Emilia Nowak
GR. PE
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PROCESU RESOCJALIZACJI
Czesław Czapów obok Stanisława Jedlewskiego, to twórca pedagogiki resocjalizacyjnej. Wg niego proces ten wiąże się z odmiennością osób podlegających specjalnym oddziaływaniom celowościowym. Dotyczy ona osób „wykolejonych społecznie tj. swoiście niedostosowanych społecznie”. To ponowna socjalizacja - „polega on nie tylko na przyswajaniu , kanalizowaniu i internalizowaniu ról przypisanych jednostce, ale również na modyfikowaniu ich i twórczym pełnieniu w coraz to nowych grupach społecznych”, nauka o wychowaniu resocjalizacyjnym, czyli o wychowaniu jednostek niedostosowanych społecznie.
Otton Lipkowski określa ją jako naukę i praktykę jednostek niedostosowanych społecznie oraz jednostek tym zagrożonych, natomiast wg działów pedagogiki resocjalizacyjnej Lesława Pytki technologia wychowania resocjalizacyjnego zajmuje się określaniem celów resocjalizacji. Im cel jest bardziej precyzyjny tym łatwiej jest podejmować działania. Metodyka wychowania resocjalizacyjnego zajmuje się opracowaniem metod oddziaływań występujących w procesie resocjalizacyjnym.
Głównymi celami pedagogiki resocjalizacyjnej są:
Opracowanie teoretycznych postaw tego wychowania;
Dobre poznanie podmiotu, jednostki ;
Poznanie procesu wychowania oraz mechanizmów, faz i etapów resocjalizacyjnych;
Zebranie wiedzy o jednostce niedostosowanej społecznie i opracowanie teoretycznych podstaw resocjalizacyjnych;
Celem wychowania osób społecznie niedostosowanych jest:
Dostosowanie tych osób do istniejącego ładu społecznego i prawnego;
Modyfikowanie ich postaw i ról społecznych;
Stworzenie nowych wzorców zachowania, typów motywacji oraz cech osobowości, pozwalających jednostce pozostawać w zgodzie ze sobą i innymi.
Metodyka jako zbiór metod i zasad oddziaływania profilaktycznego i resocjalizującego.
W niniejszej pracy postaram się przedstawić i omówić wybraną zasadę i metodę takiego oddziaływania.
ZASADY RESOCJALIZACJI
Zasady resocjalizacji zmierzają do osiągnięcia optymalnego rozwoju społeczno – moralnego jednostki dewiacyjnej i do najlepszego dostosowania jej do życia społecznego. Zasady mają pełnić funkcję norm, są częścią pedagogicznych przekonań i postaw. Normy umożliwiają przyglądanie się zasadom i dyskutowanie o nich, np. czy można akceptować każdego człowieka, np. zabójcę? Trzeba dobrze je sformułować.
Wg Ottona Lipkowskiego są następujące zasady określające resocjalizację:
Zasada systematyczności
Zasada pomocy
Zasada indywidualizacji
Zasada kształtowania perspektyw
Zasada współpracy
Zasada akceptacji
I to właśnie na tej ostatniej skupię największą uwagę.
Zasada akceptacji to uznanie jednostki z odchyleniami od normy za jednostkę mającą prawo do szczególnej opieki i pomocy; jest to uznanie dziecka nie za „gorsze”, ale zasługujące na szczególną pomoc.
Zaletą zasady akceptacji jest np. to, iż uznajemy jednostkę z odchyleniami od normy jako osobę, której przysługuje pełnia praw, szczególnie uwzględniając jej osobę jako człowieka mającą prawo do opieki i pomocy. Istnieje konieczność akceptacji jednostki resocjalizowanej gdyż ten stosunek jest podstawą wytworzenia więzi emocjonalnej co ułatwia uwewnętrznienie tej zasady, systemu wartości norm przekazywanych w procesie resocjalizacji. Realizacja tej zasady nie jest łatwa. Zasada akceptowania nie wyklucza stosowania kar, jednak powinny być one adekwatne do popełnionego czynu i dobrze zastosowane przez wychowawcę.
Okazywanie akceptacji jest dobrym doświadczeniem dla jednostki niedostosowanej społecznie. Realizacja tej zasady niweluje w pewnym stopniu agresję czy negatywne zachowanie wychowanka. Jednak aby to osiągnąć niezbędny jest dobry stosunek wychowawcy do wychowanka. Osoba nieprzystosowana społecznie musi czuć, że jego los nie jest drugiej osobie, która bierze za nią odpowiedzialność obojętny. Że jego problemy z przystosowaniem się do otaczającego go środowiska nie robią go „wyrzutkiem” i kimś „gorszym”. Dawanie do zrozumienia, że ma się w kimś oparcie, że osoba „zdrowa” jest w stanie zaakceptować i pomóc wrócić do „normalności” jest najważniejszym elementem współpracy z osobą nieprzystosowaną społecznie.
Gdy w relacjach pomiędzy wychowankiem nieprzystosowanym społecznie a wychowawcą nie ma więzi emocjonalnej to działania resocjalizacyjne mają charakter zewnętrzny. Stosowanie kar nieadekwatnych do popełnionego czynu może spowodować, że wychowanek „zamknie się w sobie”, nie będzie więc mowy o współpracy. Zamiast pomóc takiej osobie możemy jeszcze bardziej jej zaszkodzić. Będzie odczuwała ona strach przed otaczającym ją środowiskiem już i tak trudnym dla niej do zrozumienia. Nie wybieranie zasady akceptacji jako konieczności prowadzi do skrzywdzenia wychowanka poprzez dawanie mu do zrozumienia że jest „inny”. Nigdy nie pomożemy takiemu dziecku, bądź osobie dorosłej.
Zasada akceptacji z jednej strony zakłada konieczność łagodnego, pełnego wyrozumiałości, bliskiego i ciepłego stosunku do wychowanka, natomiast z drugiej, do stosowania również kar, które muszą być adekwatne do popełnionego czynu.
Zasada akceptacji:
-jako norma – szanuj wychowanka
-jako zakaz – nie poniżaj
METODY RESOCJALIZACJI
„Oddziaływania resocjalizacyjne – zdaniem E. H. Johnsona – nie muszą, a nawet poza małymi wyjątkami (dotyczącymi ludzi, u których zachowanie przestępcze w sposób ewidentny wynika z choroby somatycznej), nie powinny powielać „modelu medycznego” terapii. Zdaniem reprezentantów tego stanowiska główną cechą odmienności resocjalizacyjnej (correctional treatment) od podejścia medycznego jest to, że nie można na dobrą sprawę przyporządkować określonych metod oddziaływań resocjalizacyjnych do takich, a nie innych przestępców, te same metody mogą być bowiem skuteczne w odniesieniu do różnych ludzi, zaś ich efekt zależy od bardzo wielu czynników”. (Pospiszyl, 1998)
Metody oddziaływań resocjalizacyjnych dzielić można wg różnych przesłanek. Rodzaje tych metod można wyodrębniać w zależności od tego, jakie cechy psychiczne wychowanka metody te mają „wyprostować” czy też jakie potrzeby psychiczne zaspokoić.
Metody resocjalizacji to metody wyróżnione ze względu na sposób posługiwania się wybranym środkiem. Każda osoba resocjalizująca ma do wykorzystania dwa podstawowe środki w resocjalizacji: człowieka i kulturę.
Źródeł metody indywidualnego przypadku należy upatrywać w pracy socjalnej. W związku z narastającymi w XX wieku problemami społecznymi, bardzo ważna i niezbędna stała się bowiem pomoc społeczna. Liczba problemów ludzkich, nieszczęście, pogłębiająca się bieda oraz tragedie osobiste przestały być problemem jednostki, z którym winna sobie poradzić sama. Zaczął być to problem szerszy, społeczny.
Pionierka pracy z przypadkiem Mary Richmond twierdzi, że „Na pracę z przypadkiem składają się procesy, które przez świadome dokonywanie indywidualnych aktów dostosowania się jednostek do otoczenia – rozwijają osobowość”.
Wśród polskich przedstawicieli pedagogiki społecznej Helena Radlińska, stosując metodę przypadków w
promowanej przez siebie koncepcji pracy społecznej, przedstawiała wizję wrażliwego i wszechstronnego opiekuna zaangażowanego w rozwiązywanie wielu problemów swego podopiecznego. Pracę z przypadkiem rozumiała jako „budzenie, uaktywnianie, mobilizowanie i ukierunkowanie jednostki w system działań naprawczych”.
Pracownik socjalny (pedagog społeczny) winien posiadać wiedzę nie tylko z zakresu nauk o człowieku i środowisku, ale również wiedzę życiową.
Praca z indywidualnym przypadkiem jest bardzo trudna. Wymaga zdolności twórczego (jak artysta) interpretowania i komponowania elementów wiedzy w odniesieniu do danej jednostki. Osoba pracująca z takim przypadkiem winna być komunikatywna w celu umiejętnym obcowaniu z danym przypadkiem. Nie każdemu się to udaję. Trudno o posiadającego takie cechy wychowawcę. Jeżeli pedagog społeczny posługuje się wyłącznie czystą teorią, a jego rozmowy z wychowankiem polegają na przekazywaniu tylko pustych informacji wychowanek nie wynosi z tego niczego dobrego, ponieważ nie zależy mu na definicjach podręcznikowych. Nie można tego nigdy porównywać z rzeczywistością. Potrzeba dążyć do tego, aby jednostka zapragnęła wziąć swoje sprawy we własne ręce - jeśli nie w pełnym zakresie, to przynajmniej na miarę jej możliwości, ograniczanych np. wiekiem, chorobą. Praca z indywidualnym przypadkiem mobilizuje siły jednostki, motywuje do podjęcia starań o wyjście z trudności. Jest to metoda pomagania bazująca na wiedzy, zrozumieniu i umiejętnym zastosowaniu właściwych technik pomocy jednostkom w rozwiązywaniu problemów. Bez udzielenia takowej pomocy ludzie z trudnościami nie mają szans na wyjście ze swoich problemów. Należy uwzględniać zasadę indywidualizacji w pracy z jednostką, nie traktować jej jak książkowego modelu, ale analizować jej problem w sposób indywidualny. Przez co dostosować metody rozwiązania kłopotów jednostki w sposób indywidualny i najlepszy dla jednostki. Nie można dokonywać uogólnienia problemów klientów i traktować wszystkich jednako. Pomagać z rozmysłem, nie pochopnie, nie przemyślawszy wpierw indywidualnych cech jednostki i jej środowiska. Jest to niewątpliwie forma zalety pracy z indywidualnym przypadkiem. Wg mnie istnieją również wady wynikające z takiej pracy, np. jeżeli osoba, która ma problemy i nie chce współpracować nie poradzi sobie w życiu i doprowadzi to np. do popełnienia samobójstwa, pedagog ma ogromne wyrzuty sumienia, twierdzi, że zrobił stanowczo za mało aby jej pomóc. Może ucierpieć na tym jego psychika.
Bibliografia:
Urban, B., Stanik, J.M. (red), (2008). Resocjalizacja. Teoria i praktyka pedagogiczna. Warszawa: wydawnictwo „PWN”.
Pospiszyl, K., (1998). Resocjalizacja – teoretyczne podstawy oraz przykłady programów oddziaływań. Warszawa: wydawnictwo „ŻAK”.
Katarzyna Sawicka : „Zarys koncepcji resocjalizacji C. Czapówa” (art.)