Zaburzenia mowy i języka

w zaburzeniach schizofrenicznych

dr n. med. Adam Klasik

Schizofrenia – swoisty metabolizm

informacyjny

Schizofrenia

jest

swoistym

wyrazem

zaburzeń

metabolizmu

informacyjnego

pomiędzy

chorym

a otaczającym go światem zewnętrznym, czego wyrazem

są z jednej strony symptomy

(Kępiński, 1992)

:



Urojenia



Pseudohalucynacje i omamy



Myślenie autystyczne, magiczne, nieukierunkowane



Tworzenie pojęć nadmiernie konkretnych (nadmierna

konkretyzacja)



Tworzenie pojęć nadmiernie uogólnionych (overinclusion)

a z drugiej strony:



Dysfunkcje mechanizmów pamięci



Zaburzenia uwagi



Wpływ komponenty lękowej

(Klasik i wsp., 2005)

Dysfunkcje procesów poznawczych w

schizofrenii

Dysfunkcje procesów poznawczych w schizofrenii są
traktowane jako swoisty proces przetwarzania informacji,

w którym zasadniczą rolę pełnią takie zmienne jak:



Zaburzenia odbierania informacji



Zaburzenia kodowania informacji



Zaburzenia przechowywania informacji



Zaburzenia dekodowania informacji



Zaburzenia organizacji informacji w magazynie pamięci



Zaburzenia procesów selekcji informacji



Zaburzenia związane z wpływem czynnika emocjonalnego

na procesy poznawcze

(Klasik i wsp., 2005a; Klasik i wsp.2005b)

Zaburzenia myślenia w schizofrenii

Patologię myślenia charakteryzuje:



Utrata zdolności do abstrahowania

i konkretność myślenia



Nadmierne włączanie (overinclusion)



Zawężanie zakresu pojęcia



Irracjonalizacja myślenia (myślenie

magiczne)



Swoista selekcja informacji



Autyzm myślowy

Zaburzenia pamięci w schizofrenii

Badania procesów pamięci u chorych na schizofrenię
paranoidalną wykazały zależność zaburzeń przetwarzania

informacji:



od organizacji informacji w pamięci



od strategii wydobywania informacji z pamięci



od działania procesów kontrolnych pamięci

(Kazes i wsp., 1999; Wexler i wsp., 1998)

Uwaga jako czynnik zaburzający

procesy poznawcze w schizofrenii



Zaburzenia funkcji uwagi u chorych na schizofrenię są

cechą stałą, jednakże ze względu na ich niespecyficzność

nie przypisuje się im kryterium diagnostycznego

(Kasperska i wsp., 1996).



Niektórzy autorzy

(Shakow, 1979),

za przyczynę zaburzeń

przetwarzania

informacji

w

schizofrenii

przyjmują

dysfunkcję uwagi. Osoby chore na schizofrenię uzyskują

znacznie gorsze wyniki w testach uwagi, a zwłaszcza

w testach dyskryminacji następczej

(Braff, 1993; Seligman i wsp.,

2003).



Badania CPT prowadzone równolegle za pomoc metod

SPECT i PET potwierdziły hipotezę, że zaburzenia uwagi

występują u osób z tzw. grupy ryzyka i dlatego zaburzenia

te, w niektórych badaniach traktowane są jako wskaźnik

genetycznej podatności na schizofrenię

(Cornblatt, Kellp, 1994).

Zaburzenia lękowe w schizofrenii

Przejawia on wyraźnie procesualny charakter i można

wyróżnić tu wszystkie jego rodzaje, tzn. lęk dezintegracyjny,

społeczny, moralny jak i biologiczny. Procesualność lęku w

schizofrenii możemy podzielić na trzy podstawowe fazy:



fazę przedchorobową



fazę wczesnej schizofrenii



fazę ostrych objawów paranoidalnych

(Kępiński, 1981)

Zaburzenia poznawcze w schizofrenii



Zaburzenia procesów przetwarzania informacji stanowią
względnie trwałą cechę schizofrenii

(Saykin, 1994; Sharma, Harvey, 2000)



Zaburzenia poznawcze są rdzenną cecha schizofrenii,

pomimo, że mają związek z objawami negatywnymi, są
niezależną

od

nich

strukturą

(Sharma, Harvey, 2000; Klasik i wsp. 2005a)



Cenne kryterium diagnostyczne z uwagi na swoją stałość

(Wrońska i wsp., 1999b; Rybakowski, 1998; Marcopulos, 1995)



Propozycja terminu Schizotakcja w klasyfikacji DSM

(Lewis, 2004)

Wpływ zaburzeń poznawczych w

schizofrenii na funkcjonowanie

pacjenta



Wytwarzanie postawy autystycznej bądź kompensacja
psychotyczna



Wycofywanie się pacjenta z relacji międzyludzkich



Wycofywanie się pacjenta z życia społecznego, rezygnacja
z pracy, z edukacji



Globalne pogorszenie się jakości życia pacjenta



Zaburzenia w sferze językowej i w mowie pacjenta

Zaburzenia językowe w schizofrenii



Większość

psychiatrów

mówiąc

o

podstawowej

charakterystyce

schizofrenii

mówią

o

formalnych

zaburzenia myślenia lub o rozkojarzeniu



Jeśli tych samych psychiatrów zapytać w jaki sposób

rozpoznają te zaburzenia, to najczęściej odpowiadają, że na

podstawie tego, co usłyszeli



Zdrowy człowiek nie jest w stanie formułować swoich

sądów, swoich myśli w taki sposób



W większości zaburzenia te są diagnozowane na podstawie

tego, co można od pacjenta usłyszeć



Autorzy DSM IV jasno potwierdzają, że nie można podać

obiektywnych kryteriów zaburzeń myślenia w schizofrenii,

dlatego też należy mówić o zdezorganizowanej mowie lub

o zaburzeniach języka



Zaproponowano zatem wprowadzenie terminu schizofazja,

jako typowe dla schizofrenii zaburzenia językowe

Modele schizofrenii a schizofazja

Model dwuczynnikowy schizofrenii (objawów pozytywnych

i negatywnych)



Uszkodzenie okolicy prefrontalnej, okolicy obręczy lub

okolicy SMA powoduje spadek możliwości spontanicznego

działania, a w efekcie – objawy negatywne schizofrenii, jak

apatia, czy ubóstwo mowy

(Cahill i Frith, 1996)



Uszkodzenie połączeń między okolicami Broca i Wernickego

sprawia, że zanika mechanizm odróżniania tego, co własne

(wewnętrzne) od tego co obce (zewnętrzne). Powoduje to

traktowanie własnych myśli, które poprzedzają mówienie

(wokalizację) jako „obcych głosów” (halucynacje) oraz

dyskutowanie z tymi myślami (zbaczanie wypowiedzi) –

objawy pozytywne schizofrenii

(Jurgensen, 1986)

Modele schizofrenii a schizofazja

Model trzyczynnikowy schizofrenii - model Liddle’a



Zespół zubożenia psychomotorycznego – obejmuje ubóstwo

mowy, spłaszczenie afektu i spowolnienie ruchowe

(kora przedczołowa; zaburzenia cytoarchitektoniki prawej okolicy

prefrontalnej)



Zespół dezorganizacji – obejmuje formalne zaburzenia

myślenia o typie luźnych asocjacji, ubóstwo treści

wypowiedzi i niedostosowania afektu

(przednia kora czołowa,

okolica zakrętu obręczy; zaburzenia cytoarchitektoniki kory płatów

czołowych w okolicy obręczy oraz okolicy środkowej)



Zespół błędnej oceny rzeczywistości – w jego przebiegu

dominują halucynacje i urojenia

(zakręt parahipokampalny lewego

płata skroniowego; zmiany w cytoarchitektonice przedniej okolicy

hipokampa oraz w dominującym płacie skroniowym)

(Liddle, 1996)

Schizofazja w schizofrenii

Na przestrzeni lat opracowano wiele skal, które
diagnozowały zaburzenia języka w schizofrenii:



Indeks Zaburzeń Myślenia - Thought Disorders Index TDI

(Johnston, Holzman i wsp. 1979)



Indeks Pozytywnych Zaburzeń Myślenia TDI

(Marengo i wsp. 1985)



Skala Oceny Myślenia, Języka i Komunikacji – Scale for
Assessment of Thought, Language and Communication TLC

(Andreansen, 1986)

Skala Oceny Myślenia, Języka i Komunikacji –

Scale for Assessment of Thought, Language

and Communication TLC



Ubóstwo mowy (UM) – ilościowe zmniejszenie mowy

spontanicznej, co powoduje, iż odpowiedzi na pytania są

krótkie i pozbawione dodatkowych informacji



Ubóstwo treści (UT) – wypowiedzi są adekwatne co do

długości, ale przynoszą mało informacji; język staje się

dziwny,

nadmiernie

abstrakcyjny

lub

konkretny,

występują repetycje i stereotypie



Natłok mowy (NM) – ilościowy wzrost mowy spontanicznej

w porównaniu z oczekiwaniami sytuacyjnymi lub

społecznymi; wypowiedzi głośne, emfatyczne, trudne do

przerwania, przy tempie przekraczającym 150 słów na

minutę



Roztargnienie (R) – w czasie wypowiedzi lub dyskusji

nadawca przerywa nagle tekst lub zdanie, ogniskując

swoje

zainteresowanie

na

aktualnym

bodźcu

zewnętrznym

Skala Oceny Myślenia, Języka i Komunikacji –

Scale for Assessment of Thought, Language

and Communication TLC



Uskokowość (U) – odpowiedź na pytanie od jej początku jest

oboczna (uskokowa) lub w ogóle nie związana

z tematem pytania



Zbaczania wypowiedzi (ZW) – wzorce mowy spontanicznej,

w której wypowiedzenia zbaczają z głównego wątku;

w jednej wypowiedzi obserwuje się kilka niepowiązanych ze

sobą tekstów



Rozkojarzenie (RK) – wzorce mowy, w których tekst jest na

poziomie zdań (wypowiedzeń), często z zaprzeczeniem

regułom gramatyki



Nielogiczność (NL) – wzorce mowy, w których wnioski nie

wynikają w sposób logiczny



Dźwięczenie (D) – wzorce mowy, w których dźwięki mają

decydujące znaczenie przy doborze słów

Skala Oceny Myślenia, Języka i Komunikacji –

Scale for Assessment of Thought, Language

and Communication TLC



Neologizmy (N) – nowe formacje słowne, których

pochodzenie wydaje się być niezrozumiałe



Przybliżenia słowne (PS) – używanie zwykłych słów

w sposób nowy, często „prywatny” lub tworzenie nowych

terminów ze słów ogólnie znanych



Drobiazgowość (DR) – wzorce mowy niebezpośredniej,

przeładowanej szczegółami, ale bez cech natłoku mowy



Utrata celu (UC) – niezdolność do doprowadzenia

wypowiedzi do końca – zakotwiczenie jej w sposób

naturalny, ale bez wyraźnych cech zbaczania wypowiedzi



Perseweracje (P) – ciągłe używanie słów lub zdań na

zasadzie repetycji (poza repetycjami uwarunkowanymi

społecznie)



Echololie (E) – wzorce mowy, w których odbiorca jak echo

powtarza frazy pytającego, zwykle z jego intonacją

Skala Oceny Myślenia, Języka i Komunikacji –

Scale for Assessment of Thought, Language

and Communication TLC



Blokowanie (B) – przerywanie ciągów zdaniowych co
najmniej kilkusekundowymi blokami, przy czym nadawca
nie uświadamia sobie istnienia tych przerw



Mowa sztuczna (MS) – wypowiedzi sztuczne, formalne,
frazeologiczne, kaznodziejskie, w innym niż oczekiwano
stylu



Odnoszenie do siebie (OS) – nawracanie tematyczne
wypowiedzi do osoby mówcy, pomimo ogólnego czy
neutralnego tematu zadanego tekstu

Schizofazja w schizofrenii

Czy wszystkie fenomeny schizofazji występują

w schizofrenii?



Okazuje się, że nie. Takie jak ubóstwo mowy, jej
drobiazgowość,

odnoszenie

do

siebie

–

możemy

zaobserwować u ludzi, u których nie podejrzewamy
zaburzeń psychotycznych



Jednakże, tylko w wypowiedziach osób chorych na
schizofrenię możemy obserwować większość podanych
w skali TLC patologii językowych – tylko u nich
poszczególne kategorie występują znacząco często



Nawet sami pacjenci w okresie poprawy nie są w stanie
zrozumieć niektórych swoich wypowiedzi z okresu psychozy

Jak tłumaczyć częstotliwość zaburzeń

językowych w schizofrenii?



Na podstawie prac dotyczących ontologii języka wiemy, że

struktury językowe rozwijają się od najprostszych (słowo,

morfem), przez bardziej skomplikowane (wypowiedzenie,

zdanie), aż do najbardziej złożonych, jakim jest poziom

wypowiedzi (tekstu)

(Piaget, 1992)



Jednocześnie teoria psychofizjologiczna mówi o schizofrenii,

jako o prawdziwej dyssolucji, w przebiegu której dochodzi

do zaniku funkcji najwyższych (związanych z płatami

czołowymi mózgu) i „odsłonięcia” aktywności piętra

mózgowego niższego (piętra aktywności prelogicznej)

(Mazurkiewicz, 1980)

Jak tłumaczyć częstotliwość zaburzeń

językowych w schizofrenii?



Porównując teorię ewolucji języka w procesie ontogenezy

oraz teorię dyssolucji psychiki w procesie schizofrenii (gdzie

najczęściej spotykane są objawy rozbicia struktur

językowych na poziomie tekstu, nieco rzadziej na poziomie

zdania, z najrzadziej dochodzi do uszkodzenia funkcji

produkcji słów), to dochodzimy do wniosku, że w przebiegu

schizofrenii mamy do czynienia z objawami dyssolucji

systemu językowego



U osób przewlekle chorych na schizofrenię tworzenie

fenomenów językowych reprezentujących uszkodzenie

funkcji tworzenia zrozumiałego i spójnego tekstu (struktury

czołowe),

przy

względnej

rzadkości

występowania

fenomenów leksykalnych (aktywność płatów skroniowych),

świadczy o tym, że rozpad systemu językowego jest

efektem uszkodzenia najwyższego piętra aktywności

psychicznej - piętra „aktywności czołowej”

(McGuirre i wsp., 1995)

Predykatory patologii językowej w

przebiegu schizofrenii



Obecność negatywnych objawów schizofazji wg TLC

(ubóstwo mowy, ubóstwo treści) jest predykatorem złego

rokowania w schizofrenii

(Liddle, 1996)



Zaburzenia mowy występują na kilka lat przed pojawieniem

się pierwszych klinicznych objawów schizofrenii

(Huber, 1996)



Wystąpienie formalnych zaburzeń myślenia na początku

psychozy, przy wczesnym wieku zachorowania, jest

predykatorem złego rokowania w schizofrenii

(Jorgensen i Parnas, 1990)

Predykatory patologii językowej w

przebiegu schizofrenii



Wczesny

wiek

zachorowania

na

schizofrenię

był

najistotniejszym korelatem „uproszczenia syntaktycznego”

wypowiedzi osób chorych na schizofrenię

(Morice i Ingram, 1982)



„Uproszczenie syntaktyczne” w wypowiedziach osób

chorych na schizofrenię pojawia się już przy pierwszym

epizodzie schizofrenii i odróżnia te wypowiedzi od produkcji

słownej osób zdrowych i osób z zespołem manii.

„Uproszczenie

syntaktyczne”

jest

również

cechą

charakterystyczną wypowiedzi osób przewlekle chorych na

schizofrenię

(Thomas, 1996)