- studiował na Akademii Krakowskiej, następnie na

uniwersytecie w Królewcu, skąd wyjechał do

Włoch,

- już w Padwie rozpoczyna pisać drobne utwory po

łacinie,

- przebywa na dworach królewskich i magnackich,

- studia, podróże i kontakty z uczonymi

i humanistami dały Kochanowskiemu wiedzę

filologiczną, humanistyczną oraz ogładę i

wprawę literacką,

1530 - 1584

- w latach 1556-1559 odbyć dwie kolejne

podróże do Włoch. Stamtąd drogą poprzez

Francję i Niemcy wrócił już na stałe do

Polski, gdzie dzięki poparciu

podkanclerzego koronnego Piotra

Myszkowskiego dostał się na dwór

Zygmunta Augusta, gdzie ok. 1564 r.

mianowano go sekretarzem królewskim,

- służył królowi podczas burzliwych

sejmów, zajmował się działaniami

politycznymi, czego ślady widać w jego

utworach,

- po ucieczce króla Henryka Walezego

wycofał się z życia dworskiego i na dwór

królewski już nie wrócił,

- osiedlił się w 1574 roku w

odziedziczonym po ojcu

majątku w Czarnolesie,

- w 1575 r. poślubił Dorotę

Podlodowską, z którą miał

sześć córek (trzy zmarły w

dzieciństwie) oraz syna (urodził

się już po nagłej śmierci Jana),

- zmarł nagle w Lublinie 22

sierpnia 1584. Przyczyny

śmierci nie są dokładnie znane.

Jan Kochanowski pisał treny,

pieśni, psalmy, dramaty i fraszki,

którym

dzisiaj

się

bliżej

przyjrzymy.

Fraszka ( z włoskiego frasca to

drobiażdżek, gałązka) – krótki,

zwięzły utwór poetycki, często o

charakterze

humorystycznym.

Mówi

o

sprawach

zwykłych,

codziennych, niekiedy błahych. Jej

pierwszym

twórcą

w

języku

polskim

jest

właśnie

Jan

Kochanowski.

Wśród fraszek Kochanowskiego możemy

wyróżnić kilka rodzajów:

- żartobliwo – krytyczne

(„Na nabożną”, „Na Konrata”, „Na młodość”),

- refleksyjne

(„Na zdrowie”, „Na lipę”, „Na dom w

Czarnolesie”),

- kronikarsko – pamiętnikarskie

(„Na most warszawski”),

- fraszki będące obrazkami obyczajowymi

(„O Koźle”).

NA NABOŻNĄ

Jeśli nie grzeszysz, jako mi powiadasz,

Czego się, miła, tak często spowiadasz?

Podczas analizy fraszki

zaobserwowaliśmy:

- utwór charakteryzuje zwięzłe ujęcie

myśli

i żartobliwy ton,

- sugestywny portret przesadnie

religijnej niewiasty stojącej wciąż u

konfesjonału,

- podkreślenie rozdźwięku między

deklarowanym słowem a czynem,

- kpina z fałszywej pobożności,

ośmieszenie nadmiernej gorliwości

w praktykach religijnych.

NA KONRATA

Milczycie w obiad, mój panie Konracie;

Czy tylko na chleb gębę swą chowacie?

Dobre wychowanie nakazuje, jak poucza

Kochanowski,

aby

podczas

posiłku

prowadzić również kulturalną konwersację

(byle nie z pełnymi ustami!) - takie wnioski

należy

z fraszki

wyciągnąć.

Dla

przedstawionego przez petę biesiadnika

najważniejsze

jest

jedzenie,

a nie

przyjemność z wymiany myśli podczas

spotkania.

O KOŹLE

Kozieł, kto go zna, piwszy do północy,

Nie mógł do domu trafić o swej mocy;

Ujźrzawszy kogoś: "Słuchaj, panie młody,

Proszę cię, nie wiesz ty mojej gospody?"

A ten: "Niech cię znam, tedy się dowiewa".

"Jam - pry - jest Kozieł". "Idźże spać do

chlewa!"

Opowiedzmy

sobie

tę

fraszkę:

Pewien

szlachcic nie mógł trafić do domu po obficie

zakrapianej alkoholem biesiadzie. Zapytał

więc przechodnia, którędy ma iść. Ten

usłyszawszy nazwisko szlachcica kazał iść mu

do chlewu. Pomysłu do jej napisania dostarczyło

nazwisko bohatera – Kozieł to osoba, którą

rzeczywiście znał poeta. Kochanowski w sposób

humorystyczny skrytykował pijaństwo. Ukazał realia

życia

XVI-wiecznej

szlachty.

NA MŁODOŚĆ

Jakoby też rok bez wiosny mieć

chcieli,

Którzy chcą,żeby młodzi nie szaleli.

Kochanowski usprawiedliwia w tym utworze
młodzieńczą radość, porównując ją do wiosny.
Bez szaleństw młodości, nie można dorosnąć
i się ustatkować, tak jak i bez wiosny
w rocznym

cyklu

nie

można

oczekiwać

i przeżywać innych pór roku.

O MIŁOŚCI

Próżno uciec,próżno się przed miłością

schronić, Bo jako lotny nie ma pieszego

dogonić?

To kolejny krótki utwór, mający skondensowaną
formę liryczną (epigramat – w antyku tak
nazywano dwuwersowe

wiersze), zbliżony

wymową do aforyzmu. Zawiera refleksję na
temat bezbronności człowieka wobec miłości.

DO HANNY

Na palcu masz dyjament, w sercu

twardy krzemień,

Pierścień mi, Hanno, dajesz, już i

serce przemień!

To jedna z wielu fraszek Kochanowskiego
mówiących o miłości i kierowanych do
przedstawicielek płci pięknej. Do kobiety –
osoby

przekornej

i

nieprzewidywalnej

(niekoniecznie takie imię noszącej) zwraca
się mężczyzna, który oprócz pierścienia
(dyjamentu) chce, aby w jej sercu pojawiło
się uczucie zamiast twardego kamienia.

Zbierzmy teraz wnioski, które pojawiły się podczas

czytania fraszek:

- różnorodne są pod względem stylistycznym,

realizują różne wzorce gatunkowe: pieśni, anegdot,

sonetów, epigramatów,

- w parze z różnorodnością gatunkową idzie

wersyfikacja – są to różne wiersze sylabiczne:

od pięciozgłoskowca do czternastozgłoskowca;

od utworów krótkich, dwuwersowych po dzieła

bardziej rozbudowane (fraszki takie będziemy

analizować na kolejnej lekcji),

- w utworach wykorzystane są

wszystkie rodzaje komizmu:

słowny, sytuacyjny i postaci;

ośmiesza się bowiem różne

aspekty życia ówczesnego

człowieka.

Do

najczęściej

stosowanych

przez

Kochanowskiego w fraszkach środków
stylistycznych

zaliczyć

możemy:

-

epitety:

„panie

młody”,

„twardy

krzemień”,
- powtórzenia: „Próżno uciec, próżno się
przed

miłością

schronić”,

- metafory: przed chwilą zacytowany
fragment

z fraszki

„O

miłości”

ma

charakter metaforyczny- nie chodzi bowiem
o uciekanie w sensie fizycznym ale o o
walkę

z

miłością,

- apostrofy: „Jeśli nie grzeszysz”, „... mi,
Hanno,

dajesz,...”,

-

wykrzyknienia

„Idźże

spać

do

chlewa!”.

Obok

wymienionych

środków

Kochanowski

w innych jeszcze fraszkach
stosuje:

porównania,

synonimy,

peryfrazy,

personifikacje. Zauważymy
je we fraszkach takich, jak:
„Na lipę”, „Na zdrowie”,
„Na dom w Czarnolesie”.