Irena Adamek –

Podstawy edukacji

wczesnoszkolnej

(Kraków 1997)

Rozdziały:

● „ Metody nauczania i wychowania”
● „ Zasady nauczania”

Rozdział 4: „Metody nauczania i
wychowania”

„ Metody kształcenia stanowią

szczególnie ważny

element pracy z uczniami. Są one

bowiem nie tylko

wyznacznikiem efektywności

nauczania, ale również jego

atrakcyjności...”

Co zatem rozumiemy przez

metodę nauczania?

Otóż „methodos” to po grecku droga, sposób postępowania.
Pod pojęciem „metoda kształcenia”, „metoda nauczania” lub

„metoda

dydaktyczna” rozumie się najczęściej systematycznie

stosowany sposób

pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów

kształcenia,

bądź układ czynności nauczyciela i uczniów wypróbowany i
systematycznie stosowany w celu spowodowania określonych

zmian w

osobowości uczniów.
Oczywiście zmiany są zależne m.in. od: wieku,

charakterystycznych

właściwości przedmiotów nauczania.

KLASYFIKACJA METOD

NAUCZANIA

W polskiej dydaktyce najbardziej rozpowszechniony jest
podział na trzy grupy: słowne, poglądowe, praktyczne.

•

Słowne

- główny nośnik informacji to słowo

(pogadanka, opis, opowiadanie, wykład, dyskusja,

praca z książką)

•

Poglądowe

- główny nośnik informacji to obraz

(pokaz, obserwacja i demonstracja zwłaszcza środków

dydaktycznych)

•

Praktyczne

- główny nośnik informacji to działalność

praktyczna (j.w)

Każda z grup metod spełnia

funkcję:

• służy zaznajamianiu uczniów z

nowym materiałem

• zapewnia utrwalenie zdobytej

przez uczniów wiedzy

• ułatwia kontrolę i ocenę stopnia

opanowania tej wiedzy

Przykład ujmowania w większe grupy

metod kształcenia:

Klasyfikacja wg M. Nagajowej

Metoda słowna Metoda zajęć praktycznych Metoda

oglądowa

Metoda podająca
Metoda poszukująca

FORMY METODY POSZUKUJĄCEJ

opis, opowiadanie

instruktaż

pogadanka podająca wykład, referat

praca z książką

Bardziej zaawansowanym teoretycznie, a

jednocześnie dostosowanym do praktyki

szkolnej jest podział metod wynikający z

koncepcji kształcenia wielostronnego.

• Metody podające
• Metody problemowe
• Metody waloryzacyjne
• Metody praktyczne (operacyjne)

Metody podające

Oparte na mechanizmie uczenia się poprzez
przyswajanie gotowych informacji

przekazywanych

uczniom przez nauczyciela, najczęściej w sposób
werbalny.
Do grupy tej należą przede wszystkim

wymienione

w poprzedniej klasyfikacji metody słowne i
częściowo oglądowe.

Metody problemowe

Zwane też szerzej poszukującymi, polegające na
samodzielnym dochodzeniu uczniów do wiedzy poprzez
rozwiązywanie problemów o charakterze poznawczym,
decyzyjnym lub praktycznym. Rozwiązywanie problemów
wymaga od uczniów aktywności o charakterze
produktywnym, a więc samodzielnego wytwarzania nowych
informacji. Obok metody problemowej, do tej grupy metod
zalicza się także: gry dydaktyczne, metody stymulacyjne,
metody zadaniowe, niektóre metody programowe.

Metody waloryzacyjne

Z

wane także eksponującymi lub metodami

nauczania przez przeżywanie, sprowadzają się one
do takiego organizowania procesu kształcenia lub
stwarzania takich sytuacji, w których uczniowie
obserwują, odtwarzają, wytwarzają, a także
przeżywają określone wartości o charakterze
społecznym, moralnym, estetycznym itp.
Wśród tych metod wyróżnia się dalej metody o

charakterze

impresyjnym i ekspresyjnym.

Metody praktyczne (operacyjne)

A więc takie, które cechuje przewaga
aktywności wykonawczej- manualnej.
Służą one zamienianiu uczniów, poprzez
kształtowanie u nich umiejętności
motorycznych, a także zmienianiu
rzeczywistości, będącej przedmiotem
działania uczniów.

Funkcjonalne ujmowanie procesu nauczania-uczenia się
stwarza też odpowiednią perspektywę patrzenia na stosunki
nauczyciel-uczeń. Model nauczyciela podającego wiedzę, a
więc stosującego metody podające i transmisyjne.

„zastępuje nauczyciel- organizator sytuacji

zadaniowych, w

których uczeń pod jego kierunkiem, ale względnie
samodzielnie rozwiązuje zadania poznawcze-

poszukuje i

dorabia się wiedzy i umiejętności, a jednocześnie

rozwija

całą swoją osobowość”.

Stąd to ogromne znaczenie metod poszukujących,
aktywizujących, zadaniowych

.

Cztery podstawowe rodzaje aktywności, które

współdecydują o efektywności uczenia się:

• aktywność percepcyjna,
• aktywność percepcyjno- motoryczna,
• aktywność umysłowa,
• aktywność emocjonalno- motywacyjna.

Łączne występowanie wymienionych rodzajów
aktywności powoduje, że dziecko poznaje

świat i

siebie w sposób wielostronny.

Podstawowym zadaniem nauczyciela, który jako

kreator procesu kształcenia decyduje się na
zastosowanie strategii rozwiązywania problemów,
jest stworzenie odpowiednich ku temu sytuacji
dydaktycznych.

Gdy taka sytuacja dydaktyczna już zaistniała,

rolą nauczyciela jest doprowadzenie dzieci do
postawienia związanego z nią problemu, a
następnie zachęcenie ich do podjęcia
samodzielnych prób rozwiązania go, do
spontanicznych poszukiwań różnych sposobów
rozwiązań, pobudzenie aktywności badawczej,
prostowanie omyłek, wreszcie wspólna z dziećmi
ocena ich dokonań. Gdy próby działań dzieci idą we
właściwym kierunku, zadaniem nauczyciela winno
być utwierdzenie dzieci w słuszności ich poczynań,
gdy jest odwrotnie- delikatne naprowadzanie na
inną drogę i wskazanie, że nie wszystkie działania
prowadzą do celu.

W strategii rozwiązywania

problemów można wyróżnić cztery

etapy pracy nauczycielskiej:

• teoretyczne i praktyczne

przygotowanie się do tej strategii

• dobór odpowiednich problemów
• stworzenie warunków do ich

rozwiązywania

• dobór właściwych technik

rozwiązywania problemów

Edukacja wczesnoszkolna zorientowana
przede

wszystkim na program szkolny i (lub)
umiejętności

uczniów preferuje metody nauczania, a
zorientowana

głównie na ucznia oraz jego potrzeby i
oczekiwania

poznawcze i działaniowe preferuje tzw.
metody

wspierania edukacyjnego.

R. Więckowski podkreśla, że w edukacji

wczesnoszkolnej opartej na śladach
mówimy o

metodach nauczania, natomiast w
opartej na

oczekiwaniach mówimy o metodach
wspierania

aktywności edukacyjnej dziecka.

W każdym typie współdziałania nauczyciela z
uczniami oraz

uczniów między soba, opartego na jakiejkolwiek
metodzie

wspierania edukacyjnego (podającej,
niepodającej) proces

udzielania pomocy powinien cechować się
dwustronnością, a

stosunki między uczestnikami edukacyjnej
interakcji powinny

być: równoprawne, partnerskie, przyjemne,
mobilizujące do

edukacyjnego wysiłku itp.

Przez metodę wychowania rozumiemy

każdy wyodrębniony sposób postępowania

wychowawcy, polegający na wywołaniu

określonej aktywności wychowanka,

postawy z przyswojonymi wartościami,

głownie w sferze moralnej, takich jak:

• normy moralne określające ludzkie

powinności,

• oceny moralne ludzkich zachowań,
• wzory lub ideały moralne,
• dobre obyczaje.

W tak rozumianym wychowaniu do wartości

ważne są trzy

składowe :

wychowawca, wychowanek i

warunki.

Wychowawca wtedy ma szansę na wychowanie

do wartości,

gdy okazuje uczniowi należyte zrozumienie i

szacunek.

Uczeń szanowany i kochany bez względu na to co

sobą

prezentuje, odwzajemnia szacunek i miłość oraz

zaczyna z

czasem rozumieć, że łączą go więzy solidarności

nawet z tymi

wobec których nie odczuwa nici sympatii.

Powstaje

naśladownictwo, które jest przesłanką do metody

modelowania

Metoda modelowania

(dawanie dobrego przykładu)

powoduje:

• odwzorowywanie, czy upodabnianie

się do zachowań modela

• umożliwia uczniom wykonywania

konkretnych zadań zgodnie z
obowiązującymi zasadami i
normami moralnymi

Rozdział 5 : „Zasady nauczania”

Zasady nauczania

- dydaktyczne, zasady

kształcenia są to normy postępowania
dydaktycznego, których przestrzeganie
umożliwia osiąganie celów kształcenia. Nie
mogą one być zbyt szczegółowe i nie
powinny odnoście się do takich lub innych
fragmentów działalności nauczyciela, lecz do

jej

całokształtu.

Klasyfikacja zasad

W. Szewczuk wymienia 7 zasad

wychowania:

• zasada motywacji
• zasada aktywności
• zasada Praktyczności
• zasada bezpośredniości
• zasada receptywności
• zasada systemowości
• zasada trwałości

W podręcznikach do dydaktyki różni
autorzy

przyjmują nieco odmienne ujęcie
zasad

dydaktycznych i różnią się między
sobą

liczbą, a także kolejnością. Są to
propozycje

znlizone, które pozwalają na ich

przedstawienie w następującej
kolejności:

• zasada świadomego i aktywnego
udziału uczniów

• zasada wiązania teorii z praktyką

• zasada poglądowości

• zasada przystępności

• zasada systematyczności

• zasada trwałości wiedzy

• zasada indywidualizacji i zespołowości.

Zasada świadomego i

aktywnego udziału

uczniów

Leży u podstaw wszelkiej aktywności, która
jest tym większa i silniejsza, im wszechstronniejsza
jest i głębsza motywacja. Jest to ważne u dziecka w
klasach I-III ze względu na poziom rozwoju jego
procesów psychicznych; motywacja może być
determinantem długotrwałej jego aktywności, może
ona nie tylko nadawać kierunek tej aktywności, ale i
ją wywołać.

Zasada wiązania teorii z

praktyką

Znajduje szerokie zastosowanie w

edukacji.

Rozwój dziecka wymusza na nauczycielu
takie kształcenie, które jest w ciągłym
powiązaniu z otaczającą rzeczywistością
przyrodniczą, społeczną, techniczną,
kulturową

Zasada poglądowości

Akcentuje wielozmysłowy kontakt

ucznia z

poznawaną rzeczywistością,

umożliwiający

polisensoryczne poznawanie.

Zasada przystępności

Musi uwzględnić zjawisko stosunku odbiorcy do
opanowywanego materiału, determinowanie
indywidualnym przygotowaniem, zasobem
doświadczenia w dziedzinie, do której należy
poznawany materiał. Przestrzeganie zasady
przystępności powoduje skuteczniejsze
opanowywanie wiedzy za pomocą dwóch

procesów:

powstawania nowego poznania; aktualizowania

się

już istniejącego.

Zasada

systematyczności

Powoduje rozkład określonych działań w czasie.
Systematyczność prowadzi do powstania

nawyków,

do utrwalania się sposobów postępowania w
działaniu, do wykształcenia postaw, do stabilizacji
struktury osobowości na każdym etapie rozwoju
(zasada ta wymaga on nauczyciela sensownego
planowania i ciągłego nawiązywania do tego , co
dziecko już umie).

Zasada trwałości

wiedzy

Jest powiązana z zasadą aktywności i
przystępności, stąd jej realizacja zależy także od ich
występowania. Należałoby uprzednio ustalić, co w
programie jest najważniejsze, a co mniej ważne, co
powinno na trwałe wchodzić w doświadczenie
jednostki. Jest to ogromnie ważne w planowaniu
materiału, warunkuje to bowiem wystąpienie zasady
trwałości.

Zasada indywidualizacji i

zespołowości

To inaczej uwzględnienie indywidualnych
możliwości uczących się i podkreślenie
znaczenia zespołowości w nauczaniu. W
zespole tym ważną rolę odgrywa nauczyciel.
Najważniejsza jest bowiem wzajemna akceptacja.
Jeśli dzieci akceptują nauczyciela i odwrotnie,

układ

sumaryczny zamienia się w zorganizowaną

całość, w

zespół współdziałający ze sobą.

Uogólniając, z analizy zasad wynika, że z
każdej z nich można

wyprowadzić szczegółowsze, zwane zazwyczaj
prawidłami

dydaktycznymi. Zasady odnoszą się zarówno
do działalności dydaktycznej

jak i wychowawczej nauczyciela, odnoszą się
także do pracy ucznia. Swą

treść czerpią zaś głównie z danych procesów
dydaktyczno-

wychowawczych. Podstawowe i najogólniejsze
prawidłowości tego procesu

sformułowane odpowiednio jako ogólne
normy działalności dydaktyczno-

wychowawczej przyjmują postać zasad.