Dzieci i dzieciństwo w

Dzieci i dzieciństwo w

czasie II wojny

czasie II wojny

światowej

światowej

Dzieciństwo

Dzieciństwo



II Wojna Światowa

II Wojna Światowa



Szkolnictwo

Szkolnictwo



Dzieci w gettach

Dzieci w gettach



Obozy Koncentracyjne

Obozy Koncentracyjne



Wywózki na Sybir

Wywózki na Sybir



Dzieci

Dzieci

walczące

walczące

w czasie wojny

w czasie wojny



Przykłady w literaturze

Przykłady w literaturze



Janusz Korczak

Janusz Korczak



Podsumowanie

Podsumowanie

II wojna światowa

II wojna światowa



Od 01.09.1939

Od 01.09.1939

( atak na Polskę)

( atak na Polskę)

do 02.09.1945

do 02.09.1945

(podpisanie kapitulacji

(podpisanie kapitulacji

przez Japonię).

przez Japonię).



Ziemie polskie podzielone między:

Ziemie polskie podzielone między:

1.

1.

ZSRR,

ZSRR,

2.

2.

Niemcy

Niemcy

3.

3.

utworzenie Generalnej Guberni.

utworzenie Generalnej Guberni.

Germanizacja polskich

Germanizacja polskich

dzieci

dzieci



Germanizacja dzieci polskich w czasie II wojny

Germanizacja dzieci polskich w czasie II wojny

światowej była elementem celowej polityki okupanta

światowej była elementem celowej polityki okupanta

niemieckiego. Dla systemu hitlerowskiego dzieci polskie

niemieckiego. Dla systemu hitlerowskiego dzieci polskie

były źródłem taniej siły roboczej.

były źródłem taniej siły roboczej.



Liczba dzieci polskich wywiezionych do Niemiec jest

Liczba dzieci polskich wywiezionych do Niemiec jest

trudna do dokładnego oszacowania. Większość

trudna do dokładnego oszacowania. Większość

dokumentów Niemcy wywieźli lub zniszczyli. Wiadomo,

dokumentów Niemcy wywieźli lub zniszczyli. Wiadomo,

że wysiedlenie było prowadzone od początku wojny, a

że wysiedlenie było prowadzone od początku wojny, a

ich ofiarą padło prawie 200 tys. zamieszkujących ziemie

ich ofiarą padło prawie 200 tys. zamieszkujących ziemie

polskie dzieci. Do zniemczenia wybierano dzieci będące

polskie dzieci. Do zniemczenia wybierano dzieci będące

sierotami albo takie, których rodzice lub opiekunowie

sierotami albo takie, których rodzice lub opiekunowie

znajdowali się w więzieniu lub w obozie.

znajdowali się w więzieniu lub w obozie.

Wstrząsające wrażenie wywołuje

fotografia 12- letniej dziewczynki, która

płacze siedząc przy ciele zabitej bombą

siostry.



Mieszkaliśmy na Powązkach. Rodzice

Mieszkaliśmy na Powązkach. Rodzice

i siedmioro dzieci. Gdy zaczęła się

i siedmioro dzieci. Gdy zaczęła się

wojna i spłonął nasz dom,

wojna i spłonął nasz dom,

chodziliśmy po jedzenie do

chodziliśmy po jedzenie do

gospodarza Neumana na ul.

gospodarza Neumana na ul.

Tatarską. 13 września poszła tam

Tatarską. 13 września poszła tam

moja siostra Andzia. Była ode mnie o

moja siostra Andzia. Była ode mnie o

dwa lata starsza - Pojawiły się

dwa lata starsza - Pojawiły się

niemieckie samoloty. Leciały nisko i

niemieckie samoloty. Leciały nisko i

strzelały. Andzia wyskoczyła z domu

strzelały. Andzia wyskoczyła z domu

Neumana i położyła się pod

Neumana i położyła się pod

drzewem. Z karabinu dostała w

drzewem. Z karabinu dostała w

kręgosłup. Szrapnel trafił ją pod

kręgosłup. Szrapnel trafił ją pod

łopatkę. Znalazłam ją w tamtym

łopatkę. Znalazłam ją w tamtym

miejscu następnego dnia- tak

miejscu następnego dnia- tak

wspomina to wydarzenie Kazimiera

wspomina to wydarzenie Kazimiera

Mika.

Mika.



Tę poruszającą scenę 14 września

Tę poruszającą scenę 14 września

1939 r. sfilmował na Powązkach

1939 r. sfilmował na Powązkach

amerykański reporter Julien

amerykański reporter Julien

Bryan. Zdjęcia obiegły wówczas

Bryan. Zdjęcia obiegły wówczas

świat. Ich bohaterka do dziś

świat. Ich bohaterka do dziś

mieszka w Warszawie.

mieszka w Warszawie.

Rodzina

Rodzina



Rodzina byłej więźniarki,

Rodzina byłej więźniarki,

Żydówki słowackiej Lili

Żydówki słowackiej Lili

Jacob - ciotka o imieniu

Jacob - ciotka o imieniu

Tauba

Tauba

(siostra ojca Lili)

(siostra ojca Lili)

wraz

wraz

z czwórką swoich dzieci, w

z czwórką swoich dzieci, w

grupie kobiet oczekujących

grupie kobiet oczekujących

na rampie w Birkenau na

na rampie w Birkenau na

selekcję.

selekcję.



Podczas selekcji

Podczas selekcji

wszyscy

wszyscy

zostali skierowani do

zostali skierowani do

komory gazowej

komory gazowej

.

.

Transport ten wyjechał do

Transport ten wyjechał do

KL Auschwitz 27.05.1944 r.

KL Auschwitz 27.05.1944 r.

z getta w Beregszasz na

z getta w Beregszasz na

Węgrzech.

Węgrzech.

Szkolnictwo podczas

Szkolnictwo podczas

okupacji:

okupacji:



Szkolnictwo:

Szkolnictwo:

-

-

powszechne

powszechne

-

-

średnie

średnie

-

Wyższe

Wyższe



Tajne nauczanie

Tajne nauczanie

Szkolnictwo powszechne

Szkolnictwo powszechne



Okupacja niemiecka

Okupacja niemiecka

- likwidacja szkół na terenie tzw. Kraju Warty

- likwidacja szkół na terenie tzw. Kraju Warty

- wprowadzenie szkół niemieckich na

- wprowadzenie szkół niemieckich na

Śląsku, Pomorzu i Wielkopolsce

Śląsku, Pomorzu i Wielkopolsce

- konfiskata książek i podręczników

- konfiskata książek i podręczników

na terenie Generalnej Guberni

na terenie Generalnej Guberni



Okupacja rosyjska

Okupacja rosyjska

- propagowanie wychowania komunistycznego

- propagowanie wychowania komunistycznego

- usunięcie religii i innych przedmiotów

- usunięcie religii i innych przedmiotów

- usunięcie polskich nauczycieli ze swoich

- usunięcie polskich nauczycieli ze swoich

stanowisk

stanowisk

Szkolnictwo średnie

Szkolnictwo średnie



Okupacja niemiecka

Okupacja niemiecka

- likwidacja szkół pod pretekstem

- likwidacja szkół pod pretekstem

szerzącej się epidemii bądź

szerzącej się epidemii bądź

koniecznością przeznaczenia budynku

koniecznością przeznaczenia budynku

szkoły do innego ważniejszego celu.

szkoły do innego ważniejszego celu.



Okupacja rosyjska

Okupacja rosyjska

- gimnazja i licea zastąpiono 10-latkami.

- gimnazja i licea zastąpiono 10-latkami.

- wprowadzono nowe przedmioty, m.in.

- wprowadzono nowe przedmioty, m.in.

historię narodów ZSRR.

historię narodów ZSRR.

Szkolnictwo wyższe

Szkolnictwo wyższe



Okupacja niemiecka

Okupacja niemiecka

- likwidacja uniwersytetów w Poznaniu,

- likwidacja uniwersytetów w Poznaniu,

Krakowie, Lublinie, Warszawie, Wilnie

Krakowie, Lublinie, Warszawie, Wilnie

- aresztowanie i mordowanie

- aresztowanie i mordowanie

profesorów uczelni

profesorów uczelni



Okupacja rosyjska

Okupacja rosyjska

- wykłady odbywały się w języku

- wykłady odbywały się w języku

rosyjskim i ukraińskim (we Lwowie)

rosyjskim i ukraińskim (we Lwowie)

- ilość zajęć zwiększona 2,5-krotnie

- ilość zajęć zwiększona 2,5-krotnie

Tajne nauczanie

Tajne nauczanie

- trudne i niebezpieczne warunki

- trudne i niebezpieczne warunki

- trudności ze znalezieniem lokalów, nauczycieli,

- trudności ze znalezieniem lokalów, nauczycieli,

podręczników

podręczników

- uzupełniano zakazane przez okupanta

- uzupełniano zakazane przez okupanta

przedmioty nauczania (historię, geografię,

przedmioty nauczania (historię, geografię,

literaturę polską)

literaturę polską)

- spotkania odbywały się 2-3 razy w tygodniu,

- spotkania odbywały się 2-3 razy w tygodniu,

wieczorami lub w niedzielę

wieczorami lub w niedzielę

- ważną rolę wychowawczą spełniał amatorski

- ważną rolę wychowawczą spełniał amatorski

ruch artystyczny (wieczory poezji, jasełka,

ruch artystyczny (wieczory poezji, jasełka,

popularyzacja czytelnictwa, teatrzyki

popularyzacja czytelnictwa, teatrzyki

kukiełkowe)

kukiełkowe)

Getto Warszawskie

Getto Warszawskie



Utworzone 02.10.1940 r.

Utworzone 02.10.1940 r.



Powierzchnia miała ok. 307 ha (

Powierzchnia miała ok. 307 ha (

powierzchnia na

powierzchnia na

jednego mieszkańca wynosiła 7 m kwadratowych powierzchni)

jednego mieszkańca wynosiła 7 m kwadratowych powierzchni)



Dzielnica getta podzielona na duże i małe getto.

Dzielnica getta podzielona na duże i małe getto.



„

„

Most Westchnień” jako odcinek łączący oba

Most Westchnień” jako odcinek łączący oba

getta.

getta.



Codzienność w gettcie.

Codzienność w gettcie.



Dzieci osierocone.

Dzieci osierocone.



Opieka nad osieroconymi dziećmi w gettcie

Opieka nad osieroconymi dziećmi w gettcie



Likwidacja Getta

Likwidacja Getta

Codzienność w gettcie

Codzienność w gettcie



Wieczny głód - jedzenie było wydawane na kartki, przy

Wieczny głód - jedzenie było wydawane na kartki, przy

czym na jednego mieszkańca dziennie przypadało

czym na jednego mieszkańca dziennie przypadało

253

253

kcal

kcal

(dla porównania dzienna racja Niemca wynosiła

(dla porównania dzienna racja Niemca wynosiła

2613 kcal

2613 kcal

).

).



Zimno - brakowało opału i mieszkań.

Zimno - brakowało opału i mieszkań.



Handel - ludzie sprzedawali, co tylko mogli. Czasem

Handel - ludzie sprzedawali, co tylko mogli. Czasem

również poza mury

również poza mury

getta

getta

.

.



Szmugiel

Szmugiel

- parały się nim głównie dzieci. Robiły

- parały się nim głównie dzieci. Robiły

niewielkie dziury u dołu muru, przeciskały się przez

niewielkie dziury u dołu muru, przeciskały się przez

nie, a potem żebrały na ulicach Warszawy. To, co udało

nie, a potem żebrały na ulicach Warszawy. To, co udało

im się zdobyć, musiało wystarczyć dla całej rodziny.

im się zdobyć, musiało wystarczyć dla całej rodziny.

Szmugiel

Szmugiel



„

„

Niemcy mieli zabawę. Kiedy niemiecki

Niemcy mieli zabawę. Kiedy niemiecki

patrol zauważył jakąś dziurę w murze,

patrol zauważył jakąś dziurę w murze,

wiedział, że jakieś dziecko właśnie poszło

wiedział, że jakieś dziecko właśnie poszło

zdobyć coś do jedzenia. Czekali więc, aż

zdobyć coś do jedzenia. Czekali więc, aż

wróci. Chodzenie z paczkami w rękach

wróci. Chodzenie z paczkami w rękach

zawsze groziło zatrzymaniem, dlatego dzieci

zawsze groziło zatrzymaniem, dlatego dzieci

swoje zdobycze wiązały pod ubraniem wokół

swoje zdobycze wiązały pod ubraniem wokół

pasa. Często przez to nie mogły przecisnąć

pasa. Często przez to nie mogły przecisnąć

się z powrotem przez dziurę w murze.

się z powrotem przez dziurę w murze.

Niemcy, widząc, że szmugler utknął, bili go z

Niemcy, widząc, że szmugler utknął, bili go z

obu stron. Aż do jego śmierci.”

obu stron. Aż do jego śmierci.”

Osierocone dzieci

Osierocone dzieci



Przyczyny:

Przyczyny:

1.

1.

Bezpośrednie działania wojenne, ewakuacja oraz

Bezpośrednie działania wojenne, ewakuacja oraz

narzucony przez okupanta obowiązek pracy

narzucony przez okupanta obowiązek pracy

2.

2.

Wywózki rodziców do obozów.

Wywózki rodziców do obozów.

3.

3.

Oddawanie przez matki (często samotnie

Oddawanie przez matki (często samotnie

opiekujące się dziećmi) całej swojej racji

opiekujące się dziećmi) całej swojej racji

żywnościowej dziecku, skazując się tym samym na

żywnościowej dziecku, skazując się tym samym na

śmierć głodową, a dzieci na samotną wegetację.

śmierć głodową, a dzieci na samotną wegetację.



Ciężka egzystencja osieroconych dzieci:

Ciężka egzystencja osieroconych dzieci:

1.

1.

Grupy ulicznych muzykantów

Grupy ulicznych muzykantów

2.

2.

Żebranie

Żebranie

3.

3.

Tzw. „Chaperzy”

Tzw. „Chaperzy”

Opieka nad osieroconymi

Opieka nad osieroconymi

dziećmi w gettcie

dziećmi w gettcie



Z relacji działaczy

Z relacji działaczy

Żydowskiej Samopomocy Społecznej

Żydowskiej Samopomocy Społecznej

,

,

w getcie warszawskim było ponad

w getcie warszawskim było ponad

100 000

100 000

dzieci, z czego

dzieci, z czego

75% wymagało natychmiastowej i wszechstronnej opieki

75% wymagało natychmiastowej i wszechstronnej opieki



Komitety domowe

Komitety domowe

-

-

tworzyły kąciki dla dzieci, czyli wydzielone

tworzyły kąciki dla dzieci, czyli wydzielone

miejsca, w których dzieci mogły się ogrzać i zjeść ciepły posiłek.

miejsca, w których dzieci mogły się ogrzać i zjeść ciepły posiłek.



„

„

Akcja łyżeczkowa”

Akcja łyżeczkowa”

(K

(K

ażdy lokator był zobowiązany dać jedną

ażdy lokator był zobowiązany dać jedną

łyżeczkę od herbaty jakiegoś produktu - mąki, kaszy, tłuszczu i z tak

łyżeczkę od herbaty jakiegoś produktu - mąki, kaszy, tłuszczu i z tak

uzbieranej żywności przyrządzano zupę dla podopiecznych. )

uzbieranej żywności przyrządzano zupę dla podopiecznych. )



Centos

Centos

(Centrala Towarzystw Opieki nad Sierotami i Dziećmi

(Centrala Towarzystw Opieki nad Sierotami i Dziećmi

Opuszczonymi

Opuszczonymi

) podlegały mu sierocińce, domy opieki i szpitale

) podlegały mu sierocińce, domy opieki i szpitale

m.in. Główny Dom Schronienia, Dom Sierot prowadzony przez dr

m.in. Główny Dom Schronienia, Dom Sierot prowadzony przez dr

Janusza Korczaka, Sanatorium im. Medema w Miedzeszynie,

Janusza Korczaka, Sanatorium im. Medema w Miedzeszynie,

internaty Aarona Konińskiego, Marii Rotblat

internaty Aarona Konińskiego, Marii Rotblat



Utworzenie nowych placówek

Utworzenie nowych placówek

Likwidacja Getta

Likwidacja Getta



Pierwsza akcja likwidacyjna, która w czasie od 22 lipca do 21 września 1942r.

Pierwsza akcja likwidacyjna, która w czasie od 22 lipca do 21 września 1942r.

pochłonęła przeszło 300 tysięcy istnień ludzkich, w tym niemal wszystkie dzieci.

pochłonęła przeszło 300 tysięcy istnień ludzkich, w tym niemal wszystkie dzieci.



22 licpa 1942r. Hermann Hofle, dowódca esesmańskiej ekipy eksterminacyjnej

22 licpa 1942r. Hermann Hofle, dowódca esesmańskiej ekipy eksterminacyjnej

podyktował członkom warszawskiej Rady Żydowskiej rozkaz o tzw. Przesiedleniu

podyktował członkom warszawskiej Rady Żydowskiej rozkaz o tzw. Przesiedleniu

ludności getta na „tereny wschodnie”. Terenem zbiorczym dla ludzi przeznaczonych

ludności getta na „tereny wschodnie”. Terenem zbiorczym dla ludzi przeznaczonych

do wywózki był tzw. Umschlagplatz ogrodzony drutem kolczastym i połączony

do wywózki był tzw. Umschlagplatz ogrodzony drutem kolczastym i połączony

bocznicą kolejową ze stacją Warszawa Gdańsk.

bocznicą kolejową ze stacją Warszawa Gdańsk.



Wystąpiły 3 okresy akcji likwidacji:

Wystąpiły 3 okresy akcji likwidacji:



pierwszy – od 22 do 29 lipca ,

pierwszy – od 22 do 29 lipca ,



drugi – od końca lipca do końca sierpnia,

drugi – od końca lipca do końca sierpnia,



trzeci – od końca sierpnia do 21 września 1942 r

trzeci – od końca sierpnia do 21 września 1942 r



W tym okresie placówki opieki nad dziećmi były chronione, natomiast dzieci z bloków

W tym okresie placówki opieki nad dziećmi były chronione, natomiast dzieci z bloków

mieszkalnych szły na Umschlagplatz razem z dorosłymi. W niedługim czasie sytuacja

mieszkalnych szły na Umschlagplatz razem z dorosłymi. W niedługim czasie sytuacja

uległa zmianie: od 29 lipca do bezpośredniego udziału w blokadach włączyli się

uległa zmianie: od 29 lipca do bezpośredniego udziału w blokadach włączyli się

Niemcy z Sonderkommando. Z początkiem sierpnia 1942r. przystąpili oni również do

Niemcy z Sonderkommando. Z początkiem sierpnia 1942r. przystąpili oni również do

likwidacji instytucji opiekujących się dziećmi.

likwidacji instytucji opiekujących się dziećmi.



Bilans strat getta: ok. 100 tysięcy zmarłych z głodu i chorób w okresie eksterminacji

Bilans strat getta: ok. 100 tysięcy zmarłych z głodu i chorób w okresie eksterminacji

pośredniej i przeszło 370 tysięcy pomordowanych, w ośrodkach zagłady, a więc razem

pośredniej i przeszło 370 tysięcy pomordowanych, w ośrodkach zagłady, a więc razem

ok. 500 tysięcy osób, w tym 25 – 27% dzieci w wieku do lat 14.

ok. 500 tysięcy osób, w tym 25 – 27% dzieci w wieku do lat 14.

Likwidacja Getta

Likwidacja Getta



Ta fotografia została

Ta fotografia została

zrobiona podczas

zrobiona podczas

wypędzania Żydów z

wypędzania Żydów z

domów (lub kryjówek) i

domów (lub kryjówek) i

prowadzenia ich wprost

prowadzenia ich wprost

do 

do 

transportów

transportów

 do

 do

obozów koncentracyjnych.

obozów koncentracyjnych.



Jest 1943 rok – wiadomości

Jest 1943 rok – wiadomości

o tym, co się dzieje z

o tym, co się dzieje z

wywożonymi Żydami

wywożonymi Żydami

raczej są już wszystkim

raczej są już wszystkim

znane.

znane.



Najbardziej przejmujące

Najbardziej przejmujące

jest przerażenie absolutnie

jest przerażenie absolutnie

niewinnego 

niewinnego 

dziecka

dziecka

.

.

Obozy koncentracyjne

Obozy koncentracyjne



Były to miejsca uwięzienia i odosobnienia , pracy niewolniczej i masowej

Były to miejsca uwięzienia i odosobnienia , pracy niewolniczej i masowej

zagłady, organizowane przez władze hitlerowskie w latach

zagłady, organizowane przez władze hitlerowskie w latach

1933-1945

1933-1945

na

na

terenie III Rzeczy i krajów okupowanych.

terenie III Rzeczy i krajów okupowanych.



Od września 1939 roku zmieniła się zasadniczo ich funkcja i struktura

Od września 1939 roku zmieniła się zasadniczo ich funkcja i struktura

narodowościowa więźniów. Sieć rożnego typu obozów koncentracyjnych, które

narodowościowa więźniów. Sieć rożnego typu obozów koncentracyjnych, które

stały się ośrodkami stopniowej, masowej zagłady, organizowane były ośrodki

stały się ośrodkami stopniowej, masowej zagłady, organizowane były ośrodki

natychmiastowej zagłady, obozy pracy, obozy przesiedleńcze, obozy dla dzieci

natychmiastowej zagłady, obozy pracy, obozy przesiedleńcze, obozy dla dzieci

i młodzieży, obozy jenieckie.

i młodzieży, obozy jenieckie.



Fakt umieszczenia dzieci w obozach koncentracyjnych znajduje potwierdzenie

Fakt umieszczenia dzieci w obozach koncentracyjnych znajduje potwierdzenie

w

w

rozkazie

rozkazie

Himmlera z 6 stycznia 1943

Himmlera z 6 stycznia 1943

roku: „rasowo bezwartościowych

roku: „rasowo bezwartościowych

chłopców i dziewczęta należy przekazać jako uczniów do zakładów

chłopców i dziewczęta należy przekazać jako uczniów do zakładów

gospodarczych w obozach koncentracyjnych”.

gospodarczych w obozach koncentracyjnych”.



Hitlerowskie poczucie porządku i oszczędności nie przewidywało możliwości

Hitlerowskie poczucie porządku i oszczędności nie przewidywało możliwości

pozostawienia przy życiu "numerów" niezdolnych do pracy. Ta straszliwa

pozostawienia przy życiu "numerów" niezdolnych do pracy. Ta straszliwa

ekonomia obowiązywała również i dzieci. Dlatego też małe i słabe

ekonomia obowiązywała również i dzieci. Dlatego też małe i słabe

przeznaczano na śmierć w pierwszej kolejności. Komendant Oświęcimia,

przeznaczano na śmierć w pierwszej kolejności. Komendant Oświęcimia,

przesłuchiwany po wojnie przyznał, że małe dzieci od razu zabijano, bowiem

przesłuchiwany po wojnie przyznał, że małe dzieci od razu zabijano, bowiem

niezdolne były do pracy. 

niezdolne były do pracy. 

Żydowskie kobiety i dzieci oczekujące na

Żydowskie kobiety i dzieci oczekujące na

selekcję na rampie w Birkenau. W tle

selekcję na rampie w Birkenau. W tle

widoczne baraki odcinka BIa. Niemieckie

widoczne baraki odcinka BIa. Niemieckie

zdjęcie z 1944 r.

zdjęcie z 1944 r.

Obozy dla dzieci

Obozy dla dzieci



Obozy koncentracyjne przeznaczone tylko dla dzieci polecił tworzyć

Obozy koncentracyjne przeznaczone tylko dla dzieci polecił tworzyć

Himmler

Himmler

. W obozach tych nakazywał wychowywać dzieci tak, aby

. W obozach tych nakazywał wychowywać dzieci tak, aby

nie stały się w przyszłości "najniebezpieczniejszymi mścicielami

nie stały się w przyszłości "najniebezpieczniejszymi mścicielami

swoich rodziców". Warunki jakie stworzone w obozach przejściowych

swoich rodziców". Warunki jakie stworzone w obozach przejściowych

i w wagonach, klasyfikowały się poza wszelkimi normami.

i w wagonach, klasyfikowały się poza wszelkimi normami.



Jeden z takich obozów został utworzony w

Jeden z takich obozów został utworzony w

Łodzi

Łodzi

. Więziono w nim

. Więziono w nim

dzieci w wieku od

dzieci w wieku od

2

2

do

do

16

16

lat. Umieszczano w nim dzieci i młodzież,

lat. Umieszczano w nim dzieci i młodzież,

których rodzice zostali aresztowani, młodzież trudniącą się

których rodzice zostali aresztowani, młodzież trudniącą się

nielegalnym handlem ulicznym i dzieci z domów dziecka. Warunki w

nielegalnym handlem ulicznym i dzieci z domów dziecka. Warunki w

jakich przebywały dzieci w tym obozie i cele, jakie w nim

jakich przebywały dzieci w tym obozie i cele, jakie w nim

realizowane, pozwalają na zaliczenie go do kategorii hitlerowskich

realizowane, pozwalają na zaliczenie go do kategorii hitlerowskich

obozów koncentracyjnych. 

obozów koncentracyjnych. 



Jako przykład jednego z obozów można podać

Jako przykład jednego z obozów można podać

obóz w

obóz w

Potulicach

Potulicach

. Przeznaczony był dla dzieci, które urodziły się na terenie

. Przeznaczony był dla dzieci, które urodziły się na terenie

obozu przez matki, które zostały wcześniej zaaresztowane oraz dla

obozu przez matki, które zostały wcześniej zaaresztowane oraz dla

tych, które były wyselekcjonowane do wynarodowienia. Dzieci

tych, które były wyselekcjonowane do wynarodowienia. Dzieci

między 6 a 12 rokiem życia wykonywały prace na terenie obozu.

między 6 a 12 rokiem życia wykonywały prace na terenie obozu.

Dzieci w obozach:

Dzieci w obozach:



Gdy stwierdzono jakieś

Gdy stwierdzono jakieś

przewinienie były surowo karane

przewinienie były surowo karane

.

.

Przykładowe kary za niewykonanie prac według rozkazu to:

Przykładowe kary za niewykonanie prac według rozkazu to:



klęczenie na sosnowych szyszkach, bicie do nieprzytomności i

klęczenie na sosnowych szyszkach, bicie do nieprzytomności i

pławienie w basenie przeciwpożarowym, zamykanie w bunkrze z

pławienie w basenie przeciwpożarowym, zamykanie w bunkrze z

wodą do kolan, przypalanie rozgrzanym do czerwoności

wodą do kolan, przypalanie rozgrzanym do czerwoności

pogrzebaczem, całonocne klęczenie na potłuczonym szkole,

pogrzebaczem, całonocne klęczenie na potłuczonym szkole,

pozbawianie posiłków stawianie przed nimi smacznych dań nie

pozbawianie posiłków stawianie przed nimi smacznych dań nie

pozwalając ich jeść.

pozwalając ich jeść.



"Rozrywką"

"Rozrywką"

niemieckiej obsługi obozu potulickiego było wrzucanie

niemieckiej obsługi obozu potulickiego było wrzucanie

dzieci do Kanału Bydgoskiego i rzucanie w nie cegłami.

dzieci do Kanału Bydgoskiego i rzucanie w nie cegłami.



W baraku dziecięcym często przeprowadzone też różnego rodzaju

W baraku dziecięcym często przeprowadzone też różnego rodzaju

eksperymenty medyczne

eksperymenty medyczne

.

.



Wywózki organizowane w okresie zimowym, dlatego też była tak

Wywózki organizowane w okresie zimowym, dlatego też była tak

wysoka umieralność dzieci. Podczas tylko jednego z transportu

wysoka umieralność dzieci. Podczas tylko jednego z transportu

zmarło ich aż 500. Duża część z "dzieci Zamojszczyzny" trafiła do

zmarło ich aż 500. Duża część z "dzieci Zamojszczyzny" trafiła do

obozów śmierci w Majdanku, Sobiborze i Auschwitz

obozów śmierci w Majdanku, Sobiborze i Auschwitz

Za co zabierano do obozu?

Za co zabierano do obozu?



- za odmowę nauki w szkole niemieckiej

- za odmowę nauki w szkole niemieckiej

- za bójkę w szkole

- za bójkę w szkole

- za to, ze było się polskim dzieckiem

- za to, ze było się polskim dzieckiem

- za to, że było się dzieckiem bandytów

- za to, że było się dzieckiem bandytów

- za to, że brat był w ruchu oporu

- za to, że brat był w ruchu oporu

- za to, że rodzice nie są w stanie

- za to, że rodzice nie są w stanie

wychowywać dziecka

wychowywać dziecka

- niestety bardzo często zabierano dzieci i

- niestety bardzo często zabierano dzieci i

młodzież do obozu, nawet bez konkretnej

młodzież do obozu, nawet bez konkretnej

przyczyny

przyczyny

Zdjęcie wykonane na terenie obozu macierzystego -

Zdjęcie wykonane na terenie obozu macierzystego -

dzieci wyzwolone przez żołnierzy radzieckich.

dzieci wyzwolone przez żołnierzy radzieckich.

Przybyłym do obozu

Przybyłym do obozu

dzieciom:

dzieciom:

- pobierano odciski palców 

- pobierano odciski palców 

- fotografowano jak kryminalistów

- fotografowano jak kryminalistów

- odbierano posiadanie jakiekolwiek

- odbierano posiadanie jakiekolwiek

dokumenty

dokumenty

- dzieci podlegały rejestracji

- dzieci podlegały rejestracji

- otrzymywały numery

- otrzymywały numery

- codziennie była sprawdzana

- codziennie była sprawdzana

obecność

obecność

Chłopiec oznaczony numerem

Chłopiec oznaczony numerem

obozowym 58076, osadzony w

obozowym 58076, osadzony w

Auschwitz jako ukraiński więzień

Auschwitz jako ukraiński więzień

polityczny.

polityczny.

Warunki w jakich funkcjonowały dzieci w

Warunki w jakich funkcjonowały dzieci w

obozach niewiele różniły się od warunków z

obozach niewiele różniły się od warunków z

jakimi zmagały się osoby dorosłe:

jakimi zmagały się osoby dorosłe:

- dzieci spały po dwoje lub troje 

- dzieci spały po dwoje lub troje 

- za przykrycie, niezależnie od pory roku i temperatury,

- za przykrycie, niezależnie od pory roku i temperatury,

służył pojedynczy, cienki koc

służył pojedynczy, cienki koc

- pomieszczenia były ogrzewane słabo lub nawet wcale

- pomieszczenia były ogrzewane słabo lub nawet wcale

- warunki higieniczne były jeszcze gorsze niż w obozach

- warunki higieniczne były jeszcze gorsze niż w obozach

koncentracyjnych: 

koncentracyjnych: 

* dzieci myły się latem i zimą na podwórzu pod pompą

* dzieci myły się latem i zimą na podwórzu pod pompą

* mydła najczęściej nie przydzielano

* mydła najczęściej nie przydzielano

* szerzyły się choroby zakaźne (w szczególności

* szerzyły się choroby zakaźne (w szczególności

gruźlica, tyfus i szkarlatyna zbierała żniwo wśród

gruźlica, tyfus i szkarlatyna zbierała żniwo wśród

najmłodszych) 

najmłodszych) 

* początkowo nie było w obozie lekarza i środków

* początkowo nie było w obozie lekarza i środków

opatrunkowych w późniejszym czasie ego działalność

opatrunkowych w późniejszym czasie ego działalność

polegała na opisywaniu chorób i składaniu

polegała na opisywaniu chorób i składaniu

sprawozdań władzom hitlerowskim

sprawozdań władzom hitlerowskim

Ubranie:

Ubranie:



Chłopcy:

Chłopcy:

- bluza bez podszewki 

- bluza bez podszewki 

- spodnie koloru szarego

- spodnie koloru szarego

- płócienna koszula

- płócienna koszula

- czapka

- czapka

- drewniane obuwie 

- drewniane obuwie 



Dziewczynki:

Dziewczynki:

- szare bluzy

- szare bluzy

- spódniczki

- spódniczki

- czapek i pończoch z reguły nie dostawały

- czapek i pończoch z reguły nie dostawały

Ubrania dzieci — spodenki oraz skarpetka —

Ubrania dzieci — spodenki oraz skarpetka —

zrabowane z bagaży deportowanych na zagładę.

zrabowane z bagaży deportowanych na zagładę.

Ich właściciele najprawdopodobniej zginęli w

Ich właściciele najprawdopodobniej zginęli w

komorze gazowej.

komorze gazowej.

Sukienka uszyta z koca w KL Auschwitz w 1944

Sukienka uszyta z koca w KL Auschwitz w 1944

roku przez więźniarkę Mariannę Malikowską dla

roku przez więźniarkę Mariannę Malikowską dla

swej córki Marii.

swej córki Marii.

Obie zostały deportowane do obozu z powstania

Obie zostały deportowane do obozu z powstania

warszawskiego.

warszawskiego.

Rozbita lalka i ubranka dziecięce

Rozbita lalka i ubranka dziecięce

należące do przywiezionych na

należące do przywiezionych na

zagładę do Auschwitz

zagładę do Auschwitz

Praca:

Praca:



Wszystkie dzieci, które ukończyły 8 lat musiały pracować w

Wszystkie dzieci, które ukończyły 8 lat musiały pracować w

obozowych warsztatach.

obozowych warsztatach.



Chłopcy produkowali buty ze słomy, wyplatali koszyki z wikliny,

Chłopcy produkowali buty ze słomy, wyplatali koszyki z wikliny,

wytwarzali paski do masek gazowych.

wytwarzali paski do masek gazowych.



Do wszystkich prac była ustalona ścisła norma, którą należało

Do wszystkich prac była ustalona ścisła norma, którą należało

wykonać. Wobec dzieci nie było żadnej taryfy ulgowej.

wykonać. Wobec dzieci nie było żadnej taryfy ulgowej.

Dziewczęta zatrudniano w pralni. W pracowni krawieckiej, przy

Dziewczęta zatrudniano w pralni. W pracowni krawieckiej, przy

pracach ogrodniczych lub przy sprzątaniu obozu.

pracach ogrodniczych lub przy sprzątaniu obozu.



Dzień roboczy trwał 10 - 11 godzin. Starsze dzieci w wieku d 12

Dzień roboczy trwał 10 - 11 godzin. Starsze dzieci w wieku d 12

do 16 lat przez 12 godzi były zatrudniane przy dźwiganiu

do 16 lat przez 12 godzi były zatrudniane przy dźwiganiu

materiałów budowlanych, przy budowie dróg, ciągnęły walce

materiałów budowlanych, przy budowie dróg, ciągnęły walce

drogowe. Była to forma dziecięcego niewolnictwa.

drogowe. Była to forma dziecięcego niewolnictwa.



Artykuły przemysłowe wytworzone przez dzieci, były

Artykuły przemysłowe wytworzone przez dzieci, były

sprzedawane, a roboty budowlane miały również swoją wartość.

sprzedawane, a roboty budowlane miały również swoją wartość.

Hitlerowskie władze zarabiały na pracy najmłodszych znaczne

Hitlerowskie władze zarabiały na pracy najmłodszych znaczne

pieniądze, bo wyżywienie kosztowało dosłownie grosze, a

pieniądze, bo wyżywienie kosztowało dosłownie grosze, a

odzieży często nawet nie przydzielano i dzieci musiały chodzić

odzieży często nawet nie przydzielano i dzieci musiały chodzić

we własnych ubraniach.

we własnych ubraniach.

Wyżywienie:

Wyżywienie:



Było niewystarczające, szczególnie dla

Było niewystarczające, szczególnie dla

młodzieży wykonującej ciężkie prace.

młodzieży wykonującej ciężkie prace.



Śniadanie składało się z koronki

Śniadanie składało się z koronki

suchego chleba i kubka niesłodzonej,

suchego chleba i kubka niesłodzonej,

czarnej kawy zbożowej lub cykorii.

czarnej kawy zbożowej lub cykorii.



Na obiad więźniowie otrzymywali miskę

Na obiad więźniowie otrzymywali miskę

cienkiej kartoflanki lub brukwi,

cienkiej kartoflanki lub brukwi,

pozbawianej tłuszczu.

pozbawianej tłuszczu.



Wieczorem znowu kromka chleba i

Wieczorem znowu kromka chleba i

kawa.

kawa.

Dyscyplina i karanie:

Dyscyplina i karanie:



W obozie panowała drakońska dyscyplina. Za nie dość gorliwe zdaniem

W obozie panowała drakońska dyscyplina. Za nie dość gorliwe zdaniem

hitlerowców pozdrowienie strażników, pozbawiano dziecko jedzenia,

hitlerowców pozdrowienie strażników, pozbawiano dziecko jedzenia,

kazano spać na gołej ziemi, zamykano w piwnicy.

kazano spać na gołej ziemi, zamykano w piwnicy.



Dodatkowe, zaostrzone kary, to areszt w ciemnicy lub stanie przez cała

Dodatkowe, zaostrzone kary, to areszt w ciemnicy lub stanie przez cała

noc w szafie. A przecież do obozu trafiały dzieci od 3 do 16 lat.

noc w szafie. A przecież do obozu trafiały dzieci od 3 do 16 lat.



Dziecko, które z głodu ukradło koleżance kawałek chleba, zostało pobite i

Dziecko, które z głodu ukradło koleżance kawałek chleba, zostało pobite i

w dodatku nie otrzymywało jedzenia. Nic dziwnego, że głodne znowu to

w dodatku nie otrzymywało jedzenia. Nic dziwnego, że głodne znowu to

zrobiło. Kara była taka sama, gdy sytuacja powtórzyła się po raz kolejny,

zrobiło. Kara była taka sama, gdy sytuacja powtórzyła się po raz kolejny,

dziewczynkę nazywano nałogową złodziejką. Za każdą kradzież

dziewczynkę nazywano nałogową złodziejką. Za każdą kradzież

dziesięciolatka otrzymywała 100 batów. Po trzeciej takiej karze musiano ją

dziesięciolatka otrzymywała 100 batów. Po trzeciej takiej karze musiano ją

przenieść do pokoju chorych. Gdy dziecko poczuło się lepiej kierownictwo

przenieść do pokoju chorych. Gdy dziecko poczuło się lepiej kierownictwo

kazało wynieść ją na śnieg, kilkakrotnie polać zimną wodą, aż na wskutek

kazało wynieść ją na śnieg, kilkakrotnie polać zimną wodą, aż na wskutek

głodu, zbicia i przeziębienia dziewczynka zmarła.

głodu, zbicia i przeziębienia dziewczynka zmarła.



Kary regulaminowe wymierzano w trybie specjalnym egzekucji. Za

Kary regulaminowe wymierzano w trybie specjalnym egzekucji. Za

kradzież chleba czy zmoczenie siennika, 8 - 10-letnie dzieci otrzymywały

kradzież chleba czy zmoczenie siennika, 8 - 10-letnie dzieci otrzymywały

od 5 do 20 kijów. Za złą postawę bitwo w twarz kopano, często do krwi.

od 5 do 20 kijów. Za złą postawę bitwo w twarz kopano, często do krwi.

Wiele dzieci umierało w rezultacie ciężkiego pobicia, lecz jako powód

Wiele dzieci umierało w rezultacie ciężkiego pobicia, lecz jako powód

zgonu podawano zazwyczaj gruźlicę.

zgonu podawano zazwyczaj gruźlicę.

Eksperymenty

Eksperymenty



Dr medycyny i filozofii Josef Mengele, w ścisłej współpracy z Instytutem Cesarza

Dr medycyny i filozofii Josef Mengele, w ścisłej współpracy z Instytutem Cesarza

Wilhelma do spraw Antropologii, Nauki o Dziedziczeniu i Eugeniki, prowadził badania

Wilhelma do spraw Antropologii, Nauki o Dziedziczeniu i Eugeniki, prowadził badania

nad zagadnieniem bliźniactwa, oraz fizjologią i patologią skarlenia. Interesował się

nad zagadnieniem bliźniactwa, oraz fizjologią i patologią skarlenia. Interesował się

też osobami o różnym zabarwieniu tęczówki oka oraz przyczynami i metodami

też osobami o różnym zabarwieniu tęczówki oka oraz przyczynami i metodami

leczenia raka wodnego (zgorzeli policzka), niemal nieznanej dotąd w Europie choroby,

leczenia raka wodnego (zgorzeli policzka), niemal nieznanej dotąd w Europie choroby,

nękającej w obozie Cyganów. Doświadczenia rozpoczął na dzieciach cygańskich.

nękającej w obozie Cyganów. Doświadczenia rozpoczął na dzieciach cygańskich.



Bliźnięta, karły i osoby o niecodziennych cechach fizycznych (z wadami rozwojowymi

Bliźnięta, karły i osoby o niecodziennych cechach fizycznych (z wadami rozwojowymi

przejawiającymi się w karłowatości lub dziedzicznym kalectwie) zaczął również

przejawiającymi się w karłowatości lub dziedzicznym kalectwie) zaczął również

wybierać z transportów żydowskich przywożonych do obozu w Brzezince na zagładę,

wybierać z transportów żydowskich przywożonych do obozu w Brzezince na zagładę,

z obozu familijnego Żydów z Theresienstadt i z odcinka BIII tzw. "Meksyku".

z obozu familijnego Żydów z Theresienstadt i z odcinka BIII tzw. "Meksyku".



W pierwszej fazie eksperymentów Mengele poddawał znajdujące się w jego

W pierwszej fazie eksperymentów Mengele poddawał znajdujące się w jego

dyspozycji pary bliźniacze oraz ludzi z wrodzonymi anomaliami specjalistycznym

dyspozycji pary bliźniacze oraz ludzi z wrodzonymi anomaliami specjalistycznym

badaniom lekarskim, możliwym do przeprowadzenia na żywym organizmie. Trwające

badaniom lekarskim, możliwym do przeprowadzenia na żywym organizmie. Trwające

godzinami badania, zazwyczaj bolesne i wyczerpujące, były ciężkim przeżyciem dla

godzinami badania, zazwyczaj bolesne i wyczerpujące, były ciężkim przeżyciem dla

wystraszonych i głodnych dzieci, z których rekrutowała się większość par

wystraszonych i głodnych dzieci, z których rekrutowała się większość par

bliźniaczych. Bliźnięta i osoby kalekie były fotografowane, z ich szczęk i zębów

bliźniaczych. Bliźnięta i osoby kalekie były fotografowane, z ich szczęk i zębów

sporządzano odlewy gipsowe, zabezpieczano odciski palców rąk i nóg. Z chwilą

sporządzano odlewy gipsowe, zabezpieczano odciski palców rąk i nóg. Z chwilą

zakończenia badań na poszczególnych parach bliźniaczych i karłach zabijano ich na

zakończenia badań na poszczególnych parach bliźniaczych i karłach zabijano ich na

polecenie Mengelego zastrzykami fenolu celem przystąpienia do kolejnego etapu

polecenie Mengelego zastrzykami fenolu celem przystąpienia do kolejnego etapu

eksperymentów, jakim miała być analiza porównawcza organów wewnętrznych,

eksperymentów, jakim miała być analiza porównawcza organów wewnętrznych,

przeprowadzana na podstawie sekcji zwłok.

przeprowadzana na podstawie sekcji zwłok.

Dzieci będące przedmiotem eksperymentów dr

Dzieci będące przedmiotem eksperymentów dr

Jozefa Mengele, zdjęcie wykonane zapewne na jego

Jozefa Mengele, zdjęcie wykonane zapewne na jego

zlecenie w obozowym studio fotograficznym.

zlecenie w obozowym studio fotograficznym.

Rysunek powstały na zlecenie dr Josefa

Rysunek powstały na zlecenie dr Josefa

Mengele obrazujący przypadek

Mengele obrazujący przypadek

heterochromia iridium (więźnia o różnej

heterochromia iridium (więźnia o różnej

barwie tęczówek)

barwie tęczówek)

Dokumentacja

Dokumentacja

eksperymentów na

eksperymentów na

więźniach

więźniach

Wywózki na Sybir

Wywózki na Sybir



Załadunek osób do transportu zabieranych na Sybir zaczynał się

Załadunek osób do transportu zabieranych na Sybir zaczynał się

zazwyczaj w środku nocy albo bardzo wcześnie rano i trwał strasznie

zazwyczaj w środku nocy albo bardzo wcześnie rano i trwał strasznie

długo, bo około tygodnia. Na ubranie się, zabranie rzeczy było jedynie

długo, bo około tygodnia. Na ubranie się, zabranie rzeczy było jedynie

kilkanaście minut. Błagania enkawudzistów o niezabieranie w

kilkanaście minut. Błagania enkawudzistów o niezabieranie w

nieznane na nic się zdawały. Trzeba było zostawić cały swój dorobek i

nieznane na nic się zdawały. Trzeba było zostawić cały swój dorobek i

pojechać w niewiedząc, dokąd. Ludzi przewożona bydlęcymi,

pojechać w niewiedząc, dokąd. Ludzi przewożona bydlęcymi,

przeładowanymi wagonami z zakratowanymi otworami.

przeładowanymi wagonami z zakratowanymi otworami.

Paradoksalnie, dzięki takiemu ściskowi w wagonach, większości

Paradoksalnie, dzięki takiemu ściskowi w wagonach, większości

udawało się przeżyć. Do wagonu codziennie dostarczano gorącą wodę

udawało się przeżyć. Do wagonu codziennie dostarczano gorącą wodę

(kipiatok), choć nie zawsze, starczało jej dla wszystkich. Osoby, które

(kipiatok), choć nie zawsze, starczało jej dla wszystkich. Osoby, które

nie wytrzymywali podróży, byli chowani w śniegu, podczas postojów

nie wytrzymywali podróży, byli chowani w śniegu, podczas postojów

pociągu w polu. Bardzo dużo, w szczególności ludzi starszych, w

pociągu w polu. Bardzo dużo, w szczególności ludzi starszych, w

czasie kilkutygodniowej podróży zmarło, z powodu zimna, głodu,

czasie kilkutygodniowej podróży zmarło, z powodu zimna, głodu,

zmęczenia czy chorób. Sporą część zesłańców stanowiły dzieci (ok.

zmęczenia czy chorób. Sporą część zesłańców stanowiły dzieci (ok.

40%)Po dotarciu na miejsce od władz radzieckich ludzie nie otrzymali

40%)Po dotarciu na miejsce od władz radzieckich ludzie nie otrzymali

żadnej żywności sami musieli ją sobie organizować, np. wymieniając

żadnej żywności sami musieli ją sobie organizować, np. wymieniając

się na odzież. Niektórym udawało się znaleźć miejsce w mieszkaniach

się na odzież. Niektórym udawało się znaleźć miejsce w mieszkaniach

tamtejszych ludzi, ale najczęściej trzeba było „mieszkać” w zwykłych

tamtejszych ludzi, ale najczęściej trzeba było „mieszkać” w zwykłych

ziemiankach, które łatwo mogły się zawalić podczas ulewnego

ziemiankach, które łatwo mogły się zawalić podczas ulewnego

deszczu lub zamieci śnieżnej.

deszczu lub zamieci śnieżnej.

Wyżywienie

Wyżywienie

- Bardzo ciężko było zdobyć

- Bardzo ciężko było zdobyć

- Nawet posiadając kartki do sklepu na chleb

- Nawet posiadając kartki do sklepu na chleb

otrzymywane za pracę, nie zawsze starczało

otrzymywane za pracę, nie zawsze starczało

go dla wszystkich, bo dostarczano za mało

go dla wszystkich, bo dostarczano za mało

- Często trzeba było samemu sobie

- Często trzeba było samemu sobie

organizować, np. wymieniając się na odzież

organizować, np. wymieniając się na odzież

- Czasami wymieniając się, udawało się zdobyć

- Czasami wymieniając się, udawało się zdobyć

zwierzęta takie jak kury, świnie, krowy

zwierzęta takie jak kury, świnie, krowy

- Niejednokrotnie dzieci musiały walczyć o

- Niejednokrotnie dzieci musiały walczyć o

jedzenie

jedzenie

- Jednym z najczęstszych dań były placki

- Jednym z najczęstszych dań były placki

ziemniaczane z ziaren konopi

ziemniaczane z ziaren konopi

Ubranie

Ubranie

- Niewystarczające w zależności od poru

- Niewystarczające w zależności od poru

roku, na chłodne okresy było zbyt

roku, na chłodne okresy było zbyt

cienkie (temperatury do minus 40

cienkie (temperatury do minus 40

stopni)

stopni)

-

-

Noszono łachmany, szyte przez mamy z

Noszono łachmany, szyte przez mamy z

różnych szmat i starych worków

różnych szmat i starych worków

- Od wczesnej wiosny do późnej jesieni

- Od wczesnej wiosny do późnej jesieni

wszyscy chodzili boso

wszyscy chodzili boso

- Nawet, jeśli ktoś zdobył buty na okres

- Nawet, jeśli ktoś zdobył buty na okres

zimowy, często były one za duże

zimowy, często były one za duże

Nauka:

Nauka:

- W jednej klasie łączenie dzieci

- W jednej klasie łączenie dzieci

różnych narodowości

różnych narodowości

- Około 40 osób w jednej klasie

- Około 40 osób w jednej klasie

- Językiem wykładowym był rosyjski

- Językiem wykładowym był rosyjski

Inne informacje

Inne informacje

- Matki musiały bardzo ciężko pracować, aby

- Matki musiały bardzo ciężko pracować, aby

móc zapewnić pożywienie i odzienie swoim

móc zapewnić pożywienie i odzienie swoim

dzieciom.

dzieciom.

- Ojcowie najczęściej walczyli na froncie albo

- Ojcowie najczęściej walczyli na froncie albo

byli skazani na wieloletni pobyt w więzieniu.

byli skazani na wieloletni pobyt w więzieniu.

- Aby przeżyć trzeba było nauczyć się kraść,

- Aby przeżyć trzeba było nauczyć się kraść,

przez co, gdy ktoś to zauważył, trzeba było

przez co, gdy ktoś to zauważył, trzeba było

zmieniać wygląd w razie szukania „złodziei”

zmieniać wygląd w razie szukania „złodziei”

- Wśród tej społeczności, z względu na złe

- Wśród tej społeczności, z względu na złe

warunki bardzo szybko rozprzestrzeniały się

warunki bardzo szybko rozprzestrzeniały się

różne choroby, (np. tyfus).

różne choroby, (np. tyfus).

Dzieci i młodzież walcząca

Dzieci i młodzież walcząca

w czasie II wojny światowej

w czasie II wojny światowej



Wiek ponad 18 lat, ale

Wiek ponad 18 lat, ale

również 12-14 letni

również 12-14 letni



Mały Sabotaż

Mały Sabotaż



Tajne nauczanie,

Tajne nauczanie,

podziemne życie

podziemne życie

kulturalne

kulturalne



Formy ruchu oporu

Formy ruchu oporu

młodzieży

młodzieży



Zasługi w dziedzinie

Zasługi w dziedzinie

wywiadu

wywiadu

Mały Sabotaż

Mały Sabotaż



Akcje dywersyjno – propagandowe. Koncepcja tego rodzaju

Akcje dywersyjno – propagandowe. Koncepcja tego rodzaju

walki została wypracowana przez instruktorów harcerstwa, z

walki została wypracowana przez instruktorów harcerstwa, z

Aleksandrem Kamińskim na czele. Głównymi wykonawcami

Aleksandrem Kamińskim na czele. Głównymi wykonawcami

akcji „małego sabotażu” byli harcerze z Szarych Szeregów. Do

akcji „małego sabotażu” byli harcerze z Szarych Szeregów. Do

najczęściej stosowanych form należała propaganda uliczna:

najczęściej stosowanych form należała propaganda uliczna:



Malowanie na murach i płotach haseł patriotycznych i

Malowanie na murach i płotach haseł patriotycznych i

antyhitlerowskich oraz rysunków ośmieszających okupanta;

antyhitlerowskich oraz rysunków ośmieszających okupanta;

rozlepianie bądź podkładanie w publicznych miejscach ulotek i

rozlepianie bądź podkładanie w publicznych miejscach ulotek i

prasy konspiracyjnej, a także gazów łzawiących do kin i lokali

prasy konspiracyjnej, a także gazów łzawiących do kin i lokali

rozrywkowych; wysyłanie do Niemców i volksdeutschów listów z

rozrywkowych; wysyłanie do Niemców i volksdeutschów listów z

fikcyjnymi zarządzeniami władz okupacyjnych; zrywanie

fikcyjnymi zarządzeniami władz okupacyjnych; zrywanie

hitlerowskich flag itp.

hitlerowskich flag itp.



Do najważniejszych akcji „ Małego sabotażu” należało np.

Do najważniejszych akcji „ Małego sabotażu” należało np.

zdjęcie tablicy z niemieckim tekstem z pomnika Mikołaja

zdjęcie tablicy z niemieckim tekstem z pomnika Mikołaja

Kopernika oraz dwukrotne nadanie przez głośniki uliczne

Kopernika oraz dwukrotne nadanie przez głośniki uliczne

audycji Polski Podziemnej: patriotyczne przemówienia

audycji Polski Podziemnej: patriotyczne przemówienia

okolicznościowe poprzedzone Rotą, a zakończone hymnem

okolicznościowe poprzedzone Rotą, a zakończone hymnem

narodowym.

narodowym.

Organizacje młodzieżowe

Organizacje młodzieżowe

walczące w podziemiu:

walczące w podziemiu:



Związek Walki Młodych (batalion

Związek Walki Młodych (batalion

Armii Ludowej im. Czwartaków)

Armii Ludowej im. Czwartaków)



Szare Szeregi (bataliony "Zośka",

Szare Szeregi (bataliony "Zośka",

"Parasol", "Wigry")

"Parasol", "Wigry")



Organizacja "Płomień„

Organizacja "Płomień„



Harcerstwo Polskie- "Hufce Polskie„

Harcerstwo Polskie- "Hufce Polskie„



Tajny Związek Młodzieży Wiejskiej

Tajny Związek Młodzieży Wiejskiej

"Młody Las„

"Młody Las„



Tajny Hufiec Harcerzy

Tajny Hufiec Harcerzy

Przykłady w literaturze

Przykłady w literaturze



Dziennik Anny Frank

Dziennik Anny Frank



€€”Malowany ptak” Jerzego

€€”Malowany ptak” Jerzego

Kosińskiego.

Kosińskiego.



Krzysztof Kamil Baczyński

Krzysztof Kamil Baczyński

,,Pokolenie I

,,Pokolenie I

 [ Do palców przymarzły

 [ Do palców przymarzły

struny...]"

struny...]"

Dziennik Anny Frank

Dziennik Anny Frank



powstała na podstawie obszernych fragmentów pamiętnika napisanego przez 

powstała na podstawie obszernych fragmentów pamiętnika napisanego przez 

Anne Frank

Anne Frank

 podczas ponad dwuletniego pobytu w ukryciu jej rodziny oraz czwórki

 podczas ponad dwuletniego pobytu w ukryciu jej rodziny oraz czwórki

znajomych w czasie niemieckiej, nazistowskiej okupacji Holandii.

znajomych w czasie niemieckiej, nazistowskiej okupacji Holandii.



W lipcu 1942 rodzina została zagrożona wywiezieniem do obozu koncentracyjnego;

W lipcu 1942 rodzina została zagrożona wywiezieniem do obozu koncentracyjnego;

ojciec rodziny Otto Frank zorganizował wówczas z pomocą pracowników swojej

ojciec rodziny Otto Frank zorganizował wówczas z pomocą pracowników swojej

firmy kryjówkę w dawnej oficynie. Frankowie mieszkali tam od 8 lipca 1942 do 4

firmy kryjówkę w dawnej oficynie. Frankowie mieszkali tam od 8 lipca 1942 do 4

sierpnia 1944.

sierpnia 1944.



Krótko wcześniej Anne otrzymała na 13. urodziny album, w którym rozpoczęła

Krótko wcześniej Anne otrzymała na 13. urodziny album, w którym rozpoczęła

pisanie dziennika; żyjąc w ukryciu, w bardzo ciężkich warunkach, zawarła w nim i

pisanie dziennika; żyjąc w ukryciu, w bardzo ciężkich warunkach, zawarła w nim i

opisała wszystko co ją otaczało. Obserwuje ona cały otaczający ją świat zamknięty

opisała wszystko co ją otaczało. Obserwuje ona cały otaczający ją świat zamknięty

w niewielkim budynku w pracowni ojca. Dziewczynka opisuje m.in. drobne

w niewielkim budynku w pracowni ojca. Dziewczynka opisuje m.in. drobne

sprzeczki między mieszkańcami kryjówki, codzienne smutki i radości oraz

sprzeczki między mieszkańcami kryjówki, codzienne smutki i radości oraz

pojawiające się u niej samej pierwsze oznaki zainteresowania chłopcami.

pojawiające się u niej samej pierwsze oznaki zainteresowania chłopcami.



Tragizm pamiętników Anny Frank podkreśla także tragiczny koniec historii młodej

Tragizm pamiętników Anny Frank podkreśla także tragiczny koniec historii młodej

dziewczyny. 4 sierpnia 1944, po zadenuncjowaniu kryjówki Franków przez

dziewczyny. 4 sierpnia 1944, po zadenuncjowaniu kryjówki Franków przez

holenderskiego donosiciela, cała rodzina została przewieziona do obozu

holenderskiego donosiciela, cała rodzina została przewieziona do obozu

koncentracyjnego. W obozie zginęła najpierw matka, potem siostra. Anne Frank

koncentracyjnego. W obozie zginęła najpierw matka, potem siostra. Anne Frank

zmarła na tyfus w lutym lub marcu 1945, krótko przed wyzwoleniem obozu

zmarła na tyfus w lutym lub marcu 1945, krótko przed wyzwoleniem obozu

Bergen-Belsen przez Brytyjczyków. Śmierć w obozie poniosło także kilka osób

Bergen-Belsen przez Brytyjczyków. Śmierć w obozie poniosło także kilka osób

ukrywających się wraz z rodziną Frank w Amsterdamie.

ukrywających się wraz z rodziną Frank w Amsterdamie.

”

”

Malowany ptak” Jerzego

Malowany ptak” Jerzego

Kosińskiego.

Kosińskiego.



Książka pozwala nam dokładnie poznać los, jaki był udziałem dziecka żydowskiego albo

Książka pozwala nam dokładnie poznać los, jaki był udziałem dziecka żydowskiego albo

cygańskiego, które pozostawało pod opieką obcych ludzi.

cygańskiego, które pozostawało pod opieką obcych ludzi.



Wszystko dzieje się w czasie II wojny światowej, wiec prawdopodobnie chłopiec

Wszystko dzieje się w czasie II wojny światowej, wiec prawdopodobnie chłopiec

pochodził z rodziny cygańskiej lub żydowskiej. Dla ludzi wywodzących się z tej

pochodził z rodziny cygańskiej lub żydowskiej. Dla ludzi wywodzących się z tej

narodowości zgotowano straszliwy los w obozach zagłady. Rodzice chcieli dobrze dla

narodowości zgotowano straszliwy los w obozach zagłady. Rodzice chcieli dobrze dla

swojego dziecka, ale nie wiedzieli, że na wsi jest bardzo zamknięte środowisko i ono nie

swojego dziecka, ale nie wiedzieli, że na wsi jest bardzo zamknięte środowisko i ono nie

toleruje odmieńców. Opuszczony syn był źle traktowany przez swoich opiekunów. Oni nie

toleruje odmieńców. Opuszczony syn był źle traktowany przez swoich opiekunów. Oni nie

szczędzili mu gorzkich słów, przykrości.

szczędzili mu gorzkich słów, przykrości.



W takich warunkach nie można było się normalnie rozwijać. Doznanie takiej

W takich warunkach nie można było się normalnie rozwijać. Doznanie takiej

bezwzględności oraz brutalności świata musiało odbić się na jego psychice. Chłopiec nie

bezwzględności oraz brutalności świata musiało odbić się na jego psychice. Chłopiec nie

miał poczucia bezpieczeństwa.

miał poczucia bezpieczeństwa.



Jerzy Kosiński pokazał jak z dala od wojennego frontu, czy obozu koncentracyjnego może

Jerzy Kosiński pokazał jak z dala od wojennego frontu, czy obozu koncentracyjnego może

trwać systematyczny proces niszczenia dziecka. Chłopiec doznaje dyskryminacji, bo różni

trwać systematyczny proces niszczenia dziecka. Chłopiec doznaje dyskryminacji, bo różni

się pod względem wyglądu i pochodzenia. W efekcie uczy się, że świat jest przesiąknięty

się pod względem wyglądu i pochodzenia. W efekcie uczy się, że świat jest przesiąknięty

złem, z którym nie sposób walczyć. Nie widzi żadnych dobrych ludzi, skłonnych do

złem, z którym nie sposób walczyć. Nie widzi żadnych dobrych ludzi, skłonnych do

ofiarności. Doświadczenia wojenne uczą go iż człowiek jest skazany na siebie.

ofiarności. Doświadczenia wojenne uczą go iż człowiek jest skazany na siebie.



 

 

Pisarz pokazał, jak wielki wpływ mają przeżyte upokorzenia na dalsze życie człowieka.

Pisarz pokazał, jak wielki wpływ mają przeżyte upokorzenia na dalsze życie człowieka.

Ten bagaż tragicznych doświadczeń przygniata do ziemi i nie pozwala się wzbić wyżej..

Ten bagaż tragicznych doświadczeń przygniata do ziemi i nie pozwala się wzbić wyżej..

Pojawia się sugestia, że dręczony później, gdy dorośnie z nawiązka odpłaci za wszystkie

Pojawia się sugestia, że dręczony później, gdy dorośnie z nawiązka odpłaci za wszystkie

swoje krzywdy. W ten sposób zło będzie dalej trwać.

swoje krzywdy. W ten sposób zło będzie dalej trwać.

Do palców przymarzły struny

Do palców przymarzły struny

z cienkiego krzyku roślin.

z cienkiego krzyku roślin.

Tak się dorasta do trumny,

Tak się dorasta do trumny,

jakeśmy w czasie dorośli.

jakeśmy w czasie dorośli.

Stanęły rzeki ognia

Stanęły rzeki ognia

ścięte krą purpurową;

ścięte krą purpurową;

po nocach sen jak pochodnia

po nocach sen jak pochodnia

straszy obciętą głową.

straszy obciętą głową.

Czegoż ty jeszcze? W mrozie

Czegoż ty jeszcze? W mrozie

świat jest jak z trocin sypki.

świat jest jak z trocin sypki.

Oczu stężały orzech.

Oczu stężały orzech.

To śnieg, to nie serce tak skrzypi.

To śnieg, to nie serce tak skrzypi.

Każdy – kolumną jesteś,

Każdy – kolumną jesteś,

na grobie piesni własnych

na grobie piesni własnych

zamarzły. Czegoż ty jeszcze?

zamarzły. Czegoż ty jeszcze?

To śmierć – to nie włosy blasku.

To śmierć – to nie włosy blasku.

To soli kulki z nieba?

To soli kulki z nieba?

Czy łzy w krzemień twarzy tak wrosły?

Czy łzy w krzemień twarzy tak wrosły?

Czy ziemia tak bólem dojrzewa,

Czy ziemia tak bólem dojrzewa,

jakeśmy w czasie dorośli?

jakeśmy w czasie dorośli?

listopad 1941

listopad 1941

Prośba dziecka- Janusz

Prośba dziecka- Janusz

Korczak  

Korczak  

       

       

1) Nie psuj mnie. Dobrze wiem, że nie powinienem mieć tego wszystkiego, czego się domagam. To

1) Nie psuj mnie. Dobrze wiem, że nie powinienem mieć tego wszystkiego, czego się domagam. To

tylko próba sił z mojej strony.

tylko próba sił z mojej strony.

2) Nie bój się stanowczości. Właśnie tego potrzebuję - poczucia bezpieczeństwa.

2) Nie bój się stanowczości. Właśnie tego potrzebuję - poczucia bezpieczeństwa.

3) Nie bagatelizuj moich złych nawyków. Tylko ty możesz pomóc mi zwalczyć zło, póki jest to jeszcze

3) Nie bagatelizuj moich złych nawyków. Tylko ty możesz pomóc mi zwalczyć zło, póki jest to jeszcze

w ogóle możliwe.

w ogóle możliwe.

4) Nie rób ze mnie większego dziecka, niż jestem. To sprawia, że przyjmuje postawę głupio dorosłą.

4) Nie rób ze mnie większego dziecka, niż jestem. To sprawia, że przyjmuje postawę głupio dorosłą.

5) Nie zwracaj mi uwagi przy innych ludziach, jeśli nie jest to absolutnie konieczne. O wiele bardziej

5) Nie zwracaj mi uwagi przy innych ludziach, jeśli nie jest to absolutnie konieczne. O wiele bardziej

przejmuję się tym, co mówisz, jeśli rozmawiamy w cztery oczy.

przejmuję się tym, co mówisz, jeśli rozmawiamy w cztery oczy.

6) Nie chroń mnie przed konsekwencjami. Czasami dobrze jest nauczyć się rzeczy bolesnych i

6) Nie chroń mnie przed konsekwencjami. Czasami dobrze jest nauczyć się rzeczy bolesnych i

nieprzyjemnych.

nieprzyjemnych.

7) Nie wmawiaj mi, że błędy, które popełniam, są grzechem. To zagraża mojemu poczuciu wartości.

7) Nie wmawiaj mi, że błędy, które popełniam, są grzechem. To zagraża mojemu poczuciu wartości.

8) Nie przejmuj się za bardzo, gdy mówię, że cię nienawidzę. To nie ty jesteś moim wrogiem, lecz

8) Nie przejmuj się za bardzo, gdy mówię, że cię nienawidzę. To nie ty jesteś moim wrogiem, lecz

twoja miażdżąca przewaga !

twoja miażdżąca przewaga !

9) Nie zwracaj zbytniej uwagi na moje drobne dolegliwości. Czasami wykorzystuję je, by

9) Nie zwracaj zbytniej uwagi na moje drobne dolegliwości. Czasami wykorzystuję je, by

przyciągnąć twoją uwagę.

przyciągnąć twoją uwagę.

10) Nie zrzędź. W przeciwnym razie muszę się przed tobą bronić i robię się głuchy.

10) Nie zrzędź. W przeciwnym razie muszę się przed tobą bronić i robię się głuchy.

11) Nie dawaj mi obietnic bez pokrycia. Czuję się przeraźliwie tłamszony, kiedy nic z tego

11) Nie dawaj mi obietnic bez pokrycia. Czuję się przeraźliwie tłamszony, kiedy nic z tego

wszystkiego nie wychodzi.

wszystkiego nie wychodzi.

12) Nie zapominaj, że jeszcze trudno mi jest precyzyjnie wyrazić myśli. To dlatego nie zawsze się

12) Nie zapominaj, że jeszcze trudno mi jest precyzyjnie wyrazić myśli. To dlatego nie zawsze się

rozumiemy.

rozumiemy.

13) Nie sprawdzaj z uporem maniaka mojej uczciwości. Zbyt łatwo strach zmusza mnie do

13) Nie sprawdzaj z uporem maniaka mojej uczciwości. Zbyt łatwo strach zmusza mnie do

kłamstwa.

kłamstwa.

14) Nie bądź niekonsekwentny. To mnie ogłupia i wtedy tracę całą moją wiarę w ciebie.

14) Nie bądź niekonsekwentny. To mnie ogłupia i wtedy tracę całą moją wiarę w ciebie.

15) Nie odtrącaj mnie, gdy dręczę cię pytaniami. Może się wkrótce okazać, że zamiast prosić cię o

15) Nie odtrącaj mnie, gdy dręczę cię pytaniami. Może się wkrótce okazać, że zamiast prosić cię o

wyjaśnienia, poszukam ich gdzie indziej.

wyjaśnienia, poszukam ich gdzie indziej.

16) Nie wmawiaj mi, że moje lęki są głupie. One po prostu są.

16) Nie wmawiaj mi, że moje lęki są głupie. One po prostu są.

17) Nie rób z siebie nieskazitelnego ideału. Prawda na twój temat byłaby w przyszłości nie do

17) Nie rób z siebie nieskazitelnego ideału. Prawda na twój temat byłaby w przyszłości nie do

zniesienia. Nie wyobrażaj sobie, iż przepraszając mnie stracisz autorytet. Za uczciwą grę umiem

zniesienia. Nie wyobrażaj sobie, iż przepraszając mnie stracisz autorytet. Za uczciwą grę umiem

podziękować miłością, o jakiej nawet ci się nie śniło.

podziękować miłością, o jakiej nawet ci się nie śniło.

18) Nie zapominaj, że uwielbiam wszelkiego rodzaju eksperymenty. To po prostu mój sposób na

18) Nie zapominaj, że uwielbiam wszelkiego rodzaju eksperymenty. To po prostu mój sposób na

życie, więc przymknij na to oczy.

życie, więc przymknij na to oczy.

19) Nie bądź ślepy i przyznaj, że ja też rosnę. Wiem, jak trudno dotrzymać mi kroku w tym galopie,

19) Nie bądź ślepy i przyznaj, że ja też rosnę. Wiem, jak trudno dotrzymać mi kroku w tym galopie,

ale zrób, co możesz, żeby nam się to udało.

ale zrób, co możesz, żeby nam się to udało.

20) Nie bój się miłości. Nigdy. 

20) Nie bój się miłości. Nigdy. 

Podsumowanie

Podsumowanie



Statystki

Statystki



Skutki wojny

Skutki wojny



Bibliografia

Bibliografia

Statystyki

Statystyki



W wyniku hitlerowskiego terroru i działań wojennych

W wyniku hitlerowskiego terroru i działań wojennych

w latach 1939 - 1945 zgineło ok. 1 800 000 dzieci do

w latach 1939 - 1945 zgineło ok. 1 800 000 dzieci do

lat 15 pochodzenia polskiego i żydowskiego.

lat 15 pochodzenia polskiego i żydowskiego.



Straty młodzieży w wieku od 16 do 18 lat wynoszą

Straty młodzieży w wieku od 16 do 18 lat wynoszą

około 225 000. Hitlerowcy dokonali rabunku około

około 225 000. Hitlerowcy dokonali rabunku około

200 000 dzieci polskich w celu germanizacji.

200 000 dzieci polskich w celu germanizacji.



Ogółem straty obejmujące dzieci i młodzież w wieku

Ogółem straty obejmujące dzieci i młodzież w wieku

do lat 18 wynoszą więc około 2 200 000. Stanowi to

do lat 18 wynoszą więc około 2 200 000. Stanowi to

prawie 35% ogółu strat ludności Polski. W 1945 roku

prawie 35% ogółu strat ludności Polski. W 1945 roku

w wyniku wojny pozostało w Polsce około 1 000 000

w wyniku wojny pozostało w Polsce około 1 000 000

sierot. 

sierot. 

Spośród ponad 230 tys. dzieci

Spośród ponad 230 tys. dzieci

deportowanych

deportowanych

przez Niemców do Auschwitz

przez Niemców do Auschwitz

wyzwolenia doczekało 700 z nich

wyzwolenia doczekało 700 z nich

Rzeczy osobiste deportowanych do obozu

Rzeczy osobiste deportowanych do obozu

Żydów, odnalezione po wyzwoleniu.

Żydów, odnalezione po wyzwoleniu.

Stosy rzeczy osobistych

Stosy rzeczy osobistych

pozostałych po ofiarach

pozostałych po ofiarach

masowej zagłady

masowej zagłady

Włosy obcięte ludziom

Włosy obcięte ludziom

zamordowanym w komorach

zamordowanym w komorach

gazowych

gazowych

Skutki wojny

Skutki wojny



Trwająca 5 lat okupacja doprowadziła do ogromnych

Trwająca 5 lat okupacja doprowadziła do ogromnych

strat ludnościowych, ubytku potencjału

strat ludnościowych, ubytku potencjału

ekonomicznego i szkód w dorobku kulturalnym.

ekonomicznego i szkód w dorobku kulturalnym.



W latach 1939-1945 straciło życie ok. 6 mln obywateli

W latach 1939-1945 straciło życie ok. 6 mln obywateli

przedwojennej Polski, do prac przymusowych na

przedwojennej Polski, do prac przymusowych na

terenie Rzeszy wywieziono 2,5 mln osób i 200 tys.

terenie Rzeszy wywieziono 2,5 mln osób i 200 tys.

dzieci przeznaczonych do zgermanizowania

dzieci przeznaczonych do zgermanizowania

(powróciło 10-15%). 500 tys. osób nabawiło się

(powróciło 10-15%). 500 tys. osób nabawiło się

trwałego kalectwa, szerzące się choroby zakaźne, w

trwałego kalectwa, szerzące się choroby zakaźne, w

tym gruźlica, powodowały dużą śmiertelność.

tym gruźlica, powodowały dużą śmiertelność.



Nastąpił znaczny spadek liczby urodzeń.  Ogromne i

Nastąpił znaczny spadek liczby urodzeń.  Ogromne i

trudne do oszacowania straty poniósł majątek

trudne do oszacowania straty poniósł majątek

narodowy. Zniszczeniu uległ m.in. przemysł,

narodowy. Zniszczeniu uległ m.in. przemysł,

komunikacja.

komunikacja.

W momencie nadejścia Armii Czerwonej 27

W momencie nadejścia Armii Czerwonej 27

stycznia 1945 r. na terenie obozu znajdowały się

stycznia 1945 r. na terenie obozu znajdowały się

zwłoki ponad 200 więźniów obozu, zamordowanych

zwłoki ponad 200 więźniów obozu, zamordowanych

przez nazistów lub zmarłych tuż przed

przez nazistów lub zmarłych tuż przed

wyzwoleniem

wyzwoleniem

Bibliografia

Bibliografia



Michał Mielniczek „Dzieciństwo

Michał Mielniczek „Dzieciństwo

utracone na Sybirze”

utracone na Sybirze”



Zygmunt Zonik „Przerwane

Zygmunt Zonik „Przerwane

dzieciństwo”

dzieciństwo”



„

„

Dzieci i młodzież w latach drugiej

Dzieci i młodzież w latach drugiej

wojny światowej” Pod.red. Czesława

wojny światowej” Pod.red. Czesława

Pilichowskiego

Pilichowskiego



Richard C. Lukas „Zapomniany

Richard C. Lukas „Zapomniany

holocaust”

holocaust”