził przyłączenie się do wojny po stronie Egiptu,

• bilans wojny:

• odblokowanie izraelskiego portu Elat,

• brak nowych nabytków terytorialnych Izraela, który musiał wycofać się z zajętych ziem

• Kanał Sueski pozostał własnością Egiptu,

• ukazała słabość świata arabskiego, który nie udzielił Egiptowi żadnej pomocy

• porażka polityczna WB i Francji,

• wspólne wystąpienie ZSRR i USA przeciwko trójstronnej agresji,

• III wojna izraelsko-arabska: 5.06.1967 - 11.06.1967 wojna sześciodniowa

• powodem były decyzje Nasera o wycofaniu wojsk ONZ z Synaju w 1967 roku oraz zamknięcie cieśniny Tiran i zatoki Al-Akaba dla żeglugi izraelskiej,

• atak wojsk izraelskich 5.06.1967 - zdobyły półwysep Synaj, wzgórze Golan, Strefę Gazy, Cisjordanię i wschodnią część Jerozolimy,

• 22.11.1967 ONZ uchwaliło rezolucję przewidującą sprawiedliwy i trwały pokój oraz bezpieczne i uznane granice Izraela, który miał się wycofać z terytoriów okupowanych po 1967 roku,

• rezolucja zignorowana przez Izrael i odrzucona przez Palestyńczyków,

• IV wojna izraelsko-arabska: 6.10.1973 - 22.10.1973 wojna Jom Kippur (wojna październikowa)

• 6.10.1973 Egipt i Syria - zbrojny atak na Izrael w dniu święta Jom Kippur (święto pojednania) w celu odzyskania ziem zagarniętych przez Izrael w wojnie 6-dniowej,

• konflikt trwał do 22 października,

• kraje arabskie wykorzystały broń naftową przeciwko zachodnim sojusznikom Izraela,

• Syria odzyskała część wzgórz Golan, południowy Liban został zajęty przez chrześcijańską prawice i poddany kontroli Izraela (1978), Egipt obrał prozachodnią orientację w polityce,

• w Camp David podpisano 2 porozumienia: o ogólnych zasadach pokoju na Bliskim Wschodzie egipsko-izraelskiego traktatu pokojowego: kończył wojnę, Egipt miał odzyskać Synaj w ciągu trzech lat

• V wojna izraelsko-arabska: wojna libańska 1982-85

• 06-09 1982 rok, agresja Izraela na Liban była pierwszym przypadkiem wszczęcia przez Izrael działań wojennych ze wzgl politycznych, nie wynikających bezpośrednio z walki o istnienie lecz z dążenia do zmiany układu sił na tym obszarze;

• układ o zakończeniu wojny został unieważniony przez Liban,

• armia izraelska wycofała się z Libanu w czerwcu 1985 roku, pozostawiając pod swoją kontrolą tzw. strefę bezpieczeństwa w południowym Libanie (pas ziemi szerokości 8-10 km przy granicy izraelsko-libańskiej), którą nadzorowały oddziały Armii Południowego Libanu.

Plany uregulowania konfliktu:

• maj 1981 przywódcy Rady Współpracy Zatoki Perskiej podjęli kroki w sprawie rozwiązania konfliktu,

• 7.08.1981 - ośmiopunktowy plan księcia Fahda:

• proponowano w nim powrót do granic sprzed 1967 roku:

• wycofanie Izraela z arabskich terytoriów okupowanych od roku 1967,

• likwidacja osiedli utworzonych przez Izrael na terytorium arabskim po 1967 roku,

• prawo wszystkich religii do wyznawania kultu w miejscach świętych,

• uznanie prawa narodu palestyńskiego do powrotu do domów,

• nadzór ONZ nad obszarem Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy na okres przejściowy,

• utworzenie niepodległego państwa palestyńskiego ze stolicą w Jerozolimie wschodniej,

• uznanie prawa państwa tego regionu do życia w pokoju,

• gwarantem tych zadań ONZ lub inna organizacja,

• plan miał poparcie państw Rady i przedstawiono go na XII konferencji LPA w Fezie w listopadzie, gdzie został odrzucony przez OWP, w planie nie było mowy o roli OWP w procesie tworzenia państwa,

• po zmodyfikowaniu planu przyjęto go 9 września 1982 roku: poprawki dotyczyły punktu 4,7,8 - uznano roszczenia Palestyńczyków i OWP, gwarancje powierzono Radzie Bezpieczeństwa,

• podstawą regulacji pokojowych była rezolucja RB 242 i program z Camp David, najbliższy rezolucji był plan Breżniewa - wycofanie Izraela, samookreślenie Palestyńczyków i postulat utworzenia ich państwa w Cisjordanii i Strefie Gazy,

• popierano utworzenie państwa palestyńskiego pod warunkiem, że jego kształt ustrojowo-polityczny będzie zgodny z interesami krajów arabskich.

PROBLEM PALESTYŃSKI

• rywalizacja społeczności palestyńskiej i żydowskiej o Palestynę,

• I wojna arabska spowodowała, że naród palestyński został pozbawiony możliwości mieszkania na swojej ziemi,

• rozpoczął się problem uchodźców palestyńskich tworzących diaspory na terytoriach arabskich,

• wydano rezolucję o umożliwieniu Palestyńczykom powrotu na swe ziemie, do czego Izrael się nie zastosował,

• Izrael negował prawo Palestyńczyków do samostanowienia i dążył do zlikwidowania ich jako odrębnej jednostki narodowej poprzez zasymilowanie uchodźców w arabskich krajach,

• kraje arabskie posługiwali się Palestyńczykami jako narzędziami polityki antyizraelskiej, trzymano ich w obozach,

• winą za powstanie problemu palestyńskiego obarcza się członków Ligii Arabskiej, którzy niewłaściwie ocenili sytuację powstałą w wyniku proklamowania Izraela,

• zaczęły powstawać grupy bojowników palestyńskich, lecz ich słabością był brak koordynacji działań wynikający z uzależnienia od krajów arabskich,

• w 1964 powstała Organizacja Wyzwolenia Palestyny - front narodowy skupiający różne organizacje o odmiennych programach politycznych, z różnymi ideologiami i hołdujące różnym metodom walki - wspólnym celem było utworzenie własnego państwa; podstawę działania ruchu stanowi Palestyńska Karta Narodowa,

• 13.06.1968 powołano Palestyńską Radę Narodową - przedstawiciele najważniejszych organizacji OWP,

• w 1973 roku przyjęto rezolucję RB ONZ uznającą naród palestyński za główną stronę w ustanowieniu trwałego i sprawiedliwego pokoju na Bliskim Wschodzie i przyznająca mu niezbywalne prawo do niepodległości narodowej i suwerenności,

• szczyt arabski w Rabacie w 1974 uznał OWP za jedyny legalny reprezentant narodu palestyńskiego, OWP uzyskała status obserwatora przy ONZ, w 1976 przyjęta do LPA,

• w listopadzie 1978 za podstawę regulacji konfliktu izraelsko-arabskiego uznano rezolucję 242 i 338; OWP zgodziła się zaakceptować rezolucje ONZ w sprawie palestyńskiej pod warunkiem, że przyjmie je Izrael,

• 1988 król Husajn otworzył drogę do proklamowania Palestyny w Cisjordanii - uznane przez społeczność międzynarodową.

BLISKI I ŚRODKOWY WSCHÓD W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH II (XI)

Wojna w Libanie:

• Liban był mandatem francuskim,

• państwo wielowyznaniowe o 17 wspólnotach religijnych,

• w parlamencie 60% stanowią muzułmanie, 40% chrześcijanie,

• w 1926 roku wprowadzono konfesjonalizm - podział stanowisk według podziałów religijnych: prezydent - maronita, premier - sunnita, przewodniczący parlamentu - szyita,

• podział na partie polityczne zgodnie z podziałem religijnym i rodowym,

• udzielał schronienia uchodźcom palestyńskim, którzy prowadzili akcje wojskowe przeciwko Izraelowi,

• w 1970 inwazja wojsk izraelskich na terytorium Libanu mająca na celu zniszczenie wojskowych ośrodków palestyńskich; utworzona została libańska Armia Obrony Południa Libanu,

• w 1982 wojska izraelskie znów wtargnęły do Libanu, aby rozbroić wojskowe struktury OWP,

• od roku 1974 Syria utrzymuje w Libanie siły wojskowe mające chronić integralność terytorialną kraju; oficjalnie Libańczycy zgadzają się na pobyt armii syryjskiej, ale nie podoba im się że zajmuje ona sporą część terytorium; bez aprobaty Syrii żadna władza w Libanie nie może sprawować rządów; Syria chce aneksji Libanu i utworzenia tzw. WIELKIEJ SYRII.

• między Izraelem a Libanem doszło do podpisania porozumienia o wycofaniu jednostek wojskowych Izraela.

Rewolucja islamska:

• w ostatnich latach uległa nasileniu obawa przed działalnością fundamentalistów islamskich

• pojawiają się próby narzucenia siłą islamu " niewiernym", nie tolerancji wobec wyznawców innych religii, czy panowania szyitów nad sunnitami w ramach islamu;

• fundamentaliści islamscy posługują się terrorem, prowadząc działania także w państwach nieislamskich,

• centra fundamentalistyczne to: Iran, Sudan, Egipt, Pakistan, Afganistan, Algieria,

• bodźcem dla fundamentalistów była rewolucja islamska, która w 1979 obaliła szacha i proklamowała Irańską Republikę Islamską,

• siła fundamentalistów islamskich polega na tym, że jego państwa będące jego ojczyzna stały się niepodległe, uzyskując znaczne dochody z wydobycia ropy naftowej i pragną oddziaływać na świat zewnętrzny, przeciwko "innowiercom"; wewnątrz poszczególnych państw islamskich toczy się często ostra walka o opanowanie centrów władzy, o model państwo budowanego na ideach Koranu w interpretacji fundamentalistycznej; walka ta pociąga za sobą często ofiary w ludziach;
  

• fundamentalizm islamski jest przejawem protestu przeciwko biedzie, korupcji, ignorancji, dyskryminacji; jest czynnikiem destabilizującym życie polityczne i stosunki międzynarodowe.

Wojny w Afganistanie:

• w lipcu 1973 obalono monarchię i proklamowano republikę,

• w 1978 proklamowana została Afgańska Republika Demokratyczna, i podpisano traktat przyjaźni (sąsiedztwa i współpracy) z ZSRR,

• nastąpiły konflikty wewnątrz partyjne i w 1979 roku wojska radzieckie wkroczyły do Afganistanu, aby udzielić poparcia Karmelowi z partii rządzącej, ZSRR wdał się w wieloletnią wojnę zakończoną klęską,

• USA i Pakistan popierały opozycyjne siły Afganistanu - mudżahedinów,

• zakończenie interwencji radzieckiej przyniosła pierestrojka Gorbaczowa w 1989 roku, wycofanie wojsk radzieckich,

• rozpoczęła się wojna domowa między siłami afgańskimi i wojskami rządowymi,

• całe terytorium zostało opanowane przez talibów - skrajnie ekstremistyczne grupy islamskie, wprowadzono reguły rządzenie wg prawa koranicznego interpretowane fundamentalistycznie,

• wojna domowa miała na celu likwidację oddziałów wojskowych rządu w Kabulu,

• talibowie zostali pokonani przez siły NATO.

Proces pokojowy na Bliskim Wschodzie:

Bliski Wschód to region, gdzie po zakończeniu II wojny światowej nie ma stabilnego pokoju. Co jakiś czas wybuchają wojny między Izraelem a jego arabskimi sąsiadami. Obie strony konfliktu doszły już do przekonania , że metody zbrojne nic nie dadzą i trzeba znaleźć jakieś rozwiązanie pokojowe za pomocą ustępstw i porozumienia. Zaczęto od unormowania stosunków Izrael - Egipt (są dziś przykładem dla innych państw). Jordania także znormalizowała swe stosunki z zachodnimi sąsiadami. Izrael-Palestyna - tu obie strony uznały się za partnerów do rokowań. Co jest już dużym sukcesem. Palestyńczycy chcą utworzyć własne niepodległe państwo.


PRZESZKODY, KTÓRE MUSZĄ POKONAĆ ( ROZWIĄZAĆ PROBLEM ):
1.siły ekstremistyczne chcą rozwiązywać problemy za pomocą przemocy i likwidacji drugiej strony, natomiast siły realistyczne poszukują rozwiązań metodą kompromisu.
2.przeprowadzenie wolnych wyborów do Palestyńskiego Zgromadzenia Narodowego.
3.podział wód rzeki Jordan.
4.uwolnienie około 5 tyś .Palestyńczyków z więzień izraelskich itp.


ODNIESIONE SUKCESY :
1.Waszyngton 13.09.1993 -podpisano porozumienie. Izrael zgodził się na utworzenie Autonomii Palestyńskiej, która obejmuje strefę Gazy i Jerycho na Zachodnim Brzegu Jordanu ( architektami tego porozumienia byli Rabin, Sz. Peres i J.A. Arafat dostali za nie Pokojową Nagrodę Nobla w 1994r.)
2. Kair 4.05.1994r. porozumienie o ograniczeniu autonomii palestyńskiej. Autonomia rozszerzyła się na cały zachodni Brzeg Jordanu .Armia izraelska wycofała się z 7 miast Zach. Brzegu Jordanu i uwolniono 2500 więźniów palestyńskich.


3.12.1996r. przeprowadzono wybory do Rady Autonomii Palestyńskiej. Prezydentem zostaje J. Arafat
( 88,1% głosów ).


Ważne jest anulowanie artykułu drugiego Karty Palestyńskiej OWP ( jest tam mowa o dążeniu do zniszczenia państwa żydowskiego) anulowania chce Palestyna, a dokonać tego maże Palestyńska Rada Narodowa.


Dalsze rokowania mają przynieść traktat pokojowy, który reguluje ostatecznie charakter palestyńskiej państwowości. Przez ten czas Izrael zostanie okupantem na większej części Zachodniego Brzegu Jordanu, a wszystkie zarządzania i ustawy Rady Autonomii będą wymagały akceptacji rządu izraelskiego.




Premier Izraela - Szymon Peres - był zwolennikiem pokoju i kompromisów, jednak wybory wygrała prawica i premierem został Natanach , co zamroziło proces rokowań i porozumień. Ważne jest osiągnięcie pokoju pomiędzy Syrią a Izraelem (Izrael okupuje rejon Wzgórza Golan). Dominuje tu hasło "ziemia za pokój", co oznacza konieczność zwrotu Syrii Wzgórza Golan ( zamieszkuje je 15 tyś. Druzów i ok.13 tys. osadników żydowskich). Obecnie rejon Wzgórza Golan jest nadzorowany przez oddział ONZ. Ważną sprawą jest bezpieczeństwo źródeł i dopływu wody do Jeziora Tyberiadzkiego i dalej do Jordanu (woda w tym regionie to sprawa przeżycia).


USA cały czas patronuje wszelkim rozmowa pokojowym w tym regionie i doprowadzeniu do uznania Izraela przez arabskich sąsiadów.


Pozostaje jeszcze do rozwiązania normalizacja stosunków Izraela z Libanem. Izrael zajmuje pas zieleni libańskiej tworząc tzw. strefę bezpieczeństwa (chroni przed atakami ekstremistycznych fundamentalistów z terytorium Libanu). Pokój z Syrią może być kluczem do normalizacji stosunków na linii Liban - Izrael.

Wojny w Zatoce Perskiej:

• punkt zapalny - 60% światowych zasobów ropy naftowej,

• istniała tu linia graniczna między Irakiem a Iranem,

• w 1980 armia iracka zaatakowała Iran pod pretekstem zagrożenia ze strony fanatycznych ajatollahów irańskich - porozumienie w sprawie normalizacji stosunków osiągnięto dopiero w roku 1990,

• w sierpniu 1990 Irak dokonał agresji na Kuwejt operacja `Pustynna Burza” w dniach 17.01-27.02.1991 zakończyła się klęską Iraku i wyzwoleniem Kuwejtu. Sankcje dla Iraku:

• ograniczono sprzedaż irackiej ropy naftowej,

• Irak miał wypłacić odszkodowanie,

• został poddany nadzorowi międzynarodowemu z ramienia ONZ,

• został zobowiązany do zniszczenia broni masowego rażenia,

• nałożono embargo na handel,

• Irak został podzielony na strefy: amerykańską, brytyjską i polską z obecnością wojsk tych krajów i sojuszników chodzi o to, aby utworzono tam demokratyczny rząd nadzorowany przez siły wojskowe aliantów.

AFRYKA - PROBLEMY ROZWOJU I BEZPIECZEŃSTWA (XII)

Wpływ kolonializmu na sytuację polityczną w Afryce:

• złożona sytuacja Afryki wynika z niskiego tempa dekolonizacji, skutków kolonializmu i niemożności znalezienia wyjścia z obecnej sytuacji

Organizacja Jedności Afrykańskiej:

• państwa afrykańskie są odmienne, różnią się strukturą etniczną, społeczno-kulturową, stanem bogactw naturalnych, systemem politycznym i gospodarczym,

• w 1945 w Afryce istniały 4 niepodległe państwa: Egipt, Etiopia, liberia i Związek Południowej Afryki,

• jest to kontynent najmniej ustabilizowany, co wynika z zacofania gospodarczego, braku kadr, niedorozwoju oświaty, służby zdrowia, dużego zadłużenia i analfabetyzmu,

• istniały idee panafrykanizmu propagujące geograficzną, kulturową i ekonomiczną wspólnotę Afryki,

• w 1958 w Akrze odbyła się I konferencja 7 niepodległych państw Afryki: Etiopia, liberia, Maroko, Egipt, Sudan, Tunezja, Ghana powołały grupę afrykańską ONZ,

• w 1960 w Addis-Abebie miała miejsce II konferencja Niepodległych państw Afrykańskich,

• w 1963 podpisano Kartę Organizacji Jedności Afryki, głównym celem powstania organizacji jest współpraca państw afrykańskich na podstawie jedności działania,

• cele OJA:

• umacnianie jedności i solidarności państw afrykańskich,

• koordynowanie i pogłębianie ich współpracy,

• obrona suwerenności, integralności terytorialnej i niepodległości,

• popieranie współpracy w duchu Karty NZ i DPCz.,

• zasady OJA:

• równość wszystkich państw członkowskich,

• nieingerencja w sprawy wewnętrzne państw,

• poszanowanie suwerenności i integralności terytorialnej,

• pokojowe rozstrzyganie sporów drogą rokowań, mediacji, koncyliacji i arbitrażu,

• nie przystępowanie do żadnych bloków,

• struktura organizacyjna OJA:

• Zgromadzenie Szefów Państw i Rządów,

• Rada Ministerialna,

• Sekretariat Generalny,

• jest to organizacja regionalna, stanowiąca część systemu bezpieczeństwa ONZ,

• w 2002 roku w Durbanie powołano Unię Afrykanów, mającą zastąpić OJA,

• główny cel OJA - likwidacja kolonializmu - został w zasadzie osiągnięty

• OJA łagodzi i rozwiązuje spory między państwami afrykańskimi, dąży do uśmierzenia konfliktów granicznych oraz problemu uchodźców, rozwiązuje w życiu codziennym złożonych problemów Afryki;

• jej dziełem jest powstanie Afrykańskiego Banku Rozwoju, budowa dróg trans saharyjskich,

Rola kościoła w Afryce:

• występują kościoły rzymsko-katolickie, inne chrześcijańskie oraz liczne sekty religijne,

• wśród religii ważną rolę zajmuje islam (Afryka Północna),

• polityczne znaczenie mają wyznawcy islamu (fundamentaliści i umiarkowani) oraz katolicy,

• kościół katolicki odniósł wielkie sukcesy, poza działalnością religijną prowadzi szpitale, przychodnie, domy dziecka, szkoły,

• przeszkodą dla katolików są rozwijające się sekty,

• powstają afrykańskie kościoły niezależne od central pozaafrykańskich - akulturacja, czyli dostosowują się do miejscowych obyczajów i kultury; dopuszczają aktywność kobiet, przez co dowartościowują tubylców; proponują uznanie poligamii; nad zasadami religii katolickiej dominują obyczaje plemienne - dlatego chodzi o afrykanizację wiary i głoszenie jej przez tubylców, a nie Europejczyków,

• warunkiem skutecznego działania kościołów jest ich afrykanizacja, umiejętność dostosowania się do miejscowych obyczajów, stylu życia i kultury.

Problem bezpieczeństwa i stabilizacji w Afryce:

• Afryka jest kontynentem najmniej zurbanizowanym i ustabilizowanym politycznie oraz gospodarczo,

• istniały tu kolonie angielskie, francuskie, portugalskie, belgijskie, hiszpańskie,

• kolonie już nie istnieją, aczkolwiek skutki są do dziś - np. wojny domowe w Somalii, Wandzie, Burundi, Mozambiku, Angoli, Sudanie,

• najbardziej rozpowszechnionym zjawiskiem na kontynencie afrykańskim jest głód,

• proces demokratyzacji w Afryce napotyka szereg trudności; większe znaczenie mają podziały plemienne aniżeli polityczne, większą skuteczność posiadają dyktatury cywilne i wojskowe niż władza demokratyczna,

• każdy kraj afrykański ma konkretny układ sił i sprzeczności, toczy się w nich walka o władzę między ugrupowaniami reprezentującymi duże grupy plemienne,

• Zimbabwe - jego sytuacja jest złożona, istnieje tam 50% bezrobocie, ogromna biurokracja pochłania 40% budżetu państwa. Prezydent tego państwa Robert Mugabe zwalcza opozycyjnego polityka, 75-letniego pastora - N. Sithole, by odwrócić uwagę od problemów wewnętrznych Zimbabwe.

• Kongo - tu dyktator Mobutu Sesje Seko zezwolił na istnienie partii politycznych, stawiając warunek uznania go za prezydenta ponadpartyjnego i sprawiedliwego. Opozycja nie była w stanie porozumieć się wolnych wyborów. Siły opozycyjne pokonały armie, która obrabowała obywateli i obaliła rządy Mobutu. Kraj ten powrócił do nazwy Zair.

• Nigeria - państwo politycznie chwiejne. Osłabiają ją konflikty etniczne niedemokratyczne rządy wojskowych oraz niepokoje religijne pomiędzy muzułmanami a chrześcijanami. Istnieje dążność do ustanowienia władzy cywilnej. Nigeria jest jednym z państw rozdzieranych konfliktami i sprzecznościami ( państwa zachodnie grożą bojkotem nigeryjskiej ropy naftowej, głów3nego źródła dochodu państwa ).

• RPA - przez wiele lat trwa tu walka o przekształcenie tego państwa w społeczeństwo demokratyczne i nierasistowskie. Główna przeszkoda były rządy białej prawicy. Która nie chciała przeprowadzenia wolnych wyborów i likwidacji ustaw rasistowskich skierowanych przeciwko czarnych. Biali posiadali władzę w sowich rękach. Chodziło o to, by ją przejąć nie dopuszczając do wojny domowej, zniszczenia kraju i wykopania przepaści pomiędzy białą ludnością a czarną. Udało to się Nelsonowi Mandelsowi, który przejmą władzę w sposób pokojowy i nowa władza w RPA ewolucyjnie buduje nowe społeczeństwo ( wprowadzono bezpłatna opiekę zdrowotną dla dzieci poniżej 6 lat i kobietom w ciąży, dzieci białe i czarne uczą się w tych samych szkołach, nauka jest bezpłatna, zaczęto myśleć nad rozwojem gospodarczym ).

• Angola walczy tez o niepodległość i demokrację. Trwa tam wieloletnia rywalizacja między MPLA a FLNA . Wojna domowa nęka Angolę od 20 lat. Wieloletnie wysiłki wielu państw i organizacji międzynarodowych na czele z ONZ doprowadziły do początków normalizacji stosunków.

• Somalia w tym państwie trwa wojna domowa między przywódcami różnych plemion doprowadziła ona na skraj katastrofy, głodu i nędzy. Spowodowało to interwencji oddziałów ONZ , liczono że jego oddziały zakończą tą wojnę, Miała temu sprzyjać międzynarodowa pomoc humanitarna, pomoc gospodarcza, głównie żywnościowa i medyczna. To wszystko nie pomogło w Somalii nadal toczy się wojna.

• państwa afrykańskie są niestabilne politycznie, gospodarczo, społecznie; mają miejsce walki miedzy przywódcami partii, korupcja, grabieże, zamachy stanu, głównie występują niedemokratyczne rządy wojskowych (aresztowania, działalność trybunałów wojskowych, nieprzestrzeganie praw człowieka, prześladowanie opozycji),

• główną słabością Afryki jest brak stabilności politycznej, istnieje szereg konfliktów wewnętrznych,

• złożona jest także sytuacja gospodarcza: działa Afrykańska Komisja Gospodarcza ONZ (ECA); podpisano traktat w 1991 o utworzeniu Afrykańskiej Wspólnoty Gospodarczej (AWG),

• państwa afrykańskie mają wysokie wydatki wojskowe,

• droga do stabilizacji społecznej, gospodarczej i politycznej na tym terenie jest długa i wymaga czasu, środków i pomocy rozwiniętych państw świata.

STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE NA PÓŁKULI ZACHODNIEJ (XIII)

Ameryka Łacińska jako region w stosunkach międzynarodowych:

• region to grupa państwa/obszarów stanowiących pewną całość wyodrębnioną na podstawie kryterium geograficznego, gospodarczego, politycznego, etc.

• wyodrębnić możemy na podstawie umowy wielostronnej, powołującej organizację regionalną gospodarczą, polityczną, polityczno-wojskową,

• wyznaczniki regionu Ameryki Łacińskiej:

• więź geograficzna,

• więź historyczna,

• wspólnota etniczna i językowa, kulturowo-cywilizacyjna,

• wysoki poziom instytucjonalizacji stosunków

• świadomość i poczucie tożsamości regionalnej

Okresy rozwoju stosunków międzynarodowych w Ameryce Łacińskiej:

• okres kształtowania się państw latynoamerykańskich 1810-1840:

• próby utworzenia ładu politycznego na podstawie jedność hispanoameerykańskiej - Simon Bolivar - założenia:

• powstanie regionalnego związku państw hispanoamerykańskich w formie federacji, konfederacji lub systemu wiecznych sojuszy,

• stopniowa integracja Hispanoameryki i demonstrowanie jedności na zewnątrz poprzez uzgadnianie polityki zagranicznej,

• skodyfikowanie zasad prawnych stanowiących podstawę systemu hispanoamerykaśnkiego,

• dążenie, aby zjednoczona Hispanoameryka stała się elementem równowagi światowej i była zdolna przeciwstawić się polonizmowi europejskiemu,

• pojawiały się przeszkody, np. zjawisko caudillismo - jednoosobowe, autorytarne przywództwo i kult silnego przywódcy rządzącego twardą ręką,

• USA wyrażało solidarność z nowo wyzwolonymi państwami przy równoczesnej ekspansji,

• okres umacniania niepodległości przez kraje regionu i dominacji mocarstw europejskich 1840-1880:

• utrwaliła się pozycja Anglii i Francji, zastępując Hiszpanię

• domeną Ameryki Łacińskiej była mnogość surowców, tania siła robocza oraz rozbudowana infrastruktura komunikacyjna,

• doktryny stanowiące wkład w budowę ładu prawnomiędzynarodowego:

• doktryna Benito Juareza 1865, dla zachowania pokoju konieczne jest poszanowanie swoich praw, a więc odrębności oraz prawa narodu do samostanowienia,

• doktryna Carlosa Calvo 1868, równość wobec prawa cudzoziemców i obywateli danego państwa,

• zahamowano ekspansję USA w regionie,

• okres dominacji systemu panamerykańskiego 1880-1930:

• zaangażowaniu gospodarczemu USA w regionie towarzyszyło wypracowanie nowego kierunku w polityce wobec południowych sąsiadów,

• prezydent Roosevelt ogłosił, że USA będą prewencyjnie ingerować w wewnętrzne sprawy sąsiadów, aby nie dopuścić do uzależnienia ich od Europy i osłabienia wpływów Ameryki - polityka `grubej pałki',

• prezydent Taft z kolei wprowadził tzw. `dyplomację dolarową' - użycie środków finansowych w celu wzmocnienia polityki,

• te dwie koncepcje były elementami panamerykanizmu, który był zarówno wyrazem solidarności republik kontynentu amerykańskiego, jak i dominacji USA w regionie,

• panamerykanizm wykraczał poza pasywną formułę doktryny, kładąc nacisk na współpracę gospodarczą krajów półkuli USA przystąpiły do przekształcania Ameryki Łacińskiej w zwartą strefę swoich wpływów,

• panamerykanizm był przejawem XIX wiecznej koncepcji stref wpływów, a dominacja polityczna USA w AŁ została uznana prze mocarstwa europejskie,

• doktryna Monroe'a została jednostronnie narzucona krajom regionu, wspierana była polityką „grubej pałki' i `dyplomacją dolarową',

• okres ten sprzyjał uzależnieniu AŁ od centrów świata kapitalistycznego, a idea jedności hispanoamerykańskiej zastąpiona została tezą o jedności państw regionu pod przywództwem USA,

• okres panamerykanizmu zmodyfikowanego (międzyamerykańskiego) 1930-1960:

• składają się dwa etapy: do II wojny światowej i po wojnie, które charakteryzowały się modyfikacją systemu panamerykańskiego wymuszoną przez uwarunkowania zewnętrzne - groźba wojny oraz nowy ukształtowany ład,

• prezydent Roosevelt zastąpił politykę `grubej pałki' i interwencji wojskowo-politycznych polityką `dobrego sąsiedztwa' - nieinterwencja, nieingerencja, wzajemność,

• wzajemność tym okresie państwom latynoamerykańskim udało się wprowadzić do systemu między amerykańskiego wiele zasad regulujących stosunki z USA na bardziej równoprawnych podstawach:

• powstał system pokojowego rozwiązywania sporów - traktat Gandora o zapobieganiu konfliktom (1923)

• podpisano ogólny traktat arbitrażowy (1929)

• uznano zasady nieinterwencji (1933)

• przyjęto deklarację solidarności obejmującą zasadę nielegalności ściągania długów siłą i nieuznawania wyników podbojów terytorialnych (1936)

• przyjęty został Akt z Chapultepec o przyszłym ogólno amerykańskim systemie bezpieczeństwa, jednak jego postanowieniami zajęto się później, gdyż USA zwróciła się w polityce bardziej ku Europie,

• aby zrealizować Akt z Chapultepec w 1947 podpisano Międzyamerykański Traktat o Pomocy Wzajemnej (traktat z Rio) obejmujący obie Ameryki, Atlantyk, Pacyfik aż po Arktykę i Antarktydę - oznaczało to podtrzymanie statusu Ameryki Łacińskiej jako strefy wpływów USA,

• uzupełniono system ogólnoamerykański o OPA - podpisano kartę bogotańską,

• po II wojnie światowej USA rozszerzyły interpretację doktryny Monroe'a stwarzając sobie pretekst do oceny wszelkich zmian niezgodnych z interesami USA w krajach regionu, jako naruszających ich globalną pozycję,

• te działania USA określa się mianem `polityka braku polityki',

• rekonstrukcja ładu politycznego w Ameryce Łacińskiej - od poł.lat 60:

• w roku 1965 rozpoczął się proces latynizacji OPA, co przejawiało się często konfrontacją stanowisk państw ameryki Łacińskiej i USA, kwestią sporną była zmiana profilu działalności OPA - skupiła się na problemach społeczno-gospodarczych i w 1967 podpisano plan działań gospodarczych na najbliższe lata,

• w 1967 podpisano Traktat o zakazie broni nuklearnych nuklearnych Ameryce Łacińskiej - pierwszy regionalny układ ustanawiający strefę bezatomową na obszarze zamieszkanym; czuwała nad nim OPANAL,

• spadek znaczenia OPA związany był z wykluczeniem Kuby z jej szeregów pod naciskiem USA oraz wyrażeniem zgody na zbrojną interwencję w Dominikanie,

• państwa ameryki Łacińskiej zakwestionowały skuteczność systemu bezpieczeństwa zbiorowego, na co wpłynęło poparcie USA udzielone Wielkiej Brytanii przeciwko Argentynie,

• pogorszenie stosunków międzyregionalnych było skutkiem głębokiej ideologizacji polityki zagranicznej USA - realizowana przez Realna polityka siłowego rozwiązania konfliktu w Ameryce środkowej spowodowała izolację USA oraz wypracowanie planu pokojowego przez państwa latynoamerykańskie bez udziału USA,

• lata 70 w Ameryce Łacińskiej to okres kryzysu gospodarczego w wyniku kryzysu strukturalnego i koniunkturalnego,

• koniunkturalnego latach 80 zmiennym zjawiskiem było przechodzenie od rządów wojskowych do cywilnych demokratyzacja systemów politycznych; kryzys wojskowych dyktatur,

• po upadku komunizmu i zakończeniu zimnej wojny nastąpiły zmiany w sferze:

• politycznej - promocja demokratycznych form rządów i bezwarunkowe przestrzeganie praw człowieka,

• gospodarczej - zwrot ku gospodarce rynkowej, rezygnacja z interwencjonizmu państwowego.

Uwarunkowania niestabilności politycznej w Ameryce Łacińskiej - przyczyny destabilizacji politycznej:

• brak tradycji demokratycznych brak wzorców demokratycznych,

• ideologiczna i prawno-polityczna wtórność systemów politycznych ustanowionych po uzyskaniu niepodległości wtórność polega na bezkrytycznym przejmowaniu przez młode państwa rozwiązań ustrojowych, będących kopią wzorów konstytucyjnych USA i Francji, a które nie było dostosowane do lokalnych warunków,

• specyficzna kultura polityczna czyli jej brak życie polityczne było domeną nielicznej, uprzywilejowanej grupy najbogatszych i wykształconych elit kreolskich; pozostał część ludności była niepiśmienna i trudno było przeprowadzać wybory demokratyczne. Zaważyły zjawiska:

• caudillismo - jednoosobowe, autorytarne przywództwo sprawowane w poszczególnych prowincjach, regionach, stanach i departamentach przez charyzmatyczne jednostki dysponujące siłą zbrojną,

• machisto - kult męskości sprawiał, że bardziej chwalebne było zdobycie władzy siłą aniżeli dzięki wyborom, przemoc była instrumentem utrzymywania stabilności politycznej i jej naruszania,

• continuismo - dążenie do jak najdłuższego utrzymania się przy władzy,

• personalisto - stawianie na popularność postaci, aniżeli jej program polityczny,

• rozproszenie i izolacja ogniw władzy administracyjnej plemiona indiańskie mieszkały daleko od centralnych ośrodków władzy, nie uczestniczyły w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym, co powodowało trudności z zaszczepieniem jej świadomości narodowej,

• ingerencja sił zewnętrznych negatywny wpływ na życie polityczne; najpierw ingerencja mocarstw kolonialnych, potem USA,

• ingerencja sił zbrojnych w sferę polityki dyktatura wojskowa, która była konsekwencją kryzysu systemów politycznych; rola armii ukształtowała się pod wpływem:

• kolonializmu hiszpańskiego - armia stała ponad społeczeństwem, stanowiła autonomiczne państwo w państwie, posiadała odrębne sądownictwo,

• wewnętrzna niestabilność polityczna - wojsko było jedyną zorganizowaną siłą zdolną opanować sytuację wewnątrz państw ogarniętych przewrotami,

• stosunków z sąsiadami - konflikty graniczne,

• współpracy wojskowej sił zbrojnych państw regionu z armiami byłych mocarstw kolonialnych i USA - były one enklawą nowoczesności w zacofanych społeczeństwach,

• uwarunkowania gospodarcze na sytuację gospodarczą miał wpływ kolonializm; za czasów kolonializmu hiszpańskiego Ameryka Łacińska była dostawcą surowców, przypraw i owoców, a rozwój przemysłu i handel między prowincjami był zakazany.

USA wobec rewolucji na kontynencie amerykańskim:

• najistotniejsza była rewolucja kubańska:

• kraj został uzależniony od USA, został ograniczona suwerenność Kuby w sferze prawnomiędzyanrodowej i politycznej (poprawka Plajta 1901 rok), zastosowano doktrynę Monroe'ego,

• zainstalowano amerykańską bazę wojskową Guantanamo,

• wyspę przekształcono w plantację cukru zależną od rynków amerykańskich,

• sytuacja zmieniła się w 1959 roku gdy do władzy doszedł Fidel Castro, uznano nowy rząd na Hawanie - rewolucja miała na razie charakter narodowowyzwoleńczy i miała na celu zniesienie semikolonialnego statusu kraju podporządkowanego monopolistycznemu kapitałowi zagranicznemu,

• rewolucja nabrała charakteru socjalistycznego, USA zerwało stosunki dyplomatyczne,

• przeprowadzono reformę rolną godzącą w amerykańskich właścicieli latyfundiów; oskarżono władze kubańskie o komunizm (Nikita Chruszczow poparł dążenia Kuby); USA nałożyło całkowite embargo a wyspę,

• przygotowano tajny plan obalenia Castro, co się nie powiodło,

• zaciśnięto współpracę miedzy Kubą a ZSRR, Rosjanie umieścili na Kubie wyrzutnie rakiet balistycznych w 1962 roku,

• Amerykanie złożyli zapewnienie powstrzymania agresji na Kubę i wycofania wycelowanych w ZSRR rakiet z Turcji w zamian za usunięcie radzieckich rakiet z wyspy,

• Amerykanie dążyli do odizolowania Kuby, czemu miała posłużyć OPA 31.01.1962 uchwalono wykluczenie Kuby z szeregów organizacji,

• USA dążyła do całkowitej izolacji Kuby na kontynencie oraz utrzymania Ameryki Łacińskiej w ramach systemu kapitalistycznego i jednostronnej zależności od USA,

• znaczenie rewolucji kubańskiej - przeprowadzone na Kubie reformy stanowiły wzorzec przemian rewolucyjnych dla innych państw regionu,

• wydarzenia w Nikaragui:

• od 1909-1934 ruch powstańczy Augusta Cesara Sandino walczył przeciwko amerykańskiej okupacji,

• po wycofaniu się wojsk okupacyjnych, amerykanie nadal decydowali o polityce państwa poprzez gwardię narodową,

• uformował się front narodowy, który łączył przedstawicieli wszystkich klas i warstw oraz przedstawicieli kościoła katolickiego (Sandinowski Front Wyzwolenia Narodowego) na skutek koncentracji ziem i bogactw w rękach władz i burżuazji,

• w 1978 wybuchł strajk powszechny, który przeobraził się w ogólnonarodowe powstanie przeciwko dyktaturze Osmozy popieranego przez USA; został obalony, uformowano nowy system rządów wzorowany na modelu kubańskim - spowodowało to dziesięcioletnią wojnę domową,

• walczono przeciwko władzy personifikowanej w osobie rządzącego dyktatora,

• wydarzenia w Salwadorze:

• powstał tam reakcyjny sojusz oligarchii i wojska,

• koncentracja ziem w rękach oligarchii pociągała za sobą rugowanie chłopów, narastały nastroje rewolucyjne,

• pierwsze powstanie chłopskie wybuchło w 1932 roku, krwawo stłumione,

• w latach 60 opozycja polityczna dojrzała, ukształtowały się masowe organizacje ludowe i zbrojne ugrupowania partyzanckie,

• zjednoczyły się lewicowo-demokratyczne organizacje polityczne i organizacje partyzanckie - powstał Front Demokratyczno-Rewolucyjny; celem rewolucji były reformy strukturalne (rolna) i stworzenie demokratycznego państwa,

• rozpoczęła się dwunastoletnia wojna domowa, rewolucja się nie powiodła, walczono przeciwko całej oligarchii wspieranej przez wojsko.

Spory i konflikty w Ameryce Łacińskiej - mechanizmy ich rozwiązywania - 3 koncepcje:

1. administracja Reagana podstawy teoretyczne jego polityki zawarte zostały w platformie platformie Detroit, raporcie z Santa Fe i raporcie Komisji Kissingera z 1984 roku:

1. jego polityka była powrotem do doktryny Monroe'ego i Roosevelta „grubej pałki”,

2. naruszeniem doktryny Monroe'ego było zwycięstwo rewolucji na Kubie i w Nikaragui,

3. prezydent negował fakt, że konflikt w Salwadorze i Gwatemali jest konfliktem społecznym między dyktatorskimi rządami a masami ludowymi, upatrywal jego przyczyny w rywalizacji dwublokowje,

4. proponował dwutorowe, militarno-wyborcze rozwiązanie konfliktu; najpierw zapewnić bezpieczeństwo istniejącym strukturom społecznym i politycznym, a potem przeprowadzić umiarkowane reformy w ramach systemu kapitalistycznego,

5. kapitalistycznegowykorzystujac tezę o radzieckiej ingerencji, USA zwiększyły swą obecność obecność regionie,

2. Grupa z Contadory:

1. w roku 1983 na wyspie Contadora odbyło się spotkanie msz Kolumbii, Wenezueli, Meksyku i panamy - grupa z Contadory,

2. w 1984 opracowano projekt traktatu pokojowego - Akt z Contadory - w sprawie pokoju i współpracy w Ameryce Środkowej; składał się z 3 części; jego wejście w życie zablokowane zostało przez USA - dokonano modyfikacji w jego treści, po czym traktatu nie mogła podpisać Nikaragua,

3. grupa z Contadory został wsparta przez Grupę Poparcia (limeńską: Argentyna, Brazylia, Peru, Urugwaj), plan i tak nie został zrealizowany,

4. osiągnięte cele:

1. zbliżenie stron zaangażowanych w konflikt i kontynuowanie dialogu,

2. sformułowanie protokołu rozbieżności i ich zaprezentowanie,

3. określenie ram i płaszczyzn negocjacji w sprawie pokoju,

4. zapobieżenie nabraniu przez konflikt wymiaru regionalnego,

3. prezydent Kostaryki - Oskar Arias:

1. wysunął plan pokojowy (zmodyfikowana wersja Aktu z Contadory), składający się z 4 punktów: przerwanie ognia, powszechna amnestia dla więźniów politycznych, dialog rządu z opozycją i demokratyzacja - wolne wybory,

2. prezydenci: Gwatemali, Hondurasu, Kostaryki, Salwadoru i Nikaragui 7.08.1987 podpisali w Tegacigalpie porozumienie oparte na planie Pariasa „Procedura dla ustalenia pewnego i trwałego pokoju w Ameryce Środkowej”,

3. procesy pokojowe:

1. w 1990 w Nikaragui odbyły się demokratyczne wybory prezydenckie i parlamentarne,

2. w Salwadorze w 1992 podpisano porozumienie Chapultepec między rządem a zbrojną partyzantką kończące 12-letnią wojnę domową,

4. narastał konflikt amerykańsko-panamski - zbrojna interwencja w panamie w 1989 roku, przedmiotem sporu była konwencja o kanale panamskim,

5. występowały też konflikty graniczne i terytorialne: Argentyna - Paragwaj, Gwatemala - Belize, Boliwia - Chile i Peru.

Tendencje integracyjne i płaszczyzny współpracy na kontynencie amerykańskim

przyśpieszenie procesów integracyjnych nastąpiło w latach 90:

• Wspólny Rynek Ameryki Środkowej (CACM):

• w 1957 opracowano program integracji latynoamerykańskiej CEPAL,

• pięć państw zdecydowało się na podpisanie traktatu o wolnym handlu i współpracy gospodarczej w ramach środkowoamerykańskiego wspólnego rynku,

• Wspólnota Karaibska (CORICOM):

• powstało na miejsce Carifta - Karaibskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu,

• powstała w roku 1972,

• celem była integracja gospodarcza państw położonych w basenie morza karaibskiego,

• w skład wchodzą byłe kolonie brytyjskie tego subregionu,

• Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Integracyjne:

• w 1961 powstała LAFTA Stowarzyszenie Wolnego Handlu Ameryki Łacińskiej: Argentyna, Brazylia, Meksyk, Paragwaj, Peru, Urugwaj,

• potem dołączyły: Kolumbia, Ekwador, Wenezuela, Boliwia,

• niemożliwe okazało się zniesienie taryf we wzajemnym handlu, wiec zmieniono nazwę na LSI,

• Pakt Andyjski:

• w 1966 przyjęto deklarację z Bogaty: Chile, Ekwador, Kolumbia, Peru, Wenezuela Utworzono wewnątrz LAFTA uprzywilejowaną strefę handlu,

• w 1968 podpisano porozumienie o Andyjskiej Korporacji Rozwoju - instytucja o charakterze finansowym: Chile, Wenezuela, Boliwia, Ekwador, Kolumbia, Peru,

• w 1969 podpisano porozumienie z Kartaginy zakładające pakt andyjski - Andyjski Wspólny Rynek, z wyjątkiem Wenezueli,

• Grupa Dorzecza La Platy Argentyna, Boliwia, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj; na mocy porozumienia z 1967 w Buenos Aires; celem było stworzenie własnego wspólnego rynku w odpowiedzi na Grupę Andyjską,

• Grupa Trzech zrzesza Kolumbię, Wenezuelę i Meksyk. Celem jej było utworzenie wspólnego rynku do 01.01.1995

• MERCOSUR Wspólny Rynek Południa, Asuncion 1991; Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj; faza wstępna do unifikacji gospodarczej - strefa wolnego handlu

• NAFTA Układ o Wolnym Handlu w Ameryce Północnej (1994): USA, Kanada, Meksyk, ważną formą współpracy państw regionu stały się szczyty iberoamerykańskie, w 1997 utworzono Konferencję Środkowoamerykańskich Sił Zbrojnych (Gwatemala, Honduras, Nikaragua, Salwador); jej celem ma być organizowanie wspólnych manewrów wojskowych i ćwiczeń jednostek specjalnych.

NIEMCY W EUROPIE I ŚWIECIE (XIV)

Polityka wielkich mocarstw w Europie i świecie:

• w Jałcie postanowiono, że Niemcy pozostaną państwem jednolitym:

• podzielono Niemcy na 4 strefy okupacyjne: angielska, amerykańska, francuska, radziecka,

• dokonano podziału Berlina na 4 sektory,

• konferencja w Poczdamie uzupełniła postanowienia:

• o denazyfikacji, demilitaryzacji, demokratyzacji i dekartelizacji Niemiec,

• o ściąganie reparacji wojennych, ukaranie zbrodniarzy wojennych oraz dokonanie przesiedleń ludności niemieckiej,

• część Prus wschodnich wraz z Królewcem przyłączona do ZSRR,

• obszary na wschód od Odry i nysy Łużyckiej oddane pod administrację polską,

• trudno było zrealizować postanowienia poczdamskie, ponieważ każde państwo inaczej pojmowało te kwestie:

• Francuzi sabotowali zasadę jedności Niemiec,

• spory wywołała kwestia odszkodowań, sprawa dostępu do Berlina, przesiedlenie ludności niemieckiej, reformy rolnej, likwidacji monopoli niemieckich,

• w 1946 podpisano porozumienie o połączeniu amerykańskiej i angielskiej strefy okupacyjnej w jedno - Bizonia; odłączona Zagłębie Saary,

• w 1947 ogłoszono plan Marshalla - plan pomocy finansowej,

• francuską strefę okupacyjną dołączono do Bizonii - powstała Trizonia,

• w 1946 ZSRR wyraziły zgodę na usamodzielnienie się kontrolowanej przez siebie strefy,

• Berlin otrzymał odrębny status,

• w 1952 porozumienie o przyznaniu RFN pełnej suwerenności,

• NRD również była uznawana przez wszystkie państwa i uzyskało pełną suwerenność w sprawach polityki wewnętrznej i zagranicznej w 1955 roku, pozostawiono jednak wojska radzieckie, tak jak w RFN stacjonowały wojska alianckie,

• w 1961 zamknięto granicę przebiegającą przez Berlin przez NRD, powstał mur berliński,

• po raz ostatni mocarstwa wypowiedziały się w sprawie Niemiec w 1990 r. wyrażając zgodę na ich zjednoczenie

Rola państw niemieckich w stosunkach międzynarodowych:

• czynniki oddziałujące na politykę zagraniczną RFN i NRD:

• położenie geopolityczne,

• potencjał ekonomiczny i militarny,

• prawno-międzynarodowa sytuacja Niemiec,

• dążenie do zjednoczenia,

• elementy polityki zagranicznej RFN:

• specjalne stosunki z USA,

• bezpieczeństwo w ramach wspólnoty alianckiej,

• Integracja w ramach wspólnot europejskich,

• ścisła współpraca z Francją,

• elementy polityki zagranicznej NRD:

• cele polityki międzynarodowej ZSRR,

• realizacja permanentnej konfrontacji ideowej i politycznej z RFN,

• pomoc dla krajów rozwijających się,

• RFN brała czynny udział w procesach europejskiej integracji (EWWiS, EWG, EA, UZE, NATO); nie uznawała NRD - doktryna Hallsteina opierająca się na zasadzie nie utrzymywania stosunków dyplomatycznych z innymi państwami uznającymi NRD,

• w roku 1973 RFN i NRD zostały członkami ONZ,

• 2 połowa lat 70 - polityka zewnętrzna RFN charakteryzowała się dwutorowością: urzeczywistnienie postanowień Aktu Końcowego KBWE oraz działania mające na celu zachowanie i rozwiniecie w przyszłości warunków politycznych umożliwiających podejmowanie zagadnień jedności Niemiec w polityce europejskiej,

• w latach 80 RFN dążyła do wzmocnienia swojej pozycji na arenie międzynarodowej:

• integracja europejska stała się dla RFN środkiem wzrostu gospodarczego oraz drogą do zjednoczenia Niemiec,

• ścisła współpraca z Francją wzmocniła pozycję RFN na arenie międzynarodowej,

• doprowadzono do normalizacji stosunków z blokiem wschodnim, poprzez strategię przemian przez zbliżenie,

• zjednoczenie Niemiec wzmocniło pozycję państwa.

Procesy normalizacji stosunków wzajemnych miedzy RFN a państwami Europy Środkowo-Wschodniej (Polska):

• do roku 1966 RFN nie uznawała dominacji ZSRR na wschodzie, jednocześnie normalizowano stosunki z ZSRR i innymi krajami socjalistycznymi,

• układ o rezygnacji z użycia siły i podjęciu współpracy między RFN a ZSRR - Moskwa 1970 rok; przyjęto układ o podstawach normalizacji stosunków z Polską (nienaruszalność granicy na odrze i Nysie Łużyckiej),

• rokowania pomiędzy rządami RFN a NRD układy tranzytowe i komunikacyjne, układ o podstawowych stosunkach miedzy państwami,

• podobny układ RFN podpisał z Czechosłowacją, nawiązano stosunki z Bułgarią, Węgrami, Rumunią, Jugosławią,

• podpisano układ w sprawie Berlina zachodniego w 1971 roku,

• stosunki RFN z Polską:

• `memorandum ośmiu' ośmiu Tybingi 1961 rok uznanie granicy na odrze i Nysie potraktowano jako warunek pojednania z Polską,

• memoriał `Sytuacja wypędzonych i stosunek narodu niemieckiego do wschodnich sąsiadów' 1965 domagano się w nim uznania granicy, opierając się na racjach etyczno-teologicznych,

• Gomułka wystąpił z propozycją rokowań, zawarcie wspólnego układu poprzedzała wieloletnia umowa z 1970 między PRL a RFN o obrocie towarowym oraz współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej,

• w grudniu 1970 podpisano układ o normalizacji stosunków między RFN a PRL,

• w 1975 podpisano generalne porozumienie helsińskie Gierek-Schmidt.

• 20 stycznia 1989 roku na zaproszenie prezydenta RFN R. Von Weitzsackera z prywatną wizytą do Bonn udał się premier M Rakowski; była to pierwsza w historii wzajemnych stosunków wizyta w RFN premiera Polski; oceniając tą wizytę M. Rakowski powiedział, że nadszedł czas porozumienia we wszystkich kwestiach spornych i otwartych kwestiach RFN-Polska; w rezultacie możliwym okazało się dobrosąsiedzkie uregulowanie stosunków polsko-niemieckich do którego doszło na początku lat 90-tych
  

Zjednoczenie Niemiec:

• za utrzymaniem podziału Niemiec opowiadał się ZSRR i pozostałe państwa Układu Warszawskiego; uważały, że podział stabilizuje i wzmacnia bezpieczeństwo,

• sojusznicy RFN, którzy popierali postulat zjednoczeniowy, nie wykazywali aktywności w jego zrealizowaniu,

• proces jednoczenia rozpoczął się w 1989 roku i zakończył 3.10.1990 roku,

• czynniki, które wpłynęły na zjednoczenie:

• nowa polityka zagraniczna ZSRR,

• przemiany ustrojowe w Polsce i pozostałych krajach europy środkowo-wschodniej,

• akceptacja zjednoczenia przez mocarstwa sojusznicze,

• zdecydowana polityka zagraniczna rządu RFN,

• utworzono grupę, w skład której weszli przedstawicieli RFN i NRD oraz 4 msz z mocarstw okupacyjnych miała wypracować warunki, na jakich Niemcy miałyby uzyskać pełną suwerenność, (2+4)

• ostatnia konferencja 12.09.1990 w Moskwie - regulowała zewnętrzne aspekty procesu jedności niemieckiej,

• ważne etapy połączenia:

• ogłoszenie 10 punktowego planu zjednoczenia Niemiec przez kanclerza Kohla,

• zwycięstwo w wyborach ugrupowań pro-zjednoczeniowych,

• utworzenie rządu NRD z premierem de Mazierem,

• podpisanie układu państwowego o unii walutowej, gospodarczej i socjalnej miedzy RFN a NRD,

• wejście w życie unii walutowej, gospodarczej i socjalnej,

• decyzja Izby Ludowej NRD o połączeniu dwóch państw,

• podpisanie układu zjednoczeniowego, regulującego polityczno-prawne aspekty zjednoczenia z 31.08.1990, wszedł w życie 3.10.1990,

• został zburzony mur berliński.

Stosunki polsko-niemieckie po roku 1990:

• powstały 2 traktaty - ratyfikowane w styczniu 1992:

• o potwierdzeniu istniejącej granicy polsko-niemieckiej z 14.11.1990,

• o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 17.06.1991,

• istotne znaczenie dla stosunków polsko-niemieckich miała prezydencja niemiecka w UE w 1999 roku - pomyślnie zakończone rokowania w sprawie Agendy 2000, przyśpieszyło rozmowy w sprawie rozszerzenia UE,

• Polska prowadzi wymianę handlową z Niemcami - od 30 lat Niemcy to pierwszy partner handlowy Polski wśród krajów rozwiniętych.

POLSKA POLITYKA ZAGRANICZNA (XV)

Polityka zagraniczna określana jest przez ustrój wewnętrzny oraz politykę sił rządzących wywierających na nią wpływ.

Polityka zagraniczna Polski po 1989 roku:

• realizm polityki zagranicznej - realna ocena układu sil na arenie międzynarodowej,

• liczy się własny interes,

• podstawowym celem polskiej polityki zagranicznej jest zagwarantowanie bezpieczeństwa, suwerenności i niezależności państwa oraz zapewnienie maksymalnie sprzyjających warunków międzynarodowych dla rozwoju wewnętrznego we wszystkich dziedzinach,

• ramy bezpieczeństwa określone przez Komitet Obrony Kraju z 2.11.1992 „Założenia polskiej polityki bezpieczeństwa” oraz „Polityka bezpieczeństwa i strategia obronna RP”,

• Polska nie jest krajem zagrożonym, ale istnieje potencjalne zagrożenie:

• nacisk polityczny ze strony innych państw lub jednego państwa posługujących się metodami politycznymi, gospodarczymi i psychologicznymi,

• destabilizacja na wschodzie - skutek napływu uchodźców

• załamanie stabilizacji gospodarczej i politycznej - chaos i anarchia,

• priorytety polskiej polityki zagranicznej:

• sprawna integracja z UE, (dziś umacnianie integracji)

• budowanie przyjaznych stosunków z sąsiadami i wspieranie demokratyzacji wschodnich sąsiadów bez wtrącania się w spray wewnętrzne,

• uczestniczenie w rozbudowie wszystkich form współpracy regionalnej,

• rozwijanie stosunków gospodarczych z państwami świata.

Rola małych i wielkich państw we współczesnych stosunkach międzynarodowych:

• polska polityka zagraniczna unika 2 skrajności:

• powszechna wiara w nieograniczone możliwości wpływania Polski na bieg spraw międzynarodowych,

• postawa bierności, niedostrzeganie możliwości, liczenie, że ktoś zrobi za nas,

• Polska jest państwem średnim i ma wpływ w części środkowo-wschodniej,

• normą życia międzynarodowego są konsensusy i kompromisy i należy z tej normy korzystać,

• są 3 pozycje, jakie może zajmować państwo:

• czynna funkcjonalna na rzecz współpracy, np. Polska

• dysfunkcjonalna - brak woli współpracy,

• neutralna - nie zajmowanie stanowiska.

Wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania polityki zagranicznej:

• czynniki wewnętrzne:

• rozwój, porządkowanie gospodarki, jej nowoczesność i rozwój cywilizacyjny kraju,

• polityka wewnętrzna i zagraniczna posiada pełne poparcie głównych sił politycznych i społecznych w kraju,

• polska polityka zagraniczna jest ponadpartyjna, leży w interesie państwa, narodu, jest wolna od rozgrywek partyjnych,

• czynniki zewnętrzne:

• konflikty, zjawisko nacjonalizm, szowinizmu ze strony grup ekstremistycznych,

• przestępczość, terroryzm.

Cele i zasady polityki zagranicznej:

• ustanawia je polska racja stanu tożsama z interesem narodowym,

• podstawowe założenia racji stanu:

• dążenie do wejścia do NATO, UE (zrobione),

• dążność do wejścia w skład stabilnego systemu bezpieczeństwa,

• przyjazne stosunki sąsiadami i państwami regionu,

• polityka zagraniczna skoordynowania z partnerami na wschodzie i zachodzie,

• zachowanie tożsamości narodowej, dziedzictwa kulturowego,

• dążenie do redukcji sił zbrojnych i uzbrojenia w Europie,

• wspieranie działań polonii zagranicznej w ramach prawa międzynarodowego i praw o mniejszościach narodowych,

• zadania polskiej polityki zagranicznej:

• ugruntowanie europejskiej orientacji Polski przez stopniowe włączanie się do struktur integracyjnych,

• współtworzenie przez OBWE i NATO nowego ładu europejskiego oraz współdziałanie w tworzeniu ogólnoeuropejskiego systemu bezpieczeństwa,

• rozwijanie dobrych stosunków z sąsiadami tworzenie ich trwałych podstaw,

• rozwój współpracy regionalnej, oś północ-południe, Grupa Wyszehradzka,

• polska polityka uwzględnia 4 wymiary terytorialne: globalny, kontynentalny, porozumienie regionalne, stosunki dwustronne,

• międzynarodowy wymiar ochrony środowiska:

• zmniejszenie liczby różnorodnych gazów wpływających na wyniszczanie lasów, wysychanie gleby,

• niektóre kraje dążą do zmniejszenia udziału Polski w transgranicznym przenoszeniu zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości,

• zmniejszenie udziału Polski w zanieczyszczaniu Bałtyku.

Blaski i cienie polskiej polityki zagranicznej:

• po 1989 cechowała ją stabilność w długim okresie, nie ulegała zmianom,

• obecność w głównych pracach integracyjnych,

• dobre stosunki z parlamentem europejskim,

• członkostwo w Radzie Europy, NATO, trójkącie weimarskim,

• traktaty o współpracy,

• słabe strony:

• polska to kraj z niezbyt ustabilizowaną polityką,

• gospodarka jest w fazie dalszych zmian - wysokie bezrobocie, wysoki deficyt budżetowy, wysokie zadłużenie zagraniczne i wewnętrzne,

• opóźnienie w rozwoju gospodarczym,

• problemy graniczne ze wschodnimi sąsiadami.

PROBLEMY GLOBALNE LUDZKOŚCI (XVI)

• problemy globalne ludzkości to autentyczne, realne problemy występujące w wielkiej skali,

• najczęściej wymieniane wyzwania i problemy globalne współczesnego świata:

• groźba zniszczenie ludzkości w wypadku wojny jądrowej - problem wojny czy pokoju,

• ochrona środowiska naturalnego człowieka - problem ekologiczny,

• szybki przyrost ludzkości - problem demograficzny,

• problem wyżywienia ludzkości - problem zwalczania głodu,

• zagrożenia narkomanią, AIDS, innymi chorobami zakaźnymi,

• narastanie rozpiętości miedzy krajami szybko rozwijającymi się ekonomicznie a krajami słabo rozwiniętymi,

• narastanie zjawiska wyczerpywania się zasobów surowcowych,

• terroryzm międzynarodowy i wewnętrzne zagrożenie bezpieczeństwa,

• w `Przyszłość jest w naszych rękach” wymienione zostały problemy: niekontrolowany przyrost ludności, przedziały i podziały miedzy narodami, niesprawiedliwość społeczna, głód i niedożywienia, ubóstwo, bezrobocie, obsesja rozwoju ekonomicznego, inflacja, kryzys ekonomiczny, kryzys demokracji, nadmierny rozrost i upadek miast, przestępczość, wzrost agresywności, brak poszanowania praw, upadek wartości moralnych, niestabilność,

• w świecie istnieją relacje: człowiek-przyroda, człowiek-społeczeństwo, społeczeństwo-przyroda człowiek dąży do podporządkowania sobie przyrody.

Problem wojny, pokoju i zbrojeń:

• składają się na niego elementy:

• zbudowanie globalnego, wzajemnego bezpieczeństwa państw,

• likwidacja broni jądrowej, zakaz jej produkcji, doświadczeń i rozprzestrzeniania,

• zakaz produkcji, użycia i posiadania broni chemicznej,

• dążność do radykalnego zmniejszenia broni konwencjonalnej,

• dążenie do rozwiązywania konfliktów w sposób pokojowy,

• wyeliminowanie wojny, siły i groźby jej użycia,

• działalność na rzecz przygotowania społeczeństwa do życia w pokoju, wzajemnej tolerancji, pokojowego współżycia i współpracy.

Problemy środowiska naturalnego:

• związek miedzy przyrodą a człowiekiem podlega ciągłym zmianom,

• działalność człowieka wpływa niszcząco na przyrodę,

• szybki rozwój przemysłu chemicznego, energetyki jądrowej i innych przemysłów stworzyły problem pozbywania się odpadów przemysłowych, przemysłowych tym toksyn; a utylizacja odpadów staje się coraz droższa,

• dostrzega się związek miedzy ekologią a ekonomią,

• pojawił się problem dziury ozonowej - zmniejszenie się warstwy ozonowej w górnej warstwie atmosfery,

• narasta efekt cieplarniany, który przyczynia się do wzrostu temperatury skorupy ziemskiej - topnieją lody na biegunach, powstają nowe pustynie, posuch, zakłócone są cykle pogody,

• działania na rzecz ochrony środowiska:

• zakaz wytwarzania i stosowania związków freonu,

• ograniczenia nakładane na przemysł produkcji samochodów i benzyny(przechodzi się na bezołowiową),

• rozwija się nowe technologie - rozwój w biotechnologii, inżynierii genetycznej,

• nowa gałąź prawa międzynarodowego - sozologia, regulująca zasady ochrony środowiska naturalnego.

Problemy ludnościowe (demograficzne):

• tempo przyrostu ludności jest bardzo szybkie, co wywołuje niepokój,

• tym problemem zajmują się kongresy ludnościowe - Bukareszt, Meksyk, Kair,

• szuka się humanitarnych metod regulowania tempa przyrostu naturalnego,

• największe tempo przyrostu notuje się w Afryce, Ameryce łacińskiej, Azji,

• stwarza on kolejne problemy, tj: kwestia wyżywienia, wykształcenia, ochrony zdrowia, miejsc pracy.

Problemy wyżywienia ludzkości:

• główną organizacją zajmującą się problemem głodu jest FAO,

• istnieje obok problemu śmierci głodowej problem niedożywienia, co powoduje: zahamowany rozwój fizyczny człowieka, wyczerpanie fizyczne, skracanie długości życia z powodu wycieńczenia organizmu, skłonność do chorób, apatii życiowej, niedorozwój organizmu,

• raporty pokazują, że produkuje się wystarczającą ilość wyżywienia, problem jest z jej podziałem i nierównomiernym występowaniem urodzajności ziemi,

• istnieje stosunkowo mała ilość ziemi urodzajnej, a dodatkowo występują procesy jej zmniejszania z powodu zasolenia ziemi, erozji gleby, oddawania ziemi pod różnego rodzaju budowy,

• dąży się do podniesienia urodzajności gleb drogą wprowadzania agrotechniki nowoczesnej, ale nie wszystkie kraje na to stać.

Problem surowców i energii:

• ich zasoby powoli zmierzają do końca; ich zużywanie rośnie, a ilość zasobów nieodtwarzalnych jest ograniczona, a ich cena jest coraz większa,

• szuka się technologii energooszczędnych, surowce naturalne zastępowane się zamiennikami pochodzenia chemicznego.

Zagrożenia dla zdrowia ludzkiego:

• nazywane są chorobami cywilizacyjnymi i zalicza się do nich: choroby układu krążenia, choroby nowotworowe, narkomanię, AIDS< chorobę Alzheimera,

• przyczyny chorób cywilizacyjnych:

• palenie tytoniu,

• nieprawidłowe żywienia,

• rozwój motoryzacji,

• tempo życia ograniczające wysiłek fizyczny, etc.

Aby zaradzić tym problemom, potrzebna jest współpraca wszystkich państw. W raporcie Klubu Rzymskiego pisano o potrzebie nowej etyki globalnej:

• poczucie odpowiedzialności, zamiast konkurencji i wzrostu ilościowego,

• harmonia stosunków z przyrodą, zamiast podporządkowania przyrody racjom ekonomicznym,

• kierowanie się interesami długookresowymi,

• myślenie i działanie w kategoriach globalnych, a nie lokalnych i jednostkowych.

REGIONALIZM W STOSUNKACH MIEDZYANRODOWYCH (XVII)

Pojęcie i istota regionalizmu:

• regionalizm związany jest z aktywnością podmiotów, którymi są państwa oraz organizacje międzynarodowe, które uzyskują status ponadnarodowy lub quasi-ponadnarodowy,

• regionalizm wynika ze współzależności międzynarodowych związanych z położeniem geograficznym, systemem politycznym, rozwojem gospodarczym, historią, kulturą, językiem i religią,

• definicja regionalizmu Haliżaka: to forma współpracy międzynarodowej w postaci różnego rodzaju sojuszów i związków integracyjnych państw położonych blisko geograficznie,

• inna definicja: współdziałanie państw w ramach określonego terytorium, związanych wspólnotą interesów,

• regionalizm wyraża się w: dążeniu i rozszerzaniu wzajemnej współpracy, zaspokajaniu potrzeb i interesów, wykształceniu się świadomości regionalnej i wspólnoty regionalnej,

• istnieją 3 rodzaje oddziaływań powiązanych ze sobą w procesie rozwoju regionalizmu: polityczne, ekonomiczne, militarne,

• pojawia się pojęcie regionalizacji - dotyczy wyodrębniania się regionów na podstawie określonych kryteriów oraz polityki regionalnej państw danego ugrupowania,

• 3 kryteria wyodrębnienia regionów: geograficzne, systemowe, integracji i wspólnego interesu regionalnego,

• regionalizacja sprowadza się do:

• eliminowania barier utrudniających współpracę,

• kreacji podstaw prawnych dla wzajemnych akcji i interakcji,

• przyjmowania umów o charakterze regionalnym,

• tworzenia organizacji międzynarodowych o charakterze regionalnym,

• dążąc do regionalizacji, dąży się również do integracji regionalnej za pomocą pokojowych środków, tj.: tworzenie sojuszy, wspólnot bezpieczeństwa zbiorowego, zawieranie układów i porozumień, rozwijanie integracji politycznej, gospodarczej i wojskowej,

• teoria integracji regionalnej skupia się wokół 3 szkół: federalistycznej (zasada subsydiarności), klasycznego funkcjonalizmu, teorii neofunkcjonalistycznej,

• ważna jest kwestia suwerenności oraz jej relacje ze współzależnościami między państwami:

• suwerenność jest obroną odrębności; jest obrona pewnych wartości tradycyjnych; strzeże urządzeń wewnętrznych państwa współzależność wyłączności jego kompetencji w różnych dziedzinach; celem nadrzędnym jest interes państwa współzależność narodu,

• współzależność - to stan równowagi, w której powinny istnieć harmonia i zgodność interesów w ramach określonego systemu integracyjnego; to także zacieśnianie wzajemnych zależności przy podkreślaniu istnienia wzajemności; skłania często do szukania rozwiązań unifikujących, nowoczesnych; domaga się przystosowania sfery wewnętrznej w państwie do pewnych standardów międzynarodowych; powstaje w wyniku czynników pozytywnych, oraz dysproporcji i zagrożeń.

Regionalizm w statutach organizacji międzynarodowych:

• pierwszym statutem organizacji międzynarodowych był Pakt Ligi Narodów - art.21 akceptuje regionalizm jako instrument zapewnienia pokoju na świecie,

• w 1924 roku przyjęto protokół genewski zezwalający na tworzenie struktur regionalnych w dziedzinie bezpieczeństwa,

• pakt LN nie został ratyfikowany,

• utworzono regionalne struktury bezpieczeństwa:

• traktat Oceanu Spokojnego: USA, Japonia, Wielka Brytania, Francja - 1921 rok,

• układ z Locarno 1925,

• pakt małej Ententy 1993,

• pakt bałkański 1934,

• pakt orientalny 1937: Afganistan, Irak, Iran, Turcja,

• kwestia regionalizmu znajduje się w Karcie NZ, art.52-54,33,51,68,107: organizacje międzynarodowe to m.in.: LPA, OPA, OJA, OBWE.

Organizacje regionalne poza systemem ONZ oraz regionalna współpraca państw rozwijających się:

• dzieli się je według położenia geograficznego, oraz ze względu na cele i zadania,

• wyróżniamy:

• Organizacja Państw Amerykańskich - OPA,

• Liga Państw Arabskich - LPA,

• Organizacja Jedności Afrykańskiej - OJA,

• Unia Europejska - WE,

• Europejskie Stowarzyszenie Wolnego handlu - EFTA,

• Pakt Amazoński,

• Pakt Indyjski,

• Wspólnota Afryki Wschodniej - EAC,

• Rada Nordycka, Unia Zachodnioeuropejska - UZE, etc.

• długa tradycje współpracy regionalnej mają kraje Ameryki Łacińskiej, od XIX wieku,

• kraje arabskie także próbowały współpracy, LPA powstała w 1945 roku, jednak nie udało się doprowadzić do jedności świata arabskiego i zapobieżenia konfliktom z powodu licznych i nieustających konfliktów między rządami państw arabskich,

• w Afryce powstało wiele niepodległych państw, które łączy wspólnota interesów w dążeniu do całkowitego wyzwolenia się z zależności kolonialnej lub neokolonialnej oraz osiągnięcia niezależności politycznej i gospodarczej, powstała OJA w 1963 roku, a w 1991 podpisano traktat o utworzeniu Afrykańskiej Wspólnoty Gospodarczej.

Funkcje regionalizmu w stosunkach międzynarodowych:

• istnieją 4 funkcje:

• integrująca problemem jest stopień zaspokajania potrzeb i interesów systemu regionalnego prowadzącego do procesów integrujących,

• porządkująca jest konsekwencją rozwoju i funkcjonowania norm i struktur działania; polega na regulacji, utrzymywaniu równowagi, zapewnieniu tożsamości w czasie i przestrzenie oraz ciągłości i skuteczności działania,

• przymuszająca polega na zmuszaniu uczestników do określonych zachowań indywidualnych i zbiorowych poprzez kontrolę, perswazję, identyfikację, izolację i dystrybucję,

• dynamizująca polega na podejmowaniu działań adaptacyjnych wobec bodźców płynących z systemu regionalnego; zapewnia, że system regionalny występuje jako uczestnik stosunków międzynarodowych,

• funkcje regionalizmu charakteryzują się zmiennością w czasie i są uzależnione od rozwoju stosunków na arenie międzynarodowej,

• te funkcje należy rozpatrywać także w sferze gospodarczej (poprawa skuteczności gospodarowania, wolny przepływ dóbr, usług i ludzi) oraz politycznej (koordynacja polityki zagranicznej, harmonizacja systemów politycznych).

INTEGRACJA EUROPEJSKA (XVIII)

Instytucjonalizacja integracji:

• instytucjonalizacja zachodzi, gdy pewna zbiorowość państw akceptuje dotychczasowe oddziaływania wzajemne oraz uznaje celowość ich powtarzania, umieszczając je w pewnych ramach systemowych i organizacyjnych, zapewniając sobie ich kontrolę,

• mechanizmem sprawczym tworzenie instytucji międzynarodowych SA konferencje dyplomatyczne,, podczas których tworzy się biura i sekretariaty,

• formy instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych:

• przez obrót dyplomatyczny - rokowania, konsultacje, rozmowy,

• przez organizacje międzynarodowe - stanowią forum aktywności dyplomatycznej państw, miejsce spotkań, konsultacji i negocjacji, są instrumentem zbiorowej legitymizacji ich wspólnych intersów,

• odgrywanie ról międzynarodowych - oczekiwane zachowania państw, dające się przewidzieć i do których można się dostosować; znaczenie ma stopień akceptacji ról przez innych uczestników; role: mocarstwa, przywódcze, państw mediacyjnych i neutralnych,

• przestrzeganie norm międzynarodowych mających statut prawny, polityczny, moralny, zwyczajowy, bądź są odformalizowanymi regułami gry,

• wyróżnia się 3 grupy przyczyn instytucjonalizacji:

• istotne potrzeby systemu i jego uczestników,

• podstawowe prawidłowości rozwoju systemu (przyśpieszona internacjonalizacja rozwoju politycznego, społecznego i gospodarczego oraz postępująca współzależność rozwoju państw i społeczeństw)

• sprzeczności rozwoju i funkcjonowania systemu,

• funkcje instytucjonalizacji:

• stabilizacyjna - tworzenie ochrony i gwarancji obrony, równoważenie i stabilizacja interesów członków instytucji międzynarodowych,

• legitymizacyjna - uznawanie za ważne nowych faktów w środowisku międzynarodowym: powstanie nowych państw, nowych instytucji, etc.,

• integracyjna - organizuje państwa wokół wspólnych celów, kształtuje więzi międzynarodowe; utrwala granice systemu, mobilizuje środki działania, wzmacnia skuteczność działań.

Prawo europejskie:

• rozumienie terminu `prawo europejskie':

• prawo wspólnotowe stanowione przez WE,

• prawo funkcjonujące w organizacjach europejskich,

• stanowi autonomiczny system prawny, a jego dopełnienie stanowią narodowe porządki prawne,

• służy do realizacji celów określonych w traktatach powołujących do życia WE i UE,

• prawo wspólnotowe nie jest prawem międzynarodowym, które odróżnia to, że instytucje WE uzyskały na mocy traktatów założycielskich kompetencję stanowienia prawa nie wymagającego transformacji, lecz obowiązującego bezpośrednio - prymat prawa wspólnotowego nad prawem państw członkowskich,

• źródła prawa wspólnotowego:

• pierwotne - traktaty założycielskie WE (paryski 1951 - EWWiS, rzymski 1957 - EWG, Euratom) i ich aneksy i protokoły, uzupełnienia, poprawki,

• pochodne (wtórne) - prawo stanowione przez instytucje wspólnotowe dysponujące uprawnieniami prawodawczymi:

• rozporządzenia - zasięg ogólny, zawiera normy prawne obowiązujące wszystkich, stosowane bezpośrednio, wiążące,

• dyrektywa - podjęcie działania leży po stronie WE, a dobór środków do realizacji w gestii państw członkowskich; wiążąca, nie ma charakteru normatywnego, obowiązuje tylko adresatów, do których jest skierowana,

• decyzja - obowiązuje tych, do których jest skierowana, stosowany w konkretnych przypadkach,

• zalecenia - nie ma mocy wiążącej, wyraża stanowisko RUE i KE, adresatami są głównie państwa członkowskie,

• opinia - środek prawnego oddziaływania w postępowaniu wewnętrznym, miedzy poszczególnymi instytucjami; wydawane przez KE, PE i inne instytucje,

• umowy międzynarodowe zawieranie z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi:

• układy o stowarzyszeniu, ustanawiające specjalny rodzaj więzi (prawnej i faktycznej) między Wspólnotami a państwem,

• umowy miedzy państwami członkowskimi - z zakresu prawa prywatnego, o właściwości sądów i egzekucji orzeczeń w sprawach zakresu prawa cywilnego i handlowego, o wzajemności uznawania spółek i osób prawnych,

• zasady prawne wypracowane w orzeczeniach Trybunału Sprawiedliwości: zasada pewności prawnej, proporcjonalności działań w stosunku do celu, zgodność aktów o charakterze administracyjnym z prawem pierwotnym i pochodnym, zakaz dyskryminacji,

• porządek prawny, zasady prawne oraz orzecznictwo TS to acquis communautaier - i jego przyjęcie jest warunkiem podstawowym członkostwa w UE,

• podmiotowość prawno-międzynarodowa WE wynika z traktatów założycielskich; UE nie ma podmiotowości prawno-międzynarodowej, czyli nie ma zdolności prawnej w stosunkach międzynarodowych.

Geneza i przebieg integracji europejskich do Jednolitego Aktu Europejskiego:

• impulsy do rozwoju integracyjnego zrodziły się po zakończeniu II wojny światowej,

• podłożem politycznym dążącym do integracji były doświadczenia obu wojen, które wykazały niemożność przeciwdziałania zagrożeniom pokoju przez pojedyncze kraje,

• istniała dychotomia w koncepcjach integracyjnych, która wynikała z odmiennie ukształtowanych przez tradycję wewnętrznych systemów politycznych integrujących się państw,

• największe rozbieżności między Francją, opowiadającą się za koncepcją konfederacyjną a RFN, będących za strukturą federalistyczną,

• w pierwszych latach powojennych czynnikiem integracyjnym było przeciwstawianie się ekspansji ZSRR w Europie, Europie potem przeciwko USA,

• po utworzeniu RFN, Francji zależało na kontrolowaniu Niemiec, co mogła zrobić jedynie poprzez ich włączenie we wspólny system integracyjny,

• w roku 1950 premier Pleven przedstawił plan utworzenie Europejskiej Wspólnoty Obronnej(EWO), który przewidywał powołanie wspólnej armii zachodnioeuropejskiej z udziałem oddziałów niemieckich; jej nadbudową miała być EWP - Europejska Wspólnota Polityczna; układ o powołaniu EWO podpisano w 1952, a o EWP w 1953 jednak w 1954 odrzucono traktat o Ewo, i tym samym o EWP;

• w roku 1951 w Paryżu podpisano traktat o powstaniu EWWiS: Belgia, Francja, Włochy, Luksemburg, Holandia,

• w 1955 roku odbyła się konferencja w Messynie msz Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, RFN i Włoch w jej wyniku w 1957 roku w Rzymie podpisano 2 układy - traktaty rzymskie - powołujące do życia:

• EWG - europejska wspólnota gospodarcza,

• Euratom,

• EWG i Euratom miały instytucje: rada ministrów, komisja, parlament europejski, trybunał sprawiedliwości,

• koncepcja jedności politycznej Europy Zachodniej według de Gaulle'a opierała się na 3 zasadach:

• pojednania francusko-niemieckiego,

• europy państw-europy ojczyzn,

• europy europejskiej,

• plan de Gaulle'a - Europa od Atlantyku po Ural: odprężenie, porozumienie, współpraca,

• plan Foucheta z 1961 roku - przewidywał utworzenie Unii Narodów Europejskich; jej celem miało być ujednolicenie polityki zagranicznej państw członkowskich; przewidywał utworzenie: rady unii, europejskiej komisji politycznej, parlamentu europejskiego planu nie wprowadzono w życie,

• w 1965 podpisano traktat fuzyjny w sprawie ustanowienia wspólnych instytucji dla wszystkich 3 wspólnot (EWWiS, EWG, Euratom): Rada (ministrów), Komisja Europejska, Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości,

• w 1969 konferencja w Hadze decyzja o budowie unii ekonomicznej i walutowej oraz zapowiedzi o koordynacji wzajemnej polityki na rzecz budowy unii politycznej,

• w roku 1973 do wspólnot dołączyły: Wielka Brytania, Dania, Irlandia; w 1981 dołączyła Grecja, a w 1986 Hiszpania i Portugalia,

• w roku 1979 powołano Europejski System walutowy i przeprowadzono pierwsze bezpośrednie wybory do PE,

• w lutym 1980 przyjęto Jednolity Akt Europejski, który wprowadzał zmiany do traktatów rzymskich.

Traktat o Unii Europejskiej z Maastricht:

• podpisany 7.02.1992, wszedł w życie 1.11.1993 roku,

• potwierdzał gospodarczą, polityczną i socjalną równość wszystkich państw członkowskich z naciskiem na system wzajemnej pomocy,

• nadano osobowość prawną działaniom w polityce zagranicznej i w stwarzaniu wspólnego bezpieczeństwa - Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (WPZiB),

• sprawy wspólne państw członkowskich:

• polityka azylowa i imigracyjna,

• kontrola zewnętrznych granic,

• zwalczanie międzynarodowej przestępczości, narkomanii i handlu narkotykami,

• współpraca w sprawach karnych i cywilnych,

• ścisła współpraca władz policyjnych i celnych, powołano Europol,

• nowe prawa dla obywateli Wspólnot: prawo w wyborach komunalnych, do PE i prawie petycji; wzmocnił prawa obywateli do powszechnego i zawodowego kształcenia, ochrony pracy i zdrowia, ochrony konsumenta,

• wzmocniono prawa Parlamentu Europejskiego (wyposażono go w prawo veta),

• utworzono Komisję Pośrednictwa między RM a PE; Komisję regionalną,

• zakładał stworzenie silnej i wspólnej waluty ECU oraz utworzenie Europejskiej Unii Walutowej,

• w 1995 do UE dołączyły: Finlandia, Austria, Szwecja.

Traktat amsterdamski:

• od 1996-1997 odbywała się międzyrządowa konferencja mająca na celu rewizję postanowień z Maastricht,

• konferencja zakończyła się szczytem szefów państw i rządów w Amsterdamie 16/17.06.1997,

• traktat podpisano 2.10.199, w życie wszedł w maju 199 roku i składa się z 2 części:

• I część - właściwy tekst traktatu,

• II część - propozycje uproszczeń do 3 traktatów założycielskich: WE (byłe EWG), EWWiS, Euratom,

• zmieniał i uzupełniał zapisy z Maastricht,

• rozdział I - `Wolność, bezpieczeństwo i prawo':

• umożliwia nałożenie sankcji na państwo, które dopuszcza się naruszenia zasad: wolność, demokracja, ochrona praw człowieka, podstawowe wolności i prawa państwa; przez sankcję rozumie się ograniczenie lub pozbawienie określonych prawa danego kraju,

• określone nowe obszary działań UE: kontrola granic zewnętrznych, współpraca prawna w sprawach cywilnych dotyczących współpracy transgranicznej, zwalczanie przestępczości, współpraca urzędów państwowych krajów Unii z Komisją Europejską,

• rozdział II - `Unia i obywatel':

• zapis dotyczący zatrudnienia, polityki socjalnej, ochrony środowiska, ochrony zdrowia, ochrony konsumenta, obywatelstwa europejskiego, oficjalnych języków Unii, dokształcania, kultury, sportu, polityki celnej, zamorskich krajów i terytoriów, publicznych instytucji radiowych, ochrony zwierząt, połączeń transeuropejskich i statystyki,

• rozdział III - dot. polityki zagranicznej i określa sposoby realizacji Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa:

• decyzje o nowych strategiach, podejmowanie wspólnych akcji, ustalane wspólnych stanowisk,

• UZE potraktowana jako integralna część UE, ale do traktatu włączone tylko jej `misje petersberskie' (operacje humanitarne, ratunkowe, mające na celu utrzymanie pokoju, decyzje zaprowadzające pokój, operacje bojowe),

• powołano Sekretarza Generalnego rady Unii,

• UE nie ma osobowości prawno-międzynarodowej, ale uzyskała kompetencję zawierania umów z organizacjami międzynarodowymi,

• rozdział IV - `Organy Unii':

• PE uzyskał prawo współdecydowania w zakresie: zatrudnienia, polityki socjalnej, ochrony zdrowia, zwalczania oszustw finansowych, polityki celnej etc.,

• zmiany w funkcjonowaniu TS, Trybunału Obrachunkowego, Komitetu Gospodarczo-Społecznego, Komitetu Regionów,

• rozdział V - dot. bliższej współpracy, czyli elastyczności, która Mozę być zastosowana jako ostateczny środek.

Traktat nicejski:

• 11.12.2000 zakończył się szczyt w Nicei, na którym skoncentrowano się na 3 sprawach:

• ogólnej liczbie komisarzy w KE i ich przydziale dla poszczególnych krajów członkowskich,

• zasadzie podziału głosów w radzie podczas głosowania za pomocą kwalifikowanej większości,

• rozszerzeniu zasady głosowana za pomocą większości kwalifikowanej na nowe dziedziny,

• mówiono także o zasadzie ściślejszej współpracy miedzy państwami członkowskimi.

Konwent Europejski:

• formuła konwentu zastosowana po raz pierwszy w trakcie przyjmowania Karty Praw Podstawowych,

• w zakresie rewizji traktatowej włączona do ostatniej części deklaracji z Laeken `Utworzenie Konwentu w sprawie przyszłości Europy', która zakładała, że zamierzeniem konwentu będzie rozważenie kluczowych aspektów przyszłego rozwoju Unii oraz identyfikacja rozmaitych możliwych odpowiedzi,

• głównym zadaniem Konwentu było przygotowanie zwartego projektu traktatu konstytucyjnego, celem przedłożenia go pod obrady nowej konferencji międzyrządowej,

• fazy pracy konwentu:

• faza słuchania - zapoznanie się z oczekiwaniami państw członkowskich i kandydujących oraz ich obywateli,

• analiza porównawcza zalet i wad proponowanych sposobów organizowania UE w przyszłości,

• syntetyczne opracowanie traktatu konstytucyjnego z możliwymi opcjami rozwiązań,

• inauguracyjne spotkanie plenarne odbyło się 1.03.2002 roku,

• zasiadało w nim 150 jego członków,

• do udziału w Konwencie w charakterze obserwatora zaproszono: przedstawiciele Ecosoc, Komitetu Regionów, partnerów społecznych oraz Rzecznik Praw Obywatelskich UE,

• utworzono 6 grup ad hoc, aby pogłębić określone kwestie merytoryczne oraz zaangażować członków Konwentu w prace, które nie mogą być wykonywane w trybie plenarnym:

• I grupa - problem subsydiarności,

• II grupa - Karta Praw Podstawowych,

• III - osobowość prawna Unii i Wspólnot,

• IV grupa - parlamenty narodowe,

• V grupa - kompetencje uzupełniające,

• VI grupa - zarządzanie sferą gospodarczą UE,

• konwent obradował w Brukseli; ostatnia sesja odbyła się 13.06.2003 - nie udało się przyjąć całego projektu traktatu konstytucyjnego, toteż dokument końcowy przekazany został pod obrady Rady Europejskiej w Salonikach.

Instytucje, fundusze i banki Wspólnot (WE i Euratom) i UE:

• Parlament Europejski:

• skład: przedstawiciele społeczeństw państw członkowskich UE wybierani w wyborach bezpośrednich na 5 lat,

• liczba 732 członków,

• nie stanowi prawa, wspomaga proces decyzyjny poprzez wydawanie opinii czy procedurę współdecyzji,

• ma uprawnienia dotyczące uchwalania budżetu, przyjmowania nowych członków oraz zatwierdzania układów stowarzyszeniowych,

• ma kontrolę nad Komisją Europejską,

• w jego ramach funkcjonują komisje parlamentarne,

• obywatele mają prawo wyboru deputowanych do parlamentu oraz prawo wyborcze w zakresie organów samorządu lokalnego,

• w zakresie wyborów komunalnych i do parlamentu obywatele mają bierne i czynne prawo wyborcze,

• Komisja Europejska:

• nazywana `strażnikiem traktatów',

• kompetencje:

• prawo inicjatywy prawodawczej,

• reprezentacja interesów i koordynacja działań Wspólnot,

• kontrola stosowania prawa wspólnotowego,

• wykonywanie postanowień zawartych w traktatach oraz aktach prawnych przyjętych przez Wspólnoty,

• w skład wchodzi jeden/dwóch komisarzy z danego państwa,

• w jej ramach funkcjonują dyrekcje generalne oraz wyspecjalizowane służby,

• wykonuje ustanowione przepisy prawne przez RUE,

• kontroluje:

• przestrzeganie norm prawnych zawartych w traktatach, umowach międzynarodowych, międzynarodowych unijnych aktach prawnych,

• transpozycję dyrektyw wspólnotowych do porządku prawnego państw członkowskich,

• wykonywanie budżetu unijnego,

• Rada Unii Europejskiej;

• głównym zadaniem jest wypracowywanie i koordynacja ogólnej polityki gospodarczej,

• jest organem prawodawczym,

• w skład wchodzi po jednym przedstawicielu z każdego państwa na szczeblu ministerialnym,

• przewodnictwo sprawuje po kolei każde państwo przez okres 6 miesięcy,

• występuje jako rada ds. ogólnych lub rada specjalna,

• organem pomocniczym jest sekretariat generalny oraz komitet stałych przedstawicieli (Coreper),

• Rada Europejska:

• powstała w 1974 roku,

• jej obecność potwierdzona w JAE i TUE z Maastricht, ale jest poza systemem instytucjonalnym traktatów wspólnotowych,

• wytycza politykę Unii,

• w skład wchodzą: głowy państw i szefowie rządów oraz przewodniczący Komisji Europejskiej,

• przewodnictwo trwa 6 miesięcy i zmienia się rotacyjnie,

• odgrywa istotną rolę w WPZiB (2 filar UE),

• Trybunały UE:

• Trybunał Sprawiedliwości:

• rola sądu,

• zapewnia przestrzeganie prawa przy stosowaniu traktatów,

• w skład wchodzi 27 sędziów wspieranych przez 8 rzeczników generalnych,

• działa przy nim sąd I instancji, rozpatruje i rozstrzyga spory w I instancji,

• TS orzeka o zgodności aktów prawnych wydawanych przez instytucje Wspólnot,

• rozpoznaje spory między państwami lub KE a państwami,

• Trybunał Obrachunkowy:

• kontroluje rachunki oraz czy właściwie i zgodnie z prawem zarządza się finansami wspólnotowymi,

• wspiera PE i RUE w wykonywaniu ich uprawnień kontrolnych w ramach realizacji budżetu,

• w składd wchodzi 27 rewidentów na okres 6 lat,

• komitologia - współpraca między RUE a Komisją Europejską:

• za wykonanie podjętych przez RUE uchwał odpowiedzialna jest Komisja Europejska,

• rada zleca komitetom (w skład wchodzą eksperci) czuwanie nad pracami wykonawczymi KE na drodze konsultacji lub współzarządzania,

• komitologia oznacza proces przyjmowania przez KE aktów wykonawczych do aktów prawnych przyjętych przez RUE,

• procedura komitetowa doprowadziła do powstanie wielu komitetów:

• komitet doradczy - wydaje opinie w sprawie projektu przedłożonego KE,

• komitet administracyjny,

• komitet regulacyjny,

• Komitet Ekonomiczno-Społeczny:

• w skład wchodzi ok. 350 przedstawicieli środowisk gospodarczych i społecznych,

• uczestniczy w wykonywaniu celów i zadań UE,

• wyraża opinie z własnej inicjatywy, które nie mają charakteru wiążącego,

• Komitet Regionów:

• głównym jej celem jest gwarancja i odpowiednia reprezentacja interesów regionalnych i lokalnych jednostek terytorialnych w UE oraz ich współuczestniczenie w procesie integracji,

• w skład wchodzi 350 członków,

• reprezentacji nie posiadają euroregiony,

• członkowie nie są związani instrukcjami ii wykonują obowiązki w ogólnym interesie UE,

• pełni funkcje doradcze, wydaje opinie dla RUE i KE,

• Komitet Stałych Przedstawicieli (Coreper):

• składa się z ambasadorów państw członkowskich,

• odpowiada za przygotowanie prac RUE i wykonywanie zadań zleconych przez Radę,

• w ramach działa 200 grup roboczych, stałe komitety i specjalistyczne grupy robocze powoływane ad hoc,

• głównym zadaniem jest wypracowywanie zgodności stanowisk państw członkowskich w sprawie propozycji KE,

• Sekretarz generalny RUE:

• odgrywa istotną rolę w procedurze decyzyjnej,

• przygotowuje porządek obrad RUE i akty prawne przez Radę stanowione,

• prowadzi dialog polityczny z krajami trzecimi,

• podlega mu komórka planistyczno-analityczna,

• Ombudsman - Rzecznik Praw Obywatelskich UE:

• powoływany jest przez PE,

• skargi do Rzecznika mogą składać osoby fizyczne i prawne mieszkające w państwie członkowskim UE,

• przeprowadza kontrole z własnej inicjatywy lub na podstawie skarg przedstawionych mu przez bezpośrednio zainteresowanych lub za pośrednictwem PE,

• wszczyna postępowanie pod warunkiem uznania zasadności skargi,

• Instytucje wspierające pracę UE:

• Europejskie Centrum Rozwoju Szkolenia Zawodowego,

• Europejska Fundacja na Rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy,

• Europejska Agencja ds. Środowiska,

• Europejska Fundacja ds. Szkoleń,

• Europejskie Centrum ds. walki z narkomanią,

• Europejska Agencja ds. Kontroli Leków,

• Biuro ds. Harmonizacji w Ramach Rynku Wewnętrznego,

• Agencja ds. Bezpieczeństwa i Zdrowia w Miejscu Pracy,

• Wspólnotowe Biuro ds. Ochrony Praw do Gatunków Roślin,

• Centrum Tłumaczeń,

• Europol - współpraca policji w UE:

• wspólne działania obejmują:

• współpracę operacyjną w zakresie prewencji i wykrywania naruszeń prawa karnego oraz prowadzenia śledztwa,

• zbieranie, przechowywanie, opracowywanie, analizę i wymianę odnośnych informacji,

• współpracę i wspólne inicjatywy w zakresie szkolenia, wymiany oficerów łącznikowych, oddelegowanych,

• wspólną ocenę poszczególnych technik śledczych w odniesieniu do wykrywania poważnych form zorganizowanej przestępczości,

• powstał w 1995 roku,

• funkcjonuje na podstawie wzajemnej informacji miedzy policją państw członkowskich,

• siedziba w Hadze,

• Banki UE realizują cele gospodarcze UE, należą do nich:

• Europejski Bank Centralny (EBC):

• jego poprzednikiem był Europejski Instytut Walutowy utworzony w 1994 roku we Frankfurcie nad Menem, zadania EIW:

• pomoc we współpracy między bankami centralnymi,

• rozwijanie koordynacji polityki pieniężnej państw członkowskich,

• kontrolował funkcjonowanie europejskiego systemu walutowego,

• w 1998 EIW przekształcony został w EBC, który razem z narodowymi bankami centralnymi tworzy Europejski System Banków Centralnych (ESBC):

• odpowiada za ustalenia i realizację polityki pieniężnej,

• utrzymuje stabilność cen,

• definiuje i realizuje politykę walutową,

• przeprowadza operacje dewizowe,

• umożliwia sprawne funkcjonowanie systemów płatności,

• Europejski Bank Inwestycyjny (EBI);

• powołany w traktacie o EWG,

• przyczynia się do zrównoważonego i stabilnego rozwoju rynku wewnętrznego,

• działalność nie nastawiona na zyska,

• udziela pożyczek i gwarancji umożliwiających finansowanie projektów we wszystkich sektorach gospodarki,

• współpracuje na rzecz rozwoju Afryki, Karaibów i Pacyfiku,

• Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR):

• obsługa osób prawnych,

• utworzony w 1990 roku z siedzibą w Londynie,

• wspiera przedsięwzięcia gospodarcze podmiotów z Europy środkowo-wschodniej,

• Fundusze strukturalne:

• Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji dla Rolnictwa,

• Europejski Fundusz Socjalny,

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,

• Finansowy Instrument Doradztwa w zakresie Rybołówstwa,

• Fundusz Kohezyjny - działa od 1994 roku, wspiera projekty dotyczące środowiska i sieci transeuropejskich,

• ich zadaniem jest przyczynianie się do gospodarczej i społecznej spójności UE poprzez łagodzenie dysproporcji w zakresie poziomu życia ludności, infrastruktury regionalnej i zatrudnienia.

Proces kształtowania wspólnej tożsamości w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa w UE:

• Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (WPZiB) Unii Europejskiej:

• system WPZiB jest wynikiem traktatu z Maastricht,

• jego funkcjonowanie nie zawsze się sprawdzało, nie było w stanie sprostać problemom i sprawom podejmowanym przez państwa członkowskie,

• cele WPZiB mijały się z praktyką polityczną,

• traktat amsterdamski wprowadził:

• nowe instrumenty działania na nowo zdefiniował instrumenty już istniejące (wspólne akcje i stanowiska),

• nowym instrumentem była `wspólna strategia' - decyduje RE,

• korekcie poddano tryb podejmowania decyzji - wymagana większość kwalifikowana w decyzjach o przyjęciu wspólnej strategii,

• do jego struktur włączono Komitet Polityczny,

• WPZiB miała obejmować wszystkie kwestie związane z bezpieczeństwem Unii, włącznie z docelowym sformułowaniem wspólnej polityki obronnej, która mogłaby prowadzić do wspólnej obrony,

• W kompetencje UE włączono misje petersberskie: misje humanitarne, ratunkowe, operacje utrzymywania i przywracania pokoju oraz crisis management,

• Wspólna Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony (WEPBiO);

• 4.12.1998 Wielka Brytania i Francja przyjęły wspólną deklaracje o obronie europejskiej w trakcie spotkania na szczycie w Saint-Malo, uzgodniono, że:

• UE powinna odgrywać większa rolę na arenie międzynarodowej, bazując na zapisach traktatu amsterdamskiego,

• UE powinna być zdolna do w razie kryzysów do przeprowadzenia autonomicznych działań z użyciem sił zbrojnych,

• UE powinna posiadać odpowiednie struktury i zdolności analizowania sytuacji kryzysowych, zdobywania materiałów szpiegowskich i możliwości planowania strategicznego,

• na szczycie w Kolonii w 1999 roku przyjęto deklarację o wzmocnieniu WEPBiO, zgodnie z którą:

• celem WEPBiO jest zapobieganie konfliktom oraz rozwiązywanie kryzysów przy wykorzystaniu formuły misji petersberskich,

• wymaga to osiągnięcia przez UE niezbędnych zdolności i narzędzi działania, ustanowienia ścisłej współpracy z NATO, stworzenia przemysłowej i technologicznej bazy wspólnej obrony, włączenia UZE do UE,

• postanowienia szczytu w Helsinkach 1999 roku:

• potwierdzenie zamiaru przyznania UE autonomicznej zdolności do podejmowania decyzji,

• wyrażono zamiar rozpoczęcia i przeprowadzenia operacji wojskowych prowadzonych przez UE, będących odpowiedzią na kryzysy międzynarodowe,

• państwa członkowskie zobowiązały się do natychmiastowego wystawienia sił zbrojnych zdolnych do wykonania pełnego zakresu misji petersberskich,

• państwa członkowskie musza być zdolne do rozwinięcia mniejszych jednostek szybkiego reagowania, które muszą być samo wystarczające, posiadać niezbędne dowództwo, kontrolę i zdolność wywiadowczą, zaplecze logistyczne, jednostki powietrzne i morskie,

• w ramach RUE powstaną nowe polityczne i wojskowe organy oraz struktury,

• zostaną wypracowane sposoby wszechstronnego konsultowania, pełnej współpracy między UE a NATO,

• zostaną określone właściwe rozwiązania, które pozwolą na udział w zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi,

• zostanie przyjęty mechanizm cywilnego zarządzania sytuacjami kryzysowymi w celu koordynowania i zwiększenia skuteczności różnych środków i zasobów cywilnych,

• utworzono Komitet ds. Politycznych i Bezpieczeństwa z siedzibą w Brukseli; zajmuje się wszystkimi aspektami WPZiB; Komitet Wojskowy; Komitet ds. Cywilnych Aspektów Zarządzania Kryzysami,

• postanowienia ze szczyty w Nicei:

• zapowiedzi dalszych prac nad militarnymi i cywilnymi aspektami operacji w stanach kryzysu; współpracę z państwami trzecimi, NATO i ONZ; utworzeniem Centrum Satelitarnego i Instytutu badań nad Bezpieczeństwem,

• postanowienia ze szczytu w Goeteborgu 2001 rok:

• decyzja o wzmocnieni współpracy między UE a ONZ,

• grupa robocza w Konwencie Europejskim w 2003 roku zajęła się sprawami:

• uaktualnienia misje petersberskich,

• udoskonalenia postanowień przewidzianych w przypadku postępowania w warunkach kryzysowych,

• zagwarantowaniem elastyczności w procesie podejmowania decyzji i w działaniu,

• wprowadzeniem klauzuli solidarności umożliwiającym państwom członkowskim m.in. zapobieganie i reagowanie na zagrożenia w postaci ataków terrorystycznych,

• powołaniem Europejskiej Agencji Zbrojeń i badań Strategicznych w celu wzmocnienia przemysłowej i technologicznej bazy sektora obronnego,

• zagwarantowaniem odpowiedniej analizy parlamentarnej.

Polska a Unia Europejska:

• układ stowarzyszeniowy miedzy Polską a UE podpisany został w 1991, wszedł w życie w 1994 roku,

• w kwietniu 1994 rząd polski złożył formalny wniosek o uczestnictwo w UE,

• w zakresie prac dostosowawczych obowiązywały programy dostosowujące gospodarkę i system prawny do wymogów unijnych,

• KE przyjęła `białą księgę', która potwierdzała dialog strukturalny „Przygotowanie stowarzyszonych krajów Europy środkowo-wschodniej do integracji ze wspólnym rynkiem UE',

• pomoc finansowa dla polski prowadzona w dwóch formach: pomocy bezzwrotnej oraz kredytów EBI,

• w lipcu 1997 KE przedstawiła opinie - vis - o wnioskach krajów stowarzyszonych z UE w sprawie członkostwa,

• w 1998 rozpoczęto dwustronne konferencje międzyrządowe z państwami kandydującymi: Cypr, Czechy, Estonia, Słowenia, Węgry, Polska - grupa luksemburska,

• grupa helsińska: Bułgaria, Litwa, Łotwa, Malta, Słowacja, Rumunia,

• 16.04.2003 w Atenach podpisano traktat akcesyjny stanowiący o przystąpieniu Polski i reszty państw do UE,

• 1.05.2004 Polska z resztą państw zostały członkami UE,

• zasady, którymi kierowała się Polska przy wchodzeniu do UE:

• konieczność opracowania kalendarza przystąpienia,

• kryterium wejścia do UE ze zdrową gospodarką,

• powtórzenie metody iberyjskiej,

• przyjęcie zasady obustronności dostosowań wspólnie wynegocjowanych ,

• solidarności europejskiej,

• braku sprzeczności w jednoczesnym poszerzaniu i pogłębianiu UE,

• zdefiniowaniu polskiej wizji zintegrowanej Europy.

SYSTEM KOLONIALNY, DEKOLONIZACJA, NEOKOLONIALIZM (XIX)

Proces dekolonizacji:

• kolonializm jako polityka podboju i przejmowania obcych terytoriów oraz podporządkowywania sobie zamieszkującej tam ludności sięga XV/XVI wieku i związany by z wielkimi odkryciami geograficznymi,

• pierwszym aktem międzynarodowym sankcjonującym podział globu ziemskiego między mocarstwa był traktat z Tordesillas z 1494 roku,

• celem kolonizacji było zdobycie i wprowadzenie różnych form eksploatacji terytoriów zamorskich, wzbogacenie się metropolii, poszerzenie strefy wpływów w świecie oraz wzmocnienie sił państw kolonizujących,

• kolonizacji uległy terytoria Afryki, Azji i Ameryki,

• po zakończeniu II wojny światowej istniały imperia kolonialne brytyjskie, francuskie, belgijskie, holenderskie i portugalskie,

• w koloniach utrzymywała się prymitywna i półfeudalna struktura gospodarki krajowej, a import towarów doprowadzał do upadku lokalnego rzemiosła,

• ludność zagarniętych państw wielokrotnie wzniecała powstania zbrojne, np. powstanie Sipajów w Indiach, Mahdiego w Sudanie, Zulusów przeciwko Brytyjczykom,

• procesy, które doprowadziły do załamania się systemu kolonialnego objęły najpierw Azję, potem Afrykę - wybuchały powstania narodowowyzwoleńcze, lecz w większości przypadków do dekolonizacji dochodzono na drodze pokojowej,

• głównym czynnikiem decydującym o dekolonizacji była II wojna światowa, która przyczyniła się do:

• wzrostu świadomości społecznej i narodowej ludności w koloniach, co doprowadziło do zainteresowania się walką o niepodległość,

• do rozwoju ekonomicznego krajów kolonialnych - zwiększone zapotrzebowanie na surowce strategiczne i żywność,

• drugim czynnikiem była powojenna rywalizacja między mocarstwami zachodnimi, a potem między blokiem wschodnim a zachodnim,

• etapy dekolonizacji:

• etap I: 1945-1955 niepodległość uzyskały: Indonezja, Wietnam, Korea, Filipiny, Jordania, Indie, Pakistan, Cejlon, Birma, Libia, Kambodża, Laos - sukcesem byłą konferencja solidarnościowa, na której opowiedziano się za szybką i całkowitą dekolonizacją,

• etap II: poł. lat 50 - poł. lat 60 największe natężenie dekolonizacji, rok 1960 rokiem Afryki, aż 30 państw tego rejonu uzyskało niepodległość,

• etap III: poł.lat 60-1975 rozpadły się pozostałości imperium brytyjskiego oraz imperium kolonialne Portugalii,

• etap IV: 1976 - do dziś najważniejsze było wyzwolenie Namibii zaanektowanej przez Unię Południowej Afryki oraz dekolonizacja kolonii brytyjskich, francuskich, hiszpańskich, holenderskich w Afryce, Ameryce Łacińskiej, Azji, archipelagów Oceanu Indyjskiego, Pacyfiku i Atlantyku,

• ostatnim terytorium, które uzyskało niepodległość była Afryka południowo-zachodnia - mandat Ligi Narodów, który został bezprawnie zaanektowany przez Unię południowej Afryki,

• w Unii Południowej Afryki prowadzono politykę apartheidu polegającą na umocowanej prawnie od 1948 segregacji rasowej - polityka białej mniejszości była przyczyną izolacji RPA na arenie międzynarodowej i zastosowania wobec niej sankcji przez ONZ - demontaż systemu apartheidu rozpoczął się na początku lat 90., w 1994 przeprowadzono wybory parlamentarne, których wygrał Nelson Mandela,

• w Azji proces dekolonizacji zakończył się w 1957 roku, kiedy niepodległość uzyskała dzisiejsza Malezja; końcową fazą procesu dekolonizacji w Azji jest przejmowanie przez Chiny kolonii stanowiących część składową jej terytorium: w 1997 Hong Kong, w 1999 Makao.

Rola ONZ w likwidacji kolonializmu:

• w Karcie NZ wprowadzono system powiernictwa, z założeniem, że społeczność międzynarodowa będzie popierać postęp ludności obszarów powierniczych,

• powiernictwem objęto 3 kategorie obszarów: mandatowe, odłączone od państw nieprzyjacielskich pokonanych w II wojnie światowej, dobrowolnie przekazane do systemu powiernictwa,

• poważnym problemem była sprawa Afryki Południowo-Zachodniej (Unia Południowej Afryki):

• w 1946 UPA odmówiła włączenia go do systemu powierniczego ONZ i zaanektowała Namibię,

• mandat nad Namibią w 1966 został unieważniony,

• rolę ONZ odegrało w procesie dekolonizacji obszarów niesamodzielnych, które nie podlegały systemowi powierniczemu - 3 etapy likwidacji kolonializmu:

• 1946-1955 ustalono zakres, charakter i procedurę przekazywania informacji o obszarach niesamodzielnych przez państwa kolonijne,

• 1956-1959 zwiększono aktywność ONZ, ustalono, kiedy istnieje, a kiedy ustaje obowiązek przekazywania informacji z obszarów niesamodzielnych - wiązało się to z ustaleniem, czy dany obszar uzyskał niepodległość,

• 1960 celem była całkowita likwidacja systemu kolonialnego jako sprzecznego z zasadami KNZ; uchwalono dokument o przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym, który potwierdzał prawo do samookreślenia i stanowienia według własnego uznania statusu politycznego oraz prawo do swobodnego rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego; zawierał wezwanie do szybkiego i bezzwłocznego zakończenia kolonializmu we wszystkich jego przejawach,

• w 1966 uchwalono Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - wszystkie narody mają prawo do samostanowienia,

• dekolonizacja doprowadziła do zmiany układu sił w ONZ: wspólny blok głosów ZSRR, jego europejskich i azjatyckich sprzymierzeńców i innych państw afroazjatyckich osłabiał pozycję USA,

• dążąc do całkowitego położenia kresu kolonializmu ONZ uchwalała wielokrotnie rezolucje wzywające do przyznania niepodległości ludom i krajom zależnym, ONZ mobilizowała społeczność międzynarodową i opinię publiczną; wywierała nacisk na rządy państw posiadających kolonie, a jej decyzje przyśpieszały ostateczną likwidację systemu kolonialnego.

Trzeci Świat:

• w rezultacie dekolonizacji powstało 130 państw o zróżnicowanym szczeblu rozwoju cywilizacyjnego, ekonomicznego i społeczno-politycznego,

• używano w stosunku do nich określeń: kraje gospodarczo zacofane, kraje mniej rozwinięte, kraje rozwijające się - przyjęto określenie kraje Trzeciego Świata,

• pojęcie Trzeci Świata pojawiło się w latach 50., wiąże się z Emanuelem Sieyes „Czym jest trzeci stan?”,

• państwa rozwijające się mają pewna cechę wspólną - brak społecznej dyscypliny, słabość ustawodawstwa, uchybienia w przestrzeganiu i egzekwowaniu prawa, niedbalstwo, samowola urzędników i korupcja,

• kraje Trzeciego Świata łączy: przeszłość kolonialna i zacofanie gospodarcze,

• większość państw TŚ to kraje rozwijające się,

• zacofanie gospodarcze w tych krajach ma podłoże historyczne, w większości są to kraje monokulturowe, uzależnione w poważnym stopniu od wahań koniunktury międzynarodowej i pogłębiających się różnic cen między surowcami i środkami żywności a produktami przemysłowymi; wpływ na sytuację gospodarcza mają także skutki degradacji środowiska naturalnego,

• TŚ stanowi heterogeniczną społeczność międzynarodową, zróżnicowaną z uwagi na poziom rozwoju sił wytwórczych, specyficzne struktury społeczne oraz stopień i charakter powiązań z gospodarką światową.

Neokolonializm:

• jego istota polega na tym, że polityka państwa, które jest w teorii niepodległe i dysponuje wszystkimi atrybutami suwerenności, jest kierowane z zewnątrz,

• jest to zjawisko utrzymywania się zależności gospodarczej, quasi-kolonialnej byłych kolonii, obecnie państw niepodległych, członków ONZ, od swych dawnych mocarstw,

• neokolonializm to układ zależności krajów gospodarczo słabo rozwiniętych od krajów uprzemysłowionych, co utrudnia im pełny i wszechstronny rozwój gospodarczy,

• stanowi propozycję i program ograniczonego wyjścia z zacofania w ścisłej współpracy z państwami zachodnimi, a celem tej współpracy jest modernizacja anachronicznej i zacofanej struktury gospodarczej państw TŚ,

• strategia neokolonializmu sprowadza się do intensyfikowania współpracy z państwami rozwijającymi się przez inwestycję kapitałów, wykorzystywanie taniej siły roboczej oraz poszerzającego się rynku zbytu w tych krajach.

Państwa rozwijające się w stosunkach międzynarodowych:

• kraje TŚ podejmują współpracę w sferze gospodarczej, politycznej i wojskowej:

• Grupa 77; rok 1964 jej celem jest współpraca na rzecz obrony interesów ekonomicznych oraz wypracowywanie wspólnego stanowiska w rokowaniach z państwami uprzemysłowionymi,

• Arabski Wspólny Rynek ACM,

• Karaibskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu Carifta,

• Andyjski Wspólny Rynek AMC,

• Stowarzyszenie Narodów Azji południowo-wschodniej ASEAN,

• Stowarzyszenie Współpracy Regionalnej Azji południowej SAARC,

• Organizacja Państw Eksporterów Ropy Naftowej OPEC, 1960 rok,

• Liga Państw Arabskich LAS,

• Organizacja Państw Amerykańskich OAS,

• Organizacja Jedności Afrykańskiej OAU,

• poza dążeniami integracyjnymi, istnieją sprzeczne interesy i konflikty; problemy mają podłoże terytorialne, etniczne i religijne,

• przez dziesiątki lat obszary 3 świata były przedmiotem rywalizacji miedzy Wschodem i zachodem; wiele państw np. Wietnam, Laos, Afganistan, Angola i in. były pod wpływami komunistycznymi; po upadku ZSRR wszystkie państwa w różnym stopniu zmieniły swoją orientację polityczną; umacniając swoje wpływy i przeciwdziałając komunizmowi państwa zachodnie udzielały krajom rozwijającym się pomocy ekonomicznej i wojskowej; zawierane były dwustronne umowy sojusznicze i tworzył regionalne ugrupowania militarne

• kilkakrotnie wielkie mocarstwa uwikłane były w konflikty zbrojne w 3 świecie. I tak:

USA - wojna w Korei (1950-53), w Indochinach (1965-75), Dominikana (1965), Grenada (1983) ZSRR - wojna w Afganistanie ( 1979-89), sprzymierzeńcy ZSRR np. Kuba - Angola (od 1975 ), Etiopia (1978), Wietnam - Kambodża (od 1979).

• powstały organizacje wojskowe:

• Organizacja Paktu Azji Południowo-Wschodniej SEATO,

• Organizacja paktu centralnego CENTO.

RUCH PAŃSTW NIEZAANGAŻOWANYCH (XX)

Geneza i istota ruchu:

• narastały konflikty, miejsce miały procesy dekolonizacyjne, powstawały organizacje wojskowe SEATO, CENTO,

• pojawiły się nowe niepodległe państwa, które miały możliwość wyboru jednej z 3 dróg rozwoju:

• prozachodnia orientacja i przyłączenie się do militarnych organizacji państw zachodnich,

• zbliżenie się do państw socjalistycznych,

• nie sprzymierzanie się z krajami kapitalistycznymi i socjalistycznymi, szukanie możliwości rozwijania własnej niezależnej pozycji międzynarodowej,

• czynniki polityki niezaangażowania:

• wprowadzenie zasad moralnych do stosunków międzynarodowych,

• potępianie polityki kolonizatorów,

• sięgano do kanonów moralności i sprawiedliwości,

• pokojowa polityka,

• konferencja w New Delhi w 1947 roku z udziałem 25 państw azjatyckich, inicjacja Ruchu państw Niezaangażowanych:

• potwierdzono brak zaufania do polityki wielkich mocarstw,

• dążenie do utrzymania własne niezależności,

• wola współpracy,

• 2 konferencja w New Delhi, Jawaharlal Nehru, rok 1949 z udziałem 19 państw Azji i Afryki prowadzenie polityki niezależnej od bloków wojskowych, współpraca ze wszystkimi państwami, respektowanie zasad KNZ - ruch afroazjatycki,

• w 1954 traktat indyjsko-chiński w sprawie Tybetu, Pancza Szila - 5 zasad:

• wzajemne poszanowanie integralności terytorialnej i suwerenności,

• wzajemna nieagresja,

• nieingerencja w sprawy wewnętrzne drugiego państwa,

• równość i wzajemne korzyści,

• pokojowe współistnienie,

• konferencja w Bandungu w 1955 roku - uchwalono deklarację w sprawie powszechnego pokoju i współpracy - 10 zasad:

• poszanowanie podstawowych praw człowieka oraz celów i zasad KNZ,

• poszanowanie suwerenności i integralności terytorialnej wszystkich narodów,

• równość wszystkich ras i narodów,

• wstrzymanie się od interwencji i ingerowania w sprawy wewnętrzne innego kraju,

• prawo kraju do obrony indywidualnej i zbiorowej zgodnie z KNZ,

• wstrzymanie się od wykorzystywania układów o obronie zbiorowej w imię egoistycznych interesów wielkich mocarstw,

• wstrzymanie się od aktów lub groźby agresji oraz stosowania siły przeciwko integralności terytorialnej innego kraju,

• regulowanie sporów środkami pokojowymi,

• rozwijanie wspólnych interesów i współpracy,

• poszanowanie sprawiedliwości i zobowiązań międzynarodowych,

• niezaangażowanie zakładało prowadzenie polityki równego dystansu wobec wielkich mocarstw,

• w 1957 konferencja w Kairze - Organizacja Solidarności Afroazjatyckiej; ustalono wymogi do przynależności do RPN:

• niezależna polityka zagraniczna oparta na zasadach pokojowego współistnienia,

• popieranie ruchów narodowowyzwoleńczych,

• nie tworzenie paktów militarnych,

• nie utrzymywanie na własnym terytorium obcych baz wojskowych,

• niezaangażowanie (non-alignment0 to idea filozofii Gandhi'ego; to jedna z 3 form neutralności,

• statut państwa niezaangażowanego uzyskuje się na podstawie jednostronnego oświadczenia woli lub praktycznego działania państwa,

• RPN Non-Alignment Movement grupa państw luźno powiązanych ze sobą przez akceptację wspólnie przyjętych zasad postępowania,

• dokumenty są deklaracjami intencji o charakterze politycznym.

Formy organizacyjne ruchu:

• konferencje szefów państw i rządów (spotkania na szczycie):

• odbywają się co 3 lata w państwach różnych kontynentów,

• na czele stoją szefowie państw lub rządu, msz lub ministrowie innych resortów,

• celem konferencji jest zatwierdzanie wspólnych zasad i programu działania, ocena sytuacji międzynarodowej,

• dokumenty uchwalane na zasadzie porozumienie - deklaracje,

• ich spotkania przygotowuje Biuro Koordynacyjne,

• konferencje ministrów spraw zagranicznych:

• odbywają się między spotkaniami na szczycie,

• omawiane problemy szczegółowe,

• biuro koordynacyjne:

• utworzone w 1973 roku,

• organ kolegialny o charakterze wykonawczym,

• posiada 36 członków wg klucza geograficznego,

• posiedzenia otwarte,

• wyboru członków dokonuje się na szczytach,

• zasada rotacji , wybierani na 3 lata,

• na szczeblu msz lub stałych szefów misji dyplomatycznych,

• kompetencje:

• zapewnia odpowiednie warunki organizacyjne działalności ruchu,

• nadzór nad realizacją uchwał i programów,

• koordynacja działalności rządów,

• opracowuje propozycje programów,

• przygotowuje konferencje na szczycie i msz,

• określa stanowiska wobec kryzysów, konfliktów, sporów,

• ma inicjatywę podejmowania określonych działań,

• wykonuje działania ad hoc,

• przewodniczący ruchu państw niezaangażowanych:

• jest nim głowa państwa, na terenie którego odbywała się ostatnia konferencja,

• zadania:

• odpowiedzialny za funkcjonowanie ruchu i koordynację jego działań,

• bezpośredni nadzór nad realizacją uchwał,

• przygotowuje następne szczyty,

• wyraża opinie w sprawie wniosków o przyjęcie nowych członków,

• organy i instytucje wyspecjalizowane:

• Fundusz Rozwoju Gospodarczego i Społecznego,

• Międzynarodowy Ośrodek ds. Przedsiębiorstw, etc.

Konferencje szefów państw:

• I konferencja, Belgrad, 1961 rok walka z kolonializmem, imperializmem, rozbrojenie, rozwój gospodarczy, wzmocnienie roli ONZ, rozwój polityki i ruchu niezaangażowania;

• II konferencja, Kair, 1964 rok „Program pokoju i współpracy międzynarodowej”, prawo narodów do walki o niepodległość, pokojowe rozwiązywania konfliktów, równość ras i narodów rozbrojenie,

• III konferencja, Lusaca, 1970 rok rozwinięto postulaty polityki RN; deklaracja w spr. Pokoju, niepodległości, rozwoju współpracy i demokratyzacji; deklaracja w spr. niezaangażowania i postępu gospodarczego;

• IV konferencja, Algier, 1973 rok deklaracja polityczna i w spr. walki o wyzwolenie narodowe,

• V konferencja, Kolombo, 1976 rok gotowość przystosowania się do zmian zachodzących w stosunkach międzynarodowych, odprężenie międzynarodowe i poprawa stosunków między wschodem a zachodem,

• Vi konferencja, hawana, 1979 rok umocnienie roli RN jako niezależnego politycznego czynnika; rozbrojenie i jego wpływ na bezpieczeństwo międzynarodowe,

• VII konferencja, New Delhi, 1983 rok deklaracja polityczna dot. rozbrojenia; Apel delhijski - niepokój przez wzrost napięć w stosunkach; deklaracja gospodarcza, w której stwierdzono pogorszenie się sytuacji ekonomicznej,

• VIII konferencja, Harare, 1986 rok jednomyślność w napiętnowaniu apartheidu w RPA,IX konferencja, Belgrad, 1989 rok stanowisko wobec rozbrojenia, pokoju, bezpieczeństwa, kwestii zadłużenia i środowiska naturalnego,

• X konferencja, Dżakarta, 1992 rok po rozpadzie ZSRR ZSRR zakończeniu zimnej wojny; potępiono politykę czystek etnicznych,

• XI konferencja, Cartagena, 1995 rok --. Pogłębiające się ubóstwo krajów rozwijających się, rosnące zadłużenia,

• XII konferencja, Durban. 1998 rok problemy ekonomiczne.

Znaczenie ruchu:

• ukształtował się w warunkach układu dwubiegunowego w rywalizacji supermocarstw,

• opierał się na pluralistycznej koncepcji ładu międzynarodowego i normach prawa międzynarodowego zawartych w KNZ,

• cele RPN:

• utrzymanie i utrwalenie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego,

• umacnianie niezależności narodowej,

• aktywna współpraca na rzecz rozwoju gospodarczego i społecznego,

• demokratyzacja stosunków międzynarodowych,

• to produkt uboczny zimnej wojny - pomost między wschodem a zachodem,

• czynnik osłabiający pozycję ruchu to narastanie konfliktu między północą a południem.

WSPÓLNOTA NIEPODLEGŁYCH PAŃSTW I JEJ PROBLEMY (XXI)

Powstanie Wspólnoty Niepodległych państw (WNP):

• rozpad ZSRR formalnie przypieczętowano 8.12.1991 roku na spotkaniu prezydentów Rosji, Białorusi i Ukrainy, jest to także data powstania WNP,

• rozpad ZSRR poprzedziło przyjęcie przez republiki związkowe deklaracji niepodległości, powstawał nowy status państw w ramach ZSRR,

• 21.12.1991 w Ałma-Acie specjalnym protokołem do WNP dołączyły: Azerbejdżan, Armenia, Kazachstan, Kirgizja, Mołdawia, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan,

• w roku 1993 przyłączyła się Gruzja,

• zawarto Porozumienie dot. powołania organów koordynacyjnych WNP oraz przyjęto statut WNP.

Państwa członkowskie WNP:

• Federacja Rosyjska:

• prognozy na przyszłość rozwoju sytuacji Rosji - 4 scenariusze:

• militaryzacja kraju, dyktatura wojskowa,

• demokracja i demokratyzacja kraju,

• autorytaryzm,

• stopniowa ewolucja w kierunku pokojowej współpracy z WNP,

• sytuacja gospodarcza Rosji będzie mieć wpływ na sytuację WNP,

• kapitał z Rosji ucieka i jest to jednym ze źródeł braku środków na nowe inwestycje, modernizację i przebudowę gospodarki; wiąże się to z korupcją, działaniem mafii,

• ucieczce kapitału z Rosji sprzyja liberalizacja handlu zagranicznego i brak właściwej kontroli nad sektorem finansowym,

• wpływ na sferę gospodarczą mają 3 elity: regionalne, branżowe, kryminalne,

• republiki kaukaskie:

• Gruzja, Azerbejdżan, Armenia,

• w 1989 roku powstała Konfederacja 18 Górskich narodów Kaukazu mająca na celu uzyskanie niepodległości i obrony tożsamości narodowej,

• słabością narodów kaukaskich jest brak własnych wykształconych elit,

• Gruzja:

• w 1990 ogłosiła niepodległość,

• niepodległość jej skład wchodzą 3 republiki autonomiczne: Abchazja, Adżaria, Południowa Osetia,

• Armenia:

• najmniejsza republika,

• jej polityka zorientowana jest na Rosję,

• zwolenniczka rozwoju WNP,

• Azerbejdżan niepodległość w 1991 roku,

• Ukraina:

• w 1954 uzyskała Krym,

• konflikt z Rosją w sprawie przynależności i podziału Floty czarnomorskiej oraz portu Sewastopolu - Rosja dzierżawi port na okres 20 lat,

• w 1997 traktat o przyjaźni, dobrym sąsiedztwie i współpracy miedzy Ukrainą a Rosją,

• s w jej skład wchodzą: Ukraina zakarpacka, Ukraina zachodnia, wschodnie obwody Ukrainy, Ukraina naddniestrzańska,

• traktat o przyjaźni z Rumunią w 1997 roku,

• Białoruś:

• w 1991 niepodległość,

• od 1945 jest członkiem ONZ,

• w 1994 unia celna Rosja-Białoruś-Kazachstan,

• Mołdawia:

• niepodległość w 1991 roku,

• od 1992 członek ONZ,

• Kazachstan - niepodległość w 1991 roku,

• Kirgistan,

• Turkmensitan,

• Tadżykistan,

• Uzbekistan.

Funkcjonowanie WNP:

• gospodarka w ramach WNP:

• w 1994 powołano Międzypaństwowy Komitet Ekonomiczny, jego celem jest powstanie unii gospodarczej, miałby powstać wspólny rynek, unia celna, swobodny przepływ siły roboczej, towarów, usług, ujednolicony kurs walut,

• w 2003 prezydenci Rosji, Ukrainy, Białorusi i Kazachstanu podpisali porozumienie w Jałcie o utworzeniu Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej - wolny przepływ towarów, usług i siły roboczej,

• obszar WNP funkcjonuje bez wzajemnych wiz, granice są otwarte dla obywateli,

• każde państwo WNP jest członkiem OBWE i Partnerstwa dla pokoju,

• współpraca wojskowa WNP:

• utworzono radę Ministrów Obrony, opowiedziała się za utworzeniem wspólnego systemu obrony przeciwlotniczej OPL,

• działalność WNP i jej tendencje rozwojowe:

• występują różnice poglądów w sprawach wojskowych, polityki zagranicznej wobec państwa zachodnich,

• w 1992 powstała organizacja Współpracy Gospodarczej Morza czarnego (BSEC), jej celem SA regionalne projekty współpracy i pomoc w rozwoju tego regionu - gospodarka, zasoby energetyczne, budowa gazociągów, rozwój małych i średnich firm, rozbudowa infrastruktury,

• w 1996 zawarto układ o pogłębieniu integracji gospodarczej Rosji, Białorusi, Kazachstanu i Kirgizji,

• Rosja musi uwzględnić w swojej polityce:

• istnienie własnych republik autonomicznych,

• istnienie WNP,

• istnienie państw byłego ZSRR - Litwa, Łotwa, Estonia,

• resztę światowej społeczności m-wej.

Zagrożenia dla rozwoju WNP:

• pokusa podporządkowania słabszych przez silniejszych, ale mogą dominować metody ekonomiczne,

• pokusa fundamentalistów, aby narzucić swoje reguły życia,

• mogą wystąpić spory terytorialne między republikami,

• mogą wystąpić spory na tle interesów ekonomicznych poszczególnych republik.

ROLA ONZ W UTRZYMANIU POKOJU I BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO (XXIII)

• rozwój idei bezpieczeństwa związany jest ze stopniowym osiąganiem wyższego poziomu wspólnoty interesów i poczucia solidarności oraz doskonaleniem prawa międzynarodowego,

• dużą rolę odegrał proces ograniczania możliwości posługiwania się wojną jako instrumentem polityki międzynarodowej, aż do jej ostatecznego wykluczenia,

• w roku 1919 utworzono Ligę Narodów na podstawie paktu, w którym zobowiązano się do nie uciekania się do wojny, utrzymywania jawnych stosunków międzynarodowych opartych na sprawiedliwości oraz przestrzegania przepisów prawa międzynarodowego,

• pakt LN ograniczał możliwości użycia siły zbrojnej, ale jej nie wykluczał.

Zasady funkcjonowania systemu bezpieczeństwa zbiorowego NZ:

• ukształtowano koncepcję budowy uniwersalnego systemu bezpieczeństwa, który przewidywał wspólna akcję ogółu zorganizowanych państw w obronie ofiary agresji,

• aprobowane są zasady niepodzielności pokoju, istnienia nierozdzielnych więzi miedzy pokojem a bezpieczeństwem oraz konieczność rozwijania współpracy politycznej i militarnej,

• w roku 1945 na konferencji w San Francisco utworzono ONZ, Karta NZ zawiera imperatywne normy tworzące prawnomiędzynarodową podstawę nowego porządku światowego,

• KNZ jest statutem organizacji oraz konstytucją całej społeczności międzynarodowej,

• podstawowy cel ONZ to ochrona przyszłych pokoleń od klęsk wojny i stworzenie warunków umożliwiających utrzymanie sprawiedliwości, poszanowania zobowiązań,

• członkowie zobowiązali się do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa z zastosowaniem środków zbiorowych dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania oraz tłumienia aktów agresji i innych naruszeń pokoju,

• zobowiązano się do regulowania sporów metodami pokojowymi,

• KNZ wprowadziła całkowity zakaz wojny i agresji,

• prawo do samoobrony również zostało ograniczone do czasu, zanim rada bezpieczeństwa zastosuje konieczne środki do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa,

• art.33 - zobowiązanie do współdziałania w sprawach utrzymania lub przywrócenia zagrożonego pokoju powiązano z obowiązkiem regulowania sporów środkami pokojowymi,

• cechą systemu bezpieczeństwa ONZ jest scentralizowanie decyzji o zastosowaniu sankcji w gestii Rady Bezpieczeństwa, mogą to być środki zapobiegawcze albo środki przymusu pośredniego,

• art.47 - możliwość użycia sił zbrojnych na podstawie planów opracowanych przez RB,

• fundament powszechnego systemu zbiorowego bezpieczeństwa tworzą 3 zobowiązania:

• zakaz stosowania siły i groźby jej użycia - art.2, pkt 4,

• obowiązek regulowania sporów międzynarodowych środkami pokojowymi - r. VI KNZ,

• stosowanie środków zbiorowych wobec agresora - r. VIII KNZ.

System bezpieczeństwa zbiorowego ONZ a praktyka międzynarodowa:

• niezbędnym warunkiem funkcjonowania zbiorowego systemu ONZ jest porozumienie i zgodne działanie mocarstw,

• zimna wojna ograniczała możliwości współpracy, system bipolarny utrudniał harmonijne współdziałania sygnatariuszy KNZ,

• w 1950 uchwalono rezolucję „Zjednoczeni dla pokoju” - na jej podstawie stworzono nową procedurę stosowania środków zbiorowych - zwołanie sesji nadzwyczajnej w ciągu 24 godzin,

• akcje ONZ miały miejsce w Korei, Iraku w 1990 roku 9operacja w zatoce perskiej),

• ujawniały się trudności w zastosowaniu sankcji zbrojnych wobec agresorów, np. wojna w byłej Jugosławii - zawiłości interpretacyjne dot. relacji między zasadą samostanowienia narodu a zakazem ingerencji w wewnętrzne sprawy innych państw,

• stan prawa m-wego nie daje podstaw do uznania dopuszczalności interwencji na rzecz prawa do samostanowienia ludności państwa wbrew zasadzie suwerennej równości państw.

Operacje pokojowe ONZ:

• art.41 - przewiduje użycie środków niemilitarnych, mogą obejmować całkowite lub częściowe zerwanie stosunków gospodarczych oraz komunikacji i stosunków dyplomatycznych,

• znalazły one zastosowania w operacjach wobec: ChRL, Rodezji, RPA, Iraku, Libii, liberii, Serbii i Czarnogórze, Haiti,

• RB dysponuje tzw. siłami pokojowymi tworzonymi w celu wyciszania konfliktów lub przywracania pokoju,

• art.40 - można zastosować zarządzenia tymczasowe, obejmują wezwanie do zaprzestania działań wojennych w ustalonym terminie oraz żądania wycofania sił zbrojnych stron walczących na określoną linię graniczną; przeprowadza się akcje wojskowe mające na celu zapobieganie bezpośrednim starciom i incydentom zbrojnym podczas konfliktu zagrażającemu pokojowi i bezpieczeństwu międzynarodowemu,

• do akcji pokojowych zalicza się operacje wspierające pokój obejmujące działania:

• peace-keeping - operacje bez użycia siły, mają na celu utrzymanie pokoju

• aggravated peace-keeping - mające na celu przestrzeganie zawieszenia broni,

• peace enforcement - operacje z użyciem siły lub groźbą jej użycia,

• po zakończeniu zimnej wojny, poza misjami w celu przywrócenia pokoju podejmowano działania zmierzające do rozbrojenia walczących przeciwników, sprawowano kontrolę nad przebiegiem wyborów, dokonywano ewakuacji ludności z regionów zagrożonych skutkami konfliktów zbrojnych, udzielano pomocy humanitarnej, kontrolowano przestrzeganie praw człowieka, etc.,

• od lat 90 pojawił się termin `trzecia generacja' odnoszony do operacji pokojowych w ramach których oddziały wojskowe uzyskało prawo stosowania siły,

• warunki podejmowania decyzji o rozpoczęciu podejmowania operacji pokojowych:

• wszystkie strony zgadzają się na udział ONZ i przygotowane są do współpracy,

• operacja cieszy się aprobatą społeczności międzynarodowej,

• siły znajdują się pod dowództwem ONZ,

• siły mają charakter wielonarodowy,

• żołnierze błękitnych hełmów nie używają siły i mają broń lekką i są całkowicie bezstronni,

• bezpieczeństwo kooperacyjne wiąże się z działalnością o charakterze wielowymiarowym i stopniowym.

Rola organizacji regionalnych w utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa:

• istotną rolę spełniają układy i organizacje regionalne, które m.in. regulują spory m-we o charakterze lokalnym,

• organizacje regionalne działają zgodnie z zasada samoobrony zbiorowej, a stosowanie przez nich środków przymusu wymaga upoważnienia RB ONZ,

• do tych organizacji należą m.in. OPA, LPA, OJA,

• umacnia się tendencja do traktowania tych organizacji jako mechanizmu uzupełniającego system ONZ, np. OBWE - porozumienie regionalne w znaczeniu postanowień rozdziału VIII KNZ; NATO - utworzone w okresie zimnej wojny, zgodnie z postanowieniami art.51 KNZ,

• współpraca między ONZ a organizacjami regionalnymi przybiera różne formy: konsultacje, wsparcie dyplomatyczne lub operacyjne, wspólne rozmieszczanie misji i przeprowadzane operacje.

Ocena i prospekcja:

• zakończenie zimnej wojny spowodowało konieczność budowy nowego ładu międzynarodowego,

• do sprawnego i skutecznego funkcjonowania powszechnego systemu bezpieczeństwa przyczynić się mogą zmiany w interpretacji i rozumieniu bezpieczeństwa,

• polityka bezpieczeństwa rozwiązuje szersze i bardziej złożone problemy wzajemnych powiązań między militarnymi i pozamilitarnymi elementami bezpieczeństwa; znaczenia nabiera zdolność poszukiwania rozwiązań problemów politycznych, społecznych i gospodarczych,

• główne sfery odpowiedzialności systemu NZ w dziedzinie bezpieczeństwa międzynarodowego:

• utrzymywanie systemów wczesnego ostrzegania przed potencjalnymi konfliktami i prowadzenie dyplomacji prewencyjnej,

• działalność pokojowa, utrzymanie pokoju i rozwiązywanie sporów,

• rozbrojenie, kontrola i redukcja zbrojeń, ograniczenie transferu broni,

• popieranie skutecznego systemu powszechnego i zbiorowego bezpieczeństwa,

• skład ONZ:

• Zgromadzenie Ogólne: komisje główne, komisje proceduralne, komisje stałe,

• Rada Bezpieczeństwa - 5 stałych członków: Rosja, Chiny, USA, Francja, Wielka Brytania, i 10 członków na 2 lata,

• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości - 15 sędziów na 9 lat,

• Rada Gospodarczo-Społeczno,

• Rada Powiernicza - 5 stałych członków: USA, Francja, Chiny, Rosja, Wielka Brytania,

• Sekretariat i Sekretarz Generalny.

ŚRODKI BUDOWY ZAUFANIA I BEZPIECZEŃSTWA JAKO CZYNNIK UMACNIANIA POKOJU MIĘDZYNARODOWEGO (XXVII)

Wprowadzenie:

• środki budowy bezpieczeństwa są częścią składową środków zmniejszających ryzyko napaści oraz procesu kontroli zbrojeń, służą właściwej interpretacji poczynań innych państw oraz eliminują poczucie zagrożenia zrodzonego z nieuzasadnionej podejrzliwości,

• stosuje się je w celu eliminowania zagrożeń, obniżaniu poziomu rywalizacji wojskowej, likwidacji źródeł napięć i konfliktów,

• idea tworzenia środków budowy zaufania pojawiła się w latach 50.

Porozumienia amerykańsko-radzieckie:

• rok 1968 w helsinkach rozmowy USA z ZSRR w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych,

• porozumienie w sprawie środków zmierzających do zmniejszenia niebezpieczeństw wybuchu wojny nuklearnej, Waszyngton 1971, zobowiązania:

• realizacja i udoskonalanie środków organizacyjnych i technicznych zapobiegających przypadkowe użycie broni nuklearnej,

• natychmiastowe informowanie w przypadku jakiegokolwiek incydentu z bronią nuklearną, stwarzającego niebezpieczeństwo,

• informowanie w przypadku wykrycia ataku rakietowego,

• informowanie o planowaniu wystrzelenia rakiet w kierunku drugiego państwa,

• prowadzenie konsultacji dla rozpatrzenia problemów związanych z realizacją zawartego porozumienia,

• w Moskwie w 1972 podpisano Porozumienie o zapobieganiu incydentom na morzach otwartych i w przestrzeni nad nimi, oraz umowa Waszyngtonie ograniczeniu zbrojeń strategicznych SALT I

• w Waszyngtonie w 1973 podpisano Porozumienie o zapobieżeniu wojnie nuklearnej.

Środki budowy zaufania w Europie - Pierwsza generacja:

• w Akcie Końcowym KBWE z 1975 roku jest dokument w sprawie środków budowy zaufania, wyeksponowano intencje:

• usunięcie przyczyn napięcia i przyczynienie się do umocnienia pokoju i bezpieczeństwa na świecie,

• umocnienie wzajemnego zaufania i zwiększenie stabilności i bezpieczeństwa w Europie,

• powstrzymanie się od groźby użycia siły,

• przyczynianie się do zmniejszenia niebezpieczeństwa konfliktu zbrojnego,

• w AK KBWE wyróżniono 5 środków udowy zaufania CBM Confidence Building Measures:

• uprzednie powiadamianie o wielkich manewrach wojskowych,

• uprzednie powiadamianie o innych manewrach wojskowych,

• wymiana obserwatorów, personelu wojskowego,

• uprzednie powiadamianie o wielkich ruchach wojsk,

• inne środki budowy zaufania,

• środki pierwszej generacji nie likwidowały możliwości wybuchu wojny, ale prowadziły do materializacji odprężenia.

Druga generacja środków budowy zaufania i bezpieczeństwa:

• konferencja sztokholmska:

• pierwszy etap - 17.01.-19.09.1984 6 środków budowy zaufania wg państw NATO:

• wymiana informacji wojskowej,

• wymiana planów działalności wojskowej, podlegająca uprzedniej notyfikacji,

• notyfikacja działalności wojskowej na 45 dni przed jej rozpoczęciem,

• obserwacja określonej działalności wojskowej,

• przestrzeganie i weryfikacja podjętych zobowiązań z wykorzystaniem narodowych środków technicznych i inspekcji,

• rozszerzenie środków porozumiewania się,

• środki budowy zaufania wg państw OUW:

• uprzednia notyfikacja manewrów wojskowych, ruchów wojsk,

• zakaz przeprowadzania wielonarodowych manewrów,

• utworzenie strefy bezpieczeństwa wolnej od manewrów,

• ustanowienie strefy wolnej od broni jądrowej,

• system wzajemnej informacji,

• tworzenie stref bezatomowych,

• zamrożenie wydatków wojskowych,

• dokument sztokholmski - środki budowy zaufania:

• uprzednie powiadamianie o pewnych rodzajach działalności wojskowej: ćwiczenia wojsk lądowych, desant morski i spadochronowy,

• obserwacja działalności wojskowej - zapraszanie obserwatorów,

• roczne kalendarze - wymiana rocznych kalendarzy obejmujący roczne zamierzenia działalności wojskowej

• postanowienia ograniczające - informowanie o planowanej działalności wojsk,

• przestrzeganie i weryfikacja - prawa i obowiązki stron przy przeprowadzaniu inspekcji na terytorium każdego państwa,

• weszły one w życie w roku 1987.

Problem środków budowy zaufania i bezpieczeństwa w latach 90:

• w 1992 państwa NATO i OUW podpisały w Paryżu Traktat o siłach konwencjonalnych w Europie, - nastąpiło obniżenie poziomu sił zbrojnych,

• nowa generacja środków budowy zaufania i bezpieczeństwa z 1994 z Wiednia obejmuje:

• coroczna wymiana informacji wojskowych,

• środki ograniczania ryzyka, system konsultacji i współpracy,

• rozwój kontaktów wojskowych,

• powiadamianie o określonych rodzajach działalności wojskowej,

• obserwacja określonych rodzajów działalności wojskowej,

• obowiązek wymiany rocznych planów działalności wojskowej,

• środki weryfikacyjne,

• system bezpośredniej łączności miedzy stolicami państw,

• zwoływanie dorocznych spotkań,

• dokument „Globalna wymiana informacji” z 1995 roku; informacje o:

• strukturze dowodzenia i stanie osobowym,

• o stanie posiadania głównych systemów uzbrojenia i sprzętu,

• szczeblach organizacyjnych,

• danych technicznych i dokumentacji fotograficznej,

• systemie uzbrojenia,

• dokument stambulski z 1999 roku - środki budowy zaufania zgodne z procesem OBWE:

• wymiana informacji na temat polityki obronnej, doktryn i strategii regionalnej,

• rozwój postanowień w sprawie ograniczania ryzyka,

• wspólne manewry,

• intensyfikacja kontaktów wojskowych,

• zmniejszenie progów redukcji działalności wojskowej w pobliżu granic,

• traktat o otwartych przestworzach z 1992 Helsinki.

SPORY I KONFLIKTY MIĘDZYNARODOWE (XXVIII)

Systematyka sporów i konfliktów:

• spór - wyraz sprzeczności interesów między państwami,

• rozróżnia się spory polityczne (interesy polityczne, racja stanu, żywotne interesy narodowe) i prawne (jego ocena opiera się na określonej normie prawa międzynarodowego),

• są spory kwalifikowane zagrażające pokojowi oraz zwykłe,

• status STSM do sporów prawnych zaliczał:

• spory wynikające z wykładni umowy,

• każdą kwestię prawa międzynarodowego,

• ustalenie faktu stanowiącego pogwałcenie prawa międzynarodowego,

• rodzaj i zakres odszkodowania należnego za zerwanie zobowiązań międzynarodowych,

• podstawą sporu jest sprzeczność interesów; to taki stan, który dowodzi braku możliwości pogodzenia interesów obu stron,

• spór m-wy ma miejsce, gdy minimum 2 państwa wysuwają wzajemne roszczenia,

• istnieje też sytuacja, oznaczająca napięcie w stosunkach międzynarodowych i taki stan rzeczy, który może doprowadzić do sporu,

• konflikt - poprzedza go narastająca sprzeczność interesów i antagonizm; dochodzi do niego, gdy podejmowane są działania polityczne ekonomiczne i militarne w celu narzucenia drugiej stronie swoich racji,

• wyróżnia się konflikty werbalne i akcje konfliktowe, które mogą przekształcić się w konflikt zbrojny,

• wyróżnia się również konflikty obronne, antykolonialne, narodowowyzwoleńcze; konflikty na ladzie, morzu, w powietrzu z użyciem broni ABC.

Źródła i przyczyny sporów oraz konfliktów międzynarodowych:

• podział państw na gospodarczo rozwinięte i zacofane,

• wzrost sporów warunkuje rosnąca liczba państw suwerennych powstałych w wyniku dekolonizacji,

• partykularne interesy państw, związków ekonomicznych, ugrupowań politycznych i militarnych,

• wynikają z różnej interpretacji umów międzynarodowych,

• przedmiotem sporu bywają terytoria, granice państw na lądzie lub morzu, w byłych koloniach,

• negatywne stereotypy etniczne, wierzenia religijne,

• ambicje przywódców państwa

Spory i konflikty w praktyce międzynarodowej:

• spory dotyczą głównie terytoriów, terytoriów tym rudymentów systemu kolonialnego,

• w1944 spór graniczny między Rosją a Estonią; spór między Grecją a Turcją (skalny kryzys w 1996),

• spór grecko-turecki o Cypr,

• lata 90 - spór grecko-albański,

• spór duńsko-fiński o most nad cieśniną Wielki Bełt,

• spór duńsko-norweski o wulkaniczną wyspę na wschód od Grenlandii,

• w Azji istniał spór o Kaszmir i był przyczyną wojen między Indiami a Pakistanem,

• spór rosyjsko-japoński o Wyspy Kurylskie,

• spór miedzy USA a Kanadą w sprawie statusu północno-zachodniego przejścia.

Pokojowe regulowanie sporów międzynarodowych:

• art. 33 KNZ zawiera katalog sposobów regulowania sporów:

• bezpośrednie rokowanie dyplomatyczne - jednostronne lub wielostronne ustępstwa i przyjęcie formuły kompromisowej; prowadzone przez upełnomocnionych przedstawicieli państw, również w ramach wymiany not dyplomatycznych,

• korzystanie z dobrych usług - trzecia strona udziela pomocy do zetknięcia się obu stron, (państwo, organizacja międzynarodowa, osobistość polityczna),

• mediacja (pośrednictwo) - aktywny udział strony trzeciej, która przekłada konkretne, lecz niezobowiązujące propozycje załatwienia sporu; trzecia strona może być jako honest broker - osoba bezstronna, przez którą obie strony przekazują sobie poglądy i propozycje,

• powołanie międzynarodowej komisji badań ustalającej stan faktyczny sporu,

• koncyliacja - postępowanie pojednawcze, w którego ramach przygotowany zostanie projekt porozumienia kończącego spór.

Rola sądownictwa międzynarodowego w regulowaniu sporów:

• głównym organem sądowniczym ONZ jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS):

• rozpatruje spory wnoszone przez państwa oraz spory wynikające z KNZ,

• jego jurysdykcja jest obligatoryjna, gdy sygnatariusze dobrowolnie uznają jego kompetencje,

• orzeczenia mają charakter ostateczny i nie podlegają zaskarżeniu,

• wiąże strony tylko w odniesieniu do wyroku konkretnego, rozstrzygniętego sporu.

NOWY ŁAD MIĘDZYNARODOWY (XXIX)

Uwarunkowania ładu międzynarodowego:

• przedsięwzięciom politycznym towarzyszą koncepcje, postulaty i projekty wiecznego pokoju oraz rozwiązań prawno-organizacyjnych systemu współpracy międzynarodowej,

• porządek międzynarodowy oparty jest na prawie oraz systemie międzynarodowym,

• ład polityczny - oznacza równowagę pewnych relacji w skali globalnej oraz zbilansowanie się i zbieżność stanowisk państw,

• nowy ład ustanowiono:

• Pokój westfalski - 1648 - kończący wojnę 30-letnią, zapoczątkował nowy porządek w Europie, na zasadach równowagi politycznej potwierdzonej we wszystkich traktatach, aż do Wielkiej Rewolucji Francuskiej,

• Kongres Wiedeński - 1815 - nad utrzymaniem porządku międzynarodowego czuwał dyrektoriat mocarstw ,,święte przymierze”, współpracę międzynarodową zakłócały sprzeczności, kryzysy i konflikty zbrojne ( 100 lat względnej stabilizacji i spokoju),

• po I wojnie zasady nowego ładu sankcjonującego status quo - ustanowiono nową strukturę Europy i stworzono system bezpieczeństwa zbiorowego,

• po II wojnie ustanowiono nowy porządek międzynarodowy na 2 płaszczyznach:

• formalnoprawna w ramach ONZ, system bezpieczeństwa zbiorowego,

• polityczna w ramach systemu jałtańsko-poczdamskiego, względna równowaga sił dwóch potęg międzynarodowych i podziale sfer wpływów,

• cechą powojennego ładu była koncentracja siły politycznej i militarnej wokół dwóch ośrodków, które uzyskały status przywódczy - USA, ZSRR, ich wielopłaszczyznowa rywalizacja doprowadziła do zimnej wojny,

• zimna wojna była treścią stosunków międzynarodowych i zakończyła się wraz z załamaniem się systemu dwubiegunowego, był to koniec porządku jałtańsko-poczdamskiego.

Scenariusze nowego ładu międzynarodowego:

• nowy ład traktowany jest jako wizja zbliżonego do modelowego ideału stanu stosunków międzynarodowych; jego ramy obejmują naturalną sprzeczność interesów, rywalizację, antagonizmy oraz wszechstronną współpracę,

• budowa ładu międzynarodowego jest wielofazowym procesem rozłożonym w czasie,

• koncepcje budowy nowego ładu międzynarodowego:

• Nowa Pentarchia - zakłada, że najbardziej doskonały system to taki, nad którego stabilnością czuwa 5 ośrodków siły. Są one zdolne utrzymać równowagę polityczną i militarną, chodziło o USA, Japonię, Chiny, UE i Rosję,

• PAX Consortis - wersja policentryczna; zakłada, że po upadku ZSRR osłabieniu ulegnie znaczenie zachodniego bieguna, co ma związek z rezygnacją USA z dominującej pozycji w świecie,

• PAX Nipponica - punktem wyjścia jest założenie, że prężnie rozwijająca się Japonia stanie się największą potęgą gospodarczą i osiągając pozycję supermocarstwa przejmie dominację w świecie; jest to jednak perspektywa odległa, bowiem Japonia nie dysponuje podstawowym atrybutem mocarstwowości - bronią nuklearną.

• Bigemonia - system oparty na dominacji USA (potęga militarna, polityczna i ekonomiczna) i Japonii (potęga gospodarcza).

Rola USA w budowie nowego ładu międzynarodowego:

• wizja systemu unipolarnego - koniec lat 80,

• nowy ład powstanie na fundamencie potęgi i przywództwa USA,

• po upadku ZSRR, tylko USA zostały potęgą, chciały przyczynić się do rozwoju PAX Universalis zakładając wszechstronną współpracę i odpowiedzialność,

• USA pełnią rolę lidera w świecie, kontrolującego kierunki jego rozwoju.

Rola ONZ w budowie nowego ładu międzynarodowego:

• prowadzenie operacji pokojowych i stosowanie środków bezpieczeństwa zbiorowego, np. operacja w zatoce perskiej,

• propozycja utworzenia `siły szybkiego reagowania ONZ' w 1992 roku; utworzono specjalny sztab wojskowy,

• strefy odpowiedzialności ONZ:

• utrzymanie systemów wczesnego ostrzegania przed potencjalnymi konfliktami i prowadzenie dyplomacji prewencyjnej,

• działalność pokojowa, utrzymanie pokoju i rozwiązywanie sporów,

• rozbrojenie, kontrola i redukcja zbrojeń,

• popieranie systemu zbiorowego bezpieczeństwa,

• mobilizacja środków i opracowanie strategii w celu przezwyciężenia masowego ubóstwa i skrajności,

• przywództwo w ochronie środowiska,

• rozwój i przestrzeganie prawa międzynarodowego,

• promowanie przestrzegania praw człowieka

Jednym z najpoważniejszych problemów w kształtowaniu się ładu międzynarodowego może stać się konflikt miedzy bogatą Północą a biednym Południem. Podobny problem jawi się z presją islamskiego fundamentalizmu, terroryzmem, kryzysami i wojnami.

ARCHITEKTURA BEZPIECZEŃSTWA EUROPEJSKIEGO (XXX)

Uwarunkowania budowy nowego ładu europejskiego:

• początek procesu budowy nowego ładu związany jest organicznie z poprzednią fazą stosunków międzynarodowych,

• obecny porządek tworzy wieloelementowa struktura składająca się z licznych powiązanych ze sobą lub zależnych od siebie w różnym stopniu części składowych w postaci państw, organizacji międzynarodowych, instytucjonalnych form współpracy,

• kształtują się zręby systemu, którego jedynym środkiem pozostaje USA, wspierane przez sojuszników,

• zadaniem sojuszników jest stabilizowanie sytuacji w poszczególnych regionach i wspieranie USA w działaniach na rzecz uregulowania problemów,

• Fukuyama - wizja utworzenia ligi narodów.

Składniki architektury bezpieczeństwa europejskiego:

• architekturę bezpieczeństwa europejskiego tworzą organizacje i porozumienia:

• OBWE - organizacja bezpieczeństwa i współpracy w Europie,

• EuropieCE - rada europy,

• NATO - organizacja traktatu północnoatlantyckiego,

• Północnoatlantyckiego UE - unia europejska,

• WEU - unia zachodnioeuropejska,

• NACC - północnoatlantycka rada współpracy,

• EAPC - rada partnerstwa euroatlantyckiego,

• NC - rada nordycka,

• NCM - nordycka rada ministrów,

• formy współdziałania w ramach nowego regionalizmu:

• grupa wyszehradzka,

• inicjatywa środkowoeuropejska ISE,

• strefa wolnego handlu w europie środkowej CEFTA,

• rada bałtycka BC,

• rada państw morza bałtyckiego CBSS,

• współpraca ekonomiczna państw morza czarnego BSEC,

• euroarktyczna rada morza barentsa BEAC,

• rada arktyczna AC,

• stowarzyszenie śródziemnomorskie,

• wspólnota niepodległych państw CIS,

• ład europejski obejmuje 3 koncentryczne kręgi: transatlantycki, zachodnioeuropejski, półkuli północnej,

• amerykańska strategia zakłada wielostronne aktywne działania:

• adaptacja NATO do nowych warunków,

• włączenie Rosji i innych państw europy środkowo-wschodniej do europejskiej struktury,

• wzmocnienie OBWE,

• zwiększenie i umocnienie amerykańsko-europejskich związków ekonomiczno-politycznych oraz globalnego partnerstwa.

Rola NATO:

• łączy Amerykę i USA,

• rozwija nową formułę więzi transatlantyckich i dokonuje zmian w strategii i doktrynie militarnej,

• dokonano zmian politycznych i organizacyjnych po 1991 roku:

• obniżono wydatki na obronę,

• zmniejszono liczebność sił zbrojnych,

• zorganizowano siły szybkiego reagowania,

• jest sojuszem defensywnym, zachowuje zdolność do wypełniania podstawowych funkcji w zakresie wspólnej obrony oraz zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa w strefie euroatlantyckiej,

• jest organizacją tworzącą system samoobrony zbiorowej,

• jest organizacją regionalną,

• podstawowym celem sojuszu jest utrzymywanie odpowiedniego potencjału militarnego oraz wyraźna gotowość do zbiorowego działania we wspólnej obronie,

• konieczna jest gotowość do szybkiej reakcji w przypadku szybko rozwijających się kryzysów spowodowanych trudnościami gospodarczymi, społecznymi i politycznymi oraz rywalizacją i sporami terytorialnymi.

Tworzenie nowych struktur militarnych:

• powołano połączone wielonarodowe siły do zadań specjalnych CJTF - prowadzenie operacji innych niż przewidywał art.4,

• o kompatybilności sił zbrojnych NATO decyduje ich struktura, która tworzą 2 komponenty:

• główne siły obronne państw członkowskich przeznaczone do operacji wojennych,

• siły pokojowego reagowania,

• siły reagowania, reaction forces, dzielą się na :

• siły natychmiastowego reagowania IRF,

• siły szybkiego reagowania RRF,

• jednostki wojskowe Eurofor i Euromarfor podlegają UZE.

Rozszerzenie NATO:

• decyzje o rozszerzeniu NATO podjęto w dążeniu do utrzymania równowagi, bezpieczeństwa i stabilności całego obszaru euroatlantyckiego,

• w 1994 ogłoszono program Partnerstwo dla Pokoju,

• wymogi dla państw członkowskich NATO:

• trwały system demokratyczny,

• gotowość do zaakceptowania zasady wspólnej obrony,

• gotowość do uczestniczenia w zintegrowanej strukturze NATO,

• przyjęcie zasad planowania obronnego NATO,

• gotowość do uznania zasad polityki sojuszu i założeń jego strategii.

NACC/EAPC:

• północnoatlantycka rada współpracy powstała w Rzymie w 1991 roku,

• zadaniem było przyczynianie się do umocnienia bezpieczeństwa europejskiego przez działania na rzecz stabilności w europie środkowo-wschodniej,

• koordynowała dwustronną współpracę wojskową między NATO i państwami realizującymi ten program PDP,

• dokonano podziału broni konwencjonalnej należącej do sił zbrojnych ZSRR miedzy państwa postradzieckie,

• 4 działy współpracy:

• krótkoterminowy plan konsultacji,

• długoterminowy program oraz obszary konsultacji i współpracy,

• przygotowania do klęsk żywiołowych i planowania obrony cywilnej w sytuacjach wyjątkowych,

• obszary współpracy na polu militarnym oraz związanym z obroną w ramach programu PdP.

Program Partnerstwa dla Pokoju:

• ma na celu:

• udzielanie jego uczestnikom pomocy w rozwijaniu demokratycznej kontroli rządu nad siłami zbrojnymi,

• wzmocnienie ram współpracy wojskowej,

• rozwijanie cech kooperatywnych,

• podstawowym celem programu uczyniono rozbudowanie zdolności i możliwości uczestniczenia w misjach pokojowych w ramach wspólnego planowania, szkolenia i prowadzenia ćwiczeń,

• przystąpiło 27 państw i każde z nich ma określone zadania:

• ułatwienie przejrzystości procesów narodowego planowania i budżetowania obronnego,

• zagwarantowanie demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi,

• utrzymanie zdolności i gotowości do wnoszenia wkładu w operacje prowadzone pod auspicjami ONZ,

• rozwijanie współpracy i kontaktów wojskowych z NATO.

Stosunki z Rosją i innymi państwami postradzieckimi:

• w 1997 podpisano Akt podstawowy o stosunkach dwustronnych, współpracy i bezpieczeństwa miedzy NATO a Rosją,

• celem obu stron jest przezwyciężenie pozostałości wcześniejszej konfrontacji i współzawodnictwa oraz umocnienie wzajemnego zaufania i współpracy,

• podpisano `Kartę o szczególnym partnerstwie między NATO a Ukrainą”,

• w 1998 podpisano kartę miedzy USA a Republiką Estonii, Łotwy i Litwy pełna integracja republik nadbałtyckich i instytucjami europejskimi i transatlantyckimi.

Wspólna Polityka Zagraniczna i bezpieczeństwa UE:

• jest II filarem UE ustalonym w traktacie z Maastricht z 1992 roku,

• obejmuje kwestie związane z bezpieczeństwem Unii,

• współpraca, ustalenie nowych stanowisk i działań,

• utrzymanie pokoju,

• ochrona praw człowieka,

• wspieranie demokracji,

• pomoc krajom trzecim,

• UZE jako organ bezpieczeństwa,

• rozbrojenie,

• ekonomiczne aspekty zbrojeń,

• stworzenie długookresowego systemu bezpieczeństwa

Rola OBWE w architekturze bezpieczeństwa europejskiego:

• rola OBWE mogłaby polegać na mandatowaniu i politycznym nadzorowaniu akcji pokojowych z udziałem NATO i UZE,

• wymagają one zgody bezpośrednio zainteresowanych stron,

• ma zdolność do przyczyniania się do utrzymania bezpieczeństwa i równowagi oraz zapobiegania i likwidacji konfliktów,

• stworzono system reguł i zasad postępowania społeczności międzynarodowej,

• wykonując zadania nie leżące w kompetencjach NATO, OBWE staje się integralną częścią nowego modelu bezpieczeństwa.

POKÓJ I BEZPIECZEŃSTWO MIĘDZYNARODOWE (XXII)

Podstawowe zagadnienia pokoju międzynarodowego:

• pokój przywraca przerwane przez wojnę stosunki panujące uprzednio między państwami,

• myśl starożytna - wojny prowadzono dla pokoju (jeżeli chcesz pokoju, gotuj się do wojny),

• osiągnięcie powszechnego i trwałego pokoju jest możliwe, gdy swoistość zbiorowości ludzkiej prowadzi do jej koncentracji i zjednoczenia,

• warunkiem niezbędnym pokoju jest zbiorowy, trwały wysiłek społeczności międzynarodowej (jeżeli chcesz pokoju, przygotuj pokój),

• polemologia - nauka o pokoju, drogach i środkach budowy światowego społeczeństwa pokojowego,

• peace research - anatomia pokoju, do ustalenia źródeł i mechanizmów wojen,

• irenologia - wyspecjalizowany zakres badań nad różnorodnymi uwarunkowaniami pokoju i wojny,

• pokój pozytywny musi zawierać treść deskryptywną, normatywną, aksjologiczną; treść stosunków międzynarodowych, w których procesualne tworzenie otwiera drogę do budowy światowego społeczeństwa pokojowego funkcjonującego na zasadzie powszechnego aprobowania reguły postępowania oraz normy prawa międzynarodowego,

• pokojowi sprzyja: równość, sprawiedliwość, przezwyciężenie nacjonalizmu, szowinizmu, dyskryminacji, niepodległa suwerenność, sprawiedliwy ład ekonomiczny, egalitarna integracja europejska,

• pierwszą organizacją na rzecz utrzymania pokoju była Liga Narodów przekształcona w ONZ,

• organizacje regionalne: LPA, OPA, OJA, OBWE.

Mechanizmy utrzymania i umacniania bezpieczeństwa międzynarodowego:

• utrzymanie bezpieczeństwa jest głównym celem polityki zagranicznej, a jego realizacja uwarunkowana jest czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi,

• bezpieczeństwo - to stan wolny od groźby napaści zewnętrznej lub co najmniej zdolność jej odparcia, albo jako wolność od interwencji czy nacisków zewnętrznych,

• elementy bezpieczeństwa to: nietykalność terytorialna oraz niepodległość polityczna,

• bezpieczeństwo - fizyczne istnienie państwa i jego ludności, łącznie z podstawowymi atrybutami niezawisłości i stałym rozkwitem materialnym państwa,

• 5 możliwości działań na rzecz utrzymania bezpieczeństwa:

• utrzymać własne siły zbrojne nie wiążąc się sojuszami z innymi państwami,

• uczestniczenie w sojuszach wymierzonych przeciwko wspólnym nieprzyjacielem nieprzyjaciołom dążyć do utworzenia równowagi sił,

• tworzyć system bezpieczeństwa zbiorowego,

• utrzymać bezpieczeństwo w ramach szerszego imperium światowego,

• utworzenie ponadnarodowej struktury państwa światowego,

• sojusz - związek dwóch lub więcej państw utworzony dla osiągnięcia określonych wspólnych celów politycznych, na podstawie umowy międzynarodowej, klasyfikacja sojuszy:

• obronne NATO, OUW, ANZUS, SEATO, Cento,

• ofensywne,

• mieszane,

• dwu-wielostronne,

• stałe i tymczasowe,

• casus foederis - sytuacja pozwalająca na uruchomienie mechanizmu sojuszu i przeprowadzenie wspólnej akcji,

• równowaga sił - do utrzymania bezpieczeństwa, państwa nie dopuszczają do supremacji jednego z nich; polityka mająca na celu wykluczenie lub zmniejszenie możliwości uzyskania przewagi przez partnerów - traktaty westfalskie 1648; ważne są czynniki militarne, ekonomiczne, technologiczne,

• bezpieczeństwo zbiorowe - prowadzenie wspólnych akcji ogółu zorganizowanych państw w obronie ofiary napaści przeciwko agresorowi zewnętrznemu lub w obronie sygnatariusza umowy; współpraca na zasadach solidarności i wzajemności w celu utrzymania pokoju, usuwanie zagrożeń, likwidacja agresji; tworzą zinstytucjonalizowane formy działania, zasady niepodzielności pokoju, nastawiony do wewnątrz - gwarantowanie bezpieczeństwa w razie zagrożenia ze strony państw tworzących ten system; warunkiem skuteczności jest powszechność uczestnictwa, nie może być skierowany przeciwko państwu spoza systemu 3 zobowiązania:

• zakaz agresji,

• obowiązek regulowania spraw środkami pokojowymi,

• wzajemna pomoc na wypadek agresji,

• kolektywny system bezpieczeństwa - ważne są struktury organizacyjne, pierwszy mechanizm bezpieczeństwa zbiorowego uruchomiono w Korei w 1950 roku, Kuwejt 1990,

• idea państwa światowego - zbudowanie ponadnarodowej struktury organizacyjnej z centralnym ośrodkiem dyspozycyjnym w dziedzinie politycznej i wojskowej; wg tego założenia przyczyną braku trwałego pokoju jest suwerenność państw; pomysł przekształcenia ONZ w państwo światowe z odpowiednimi organami władzy i siłami policyjnymi, (PAX Romana).

Neutralność jako forma zapewnienia bezpieczeństwa:

• neutralność trwała (wieczysta, stała) - gdy państwo przyjęło na siebie zobowiązania nie uczestniczenia nigdy w żadnej wojnie, uzyskując w zamian od innych państw zobowiązanie do nie prowadzenia przeciwko niemu działań wojennych,

• obowiązki państw neutralnych wieczyście:

• nie uczestniczenie w wojnach między innymi państwami,

• nie zaciąganie żadnych zobowiązań, które mogłyby uwikłać je w wojny,

• obrona zbrojna własnego terytorium przed atakiem obcego państwa,

• całkowita swoboda w polityce wewnętrznej i zagranicznej, poza prowadzeniem wojen, zawieraniem sojuszy wojskowych, zakładania baz i stacjonowania obcych wojsk,

• warunkiem neutralności wieczystej jest jej uznanie przez inne państwa na podstawie wielostronnej umowy lub milczącego uznania,

• nie można odstąpić od neutralności wieczystej bez zgody innych państw,

• gwarancji udzielają mocarstwa,

• do państw neutralnie wieczystych należą:

• Szwajcaria - na podstawie aktu uznania i gwarancji, Paryż, 1815 rok, neutralność potwierdzona w 1919 roku, należy do ONZ od 2002 roku,

• Austria - na podstawie traktatu państwowego z 1955 roku oraz ustawy uchwalonej przez austriacki parlament, należy do ONZ od 1955 roku,

• Watykan - potwierdzony w traktacie luterańskim między Włochami a Watykanem z 1929 roku, konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego - Haga, 1954 rok,

• Półwysep indochiński - deklarował politykę neutralności,

• Mołdawia - parlament przyjął ustawę o przyjęciu statusu wieczystej neutralności w 1994 roku,

• Turkmenistan - ustawa o neutralności 1995,

• państwa prowadzące politykę neutralności to:

• Szwecja - polityka wolna od sojuszów w okresie pokoju, której celem jest utrzymanie neutralności na wypadek wojny; dwuwymiarowość polityki zagranicznej: działa na rzecz stabilnych i pokojowych stosunków m-wych oraz wspiera linię neutralną i budowę silnej i zrównoważonej obrony; może odstąpić od polityki neutralności bez zgody innych państw; nie należy do ugrupowań militarnych,

• Finlandia - przyjazne stosunki z ZSRR, nie zajmuje stanowiska w sprawie sprzecznych interesów mocarstw; niezależność, aktywność; utrzymuje siły zbrojne w gotowości do obrony i ochrony neutralności; układy o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej; aktywna polityka zagraniczna.

Współczesna koncepcja bezpieczeństwa:

• równowaga sił, odstraszanie, pokojowe współistnienie, bezpieczeństwo zbiorowe,

• koncepcja odstraszania,

• jednakowe bezpieczeństwo - przyjmowanie przez strony rokowań dwustronnych w sprawie zbrojeń,

• neutralność,

• niezaangażowanie,

• pokojowe współistnienie - zapobiega konfliktom,

• wspólne bezpieczeństwo - opiera się na zaangażowaniu w sprawy wspólnego przetrwania; rokowania w sprawie ograniczania zbrojeń konwencjonalnych i nuklearnych, polityka sprzyjająca zbliżeniu,

• zasady koncepcji bezpieczeństwa:

• wszystkie państwa mają prawo do bezpieczeństwa,

• użycie siły militarnej do celów innych niż obronne,

• instrumenty służące kontroli i rozwiązywania konfliktów:

• dyplomacja prewencyjna - zgoda stron,

• tworzenie pokoju,

• utrzymanie pokoju,

• budowanie pokoju,

• rozbrojenie - na podstawie uzgodnień,

• sankcje - bez zgody,

• wymuszanie pokoju,

• rola układów i organizacji regionalnych,

• bezpieczeństwo kooperatywne - obejmuje państwa będące głównymi podmiotami systemu bezpieczeństwa, wzajemne gwarancje, otwartość, rozwiązania wielostronne, zakłada powszechną akceptację i stosowanie się do podjętych rozwiązań ograniczających potencjał i działania wojskowe.

OBWE (XXIV)

KBWE porozumienie regionalne:

• w okresie międzywojennym próbą stworzenia regionalnego systemu bezpieczeństwa w europie była akcja dyplomacji francuskiej i radzieckiej w sprawie zawarcia Paktu wschodniego (1933-34), opartego na 3 umowach, najważniejszą z nich był:

• regionalny pakt wzajemnej pomocy z udziałem Czechosłowacji, Niemiec, ZSRR, Polski, Litwy, Łotwy, Estonii, Francji, Belgii - próba zakończona niepowodzeniem,

• kolejna próba ze strony radzieckiej (1954-55) w sprawie zawarcia ogólnoeuropejskiego układu o bezpieczeństwie zbiorowym - przewidywał zobowiązania do nieagresji, nie używania siły, groźby jej użycia oraz regulowania sporów środkami pokojowymi zgodnie z postanowieniami KNZ, dodatkowo postanowienia o zastosowaniu środków przymusu wobec agresora

• głównym celem strony radzieckiej było niedopuszczenie RFN do sojuszu obronnego Zachodu,

• propozycja Adama Rapackiego przedstawiona w 1964 roku na sesji ZO - proponował zwołanie konferencji wszystkich państw Europy, ZSRR i USA,

• rząd Finlandii wystosował memorandum do państw europejskich, USA i Kanady wyrażając gotowość pełnienia funkcji gospodarza ów konferencji,

• długo nie dochodziło do jej zwołania, państwa zachodu uzależniały swój udział od postępu w rozmowach na temat Niemiec i Berlina zachodniego,

• obrady Konferencji bezpieczeństwa i współpracy w Europie (KBWE) rozpoczęto w 1973 roku z udziałem 33 państw europejskich, USA i Kanady; 3 etapy:

• Helsinki 3-7.07.1973

• Genewa 18.09.73-21.07.1975

• Helsinki 30.07.-01.08.1975

• 3 koszyki zagadnień konferencji:

• bezpieczeństwo w Europie,

• współpraca gospodarcza, naukowo-techniczna i ochrony środowiska naturalnego,

• współpraca w dziedzinie humanitarnej i inne,

• 1 sierpnia 1975 podpisano Akt Końcowy KBWE - 4 części:

• deklaracja zasad rządzących wzajemnymi stosunkami miedzy państwami uczestniczącymi:

• dokument dot. bezpieczeństwa europejskiego, zawarto 10 zasad:

• suwerenna równość, poszanowanie praw,

• powstrzymanie się od użycia siły,

• nienaruszalność granic,

• integralność terytorialna państwa,

• pokojowe załatwianie sporów,

• nieingerencja w sprawy wewnętrzne innych państw,

• poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności,

• równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia,

• wykonywanie zobowiązań wynikających z aktu końcowego,

• dokument dot. środków budowania zaufania i aspektów bezpieczeństwa oraz rozbrojenia - powiadamianie o wszelkich manewrach wojskowych, wymiana personelu wojskowego,

• współpraca w dziedzinie gospodarki, nauki, techniki i ochrony środowiska:

• transport, turystyka, migracja siły roboczej, wykształcenie kadr,

• współpraca w rejonie morza śródziemnego,

• współpraca w dziedzinie humanitarnej:

• dotyczyła kontaktów międzyludzkich, informacji, współpracy i wymiany kulturalnej, oświaty,

• podjecie dalszych kroków po konferencji:

• organizowanie spotkań państw,

• akt nie podlega rejestracji na podstawie art.102 KNZ.

Akt Końcowy KBWE nie jest traktatem w rozumieniu prawa międzynarodowego

Realizacja postanowień Aktu końcowego KBWE:

• formą realizacji zadań były konferencje przeglądowe, na których zajmowano się problemami ogólnymi,

• rok 1990:

• traktat w sprawie zbrojeń konwencjonalnych w Europie,

• deklaracja o nieagresji,

• konferencja w Paryżu - paryska karta nowej europy katalog zasad umacniający postanowienia Aktu Końcowego - obwieszczała ona koniec zimnej wojny i zwycięstwo systemu demokracji,

• rok 1992:

• dokument wiedeński dot. wymiany informacji wojskowych na temat broni nowego typu,

• traktat w sprawie otwartego nieba,

• `wezwanie czasu przemian' - dokument końcowy konferencji w Helsinkach - umocnienie instytucji i struktur KBWE,

• uznano demokratyczną kontrolę nad wojskiem, siłami poza-militarnymi i wewnętrznymi siłami bezpieczeństwa oraz służbami wywiadowczymi i policją,

• rok 1996 „Deklaracja o wspólnym i całościowym modelu bezpieczeństwa dla Europy XXI wieku”:

• obszar OBWE jest jednolitą przestrzenią kooperatywnego bezpieczeństwa opierającego się na demokratyzacji, respektowaniu prawa człowieka,

• państwa przyjmują zobowiązanie do pełnego poszanowania zasad tej organizacji,

• potwierdza się naturalne prawo każdego państwa do zawierania porozumień dot. jego własnego bezpieczeństwa,

• żadne państwo nie ponosi nadrzędnej odpowiedzialności za zachowanie pokoju i stabilności,

• pomiędzy OBWE a NATO brak stosunku podporządkowania lub nadrzędności,

• zadanie OBWE:

• popieranie dwustronnych i regionalnych inicjatyw zmierzających do rozwijania dobrych stosunków i współpracy,

• respektowanie zobowiązań dot. osób należących do mniejszości narodowych,

• współpraca z państwami przyległymi,

• kontrola zbrojeń,

• poszerzenie współpracy między członkami OBWE a organizacjami europejskimi i transatlantyckimi,

• w 1999 karta bezpieczeństwa europejskiego:

• wspólne zagrożenia,

• wspólne podstawy,

• wspólne odpowiedzi,

• wspólne mechanizmy.

Rezultaty procesu helsińskiego:

• w jego wyniku ukształtował się tzw. obszar KBWE (od 1996 roku 54 państw Europy, Ameryki północnej, Azji środkowej),

• państwa KBWE ustaliły wspólne zasady i reguły postępowania, tworzące polityczno-prawny fundament systemu bezpieczeństwa w Europie,

• ciągłość procesu helsińskiego poprzez jego instytucjonalizację

• co 2 lata spotkanie szefów państw lub rządów,

• powołano Radę KBWE - organ uchwałodawczy, zarządzający,

• utworzono Komitet Wysokich Przedstawicieli - nadzór i koordynacja działań w okresie miedzy spotkaniami Rady,

• powołano przewodniczącego Rady, Wysokiego Komisarza ds. Mniejszości Narodowych,

• utworzono Forum Współpracy w Dziedzinie Bezpieczeństwa KBWE

• Zgromadzenie Parlamentarne (od 1991)

• w 1994 KBWE przekształcono w OBWE od 1 stycznia 1995 roku; przyjęto Deklarację Polityczną i Kodeks Postępowania Państw OBWE w dziedzinie polityczno-wojskowych aspektów bezpieczeństwa ; podpisano porozumienie o ścisłej współrodacy z ONZ.

Udział OBWE w pokojowym regulowaniu sporów międzynarodowych:

• podstawą procesu KBWE jest regulowanie sporów międzynarodowych,

• zapobieganie i likwidacja konfliktów przez:

• wczesne ostrzeganie i działania prewencyjne w przypadku zaistnienia sytuacji, które mogą przekształcić się w kryzys łącznie z konfliktem zbrojnym;

• popieranie akcji pozwalających uniknąć działań pogarszających sytuację, bądź zalecanie innych procedur i mechanizmów pokojowego regulowania sporów;

• wysyłanie na teren konfliktu misji wyjaśniających i sprawozdawczych,

• przeprowadzanie misji pokojowych oraz dyslokacja większej ilości wojsk w celu nadzorowania i utrzymywania zawieszenia broni

• 2 fazy rozwojowe w budowaniu europejskiego systemu bezpieczeństwa:

• przygotowanie podstaw sprawnie funkcjonującego systemu współpracy w sferze bezpieczeństwa,

• system bezpieczeństwa zbiorowego zakładający zbiorową obronę uczestników.

Największe przedsięwzięcie OBWE -> misja w Bośni i Hercegowinie (decyzja z 8.12.1995)

• organizowanie i nadzorowanie wyborów prezydenckich, parlamentarnych i municypalnych

• nadzorowanie przestrzegania praw człowieka

• monitorowanie regionalnych porozumień o kontroli zbrojeń i środkach budowy zaufania

Misja Weryfikacyjna (1999): Kosowo

12.1992 - postanowienie, że państwa NATO i Europy Środkowo Wschodniej będą mogły przeprowadzać wspólne akcje pokojowe pod patronem ONZ lub KBWE

03.1997 - OBWE wysyła międzynarodowe sił do ochrony akcji humanitarnych w Albanii

ZBROJENIA (XXV)

Wyścig zbrojeń:

• czynnik wojskowy określają parametry demograficzne, ekonomiczne, organizacyjne, naukowo-techniczne,

• o możliwościach państwa świadczy jego przemysł zbrojeniowy, stan infrastruktury techniczno-obronnej, zaplecze logistyczne, elementy kształtujące poziom gotowości bojowej sił lądowych, morskich, powietrznych, rakietowych,

• siła militarna jest podstawowym czynnikiem bezpieczeństwa państwa,

• intensyfikacja zbrojeń po II wojnie światowej, wyścig zbrojeń - dążenie do zwiększenia liczby materialnych środków potrzebnych do prowadzenie działań wojskowych,

• wyścig zbrojeń przyśpieszony jest przez postęp naukowo-techniczny,

• 4 rodzaje broni o zmniejszonej śmiercionośności:

• broń do zakłócania optoelektronicznych systemów uzbrojenia (np. broń laserowa),

• środki uruchamiające broń samobieżną (np. substancje zwiększające kruchość materiałów oraz zakłócające pracę układów jezdnych pojazdów),

• broń do obezwładniania systemów dowodzenie, łączności, kierowania (np. wirusy komputerowe, generatory fal radiowych)

• broń do niszczenia infrastruktury i obezwładniania siły żywej (bakterie o dużej aktywności, środki halucynogenne, środki do uszkadzania linii energetycznych),

• nakłady finansowe.

Handel bronią:

• zjawiskiem nierozerwalnie związanym z rozbrojeniami jest handel bronią; największymi dostawcami broni przez cały okres powojenny byli członkowie stali Rady Bezpieczeństwa ONZ ( USA, ZSRR, Wielka Brytania, Francja, Chiny); drugą grupę państw eksporterów broni stanowiły RFN, Włochy, Czechosłowacja, Hiszpania, Brazylia i Korea Pd.

• większość dostaw amerykańskich skierowana była do Europy Zachodniej potem do państw Bliskiego i Dalekiego Wschodu, Afryki, Azji Pd., Oceanii oraz Ameryki Pn. i Pd.; rosyjskie dostawy kierowane były do organizacji Układu Warszawskiego, także państw Trzeciego Świata; oprócz ZSRR i USA także Francja, Wielka Brytania i ChRL eksportowały znaczne ilość broni i sprzętu wojskowego; na rynki światowe ze swoim uzbrojeniem wkraczały także państwa należące do niedawna do grupy importerów np.: Brazylia, Chile, Argentyna.

• w handlu bronią uczestniczą także państwa prowadzące politykę neutralności np.: Szwajcaria, Szwecja' zgodnie z ustawodawstwem tych państw handel bronią jest zakazany z wyjątkiem sprzętu obronnego i pod warunkiem, że państwo-klient nie uczestniczy w konflikcie zbrojnym.
  

ROZBROJENIE (XXVI)

Regulacja zbrojeń:

• procesowi zbrojeń towarzyszy kontrola zbrojeń,

• koncepcja regulacji zbrojeń opiera się na założeniu iż istniejąca równowaga wojskowa jest najważniejszym czynnikiem bezpieczeństwa międzynarodowego,

• stosowane środki:

• współpraca międzynarodowa w sprawie pokojowego wykorzystania energii atomowej,

• rozrzedzenie zbrojeń - disengagement,

• strefy bezatomowe i pokoju,

• strefy zdemilitaryzowane i zneutralizowane,

• zakaz rozprzestrzeniania broni jądrowej,

• zakaz przeprowadzania prób jądrowych,

• środki budowy zaufania,

• rok 1946 - komisja energii atomowej,

• plan Barucha:

• przymusowa kontrola przedsiębiorstw atomowych,

• prawo kontroli, inspekcji i udzielania zezwoleń na działalność atomową,

• obowiązek popierania zastosowania energii atomowej,

• plan Gomułki - zamrożenie zbrojeń atomowych i terytorialnych,

• plan Undena - utworzenie asocjacji państw nieatomowych deklarujących gotowość przystąpienia do porozumienia w sprawie zawieszenia prób z bronią jądrową,

• plan Mubaraka - uznanie Bliskiego Wschodu za strefę wolną od broni ABC,

• rok 1961 ZO ONZ - rezolucja ustanawiająca Afrykę strefą bezatomową,

• układ z Rarotonga 1985 - strefa bezatomowa w regionie Pacyfiku,

• tworzono strefy zneutralizowane - mogą być utrzymywane siły zbrojne, urządzenia wojskowe i prowadzone zbrojenia, zakaz natomiast działań wojennych,

• zakaz rozprzestrzeniania broni jądrowej,

• ukształtowała się koncepcja budowy środków zaufania w dziedzinie wojskowej - środki budowy zaufania, bezpieczeństwa :

• porozumienia w sprawie zapobiegania użycia broni jądrowej,

• porozumienie o zapobieganiu przypadkowego wybuchu wojny jądrowej,

• porozumienie o utworzeniu środków redukcji niebezpieczeństwa wybuchu wojny nuklearnej.

I etap rokowań rozbrojeniowych:

• 2 okresy: 1946-85; 1986 - po dziś dzień,

• rezultatem są porozumienia, których celem jest ograniczenie wyścigu zbrojeń, ustalenie reguł i form kontroli międzynarodowej nad realizacją postanowień,

• umowy, których celem jest eliminowanie określonych rodzajów broni, prowadzenie badań,

• rozbrojenie to zasadniczy środek umacniania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa; oznacza likwidację sił zbrojnych i zbrojeń państw na podstawie umowy międzynarodowej,

• po II wojnie światowej rokowania rozbrojenia przebiegały w 2 nurtach
  związany z forum ONZ,

• związany z organami powołanymi w wyniku porozumień miedzy wielkimi mocarstwami współpracującymi z ONZ<

• plan rozbrojeniowy ONZ uwzględniał;

• powszechność,

• całkowitość,

• równoważność,

• ścisłą kontrolę międzynarodową,

• powiązanie procesu zbrojenia z umacnianiem bezpieczeństwa międzynarodowego,

• w 1953 ZO ONZ uchwaliło rezolucję określającą etapy rozbrojenia: regulacja; ograniczenie; równoważna redukcja sił zbrojnych i zbrojeń,

• układ o nieproliferacji broni jądrowej,

• układ o zakazie prób z bronią jądrową w powietrzu, przestrzeni kosmicznej i pod wodą,

• konwencja o zakazie badań, produkcji i magazynowania broni bakteriologicznej i toksyn oraz ich niszczeniu,

• w 1972 roku porozumienie SALT I (strategic mars limitation talks) - układ bezterminowy o ograniczaniu systemów obrony przeciwrakietowej, nie obejmował lotnictwa strategicznego,

• strategicznego 1973 USA i ZSRR dokument o podstawowych zasadach zachowań w sprawie ograniczeń strategicznych zbrojeń ofensywnych,

• protokoły o ograniczaniu systemów obrony przeciwrakietowej,

• w 1975 porozumienie SALT II, przyjęty w Wiedniu w 1979 roku, układ między USA a ZSRR o ograniczeniu strategicznych zbrojeń ofensywnych,

• oświadczenie o zasadach i głównych kierunkach dalszych rokowań.

II etap rokowań zbrojeniowych:

• 1986 radziecka propozycja likwidacji broni jądrowej - etapy:

• etap I: ZSRR i USA zaprzestają prowadzenia doświadczalnych wybuchów nuklearnych, rezygnacja z broni kosmicznej,

• etap II: zamrożenia taktycznych środków nuklearnych,

• etap III: likwidacja pozostałości broni jądrowej,

• w 1986 w Rejkjaviku, Reagan i Gorbaczow:

• redukcja strategicznych broni ofensywnych,

• likwidacja rakiet średniego zasięgu,

• w 1987 plan Jaruzelskiego - redukcja całej Europy, wszystkich elementów sił zbrojnych i zbrojeń konwencjonalnych,

• wprowadzono pułapy terytorialne,

• w 1996 traktat o zakończeniu prób z bronią jądrowej,,

• regionalna kontrola zbrojeń.

Specjalne sesje rozbrojeniowe ONZ:

Karta Narodów Zjednoczonych nie określiła metod i sposobów przyszłego rozbrojenia, wysunęła jedynie postulat ograniczenia zbrojeń jako warunku pokojowego rozwoju i współpracy międzynarodowych. ONZ stała się forum dyskusji i negocjacji międzynarodowych. Pierwsza sesja odbyła się 23 maja - 30 czerwca 1978 r. w Nowym Jorku. Podczas debaty oceniono sytuację międzynarodową w kontekście rozbrojenia. Powyższy program oraz zakaz stosowania broni neutronowej traktowano bardzo poważnie w sprawie ograniczenia strategicznych zbrojeń i całkowitego zakazu z bronią jądrową. Był to impuls dotyczący również zakazu używania broni chemicznej i radiologicznej, ograniczenia sił zbrojnych i zbrojeń w Europie Środkowej.


W realizacji uchwał Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 9 grudnia 1981r. wezwano społeczność międzynarodową do współpracy na rzecz rozbrojenia. Wyrażano jednak duże zaniepokojenie ciągłym wyścigiem zbrojeń nuklearnych.


Niepowodzenia sesji specjalnych Zgromadzenia Ogólnego ONZ poświęconych rozbrojeniu nie przekreślają znaczenia tej organizacji która odgrywa ważną rolę w systemie instytucji i organów prowadzących rokowania rozbrojeniowe. ONZ jest najszerszym forum powszechnej dyskusji nad problemami rozbrojenia.

SALT I - pierwszy z układów o ograniczeniu zbrojeń strategicznych (ang. Strategic Arms Limitation Talks) podpisany 26 maja 1972 roku między USA a ZSRR roku podczas wizyty prezydenta USA Richarda Nixona w Moskwie. Podpisanie dokumentu poprzedziły dwustronne rokowania w latach 1969 - 1972.

Układ ten stanowił element dialogu amerykańsko-radzieckiego podczas zimnej wojny. Dotyczył redukcji systemów obrony przeciwrakietowej - ograniczono liczbę wyrzutni rakietowych do stu a do sześciu liczbę stacji radiolokacyjnych. Układ wszedł w życie 3 października 1972 r. SALT I był przełomem w stosunkach USA - ZSRR. W rzeczywistości układ ten stał się porażką USA, ponieważ naruszył równowagę strategiczną na korzyść ZSRR. Późniejszy marszałek Nikołaj Ogarkow przekonał Amerykanów, że nowy radziecki pocisk UR-100 (SS-11) nie jest bronią defensywną i jako taki nie podlega reżimowi tego traktatu (co mijało się z prawdą).

SALT II (Strategic Armaments Limitation Talks) - druga runda rokowań ws. ograniczenia zbrojeń strategicznych między USA a ZSRR, zakończona podpisaniem traktatu ustalającego limity ilościowe i jakościowe systemów broni strategicznej.

Porozumienie osiągnięto w Wiedniu 18 czerwca 1979. Zostało podpisane przez przywódcę ZSRR, Leonida Breżniewa i prezydenta USA Jimmy'ego Cartera. Pół roku po podpisaniu układu ZSRR dokonał inwazji na Afganistan, co skłoniło Senat USA do zablokowania ratyfikacji układu, jednak postanowienia SALT II były respektowane przez obydwie strony.

ZIMNA WOJNA

W ang. Cold War, termin określający stan stosunków między USA i ZSRR oraz ich sojusznikami, ukształtowany po II wojnie światowej. Często definiowany jako stan pośredni między wojną a pokojem lub jako antyteza i zaprzeczenie wojny gorącej, tj. walki zbrojnej. Ten specyficzny stan charakterystyczny dla dwubiegunowego systemu międzynarodowego był metaforycznym określeniem wrogich i napiętych stosunków między państwami o różnych i przeciwstawnych systemach politycznych. Każda strona odrzucała preferowany przez przeciwnika system wartości politycznych, społecznych i kulturalnych. Zimnowojenna rywalizacja przebiegała w płaszczyźnie ideologicznej, politycznej, ekonomicznej i militarnej (wyścig zbrojeń). Ważnym narzędziem tej rywalizacji była propaganda. Mimo kilku niebezpiecznych kryzysów nie doszło nigdy w czasie jej trwania do bezpośredniego starcia zbrojnego między obu mocarstwami, chociaż żołnierze amerykańscy i radzieccy uczestniczyli w akcjach bojowych podczas niektórych wojen regionalnych (Korea, Wietnam).

Zimną wojnę można określić jako złożony, o wielu stadiach rozwojowych, długotrwały proces wykazujący określoną dynamikę, rozwijający się w wielu sferach, przebiegający od jednego do drugiego punktu kulminacyjnego, pod wpływem różnych czynników warunkujących i realizujących. W procesie tym przeplatały się stany wzmożonej wrogości, napięcia i kryzysów ze stanami odprężenia.

Terminu „zimna wojna" użyto po raz pierwszy w tekście przemówienia przygotowanego przez Herberta B. Swope'a, a wygłoszonego przez Bernarda Barucha (plan Barucha) przed stanową izbą ustawodawczą w Colombia (Południowa Karolina) 16 IV 1947.

Inicjacja zimnej wojny łączona jest najczęściej z różnymi wydarzeniami lat czterdziestych i początku lat pięćdziesiątych. Chronologicznie pierwszym wydarzeniem, na które powołuje się część autorów, jest zrzucenie bomby atomowej na Hiroszimę i Nagasaki w VIII 1945. Wymienia się również kryzys irański w 1946. Najczęściej początek z. w. łączy się z przemówieniem Winstona Churchilla w Fulton 5 III 1946 (żelazna kurtyna) i wystąpieniem Sekretarza Stanu USA Jamesa Byrnesa w Stuttgarcie we wrześniu 1946.

Wymienia się także - doktrynę Trumana (1947 ), plan Marshalla (1947 ), przejęcie władzy przez komunistów w Czechosłowacji (1948), kryzys berliński (1948 ), przełamanie monopolu amerykańskiego na broń atomową przez ZSRR (1949 ), rewolucję w Chinach (1949), podział Niemiec (1949 ) oraz wojnę w Korei (1950 ).

W rozwoju zimnej wojny można wyróżnić kilka faz:

1945-1947 - faza wstępna kształtowania się konfrontacji i załamywania się współpracy z okresu działania Wielkiej Koalicji, narastania kontrowersji wokół sprawy niemieckiej i polskiej, mająca związek z wojną domowa w Grecji, proklamowaniem przez USA doktryny powstrzymywania komunizmu (doktryna powstrzymywania; Kennana) oraz przystąpieniem do realizacji > planu Marshalla. 1948-1953 - narastanie zimnowojennej konfrontacji. Ma miejsce pierwszy kryzys berliński (1948 ) i blokada Berlina. Doszło do podziału Niemiec i powstania dwóch państw niemieckich oraz ustanowienia kontroli ZSRR nad Europą Srodkowo-Wschodnią, uwieńczonej serią układów sojuszniczych z państwami demokracji ludowej (ostatni zawarto w 1949). Komuniści przejmują władze w Czechosłowacji w 1948. Wojna domowa i rewolucja w Chinach doprowadziły do proklamacji Chińskiej Republiki Ludowej (1949 ). W 1949 utworzono sojusz obronny państw zachodnich ( NATO), do którego w 1952 przystąpiła Grecja i Turcja. W 1951 zawarto Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku (ANZUS). W 1950 utworzono Komitet Koordynacyjny Wielostronnej Kontroli Eksportu (COCOM).

W latach 1950-1952 USA wycofały > klauzule najwyższego uprzywilejowania Albanii, Rumunii, Bułgarii, Czechosłowacji, Polsce, Węgrom i ZSRR. W 1950 wybucha wojna w Korei (koreańska wojna 1950-1953). Ta faza to apogeum zimnej wojny. Nastąpiło ograniczenie stosunków mieędzy obu stronami do niezbędnego minimum, nasiliła się wroga propaganda.

1954-1962 - po śmierci Józefa Stalina w 1953 rozpoczęła się kolejna faza zimnej wojny. Jest to okres przeplatania się odprężenia (odwilż w stosunkach międzynarodowych) z gwałtownym narastaniem sprzeczności i ostrymi kryzysami. Odprężeniu sprzyjały decyzje ZSRR o zrzeczeniu się roszczeń terytorialnych wobec Turcji i przekazaniu Finlandii bazy w Porkkala-Udd. Zawarto traktat państwowy z Austrią (neutralność). ZSRR zakończył stan wojny z Niemcami i nawiązał stosunki dyplomatyczne z RFN w 1955.

Odbyła się międzynarodowa konferencja w Genewie w sprawie uregulowania problemu koreańskiego oraz indochińskiego (26 IV-15 VI 1954). Został nawiązany dialog między mocarstwami. Po 10 latach przerwy doszło do spotkania przywódców USA, ZSRR, Wielkiej Brytanii i Francji (Genewa, 17-23 VII 1955 ).

W 1959 doszło do pierwszej w historii wizyty premiera radzieckiego (Nikity S. Chruszczowa) w Stanach Zjednoczonych. Płaszczyzną konfrontacji pozostawała sprawa niemiecka. Zachód remilitaryzuje RFN, przyjmując to państwo do Unii Zachodnio-Europejskiej w 1954 i do NATO w 1955. ZSRR wraz z grupą podporządkowanych sobie państw Europy Środkowo-Wschodniej tworzy Organizację Układu Warszawskiego. USA proklamuje doktrynę Eisenhowera w 1957. Powstaje pierścień baz i systemów sojuszniczych w regionach o strategicznym znaczeniu.

W 1954 utworzono Organizację Paktu Południowo-Wschodniej Azji SEATO, a w 1955 Pakt Współpracy w dziedzinie Bezpieczeństwa i Obrony (pakt bagdadzki, następnie CENTO).

W latach 1954-1958 doszło do kryzysów tajwańskich. Ponownie miał miejsce kryzys berliński (1958-1961) uwieńczony budową muru berlińskiego w 1961.

W 1962 nastąpił najpoważniejszy i najgroźniejszy punkt kulminacyjny zimnej wojny -> kubański kryzys rakietowy, który doprowadził świat na próg wojny jądrowej. Ta faza określana jest niekiedy jako „falujący antagonizm".

1963-1969 - faza kształtowania się przesłanek odprężenia. Zapoczątkowana rokowaniami i przyjęciem memorandum dotyczącego porozumienia między ZSRR a USA w sprawie założenia gorącej linii oraz podpisaniem w Moskwie układu o zakazie prób z bronią nuklearna w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą (5 VIII 1963). Ogniska konfliktów przenoszą się poza Europę (Indochiny, Bliski Wschód, Afryka i Ameryka Łacińska), a Stany Zjednoczone interweniują w Indochinach ( wietnamska wojna 1965-1973). ZSRR wspiera Wietnam (broń, amunicja, środki materialne). W drugiej połowie lat sześćdziesiątych ZSRR odnawia umowy sojusznicze z państwami Europy Środkowowschodniej, 1970-1979 - faza określana jako „era detente" (odprężenie). Doszło do normalizacji stosunków RFN z ZSRR (1970), Polską (1970 ), NRD (1972 ) i Czechosłowacją (1973 ). Podpisano czterostronny układ w sprawie Berlina Zachodniego (1971). W 1972 zawarto układ amerykańsko-radziecki w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych ( SALT I), a w 1979 porozumienie SALT II. W 1973 podjęto rokowania dotyczące redukcji zbrojeń i sił zbrojnych w Europie Środkowej (wiedeńskie rokowania rozbrojeniowe). Na podstawie porozumienia o zawieszeniu broni zakończono wojnę w Wietnamie (Paryż, 27 I 1973). W 1972 Richard Nixon jako pierwszy prezydent amerykański udał się z wizytą do ZSRR. Czynnikiem stymulującym detente była -KBWE. W latach siedemdziesiątych ZSRR intensyfikuje ekspansję w - Trzecim Świecie i modernizuje potencjał rakietowy. Stany Zjednoczone podejmują próby utrzymania równowagi sił (- dozbrojenie i - doktryna Forda). Kres „erze detente" kładzie interwencja radziecka w Afganistanie w grudniu 1979 (afgańska wojna 1979-1989).

1980-1985 - faza określana jako „nowa zimna wojna". Zaostrzyła się konfrontacja między Wschodem i Zachodem, nasiliła wroga propaganda i wzajemne oskarżenia (m.in. z powodu sytuacji w Polsce). Przerwany został dialog rozbrojeniowy. Nastąpił zdecydowany zwrot w amerykańskiej polityce zagranicznej. USA podejmując wyzwanie radzieckie, umacniają systemy sojusznicze, rozbudowują systemy baz i instalacji wojskowych, przeprowadzają tajne akcje specjalne, podejmują działania militarne w konfliktach zbrojnych o niskiej intensywności oraz zwiększają wysiłek zbrojeniowy, w tym opracowując program - gwiezdnych wojen. Jednocześnie ujawnił się kryzys trzech podstawowych składników światowego systemu komunistycznego (państwa bloku wschodniego, państwa o tzw. orientacji socjalistycznej w Trzecim Świecie oraz międzynarodowy ruch komunistyczny).

1986-1991 - ostatnia faza zimnej wojny zapoczątkowana polityką „pieriestrojki" Michaiła Gorbaczowa, koncyliacyjną postawą ZSRR wobec Zachodu, podjęciem rokowań rozbrojeniowych i uregulowaniem konfliktów regionalnych (Nikaragua, Namibia, Afganistan, Angola, Kambodża). Pomyślnie rozwijał się proces helsiński (KBWE). W 1987 podpisano porozumienie w sprawie redukcji rakiet średniego i krótkiego zasięgu (INF), a w 1990 traktat w sprawie zbrojeń konwencjonalnych w Europie (CFE). Na schyłek z. w. znaczący wpływ wywarł upadek komunizmu w Europie Środkowowschodniej i zjednoczenie Niemiec. Ostateczne jej zakończenie nastąpiło w związku z upadkiem ZSRR w grudniu 1991. Załamał się dwubiegunowy system stosunków międzynarodowych. Świat stanął w obliczu konieczności budowy nowego -ładu międzynarodowego.

SUWERENNOŚĆ NARODU

Wg Ekrlicha jest to samowładność czyli prawna niezależność od jakichkolwiek czynników zewnętrznych oraz całowładność czyli kompetencje do normowania wszystkich stosunków wewnątrz państwa. Władze państwowe mogą więc podejmować dowolne działania, takie, jak uznają za najkorzystniejsze dla interesów danego państwa. Jednakże granicą wykonywania władzy suwerennej jest poszanowanie suwerenności pozostałych podmiotów prawa międzynarodowego oraz norm, które przyjęły na siebie w wyniku podpisywania różnego typu zobowiązań prawno - międzynarodowych. Występuje tu kwestia protektoratu. W układzie tym występuje protektor - ochrona protegowanego, odpowiada za politykę zagraniczną i obronną - i protegowany np.: Francja - Monako czy Szwajcaria - Lichtenstein. Obecnie np.: na mocy traktatu z 1949 r. protektorat nad Butanem oficjalnie sprawują Indie.

ZATOKA PERSKA

W rejonie Zatoki Perskiej znajduje się ok. 60% światowych zasobów ropy naftowej i dlatego jest to miejsce częstych konfliktów zbrojnych. Jednym z punktów zapalnych była linia graniczna między Irakiem a Iranem wzdłuż Szatt El -Arab . Armia iracka zaatakowała Iran pod pretekstem zagrożenia ze strony fanatycznych ajatollahów irańskich. Wojna ta miała dla obu stron niszczycielskie skutki. Trwała długo mimo wielostronnych wysiłków ONZ i wielu państw nie zaangażowanych. Państwa Zatoki Perskiej obawiają się zwycięstwa Iranu więc pomagali finansowo Irakowi 1990r. Iran i Irak osiągnęły porozumienie w sprawie normalizacji stosunków politycznych i otwarcia misji dyplomatycznych.


1990r. Irak dokonał agresji na Kuwejt. Spowodowało to powstanie koalicji 28 państw do walki o wyzwolenie Kuwejtu. Operacja "Pustynna Burza" w 1991r. zakończyła sie klęska Iraku i wyzwoleniem Kuwejtu. Akcja została przeprowadzona pod szyldem ONZ. Główna role odegrały w niej Stany Zjednoczone-demonstrując nowoczesność armii i skuteczność walki. Na Irak zostały nałożone przez ONZ dotkliwe sankcje: ograniczono sprzedaż irackiej ropy naftowej, musiał wypłacić olbrzymie odszkodowanie za spowodowane w Kuwejcie zniszczenia, został poddany nadzorowi międzynarodowemu z ramienia ONZ i zobowiązany do zniszczenia broni masowego rażenia.


Irak nadal poddany jest blokadzie ekonomicznej ( embargo na handel ).Ma tez problem z ludnością kurdyjską w północnej części Iraku i z szyitami na południu kraju.

Krytyka i zastrzeżenia wobec idei Samuela P. Huntingtona

Idee H. posiadają zwolenników i krytyków. Ci ostatni zwracają uwagę na słabości tj.:

a) „Zderzenie cywilizacji” zakłada, że istoty ludzkie stale szukają powodów do zwady, potrzebują do swego istnienia wrogów, których zwalczają;

b) Założenie, że wysoce rozwinięte Chiny będą dążyć do hegemonii i zagrażać Ameryce, co może grozić wzajemną wojną atomową między mocarstwami nuklearnymi. Różnice między cywilizacjami nie musza automatycznie prowadzić do wojny, szczególnie w sytuacji gdy obie strony mają wiele do stracenia;

c) Wysoce dyskusyjne jest założenie , że inne cywilizacje nie będą podatne na wpływy, osiągnięcia innych. Przykład rozszerzenia się modelu demokracji i praw człowieka jest tego dowodem;

d) Zakładanie konfliktów pomiędzy cywilizacjami zbyt upraszcza sprawę. Zapomina się, że wielkie konflikty wybuchały też między państwami tej samej cywilizacji (wojna domowa w Ameryce, w Hiszpanii, agresja Niemiec na Francję). Różnice między cywilizacjami nie muszą automatycznie prowadzić do wojny. Nie ma przeciwwskazań dla współpracy zachodu z Chinami, Indiami czy Japonia;

e) Wojowniczość islamu może ulec zmianie jeśli nastąpi poprawa sytuacji materialnej i stabilności systemów politycznych państw o dominacji islamu;

f) Współczesny świat rządzi się dziś inaczej. Obecnie głównym źródłem dobrobytu jest wewnętrzny rozwój gospodarczy, nowoczesność i efektywność gospodarowania oraz handel międzynarodowy na szeroką skalę. Polityka hitlerowskich Niemiec dążąca do „Lebensraumu” i Japonii - dążenie do „wielkiej wschodnioazjatyckiej strefy wspólnego dobrobytu” zakończyły się fiaskiem i narodową katastrofą w II wojnie światowej. Dotyczy to też polityki państw imperialnych w swoich koloniach. Rozwój państw w ostatnich 40 - 50 latach pokazuje, że nie wojna prowadzi do dobrobytu. Dlatego rozwój gospodarczy uzyskiwany pokojową drogą nie zagraża innym wojną. Współczesny świat jest wielostronnie powiązany choćby gęstą siecią organizacji i instytucji międzynarodowych służących pokojowej współpracy i rozwojowi. Oczywiście, żaden kraj nie może pretendować do roli panującego, posiadającego monopol naprawdę i wzory do naśladowania;

g) Huntington absolutyzuje istnienie różnic miedzy cywilizacjami i państwami oraz nieufności między narodami. Różnice i nieufność nie muszą prowadzić do wojen, mogą wzbogacać narody bez wyrzekania się własnej tożsamości; h) jeden z niemieckich komentatorów tygodnika „Die Zeit”, Ch. Bertram napisał: „Myśli Huntingtona powinny być przyjęte jako przypomnienie, że należy się wystrzegać fałszywych proroków, którzy odwołują się do uprzedzeń, a nie do rozsądku, i którzy oferują świetlistą drogę w niepewność. Być może istniała jedna mapa drogowa w czasie zimnej wojny, jednak jej czytelność była pozorna. Ale nowy porządek międzynarodowy, jeśli nadejdzie, nie będzie wynikiem działania busoli, która poprowadzi przywódców przez mglistą rzeczywistość, lecz wynikiem poszukiwania wspólnych rozwiązań. Prawdopodobnie obszary przyszłych konfliktów zostaną określone nie przez rywalizujące ze sobą cywilizacje, lecz z powodu braku odpowiednich instytucji międzynarodowych”(„RP” numer 38 z 14 II 1997r.). Narastanie współzależności może rodzić różnorodne skutki. Stąd wielka wartość polityki dla przyszłości.

124

96

---