WYKŁAD 9 20.01.2011
Problematyka przywództwa:
1) Pojęcie przywództwa
2) Źródła przywództwa
3) Typy przywództwa
4) Style przewodzenia / przywództwa
5) Funkcje przywództwa
Jest to zjawisko w pewnym stopniu podobne do władzy.
PYT: Czym przywództwo różni się od władzy?
Najważniejsze postacie to przywódcy, nie władcy, np. Lech Wałęsa. Wałęsa jest twarzą Solidarności, pewnym symbolem. Wystarczyło, że przy wyborach Wałęsa zrobił sobie zdjęcia z kandydatami, co legitymowało ich w oczach wyborców. Był on ośrodkiem integrującym, elementem tożsamości organizacji. Jeżeli przywódca staje się władcą, to traci wiele ze swoich zdolności przywódczych. Przykład O. Cromwell'a - utrata szacunku. Wałęsa po okresie prezydentury częściowo odbudował swój wizerunek przywódcy.
Ad. 1)
Władza polega na podejmowaniu decyzji.
W przywództwie decyzje podejmują zwolennicy przywódcy, podmioty podporządkowane; ten kto ulega wpływowi przywódcy.
Przywództwo nie opiera się na przymusie jak władza, lecz na dobrowolności w podporządkowaniu się wpływowi przywódcy.
Miarą władcy jest skuteczność w działaniu, a przywódcy jest autorytet i szacunek jakim darzą go zwolennicy.
Każdy władca jest po trosze przywódcą, natomiast nie każdy przywódca jest władcą / jest wyposażony w atrybuty władzy, np. sankcje.
Przywództwo opiera się na dowolności, autorytecie i posiadaniu legitymizacji. Ta dobrowolność jest dość często iluzoryczna, np. kwestia „propozycji nie do odrzucenia” z Ojca Chrzestnego.
Przywództwo jest względnie trwałe, ma ciągły charakter. Nie ma przywództwa bez zwolenników. Jeśli nie ma kto poddawać się jego wpływowi to nie ma przywódcy.
Przywództwo odnosi się do podejmowania decyzji i działań o charakterze strategicznym dla grupy, np. decyzja Wałęsy o konstytuowaniu strajku w Stoczni Gdańskiej.
Przywództwo wynika z faktu, że ludzie nie chcą brać odpowiedzialności za swoje czyny, więc ktoś inny bierze ją na siebie za nich - społeczne wygodnictwo, oportunizm, potrzeba podpierania się autorytetem - najbardziej pierwotne przyczyny kreowania przywódcy.
Cechy jakie powinien posiadać przywódca:
- umiejętność komunikowania się i przekonywania oraz posiadania środków za pomocą których się przekonuje
- patrzenie w przyszłość; powinien mieć wizję przyszłości
- zdolności komunikacyjne
- charyzma - pierwotnie oznaczała dar od Boga; tutaj charyzma jest bardziej rozumiana jako cechy przypisywane jednostce, a nie cechy jednostki; jest to bardzo ważne w dobie mediatyzacji - każdego można wykreować na kogoś innego niż jest w rzeczywistości
- posiadać oddolną legitymację
- pewne cechy myślenia - zdolność do syntezy i ogarnięcia całej sytuacji, do wyciągania wniosków
Definiowanie przywództwa:
1) Sztompka
Spontaniczne i oddolne obdarzenie jednego z członków grupy uprawnieniami władczymi - decyzyjnymi i koordynacyjnymi stosunku do pozostałych.
2) U. Jakubowska
Przewodzić komuś można tak, że pewna osoba w sposób względnie trwały i przewidywalny wywiera wpływ na innych ludzi tworzących grupę lub tłum.
3) A. Piasecki
Przywódcą jest członek grupy, który dzięki specyficznym cechom osobowości lub zajmowanemu stanowisku narzuca innym swoje przekonania, inicjuje działania, kieruje działalnością grupy i zespala ją.
4) F. Bayley (inne ujęcie)
To sztuka kontrolowania stronników - manipulowanie, a nie wpływ. Przywódca musi być stronniczy i bezwzględny, musi używać retoryki, a efektem jest zdobycie poparcia.
5) G. le Bon (mowa o tłumie wyborczym; tłum u niego to każda zbiorowość wytwarzająca psychikę zbiorową, np. parlament)
Przywódca powinien schlebiać próżności i pragnieniom wyborców, nie żałować obietnic wyborczych, zawsze licytować się z przeciwnikami w dawaniu, grać na niskich instynktach (np. należy ciągle powtarzać rzeczy negatywne o przeciwnikach i wcale nie wymaga to dowodu; jeśli nas ktoś atakuje to się nie tłumaczymy, tylko kontratakujemy ze zdwojoną siłą), nie należy nic podpisywać.
Ad. 2
Cztery koncepcje mówiące o tym skąd bierze się przywództwo:
0) Bierze się z nie chęci ludzi do ponoszenia odpowiedzialności (taka dodatkowa koncepcja)
1) Teoria psychologiczna - bierze się z posiadania pewnych cech osobowościowych, np. wódz w faszyzmie wywodzi się z koncepcji nadczłowieka; nawiązywanie do charyzmy rozumianej jako pewna siła osobowości i umiejętności (np. medialne). Nie da się ogólnie ustalić uniwersalnego zestawu cech przywódcy - zależy to od okoliczności i zbiorowości.
2) Teorie interakcyjne, socjologiczne - chodzi tu o relacje ze stronnikami:
Le Bon: przywódca działa pod wpływem zachowań zbiorowych tłumu, a nie odwrotnie - nie może działać wbrew im, decyzje o podporządkowaniu się podejmują zwolennicy
- relacja równorzędności
- relacja dominacji przywódcy (np. Wałęsa potrafił przeciwstawić się woli zwolenników)
- relacja dominacji zwolenników
charyzma rozumiana jako silna reakcja uczuciowa u zwolenników, m. in. przypisywanie przez zwolenników mocy, cech nadprzyrodzonych przywódcy.
Istnieje komplementarność potrzeb i ich zaspokajania:
- potrzeba posiadania wpływu itp. - przywódca
- potrzeba podporządkowania się itp. - zwolennicy
Przywódca daje też poczucie uczestnictwa we władzy, poprzez identyfikację z nim. Poczucie bezpieczeństwa i siły.
3) Teorie zeitgeist (ducha czasu) - przywódcę kreuje sytuacja, niekoniecznie trzeba posiadać wybitne cechy; splot okoliczności i warunków
Szczególnie te warunku, które składają się na kryzysy i mają szybki przebieg, np. ktoś zostaje dowódcą bo inni zginęli.
Można się zastanawiać, czy jednak nie trzeba mieć jakichś cech, by przy sprzyjającej okazji tym przywódcą zostać, czy wszyscy mają tu równe szanse.
4) Koncepcja instytucjonalna, konieczności organizacyjnej - przywódcą zostaje się wtedy, gdy zajmie się określoną pozycję w organizacji, bo np. dale to pewne możliwości działań przywódczych, działa to w przypadku demokracji. Raczej nie cechy osobiste, lecz wybór.
Ad.3)
Wiatr:
4 kryteria, z punktu widzenia których wyróżniamy:
1) stosunek do ideologii własnego ruchu politycznego:
a) przywódca ideowy
b) przywódca pragmatyk
2) ze względu na stosunek do własnych zwolenników:
a) charyzmatyczny
b) reprezentant - wyraża wolę zwolenników
3) ze względu na stosunek do przeciwników:
a) kompromisowy
b) fanatyk - dąży do zaostrzenia konfliktu, jego celem jest eliminacja przeciwnika
4) ze względu na sposób postrzegania rzeczywistości:
a) dogmatyczny - trzymający się sztywno własnych przekonań
b) otwarty - dopuszcza inne przekonania, tolerancyjny
Typologia H. Laswella:
1) przywódca administrator - sprawuje władzę poprzez kompromisy, rozjemstwa, rozmowy, nie interesuje się abstrakcyjnymi sprawami, stąpający po ziemi, racjonalny
2) przywódca agitator - ma umiejętność porywania mas, dobry mówca, duża waga do relacji emocjonalnych ze zwolennikami
3) przywódca teoretyk - ma wizję (szeroką) przyszłości, ogólny ogląd spraw i zadań, zdolność budowy programów politycznych, dobrze wykształcony, posiada umiejętność rządzenia
Typ osobowości - „człowiek polityczny” - człowiek polityk, który do sfery publicznej wprowadza swoje frustracje, stresy, indywidualne motywy i co więcej dokonuje ich racjonalizacji w kategoriach interesu publicznego
James M. Burns:
1) przywódca liberalny - jest to raczej typ niemieszania się/antyprzewodzenia, niechęć do ingerowania w sprawy wykraczające poza jego osobiste powinności, chętnie deleguje uprawnienia i odpowiedzialność za nie
Ten typ może dotyczyć także władzy, w przeciwieństwie do 2ch następnych.
2) przywództwo transakcyjne - motywowany r… pragmatycznymi, zarządzający a nawet technokratyczy, głównie zwraca uwagę na sprawy techniczne, elastyczny, mediator, jest w stanie dokonywać transakcji
3) przywódca transformacyjny - jest silnie zmotywowany do przeprowadzania zmian, ma wizję zmian, dąży do zdeterminowania i mobilizacji na rzecz zmian, mobilizuje, np. Ghandi i wizja walki bez przemocy, De Gaulle, M. Thatcher