Filozofia francuskiego

oświecenia

RACJONALIZM

• Filozofia Oświecenia. której Wolter był typowym

przedstawicielem, zakładała, że rozum jest miarą

prawdy. Rozum zaś uważała za uformowany jak

wszystkie władze umysłu, na drodze doświadczenia.

Empirystyczny pogląd na pochodzenie rozumu wraz z

racjonalistycznym zaufaniem stanowiły pierwotną

cechę tej filozofii:

• Rozum był dla niej władzą wszechmocną i niezawodną.

Jeśli wiedza, moralność, religia są oparte na samym

tylko rozumie, jeśli są racjonalne to są prawdziwe.

• Dotychczasowa kultura naukowa religijna, moralna

weszła na bezdroża, bo opierała się na autorytecie

objawieniu, to zaś są właśnie czynniki irracjonalne.

które powinny być wytępione i ustąpić miejsca

rozumowi.

Naturalizm

• Dotychczas twierdzono powołując się na sąd rozumu,

że istnieje świat nadprzyrodzony. Teraz powołując się

ów na sąd rozumu, zaprzeczano temu.

• Taki pogląd musiał pociągnąć za sobą opozycyjne

stanowisko wobec religii. Dla Woltera głównym

wrogiem prawdy i postępu był chrystianizm z jego

supranaturalistycznym poglądem na świat. A wraz z

chrystianizmem cała prawie daty czasowa

metafizyka: metafizyka bowiem nowożytna, nie mniej

niż średniowieczna, wynikała z ducha

chrześcijaństwa. Wielki system kontynentu -

kartezjanizm - był wyrazem chrześcijańskiej,

supranaturalistycznej postawy i uzasadniał poglądy,

które Wolter chciał przezwyciężyć.

Antydualizm, monizm?

• Wolter zwalczał dualistyczną koncepcję świata,

która rozszczepia świat przyrodzony i

nadprzyrodzony; zwalczał dualistyczną koncepcję

życia, która poza celami doczesny stawia

człowiekowi cele wieczne.

• Koncepcje te uważał za fałszywe i szkodliwe, gdyż

tworzą fikcje, dla których ludzie zaniedbują realne

życie lub paczą je. Umysł, łudzony fikcjami, tzn.

zrozumienie dla wartości życia i tworzy tragiczny

na nie pogląd w rodzaju poglądu Pascal a jednak

"śmiem twierdzić" - pisał Wolter - "że nie jesteśmy

tak źli ani tak nieszczęśliwi jak on to mówi".

Przeciwdziałać spaczonemu pojmowaniu życia i

życie na właściwe to sprowadzić - to było zadanie

naturalistycznej koncepcji Oświecenia.

Wolter

• Wolter nie był równie krańcowy w swych poglądach

pozytywnych: zwalczał teizm, ale nie był ateis

zwalczał dualizm, ale nie był materialistą, zwalczał

idealizm etyczny, ale nie był utylitarystą. Dopiero

jego następcy zajęli te skrajne stanowiska.

• W filozofii religii Oświecenie, wyrzekłszy się teizmu,

miało przed sobą dwie drogi ateizm i deizm. Wolter

zajął to drugie stanowisko: był typowym deistą. Był

przeciwnikiem religii objawionej, ale nie rozumowej.

Mniemał, że istnienia Boga można dowieść i czynił

to w sposób zbliżony do dowodu kosmologicznego,

tylko bardziej antropomorficznie; porównując świat

do zegara, pisał: "Nie mogę pojąć, by ten zegar

mógł istnieć, a n było zegarmistrza".

Jeśli świat ma sens, to musi istnieć Bóg, który

wymienrza sprawiedliwość;

• Gdyby Bóg nie istniał, trzeba by Go wynaleźć. Rozum

stwierdza tylko istnienie Boga, ale nic nie orzeka o jego

naturze; wszystkie poszukiwania teologów w tym

względzie uważał za beznadziejne. Dwóch

najważniejszych przymiotów przypisanych Bogu -

wszechmocy i dobroci - niepodobna nawet pogodzić ze

sobą; bo albo może i nie chce uczynić życia na ziemi

szczęśliwy i w takim razie nie jest dobry, albo też chce i

nie może, a w takim razie nie jest wszechmocny.

• Wyrzekłszy się dualizmu miał przed sobą dwie drogi:

materializm i hilozoizm Wolter zajął to drugie stanowisko.

Wraz z Kartezjuszem odróżniał myśli i materię; wbrew

Kartezjuszowi, skłaniał się do hilozoistycznego poglądu,

że świadomość tak samo jak i cielesność, jest

powszechną własnością rzeczy, że nie ma rzeczy

bezcielesnych, ale też nie ma rzeczy bezdusznych.

ARGUMENTY MATERIALIZMU.

System La Mettrie'ego

• Wszystkie przedmioty są materialne
• Dusza ludzka jest materialna. Głównym

argumentem La Mettrie'ego była zależność duszy

od ciała. Popierał ją mnóstwem spostrzeżeń. Gdy

ciało zasypia, zasypia również dusza, zapada w

bezwład wraz ze zwolnieniem obiegu krwi; gdy

zaś obieg krwi staje się szybki, dusza spać nie

może; gdy ciało nie otrzymuje pokarmu, dusza

słabnie, a gdy zostaje nakarmione, życie wchodzi

w duszę; choroba ciała wprowadza zaburzenia do

duszy np. „stwardnienie wątroby starczy, by

nieustraszoną odwagę zmienić w tchórzostwo”.

• Stany duszy zależne są i od obcych ciał, a

nie tylko od własnego. Tu argumentem
materializmu był sensualizm. Cała treść
duszy pochodzi ze zmysłów; zależy więc
od ciał, które przez narządy zmysłowe
działają na nią.

• Do spostrzeżeń tych nad zależnością

zjawisk psychicznych od cielesnych- aby
móc być zależną od ciała - dusza sama
musi być ciałem.

MATERIALIZM

PANPSYCHISTYCZNY

• Zwykła, nieorganiczna materia jest bezwładna

skoro więc istoty organiczne poruszają się same z

siebie, to muszą zawierać jakiś i szczególny

rodzaj materii. Ten czynny rodzaj materii w

istotach organicznych to nic innego niż to, co

powszechnie bywa nazywane duszą.

• Funkcją duszy było znów nie samo tylko myślenie,

lecz ożywianie i poruszanie ciała. Jeśli zaś dusza

ma poruszać to musi sama być ciałem, bo jakże

inaczej mogłaby to czynić. Myśl choć różne od

materii, może być własnością materii. Myślenie

nie tylko jest własnością materii, ale samo jest

procesem materialnym.

MATERIALIZM

MECHANISTYCZNY.

•

Własnością materii jest działanie mechaniczne: my

dokonują się w niej wedle stałych praw ruchu, bez

interwencji wolnych i nie dają się obliczyć czynników. Że

zaś istnieje tylko materia, więc zachodzą we

wszechświecie

•

Już Kartezjusz potraktował zwierzęta jak maszyny; La

Mettrie'emu ostawało tylko uczynić to samo dla

człowieka.

•

Spodziewał się, iż doczeka chwili, w której małpy nauczą

się mówić i będą wówczas wytwarzać kulturę nie

ustępującą ludzkiej. W przeciwieństwie do

hierarchicznych poglądów na świat, materializm

poglądem niwelującym: nie ma istot i rzeczy wyższych

lub niższych, lecz wszystko jednakowo materią i

maszyną.

KONSEKWENCJE MATERIALIZMU

• Jeśli istnieje tylko materia, to nie ma

Boga ani duszy wolnej nieśmiertelnej.

• La Mettrie twierdził po epikurejsku jeśli

nawet Bóg istnieje, to nie wynika stąd

obowiązek kultu ani jakiegoś

szczególnego trybu życia.

• Społeczeństwo złożone z ateistów jest

nie tylko możliwe, ale jest ideałem, do

którego należy dążyć dla dobra

ludzkiego.

Etienne Bonnot de Condillac

(1715-1780)

• Wszelką wiedzę wywodził z doświadczenia

• Condillac usiłował ulepszyć poglądy Locke'a mniemał

bowiem, iż Locke poznał się na budowie umysłu, ale

nie na sposobach jego postępu. Postęp zależy od

posługiwania się znakami. Nie tyle naturalnymi, ile

umownymi, które, jako wytwarzane dowolnie, mogą

być dostosowywane do naszych potrzeb. Rozszerzają

one naszą ograniczoną pamięć uzależniają umysł od

dopływu wrażeń.

• Są różne systemy znaków; najdoskonalszym - algebra.

• znaki nie tylko wyrazy mowy, ale też pojęcia.

• Nasze pojęcia są tylko znakami, co więcej tylko

stanami subiektywnymi; dają nam niewiele

wiadomości o rzeczach i ich naturze.

Jean Lerond d'Alembert (1717-1783),

• D'Alembert był wybitnym matematykiem:

matematyka i fizyka matematyczna
stanowiły źródło jego filozofii. Nie był
filozofem zajmującym się nauką, lecz - jak
Newton - uczonym, który badania naukowe
uzupełniał przez refleksje filozoficzne.

• Dążeniem d'Alemberta w nauce

bezwzględne ograniczenie jej do twierdzeń
zupełnie pewnych: pewność zaś widział w
faktach.

D'Alembert

• Dawna filozofia zbyt wiele twierdziła,

nowa znów za wiele zaprzecza; tamta
głosiła własności Boga, ta głosi, iż Boga
nie ma;

• Nauka nie wyczerpuje się prostym

zbieraniem faktów: zestawianie faktów w
szeregi, dochodzenie do praw rządzących
faktami. Fakty są jedynym materiał nauki,
ale celem jej jest rozumowe ich ujęcie.

Encyklopedyści

• Rozwój filozofii we Francji od

Kartezjusza poprzez połowicznych
kartezjan doprowadził do
encyklopedystów.

• Encyklopedyści zachowali metodę

Kartezjusza, ale potępili całą treść jego
filozofii sądzili, że w teorii przyrody
niedostateczność jej wykazał Newton, a
w psychologii i teorii poznania - Locke.

Encyklopedyści a Kartezjusz

• Zerwali z pojmowaniem wiedzy jako czegoś

definitywnego; przeszli do ruchomego i

dynamicznego ideału nauki.

• Encyklopedyści cenili rozum nie mniej niż

Kartezjusz, ale on cenił teoretyczny, oni zaś

przede wszystkim praktyczny. O nim i tylko o

nim sądzili, że powinien w życiu przewodzić.

To przekonanie encyklopedystów było

całkowicie w duchu ich epoki i odróżnia

postawę naukową i filozoficzną osiemnastego

wieku od postawy siedemnastego.