Służba medyczna kobiet w wojsku polskim w czasie II wojny światowej
Uchwała sejmowa z dnia 9 kwietnia 1938 r. O powszechnym obowiązku wojskowym kobiet spowodowała wzmożone przygotowania wielu organizacji do pomocy wojsku. Do organizacji, które kształciły przyszłe sanitariuszki należał Polski Czerwony Krzyż. PCK przyczyniło się do powstania dwóch najsłynniejszych szkół pielęgniarskich: w Warszawie i Poznaniu. Szkołom tym nakreślono cele kształcenia i wychowania, oparte na wzorach realizowanych w USA. Absolwentki szkół zatrudniano w szpitalach wojskowych i ośrodkach zdrowia PCK. Stanowiły one podstawę założonego w 1941 roku Korpusu Sióstr. Kolejną organizacją, która kształciła przyszłe sanitariuszki było harcerstwo. Podstawy służby sanitarnej były wymagane od wszystkich harcerzy. W każdej drużynie harcerskiej funkcjonowała służba sanitarna. Harcerki zdobywając poszczególne stopnie oraz sprawności były egzaminowane z wiadomości i umiejętności samarytańskich. Poza wymienionymi organizacjami w kierunkach pielęgniarskich szkoliły także szkoły wyższe.
Szybki atak przeważających wojsk niemieckich wprowadził zamęt i dezorganizacji, które nie pozwalały wojskowym szpitalom i polowej służbie sanitarnej zapewnić rannym i chorym żołnierzom koniecznej pomocy i pielęgnacji. W miarę cofania wojsk polskich na wschód ewakuowała tam również wojskowa służba zdrowia. Gdy występował problem z przenoszeniem rannych w nowe miejsca z pomocą sanitariuszkom PCK przychodziły ochotniczki, będące po przeszkoleniu sanitarnym. Z braku miejsc w szpitalach często rannych kierowano do domów prywatnych, lokalów biurowych lub szkolnych gdzie organizowano szpitale, w których pielęgniarki i sanitariuszki troskliwie opiekowały się zarówno żołnierzami jak i ludnością cywilną. Harcerki, w pierwszych dniach września 1939 r. pełniły służbę przede wszystkim w patrolach sanitarnych, punktach ratowniczo - opiekuńczych oraz przy drogach ewakuacyjnych. W wielu regionach pojawiały się patrole działające w polu walki. Zespoły te wkraczały do zbombardowanych miast, aby tam nieść pomoc poszkodowanym. Często podczas pracy w gruzowiskach ginęły sanitariuszki. Pielęgniarki spełniały często rolę łączniczek, telefonistek, roznosicielek kart mobilizacyjnych ponieważ jako służba medyczna było im się łatwiej przemieszczać po zagrożonych terenach niż cywilom. Harcerki będące jednocześnie siostrami PCK wchodziły na teren obozów jenieckich, gdzie rozdawały leki i żywność, a także zbierały od jeńców informacje oraz listy do ich najbliższych. Sanitariuszki zajmowały się także zbieraniem zapasów i podstawowych środków dla powstających w wielu polskich miastach prowizorycznych szpitali. Rannych przenosiły do szpitali patrole sanitarne Pogotowia Harcerek (zorganizowano ich ponad 50). Były to trzyosobowe zespoły zaopatrzone w apteczkę, koc, prześcieradło i nosze. Legitymowały się opaską Czerwonego Krzyża i pieczątką Pogotowia Harcerek.
Mówiąc o służbie medycznej kobiet należy pamiętać także o osobach duchownych, a w szczególności o siostrach zakonnych, które również pomagały rannym Polakom, organizując szpitale przyklasztorne. Hrabina Róża Łubieńska wraz z grupą znanych w środowisku krakowskim osób, zainicjowała działalność Sekcji Charytatywnej. Sekcja ta niosła pomoc doraźną rannym a w późniejszym czasie także ludności wysiedlanej z ziem włączonych do rzeszy niemieckiej. Za przyczyną hrabiny Łubieńskiej przy kwaterach zbiorowych w klasztorach, domach noclegowych zorganizowano opiekę lekarsko-pielęgniarską.
Po kapitulacji kraju wszelkie działania zbrojne przeszły do konspiracji. Podobnie było ze służbą medyczną. Część sanitariuszek została w kraju, część natomiast wyjechała do Francji, aby tam służyć w tworzących się Polskich Siłach Zbrojnych. Te emigrantki wraz ze swoimi rodaczkami mieszkającymi na stałe we Francji tworzyły oddziały pomocnicze PSZ. Przy oddziałach pełniły służbę jako pielęgniarki, czy świetliczarki w świetlicach Polskiego Czerwonego Krzyża. Pracowały w tzw. Misji Dworcowej Polskiej Opieki, w przyjmowaniu żołnierzy polskich napływających do Francji z Węgier i Rumunii.
Pomocnicza Służba Kobiet powstała w szerokim zakresie we wrześniu 1941 roku na terenie Związku Sowieckiego w wyniku zawarcia umowy wojskowej między Stalinem i polskim naczelnym dowództwem 14 VIII 1941 r. Komenda Główna Pomocniczej Służby Kobiet, stacjonująca przy dowództwie Polskich Sił Zbrojnych w Buzułuku, rozpoczęła swą pracę 10 IX 1941 r. Naczelny Wódz, gen. Władysław Sikorski, w Instrukcji z 10 grudnia 1941 r. adresowanej do gen. Andersa zaaprobował wprowadzenie służby i określił jej przyszłe funkcje i zadania. Wymienił przy tym na pierwszym miejscu pielęgniarki i sanitariuszki. W Buzułuku zorganizowano kurs sanitarny, a pozostałe lekarki, siostry i sanitariuszki pracowały w lokalnych Izbach Chorych i Przychodniach Lekarskich, oraz na węzłowych stacjach kolejowych, gdzie gromadziła się ludność polska w oczekiwaniu na transporty wojska polskiego. W niedalekim Tockoje powstawała kompania sanitarna. Prawie wszystkie ochotniczki były żonami, bądź córkami funkcjonariuszy państwowych i samorządowych. Kobiety przybywały z różnych miejsc, także z łagrów. Liczba zgłaszających się dochodziła do 3 tysięcy, jednak tylko niewielki procent miał fachowe przygotowanie. Większość musiała zostać przeszkolona w czasie służby. Czas trwania szkolenia (teorii i praktyki) wynosił około 6 miesięcy. Istniał nawet program dla tzw. sióstr pogotowia, który wyznaczał treści merytoryczne i czas nauki. Kurs kończył się egzaminem, po którym absolwentki rozpoczynały pracę w zakładach i formacjach wojskowej służby zdrowia w zależności od wolnych etatów.
Szkolenie sanitarne PSK zapoczątkowane w Rosji, gdzie wyszkolono około 4000 ochotniczek kontynuowano w Teheranie, Iraku i Palestynie, co dało dalszych 430 ochotniczek, a jeden trzytygodniowy kurs higieny tropikalnej dodał jeszcze 30 ochotniczek.