Niedobory

Niedobory

odporności

odporności

NABYTE (WTÓRNE)

NABYTE (WTÓRNE)

Dr n med. Joanna Stańczyk

Dr n med. Joanna Stańczyk

Zakład Immunologii Klinicznej UM w Łodzi

Zakład Immunologii Klinicznej UM w Łodzi

Nabyte niedobory odporności

Nabyte niedobory odporności

►

Niedożywienie

Niedożywienie

►

Nowotwory

Nowotwory

►

Zakażenia ( HIV, Odra, HTLV-1, Gruźlica, Malaria )

Zakażenia ( HIV, Odra, HTLV-1, Gruźlica, Malaria )

►

Leki

Leki

►

Wiek

Wiek

►

Operacje, urazy, oparzenia…

Operacje, urazy, oparzenia…

►

Alkoholizm i narkomania

Alkoholizm i narkomania

►

Promieniowanie jonizujące

Promieniowanie jonizujące

►

Endokrynopatie ( nadczynność tarczycy i przytarczyc, …

Endokrynopatie ( nadczynność tarczycy i przytarczyc, …

Cushing )

Cushing )

►

Choroby autoimmunizacyjne

Choroby autoimmunizacyjne

►

Przewlekła niewydolność nerek, cukrzyca

Przewlekła niewydolność nerek, cukrzyca

►

Zespół nerczycowy, enteropatie z utrata białek

Zespół nerczycowy, enteropatie z utrata białek

►

Ciąża

Ciąża

Zaburzenia odporności

Zaburzenia odporności

u NOWORODKÓW i

u NOWORODKÓW i

NIEMOWLĄT

NIEMOWLĄT

NOWORODEK

NOWORODEK

-

-

stan fizjologicznej

stan fizjologicznej

dysimmunoglobulinemii

dysimmunoglobulinemii

= duże stężenie

= duże stężenie

IgG

IgG

i małe stężenia IgM, IgA, IgE, IgD

i małe stężenia IgM, IgA, IgE, IgD

Niedobór IgM i IgG

Niedobór IgM i IgG

2

2

predysponuje do

predysponuje do

infekcji bakteriami Gram (-)

infekcji bakteriami Gram (-)

NIEMOWLĘ 2 - 8 m.ż.

NIEMOWLĘ 2 - 8 m.ż.

-

-

stan fizjologicznej

stan fizjologicznej

hypoimmunoglogulinemii

hypoimmunoglogulinemii

, wynikający z

, wynikający z

zanikania IgG matczynych przy

zanikania IgG matczynych przy

niedostatecznej syntezie własnej

niedostatecznej syntezie własnej

Zaburzenia immunologiczne

Zaburzenia immunologiczne

WIEKU PODESZŁEGO

WIEKU PODESZŁEGO

►

wzrost zapadalności na

wzrost zapadalności na

choroby zakaźne

choroby zakaźne

:

:

układu oddechowego, gruźlicę, salmonellozę,

układu oddechowego, gruźlicę, salmonellozę,

wirusowe zapalenie wątroby, bakteryjne

wirusowe zapalenie wątroby, bakteryjne

zapalenie wsierdzia oraz zapalenia opon

zapalenie wsierdzia oraz zapalenia opon

mózgowo-rdzeniowych

mózgowo-rdzeniowych

►

w 65. roku życia ryzyko rozwoju

w 65. roku życia ryzyko rozwoju

nowotworu

nowotworu

jest 25x większe niż u osoby 25-letniej

jest 25x większe niż u osoby 25-letniej

►

wzrost częstości

wzrost częstości

chorób

chorób

autoimmunologicznych

autoimmunologicznych

►

50% osób szczepionych przeciwko grypie nie

50% osób szczepionych przeciwko grypie nie

wytwarza protekcyjnego stężenia przeciwciał

wytwarza protekcyjnego stężenia przeciwciał

Zaburzenia immunologiczne

Zaburzenia immunologiczne

WIEKU PODESZŁEGO

WIEKU PODESZŁEGO

-

-

ODPORNOŚĆ KOMÓRKOWA

ODPORNOŚĆ KOMÓRKOWA

►

po 70. roku życia stopniowy

po 70. roku życia stopniowy

spadek liczby

spadek liczby

limfocytów T

limfocytów T

►

wzrost liczby limfocytów CD4, spadek CD8

wzrost liczby limfocytów CD4, spadek CD8

►

szczątkowa funkcja grasicy

szczątkowa funkcja grasicy

►





CD45RO,

CD45RO,





CD45RA

CD45RA

►





IL-2

IL-2

,

,





IL-4 i IFN-

IL-4 i IFN-





►

osłabienie odpowiedzi proliferacyjnej

osłabienie odpowiedzi proliferacyjnej

limfocytów po stymulacji PHA i Con A

limfocytów po stymulacji PHA i Con A

Zaburzenia immunologiczne

Zaburzenia immunologiczne

WIEKU PODESZŁEGO

WIEKU PODESZŁEGO

- ODPORNOŚĆ HUMORALNA

- ODPORNOŚĆ HUMORALNA

►





IgM, IgE i IgD w surowicy

IgM, IgE i IgD w surowicy





IgG (gł. IgG

IgG (gł. IgG

1

1

i IgG

i IgG

3

3

)

)

►

spadek miana naturalnych przeciwciał

spadek miana naturalnych przeciwciał

►

wzrost miana autoprzeciwciał

wzrost miana autoprzeciwciał

i przeciwciał

i przeciwciał

antyidiotypowych

antyidiotypowych

►

po 70. roku życia stopniowy spadek liczby

po 70. roku życia stopniowy spadek liczby

limfocytów B

limfocytów B

►

po 70. roku życia zmniejszenie liczby limfocytów B

po 70. roku życia zmniejszenie liczby limfocytów B

CD5(-) przy wzroście liczby limfocytów B CD5(+)

CD5(-) przy wzroście liczby limfocytów B CD5(+)

►

zwiększona synteza IL-4, IL-5 i IL-6, podwyższona

zwiększona synteza IL-4, IL-5 i IL-6, podwyższona

aktywność IFN-

aktywność IFN-





Zaburzenia immunologiczne

Zaburzenia immunologiczne

w PRZEWLEKŁEJ

w PRZEWLEKŁEJ

NIEWYDOLNOŚCI NEREK

NIEWYDOLNOŚCI NEREK

►

przedłużona tolerancja na przeszczep

przedłużona tolerancja na przeszczep

allogeniczny

allogeniczny

►

wzrost podatności na

wzrost podatności na

infekcje

infekcje

►

zwiększona liczba przypadków

zwiększona liczba przypadków

neoplazji

neoplazji

►

nieprawidłowa odpowiedź na szczepionki

nieprawidłowa odpowiedź na szczepionki

przeciw infekcjom wirusowym (grypy,

przeciw infekcjom wirusowym (grypy,

zapalenia wątroby)

zapalenia wątroby)

ZABURZENIA FUNKCJI KOMÓREK UKŁADU

ZABURZENIA FUNKCJI KOMÓREK UKŁADU

IMMUNOLOGICZNEGO W MOCZNICY

IMMUNOLOGICZNEGO W MOCZNICY

wzrost ekspresji IL-2R

wzrost ekspresji IL-2R

i poziomu sIL-2R

i poziomu sIL-2R

wzrost ekspresji CD23

wzrost ekspresji CD23

i poziomu sCD23

i poziomu sCD23

wzrost produkcji IL-1, TNF

wzrost produkcji IL-1, TNF





i IL-6

i IL-6

wzrost produkcji reaktywnych

wzrost produkcji reaktywnych

form tlenu i proteaz

form tlenu i proteaz

wzrost aktywności

wzrost aktywności

w stosunku do komórek b2m

w stosunku do komórek b2m

ujemnych

ujemnych

obniżenie odpowiedzi

obniżenie odpowiedzi

proliferacyjnej na mitogeny

proliferacyjnej na mitogeny

i produkcji IL-2

i produkcji IL-2

obniżenie produkcji przeciwciał

obniżenie produkcji przeciwciał

osłabiona funkcja FcR

osłabiona funkcja FcR

i prezentacja antygenu

i prezentacja antygenu

osłabienie fagocytozy

osłabienie fagocytozy

obniżenie aktywności

obniżenie aktywności

w stosunku do komórek K562

w stosunku do komórek K562

LIMFOCYTY T

LIMFOCYTY B

MONOCYTY

NEUTROFILE

KOMÓRKI

NK

Przyczyny zaburzeń

Przyczyny zaburzeń

immunologicznych u chorych

immunologicznych u chorych

Z MOCZNICĄ

Z MOCZNICĄ

►

przewlekły niedobór białka i kalorii

przewlekły niedobór białka i kalorii

( niedostateczna podaż, zaburzenia wchłaniania,

( niedostateczna podaż, zaburzenia wchłaniania,

nadmierna utrata)

nadmierna utrata)

►

niedobory Zn, witaminy E i B

niedobory Zn, witaminy E i B

6

6

►

przeładowanie żelazem (ferrytyna powyżej 500

przeładowanie żelazem (ferrytyna powyżej 500





g/l)

g/l)

►

nisko- i wielkocząsteczkowe toksyny mocznicowe

nisko- i wielkocząsteczkowe toksyny mocznicowe

►

przewlekła dializoterapia

przewlekła dializoterapia

Zaburzenia odporności

Zaburzenia odporności

u CHORYCH PO ZABIEGU

u CHORYCH PO ZABIEGU

OPERACYJNYM

OPERACYJNYM

Immunologiczne wskaźniki zagrożenia ciężkimi

Immunologiczne wskaźniki zagrożenia ciężkimi

zakażeniami w okresie pooperacyjnym:

zakażeniami w okresie pooperacyjnym:

►

anergia skórna

anergia skórna

►





IgG, IgM (przed operacją) przeciwko endotoksynom

IgG, IgM (przed operacją) przeciwko endotoksynom

bakteryjnym

bakteryjnym

►





w 1. dobie po zabiegu o ponad 50% liczba limfocytów

w 1. dobie po zabiegu o ponad 50% liczba limfocytów

T

T

►

zwiększona w 1-2. dobie po operacji aktywność

zwiększona w 1-2. dobie po operacji aktywność

neutrofilów

neutrofilów

►





o 20-30% liczba aktywowanych monocytów

o 20-30% liczba aktywowanych monocytów

►

podwyższone stężenie IL-6 w surowicy

podwyższone stężenie IL-6 w surowicy

POLEKOWE zaburzenia

POLEKOWE zaburzenia

odporności

odporności

NEUTROPENIA PÓŹNA

NEUTROPENIA PÓŹNA

(30-45 dni ), immunoablacja

(30-45 dni ), immunoablacja

przed przeszczepem szpiku, nieodwracalne uszkodzenie

przed przeszczepem szpiku, nieodwracalne uszkodzenie

komórki macierzystej pnia

komórki macierzystej pnia

NEUTROPENIA WCZESNA

NEUTROPENIA WCZESNA

(7-14 dni), odwracalne (po

(7-14 dni), odwracalne (po

kilku do kilkunastu dniach) uszkodzenie komórki

kilku do kilkunastu dniach) uszkodzenie komórki

macierzystej linii mieloidalnej

macierzystej linii mieloidalnej

CYTOSTATYKI

INNE LEKI

lek = hapten, uruchamia
nieprawidłowe
niszczenie granulocytów

GLIKOKORTYKOSTEROIDY

długotrwała terapia,

hamują czynność granulocytów

zakażenia oportunistyczne : bakteryjne, grzybicze,
wirusowe, pierwotniakowe, prątki gruźlicy

EFEKTY DZIAŁANIA

EFEKTY DZIAŁANIA

GLIKOKORTYKOSTEROIDÓ

GLIKOKORTYKOSTEROIDÓ

W

W

►

limfocyty aktywowane allo- i autoantygenami

limfocyty aktywowane allo- i autoantygenami

wykazują steroidowrażliwość tzn. pod

wykazują steroidowrażliwość tzn. pod

wpływem GS ulegają apoptozie

wpływem GS ulegają apoptozie

►

zmniejszenie ekspresji na powierzchni komórek

zmniejszenie ekspresji na powierzchni komórek

antygenów MHC i cząsteczek adhezyjnych

antygenów MHC i cząsteczek adhezyjnych

►

hamowanie indukcji syntazy tlenku azotu

hamowanie indukcji syntazy tlenku azotu

w makrofagach

w makrofagach

►

upośledzenie funkcji limfocytów

upośledzenie funkcji limfocytów

cytotoksycznych i komórek NK

cytotoksycznych i komórek NK

►

zahamowanie funkcji monocytów i makrofagów

zahamowanie funkcji monocytów i makrofagów

WYBRANE TYPOWE INFEKCJE

WYBRANE TYPOWE INFEKCJE

WIKŁAJĄCE LECZENIE

WIKŁAJĄCE LECZENIE

IMMUNOSUPERSYJNE

IMMUNOSUPERSYJNE

►

CYTOMEGALIA

CYTOMEGALIA

(CMV)

(CMV)

-

-

u 80% populacji

u 80% populacji

przebieg bezobjawowy w okresie młodości;

przebieg bezobjawowy w okresie młodości;

infekcja objawowa tylko w stanach obniżonej

infekcja objawowa tylko w stanach obniżonej

odporności

odporności

►

ostra infekcja wirusem

ostra infekcja wirusem

VARICELLA-ZOSTER

VARICELLA-ZOSTER

►

ostra infekcja wirusem

ostra infekcja wirusem

HERPES SIMPLEX

HERPES SIMPLEX

►

GRUŹLICA

GRUŹLICA

►

CANDIDA ALBICANS

CANDIDA ALBICANS

oraz

oraz

ASPERGILLUS SP.

ASPERGILLUS SP.

i

i

CRYPTOCOCCUS SP.

CRYPTOCOCCUS SP.

►

PNEUMOCYSTIS CARINI

PNEUMOCYSTIS CARINI

STRES a zaburzenia

STRES a zaburzenia

odporności

odporności

U zwierząt w warunkach stresu

U zwierząt w warunkach stresu

obserwuje się odchylenia

obserwuje się odchylenia

w zakresie wskaźników

w zakresie wskaźników

odpowiedzi komórkowej:

odpowiedzi komórkowej:

►





liczby limfocytów

liczby limfocytów

►

zaburzenia ilościowe

zaburzenia ilościowe

subpopulacji

subpopulacji

►





aktywności komórek NK

aktywności komórek NK

►





odpowiedzi proliferacyjnej

odpowiedzi proliferacyjnej

na antygen

na antygen

►

zaburzenia fagocytozy

zaburzenia fagocytozy

stres psychiczny

stres psychiczny

przewlekły

przewlekły

podwzgórze, przysadka,

podwzgórze, przysadka,

układ współczulny

układ współczulny

ACTH, opioidy,

ACTH, opioidy,

katecholaminy

katecholaminy

obniżona produkcja IL-2

obniżona produkcja IL-2

Immunosupresja wywołana

Immunosupresja wywołana

PROMIENIOWANIEM

PROMIENIOWANIEM

JONIZUJĄCYM

JONIZUJĄCYM

►

napromieniowanie całego ciała biorcy oraz

napromieniowanie całego ciała biorcy oraz

napromieniowanie całej tkanki limfatycznej

napromieniowanie całej tkanki limfatycznej

(TLI - total lymphoid irridiation)

(TLI - total lymphoid irridiation)

►

największą wrażliwość wykazują komórki

największą wrażliwość wykazują komórki

dzielące się (np. limfocyty pobudzone

dzielące się (np. limfocyty pobudzone

alloantygenem)

alloantygenem)

►

limfocyty Th bardziej wrażliwe niż limfocyty

limfocyty Th bardziej wrażliwe niż limfocyty

Ts

Ts

►

makrofagi i komórki NK cechuje względna

makrofagi i komórki NK cechuje względna

radiooporność

radiooporność

Zaburzenia odporności

Zaburzenia odporności

komórkowej w

komórkowej w

NOWOTWORACH

NOWOTWORACH

nadzór immunologiczny

nadzór immunologiczny

=

=

zapobieganie nowotworzeniu poprzez

zapobieganie nowotworzeniu poprzez

wczesną destrukcję atypowych komórek

wczesną destrukcję atypowych komórek

immunosupresja

immunosupresja

nowotwory o etiologii wirusowej:

nowotwory o etiologii wirusowej:

•

chłoniaki nieziarnicze - EBV

•

mięsak Kaposiego

•

rak skóry i rak odbytu - HPV

•

pierwotny rak wątroby - HBV

Zaburzenia odporności

Zaburzenia odporności

komórkowej

komórkowej

w NOWOTWORACH

w NOWOTWORACH

►

cytokiny ( gł. TGF-

cytokiny ( gł. TGF-









wydzielane przez

wydzielane przez

komórki nowotworowe (rak

komórki nowotworowe (rak

drobnokomórkowy płuc, międzybłoniak,

drobnokomórkowy płuc, międzybłoniak,

ziarnica)

ziarnica)

►

prostaglandyny

prostaglandyny

(gł. PGE

(gł. PGE

2

2

)

)

wytwarzane przez

wytwarzane przez

makrofagi (nowotwory głowy i szyi)

makrofagi (nowotwory głowy i szyi)

►

gangliozydy

gangliozydy

produkowane przez m.in.

produkowane przez m.in.

makrofagi, erytrocyty, komórki wątroby

makrofagi, erytrocyty, komórki wątroby

WYKŁADNIKI OGÓLNOUSTROJOWE

WYKŁADNIKI OGÓLNOUSTROJOWE

►

zmniejszenie bezwzględnej liczby limfocytów

zmniejszenie bezwzględnej liczby limfocytów

►

zmniejszenie populacji limfocytów CD4

zmniejszenie populacji limfocytów CD4

►

spadek lub odwrócenie wskaźnika CD4/CD8

spadek lub odwrócenie wskaźnika CD4/CD8

►

osłabienie aktywności komórek NK

osłabienie aktywności komórek NK

WYKŁADNIKI MIEJSCOWE

WYKŁADNIKI MIEJSCOWE

(

(

GUZ

GUZ

,

,

REGIONALNE

REGIONALNE

WĘZŁY

WĘZŁY

CHŁONNE)

CHŁONNE)

►

zaburzenie ilości i funkcji komórek

zaburzenie ilości i funkcji komórek

jednojądrzastych

jednojądrzastych

Zaburzenia odporności

Zaburzenia odporności

komórkowej w

komórkowej w

NOWOTWORACH

NOWOTWORACH

Zaburzenia odporności w

Zaburzenia odporności w

przebiegu CHOROBY

przebiegu CHOROBY

GŁODOWEJ

GŁODOWEJ

►

upośledzenie odpowiedzi komórkowej,

upośledzenie odpowiedzi komórkowej,

fagocytozy, produkcji cytokin

fagocytozy, produkcji cytokin

i wydzielniczych IgA, syntezy białek

i wydzielniczych IgA, syntezy białek

dopełniacza

dopełniacza

►

zanik grasicy i grasiczozależnych stref

zanik grasicy i grasiczozależnych stref

węzłów chłonnych

węzłów chłonnych

►

gruźlica, odra, zapalenie płuc i biegunki

gruźlica, odra, zapalenie płuc i biegunki

o ciężkim przebiegu

o ciężkim przebiegu

INNE WTÓRNE NIEDOBORY

INNE WTÓRNE NIEDOBORY

ODPORNOŚCI

ODPORNOŚCI

►

INFEKCJE

INFEKCJE

: HIV, wirusem odry, HTLV-1, gruźlica,

: HIV, wirusem odry, HTLV-1, gruźlica,

malaria

malaria

►

NIEDOBORY W DIECIE

NIEDOBORY W DIECIE

: cynku, żelaza, witamin

: cynku, żelaza, witamin

A, E, B i kwasu foliowego

A, E, B i kwasu foliowego

►

ENDOKRYNOPATIE

ENDOKRYNOPATIE

: nadczynność tarczycy,

: nadczynność tarczycy,

choroba i zespół Cushinga, cukrzyca,

choroba i zespół Cushinga, cukrzyca,

nadczynność przytarczyc

nadczynność przytarczyc

►

STANY PO URAZACH I OPARZENIACH

STANY PO URAZACH I OPARZENIACH

►

ZESPÓŁ NERCZYCOWY i ENTEROPATIE

ZESPÓŁ NERCZYCOWY i ENTEROPATIE

WYSIĘKOWE

WYSIĘKOWE

►

ALKOHOLIZM i NARKOMANIA

ALKOHOLIZM i NARKOMANIA