ZASADY

ZASADY

OPRACOWANIA

OPRACOWANIA

PLANU

PLANU

METODYCZNEGO

METODYCZNEGO

ORAZ PLANU

ORAZ PLANU

WYNIKOWEGO

WYNIKOWEGO

dr Lech Kacprzak

dr Lech Kacprzak

Jednym z głównych warunków

Jednym z głównych warunków

skuteczności wszelkiego świadomego i

skuteczności wszelkiego świadomego i

celowego działania, zwłaszcza

celowego działania, zwłaszcza

długotrwałego złożonego jest

długotrwałego złożonego jest

planowanie. Polega ono na gruntownie

planowanie. Polega ono na gruntownie

przemyślanym przewidywaniu

przemyślanym przewidywaniu

czynności, które obejmują z jednej

czynności, które obejmują z jednej

strony listę zadań, jakie mają być

strony listę zadań, jakie mają być

wykonane w ustalonym terminie, z

wykonane w ustalonym terminie, z

drugiej zaś wskazują realizatorów,

drugiej zaś wskazują realizatorów,

metody oraz środki urzeczywistnienia

metody oraz środki urzeczywistnienia

tych zadań, a ponadto sposoby kontroli

tych zadań, a ponadto sposoby kontroli

i oceny uzyskanych wyników.

i oceny uzyskanych wyników.

Tak rozumiane planowanie spełnia ważną

Tak rozumiane planowanie spełnia ważną

rolę nie tylko w produkcji, w przestrzennym

rolę nie tylko w produkcji, w przestrzennym

zagospodarowaniu kraju itp., lecz również w

zagospodarowaniu kraju itp., lecz również w

rozwoju oświaty i szkolnictwa wyższego

rozwoju oświaty i szkolnictwa wyższego

oraz szeroko pojmowanej pracy

oraz szeroko pojmowanej pracy

dydaktyczno - wychowawczej. Tego rodzaju

dydaktyczno - wychowawczej. Tego rodzaju

planowanie jest warunkiem koniecznym

planowanie jest warunkiem koniecznym

skuteczności procesu nauczania - uczenia

skuteczności procesu nauczania - uczenia

się, gdyż chroni nauczyciela od

się, gdyż chroni nauczyciela od

przypadkowości i chaotyczności działania

przypadkowości i chaotyczności działania

oraz pozwala mu ocenić, czy i ewentualnie,

oraz pozwala mu ocenić, czy i ewentualnie,

w jakim stopniu realizuje on wyznaczone

w jakim stopniu realizuje on wyznaczone

cele nauczania i wychowania.

cele nauczania i wychowania.

Wyróżniamy następujące

Wyróżniamy następujące

rodzaje planowania

rodzaje planowania

dydaktycznego:

dydaktycznego:

a)

a)

Roczny plan dydaktyczny.

Roczny plan dydaktyczny.

Nauczyciel, przygotowując się do realizacji zadań

Nauczyciel, przygotowując się do realizacji zadań

dydaktycznych czekających go w nowym roku

dydaktycznych czekających go w nowym roku

szkolnym, sporządza dla każdej klasy, w której ma

szkolnym, sporządza dla każdej klasy, w której ma

uczyć roczny plan nauczania w zakresie swojej

uczyć roczny plan nauczania w zakresie swojej

specjalności, zwany także rozkładem materiału.

specjalności, zwany także rozkładem materiału.

Podstawę opracowania tego planu stanowi program

Podstawę opracowania tego planu stanowi program

odpowiedniego przedmiotu. Zawartym w programie

odpowiedniego przedmiotu. Zawartym w programie

hasłom nadaje się bardziej szczegółowy charakter,

hasłom nadaje się bardziej szczegółowy charakter,

uwzględniając przy tym zadania i warunki pracy w

uwzględniając przy tym zadania i warunki pracy w

danej klasie, a zwłaszcza stopień zaawansowania

danej klasie, a zwłaszcza stopień zaawansowania

uczniów w nauce, posiadane środki dydaktyczne,

uczniów w nauce, posiadane środki dydaktyczne,

zakres i sposoby rozwinięcia poszczególnych haseł

zakres i sposoby rozwinięcia poszczególnych haseł

programu figurujących w odpowiednich rozdziałach i

programu figurujących w odpowiednich rozdziałach i

podrozdziałach podręcznika, przewidziane

podrozdziałach podręcznika, przewidziane

wycieczki, liczbę godzin służących powtarzaniu

wycieczki, liczbę godzin służących powtarzaniu

przerabianego materiału, jego kontroli i ocenie.

przerabianego materiału, jego kontroli i ocenie.

b)

b)

Okresowy plan dydaktyczny

Okresowy plan dydaktyczny

W okresowych planach dydaktycznych

W okresowych planach dydaktycznych

eksponuje się tematy poszczególnych lekcji.

eksponuje się tematy poszczególnych lekcji.

Za celowość ich sporządzania przemawia

Za celowość ich sporządzania przemawia

zarówno fakt, iż wyznaczają one konkretne i

zarówno fakt, iż wyznaczają one konkretne i

zarazem szczegółowe zadania dydaktyczne,

zarazem szczegółowe zadania dydaktyczne,

jaki i to, że pozwalaj ą uwzględniać zmiany

jaki i to, że pozwalaj ą uwzględniać zmiany

wynikające np. z szybkiej lub opóźnionej

wynikające np. z szybkiej lub opóźnionej

realizacji okresowych haseł programu w ciągu

realizacji okresowych haseł programu w ciągu

poprzedniego okresu nauki. Plany te są więc,

poprzedniego okresu nauki. Plany te są więc,

po pierwsze rozwinięciem planów 'rocznych, a

po pierwsze rozwinięciem planów 'rocznych, a

po drugie, stanowią podstawę racjonalnego,

po drugie, stanowią podstawę racjonalnego,

bo aktualizowanego okresowo pojedynczych

bo aktualizowanego okresowo pojedynczych

lekcji.

lekcji.

c)

c)

Codzienny plan dydaktyczny

Codzienny plan dydaktyczny

Obejmuje on następujące punkty :

Obejmuje on następujące punkty :

Temat;

Temat;

Założone do zrealizowania cele dydaktyczne i

Założone do zrealizowania cele dydaktyczne i

wychowawcze wyrażone najczęściej w

wychowawcze wyrażone najczęściej w

kategoriach czynności, jakie w wyniku lekcji mają

kategoriach czynności, jakie w wyniku lekcji mają

być opanowane przez uczniów;

być opanowane przez uczniów;

Porządek lekcji, na który składają się przeważnie:

Porządek lekcji, na który składają się przeważnie:

czynności przygotowawcze, jak np.

czynności przygotowawcze, jak np.

sprawdzenie listy obecności uczniów, kontrola

sprawdzenie listy obecności uczniów, kontrola

pracy domowej itp., (rekapitulacja wtórna);

pracy domowej itp., (rekapitulacja wtórna);

Przebieg lekcji (tok zajęć);

Przebieg lekcji (tok zajęć);

Czynności końcowe, do których należy zwykle

Czynności końcowe, do których należy zwykle

utrwalenie przerobionego na lekcji materiału oraz

utrwalenie przerobionego na lekcji materiału oraz

zadanie uczniom pracy domowej, (rekapitulacja

zadanie uczniom pracy domowej, (rekapitulacja

pierwotna)

pierwotna)

Organizacja pracy

Organizacja pracy

dydaktycznej.

dydaktycznej.

W szkole to takie zharmonizowanie

W szkole to takie zharmonizowanie

funkcji szkoły jako całości, że wszystkie

funkcji szkoły jako całości, że wszystkie

składające się na nią elementy

składające się na nią elementy

przyczyniają się do powodzenia tej pracy,

przyczyniają się do powodzenia tej pracy,

czyli zapewniają osiąganie założonych

czyli zapewniają osiąganie założonych

rezultatów edukacji szkolnej. Nie ulega

rezultatów edukacji szkolnej. Nie ulega

wątpliwości, że realne zaplanowanie

wątpliwości, że realne zaplanowanie

pracy dydaktycznej jest jednym z

pracy dydaktycznej jest jednym z

warunków jej skutecznej organizacji.

warunków jej skutecznej organizacji.

Plany i konspekty lekcji

Plany i konspekty lekcji

(planowanie metodyczne)

(planowanie metodyczne)

dotyczy jednostki lekcyjnej lub metodycznej

dotyczy jednostki lekcyjnej lub metodycznej

powinno być wynikiem wcześniej podjętych decyzji

powinno być wynikiem wcześniej podjętych decyzji

dydaktycznych. Na tym etapie planowania, nie jest

dydaktycznych. Na tym etapie planowania, nie jest

już trudne wyobrażenie sobie, jakie zmiany w

już trudne wyobrażenie sobie, jakie zmiany w

wyniku tej lekcji powinny wystąpić w uczniu (w jego

wyniku tej lekcji powinny wystąpić w uczniu (w jego

wiedzy — rozumowaniu, umiejętnościach oraz

wiedzy — rozumowaniu, umiejętnościach oraz

zachowaniach i postawach), co wyrażone jest w

zachowaniach i postawach), co wyrażone jest w

celach operacyjnych,

celach operacyjnych,

jest projektowaniem przebiegu zajęć

jest projektowaniem przebiegu zajęć

dydaktycznych umożliwiających uczniom uzyskanie

dydaktycznych umożliwiających uczniom uzyskanie

przewidywanych osiągnięć. Czynności nauczyciela

przewidywanych osiągnięć. Czynności nauczyciela

są w nim podporządkowane czynnościom uczniów

są w nim podporządkowane czynnościom uczniów

zmierzającym do tych osiągnięć.

zmierzającym do tych osiągnięć.

Planowanie metodyczne obejmuje więc następujące

Planowanie metodyczne obejmuje więc następujące

punkty:

punkty:

temat lekcji- zgodny z podstawa programową i

temat lekcji- zgodny z podstawa programową i

programem nauczania,

programem nauczania,

cele ogólne

cele ogólne

cele operacyjne

cele operacyjne

metody i techniki- dzięki, którym nauczyciel

metody i techniki- dzięki, którym nauczyciel

osiągnie zaplanowane cele,

osiągnie zaplanowane cele,

formy organizacyjne- muszą być dostosowane do

formy organizacyjne- muszą być dostosowane do

zadań dydaktycznych, wieku i możliwości uczniów,

zadań dydaktycznych, wieku i możliwości uczniów,

środki dydaktyczne, które maj ą być zastosowane

środki dydaktyczne, które maj ą być zastosowane

przy realizacji przewidzianych treści w

przy realizacji przewidzianych treści w

poszczególnych etapach lekcji

poszczególnych etapach lekcji

porządek (tok) lekcji wraz z rozbiciem na

porządek (tok) lekcji wraz z rozbiciem na

poszczególne części: wstępną, główną i końcową,

poszczególne części: wstępną, główną i końcową,

układ czynności dydaktycznych charakteryzujący

układ czynności dydaktycznych charakteryzujący

to, co robi nauczyciel w trakcie nauczania i co robią

to, co robi nauczyciel w trakcie nauczania i co robią

uczniowie ucząc się,

uczniowie ucząc się,

Czesław Kupisiewicz podaje, że plan lekcji

Czesław Kupisiewicz podaje, że plan lekcji

obejmuje zazwyczaj następujące elementy:

obejmuje zazwyczaj następujące elementy:

temat;

temat;

cele dydaktyczne i wychowawcze,

cele dydaktyczne i wychowawcze,

wyrażone najczęściej w kategoriach

wyrażone najczęściej w kategoriach

czynności,

czynności,

jakie w wyniku lekcji maj ą być opanowane

jakie w wyniku lekcji maj ą być opanowane

przez uczniów;

przez uczniów;

przebieg lekcji (czynności przygotowawcze

przebieg lekcji (czynności przygotowawcze

nauczyciela, czynności podstawowe oraz

nauczyciela, czynności podstawowe oraz

końcowe).

końcowe).

Czynności przygotowawcze planowane

Czynności przygotowawcze planowane

przez nauczyciela to po prostu sprawdzenie

przez nauczyciela to po prostu sprawdzenie

listy obecności lub weryfikacja zadanej

listy obecności lub weryfikacja zadanej

pracy domowej. Potem przychodzi czas na

pracy domowej. Potem przychodzi czas na

czynności podstawowe, które różnią się w

czynności podstawowe, które różnią się w

zależności od typu lekcji. Na koniec

zależności od typu lekcji. Na koniec

nauczyciel planuje sposób, w jaki uczniowie

nauczyciel planuje sposób, w jaki uczniowie

utrwalą przerobiony materiał oraz decyduje

utrwalą przerobiony materiał oraz decyduje

jaką zada im pracę domową. Mówiąc krótko:

jaką zada im pracę domową. Mówiąc krótko:

mamy temat i cel. Sprawdzamy czy wszyscy

mamy temat i cel. Sprawdzamy czy wszyscy

są i czy mają odrobioną pracę domową, a

są i czy mają odrobioną pracę domową, a

przez resztę czasu dążymy do zrealizowania

przez resztę czasu dążymy do zrealizowania

celu, jaki sobie zamierzyliśmy.

celu, jaki sobie zamierzyliśmy.

Ten sam autor definiuje konspekt lekcji

Ten sam autor definiuje konspekt lekcji

jako szczegółowe rozwinięcie

jako szczegółowe rozwinięcie

proponowanego planu jednostki

proponowanego planu jednostki

lekcyjnej i wymienia następujące

lekcyjnej i wymienia następujące

elementy składowe: temat, cele i

elementy składowe: temat, cele i

zadania lekcji, przebieg lekcji z

zadania lekcji, przebieg lekcji z

rozbiciem na poszczególne etapy, temat

rozbiciem na poszczególne etapy, temat

pracy domowej, przewidywane pytania

pracy domowej, przewidywane pytania

nauczyciela i uczniów, metody i środki

nauczyciela i uczniów, metody i środki

dydaktyczne używane na każdym z

dydaktyczne używane na każdym z

etapów lekcji oraz potrzebne materiały.

etapów lekcji oraz potrzebne materiały.

Plan lekcji prezentowany

Plan lekcji prezentowany

przez Richarda I. Arendsa

przez Richarda I. Arendsa

Richard I. Arends prezentuje typowy plan jednostki

Richard I. Arends prezentuje typowy plan jednostki

lekcyjnej wykorzystywany w jednej ze szkół w stanie

lekcyjnej wykorzystywany w jednej ze szkół w stanie

Minneapolis (USA). Plan jest podzielony na trzy

Minneapolis (USA). Plan jest podzielony na trzy

zasadnicze części:

zasadnicze części:

planowanie przedlekcyjne (cele podzielone na

planowanie przedlekcyjne (cele podzielone na

dziedzinę poznawczą, emocjonalną i motoryczną

dziedzinę poznawczą, emocjonalną i motoryczną

oraz materiały, wymagania organizacyjne,

oraz materiały, wymagania organizacyjne,

modyfikacje);

modyfikacje);

planowanie śródlekcyjne (wprowadzenie i pozytywne

planowanie śródlekcyjne (wprowadzenie i pozytywne

nastawienie uczniów,

nastawienie uczniów,

sekwencja czynności uczenia się, zakończenie, praca

sekwencja czynności uczenia się, zakończenie, praca

domowa);

domowa);

planowanie zamykające (formalna i nieformalna

planowanie zamykające (formalna i nieformalna

ocena postępów oraz ewaluacja

ocena postępów oraz ewaluacja

lekcji).

lekcji).

Konspekt powinien zawierać także

Konspekt powinien zawierać także

propozycję EWALUACJI osiągniętych

propozycję EWALUACJI osiągniętych

rezultatów. Nauczyciel

rezultatów. Nauczyciel

przygotowujący zarys lekcji musi się

przygotowujący zarys lekcji musi się

zapytać: jak sprawdzić czy uczniowie

zapytać: jak sprawdzić czy uczniowie

zrozumieli zagadnienie, czy potrafią

zrozumieli zagadnienie, czy potrafią

posługiwać się nową wiedzą lub jakie

posługiwać się nową wiedzą lub jakie

mają zdanie na poruszony temat, jaki

mają zdanie na poruszony temat, jaki

wpływ miała lekcja na ich postawy i

wpływ miała lekcja na ich postawy i

jak należy dalej pracować z klasą?

jak należy dalej pracować z klasą?

Plan wynikowy

Plan wynikowy

Plan wynikowy jest dokumentem

Plan wynikowy jest dokumentem

opracowanym przez nauczyciela i

opracowanym przez nauczyciela i

wykorzystywanym przez niego w pracy

wykorzystywanym przez niego w pracy

dydaktycznej. Zawiera uporządkowany wykaz

dydaktycznej. Zawiera uporządkowany wykaz

efektów kształcenia, który jest nadrzędny

efektów kształcenia, który jest nadrzędny

wobec materiału nauczania, środków

wobec materiału nauczania, środków

dydaktycznych i metod pracy. Pojęcie planu

dydaktycznych i metod pracy. Pojęcie planu

wynikowego pojawiło się w pracach prof.

wynikowego pojawiło się w pracach prof.

Bolesława Niemierko. W książce „Między

Bolesława Niemierko. W książce „Między

oceną szkolną a dydaktyką" pisze on, że

oceną szkolną a dydaktyką" pisze on, że

„planowanie wynikowe w dydaktyce opiera

„planowanie wynikowe w dydaktyce opiera

się na jasno i realistycznie określonych

się na jasno i realistycznie określonych

wymaganiach programowych. Nie może to

wymaganiach programowych. Nie może to

być jeden zbiór wymagań, gdyż uzdolnienia

być jeden zbiór wymagań, gdyż uzdolnienia

uczniów są nazbyt zróżnicowane. Niezbędna

uczniów są nazbyt zróżnicowane. Niezbędna

jest pewna hierarchia wymagań"

jest pewna hierarchia wymagań"

(s.123).

(s.123).

Plan wynikowy zastępuje dawne rozkłady materiału,

Plan wynikowy zastępuje dawne rozkłady materiału,

które były budowane pod kątem podziału zakresu

które były budowane pod kątem podziału zakresu

materiału „do przerobienia" na lekcjach. W planie

materiału „do przerobienia" na lekcjach. W planie

wynikowym zakres materiału podporządkowany jest

wynikowym zakres materiału podporządkowany jest

opisowi wyników uczenia się ucznia. W planie

opisowi wyników uczenia się ucznia. W planie

wynikowym dominuje rzeczywisty wynik uczenia się,

wynikowym dominuje rzeczywisty wynik uczenia się,

czyli nie to co zostanie omówione na lekcji, ale jakie

czyli nie to co zostanie omówione na lekcji, ale jakie

umiejętności uczeń opanuje. Dzięki rozkładowi

umiejętności uczeń opanuje. Dzięki rozkładowi

materiału można było stwierdzić, jakie wiadomości

materiału można było stwierdzić, jakie wiadomości

nauczyciel przekazał, jakimi środkami dydaktycznymi

nauczyciel przekazał, jakimi środkami dydaktycznymi

się posłużył, jakie cele zrealizował, ale nie można

się posłużył, jakie cele zrealizował, ale nie można

było znaleźć odpowiedzi, jakie umiejętności uczniowie

było znaleźć odpowiedzi, jakie umiejętności uczniowie

zdobyli. Planowanie wynikowe jest pojęciem ściśle

zdobyli. Planowanie wynikowe jest pojęciem ściśle

związanym z ewaluacją osiągnięć uczniów oraz

związanym z ewaluacją osiągnięć uczniów oraz

standardami wymagań. Istotą planowanie

standardami wymagań. Istotą planowanie

wynikowego jest pomoc przy ocenianiu ucznia .

wynikowego jest pomoc przy ocenianiu ucznia .

Planowanie wynikowe jest częścią trzyetapowego

Planowanie wynikowe jest częścią trzyetapowego

planowania pracy nauczyciela:

planowania pracy nauczyciela:

planowanie kierunkowe - obejmuje planowanie

planowanie kierunkowe - obejmuje planowanie

roczne lub semestralne

roczne lub semestralne

planowanie wynikowe - obejmuje dział/większą

planowanie wynikowe - obejmuje dział/większą

jednostkę tematyczną

jednostkę tematyczną

planowanie metodyczne - dotyczy konkretnej

planowanie metodyczne - dotyczy konkretnej

jednostki lekcyjnej.

jednostki lekcyjnej.

Opiera się na jasno i realistycznie określonych

Opiera się na jasno i realistycznie określonych

wymaganiach programowych. Jest nastawiony na

wymaganiach programowych. Jest nastawiony na

wynik rozumiany jako nabycie umiejętności.

wynik rozumiany jako nabycie umiejętności.

Działanie to przynieść może wiele korzyści:

Działanie to przynieść może wiele korzyści:

wspomaga efektywność procesu kształcenia,

wspomaga efektywność procesu kształcenia,

pozwala lepiej wykorzystać potencjał zarówno

pozwala lepiej wykorzystać potencjał zarówno

ucznia jak i nauczyciela,

ucznia jak i nauczyciela,

zapewnia rytmiczność osiągania założonych

zapewnia rytmiczność osiągania założonych

celów.

celów.

Plan wynikowy powinien być spójny z innymi

Plan wynikowy powinien być spójny z innymi

planami szkolnymi, wchodzącymi w skład szkolnego

planami szkolnymi, wchodzącymi w skład szkolnego

systemu zapewnienia jakości. W hierarchii szkolnych

systemu zapewnienia jakości. W hierarchii szkolnych

dokumentów nauczycielski plan wynikowy zajmuje

dokumentów nauczycielski plan wynikowy zajmuje

następujące miejsce:

następujące miejsce:

Szkolny plan dydaktyczny i szkolny plan

Szkolny plan dydaktyczny i szkolny plan

wychowawczy, biorące pod uwagę lokalne warunki

wychowawczy, biorące pod uwagę lokalne warunki

pracy szkoły;

pracy szkoły;

WSO, czyli Wewnątrzszkolny System Oceniania;

WSO, czyli Wewnątrzszkolny System Oceniania;

PSO, czyli Przedmiotowy System Oceniania,

PSO, czyli Przedmiotowy System Oceniania,

uwzględniający specyfikę dydaktyki przedmiotowej,

uwzględniający specyfikę dydaktyki przedmiotowej,

wspólny dla nauczycieli danego przedmiotu;

wspólny dla nauczycieli danego przedmiotu;

Nauczycielski plan wynikowy, podrzędny w stosunku

Nauczycielski plan wynikowy, podrzędny w stosunku

do wyżej wymienionych, uwzględniający wybrany

do wyżej wymienionych, uwzględniający wybrany

program nauczania, specyfikę klasy, referencje

program nauczania, specyfikę klasy, referencje

i

i

możliwościdydaktyczne

możliwościdydaktyczne

nauczyciela.

nauczyciela.

Cechy dobrego planu:

Cechy dobrego planu:

CELOWY- jego wykonanie powinno prowadzić do osiągnięcia

CELOWY- jego wykonanie powinno prowadzić do osiągnięcia

zamierzonego celu,

zamierzonego celu,

WYKONALNY- cechujący się dużym prawdopodobieństwem realizacji,

WYKONALNY- cechujący się dużym prawdopodobieństwem realizacji,

SPÓJNY, ZGODNY WEWNĘTRZNIE- bez wewnętrznych

SPÓJNY, ZGODNY WEWNĘTRZNIE- bez wewnętrznych

sprzeczności utrudniających jego realizację,

sprzeczności utrudniających jego realizację,

OPERATYWNY- łatwy w stosowaniu, przejrzysty, czytelny,

OPERATYWNY- łatwy w stosowaniu, przejrzysty, czytelny,

GIĘTKI, ELASTYCZNY, PODATNY NA ZMIANY- wrażliwy na konieczne

GIĘTKI, ELASTYCZNY, PODATNY NA ZMIANY- wrażliwy na konieczne

zmiany i modyfikacje, plastyczny, zwrotny,

zmiany i modyfikacje, plastyczny, zwrotny,

SZCZEGÓŁOWY- należycie ograniczony w detalach.

SZCZEGÓŁOWY- należycie ograniczony w detalach.

DŁUGODYSTANSOWY, DŁUGOFALOWY- z właściwym zasięgiem czasowym,

DŁUGODYSTANSOWY, DŁUGOFALOWY- z właściwym zasięgiem czasowym,

CAŁOŚCIOWY, ZUPEŁNY- obejmujący całość zadania,

CAŁOŚCIOWY, ZUPEŁNY- obejmujący całość zadania,

TERMINOWY- zawierający termin osiągnięcia celu,

TERMINOWY- zawierający termin osiągnięcia celu,

RACJONALNY-ugruntowany poznawczo, zgłębiony,

RACJONALNY-ugruntowany poznawczo, zgłębiony,

PROSTY W BUDOWIE - nieskomplikowany,

PROSTY W BUDOWIE - nieskomplikowany,

ZROZUMIAŁY DLA WSZYSTKICH ZAINTERESOWANYCH - napisany

ZROZUMIAŁY DLA WSZYSTKICH ZAINTERESOWANYCH - napisany

prostym,

prostym,

zrozumiałym, klarownym językiem; o przejrzystej strukturze

zrozumiałym, klarownym językiem; o przejrzystej strukturze

wewnętrznej.

wewnętrznej.

Nowoczesne planowanie pracy

Nowoczesne planowanie pracy

dydaktycznej powinno

dydaktycznej powinno

zapewniać nauczycielowi:

zapewniać nauczycielowi:

zwiększenie skuteczności nauczania i wychowania,

zwiększenie skuteczności nauczania i wychowania,

lepsze wykorzystanie zasobów (wiedzy, motywacji,

lepsze wykorzystanie zasobów (wiedzy, motywacji,

środków własnych i uczniów),

środków własnych i uczniów),

świadomą kontrolę nad przebiegiem i wynikami

świadomą kontrolę nad przebiegiem i wynikami

kształcenia,

kształcenia,

ochronę przed przypadkowością i chaotycznością działań i

ochronę przed przypadkowością i chaotycznością działań i

decyzji,

decyzji,

upodmiotowienie ucznia w procesie kształcenia,

upodmiotowienie ucznia w procesie kształcenia,

większa jego aktywność i partnerstwo,

większa jego aktywność i partnerstwo,

rytmiczność osiągania celów i zadań,

rytmiczność osiągania celów i zadań,

racjonalność i profesjonalizm pedagogiczny,

racjonalność i profesjonalizm pedagogiczny,

zdolność do modyfikowania i unowocześniania kształcenia,

zdolność do modyfikowania i unowocześniania kształcenia,

koordynację i integrację kształcenia w szkole,

koordynację i integrację kształcenia w szkole,

ochronę przed rutyną i monotonią dydaktyczną,

ochronę przed rutyną i monotonią dydaktyczną,

samoocenę pracy dydaktycznej.

samoocenę pracy dydaktycznej.

W procesie tworzenia planu wynikowego należy

W procesie tworzenia planu wynikowego należy

uwzględnić między innymi:

uwzględnić między innymi:

S

S

wymagania

wymagania

edukacyjne

edukacyjne

- katalog niezbędnych osiągnięć

- katalog niezbędnych osiągnięć

ucznia przewidzianych programem nauczania. Są

ucznia przewidzianych programem nauczania. Są

one opisem pożądanych przez nauczyciela zmian

one opisem pożądanych przez nauczyciela zmian

w wiedzy, umiejętnościach i postawach ucznia.

w wiedzy, umiejętnościach i postawach ucznia.

Takie spełnione wymagania nazywamy

Takie spełnione wymagania nazywamy

osiągnięciami. Najczęściej wymagania opisane są

osiągnięciami. Najczęściej wymagania opisane są

jako czynności za pomocą czasowników

jako czynności za pomocą czasowników

operacyjnych (Uczeń wie, zna, nazywa, definiuje,

operacyjnych (Uczeń wie, zna, nazywa, definiuje,

wymienia, identyfikuje, wylicza, rozumie,

wymienia, identyfikuje, wylicza, rozumie,

wyjaśnia, streszcza, ilustruje, rozróżnia,

wyjaśnia, streszcza, ilustruje, rozróżnia,

rozwiązuje, konstruuje, stosuje, określa, wyróżnia,

rozwiązuje, konstruuje, stosuje, określa, wyróżnia,

posługuje się, uzasadnia, formułuje, tworzy,

posługuje się, uzasadnia, formułuje, tworzy,

sporządza, wypowiada się, analizuje, porównuje,

sporządza, wypowiada się, analizuje, porównuje,

klasyfikuje, rysuje, charakteryzuje, mierzy,

klasyfikuje, rysuje, charakteryzuje, mierzy,

wybiera, projektuje, dowodzi, przewiduje, ocenia,

wybiera, projektuje, dowodzi, przewiduje, ocenia,

proponuje, planuje).

proponuje, planuje).

Zróżnicowanie wymagań,

Zróżnicowanie wymagań,

ich

ich

zhierarchizowanie będzie służyło ocenie szkolnej.

zhierarchizowanie będzie służyło ocenie szkolnej.

Zazwyczaj wydziela się od 2 do 5 poziomów

Zazwyczaj wydziela się od 2 do 5 poziomów

wymagań edukacyjnych, których spełnienie

wymagań edukacyjnych, których spełnienie

pozwala uczniowi uzyskać odpowiednie oceny.

pozwala uczniowi uzyskać odpowiednie oceny.

Podział na 5 poziomów tworzą:

Podział na 5 poziomów tworzą:

wymagania konieczne (K) - na ocenę

wymagania konieczne (K) - na ocenę

dopuszczającą,

dopuszczającą,

wymagania podstawowe (P) - na ocenę

wymagania podstawowe (P) - na ocenę

dostateczną,

dostateczną,

wymagania rozszerzające (R) - na ocenę dobrą,

wymagania rozszerzające (R) - na ocenę dobrą,

wymagania dopełniające (D) - na ocenę bardzo

wymagania dopełniające (D) - na ocenę bardzo

dobrą,

dobrą,

wymagania wykraczające (W) - na ocenę

wymagania wykraczające (W) - na ocenę

celującą.

celującą.

W praktyce szkolnej podział taki jest zbyt

W praktyce szkolnej podział taki jest zbyt

szczegółowy, niewygodny do przeprowadzenia,

szczegółowy, niewygodny do przeprowadzenia,

gdyż często trudno określić, jakiej kategorii

gdyż często trudno określić, jakiej kategorii

przypisać dane osiągnięcie.

przypisać dane osiągnięcie.

Etapy analizy wymagań:

Etapy analizy wymagań:

dobór zakresu treści nauczania,

dobór zakresu treści nauczania,

sformułowanie czynności uczniów - celów

sformułowanie czynności uczniów - celów

operacyjnych,

operacyjnych,

określenie kategorii celów według taksonomii,

określenie kategorii celów według taksonomii,

ocena czynności (celów operacyjnych) według

ocena czynności (celów operacyjnych) według

kryteriów wymagań,

kryteriów wymagań,

podjęcie decyzji i wyodrębnienie wymagań: np. P

podjęcie decyzji i wyodrębnienie wymagań: np. P

P lub P R D.

P lub P R D.

sprawdzenie zupełności i hierarchii wymagań,

sprawdzenie zupełności i hierarchii wymagań,

sprawdzenie wymagań - weryfikacja praktyczna.

sprawdzenie wymagań - weryfikacja praktyczna.

Proponuje się w literaturze

Proponuje się w literaturze

podział na 2 poziomy:

podział na 2 poziomy:

wymagania podstawowe (P), w których zawarte są

wymagania podstawowe (P), w których zawarte są

wymagania konieczne i podstawowe,

wymagania konieczne i podstawowe,

wymagania ponadpodstawowe (PP), odnoszące się

wymagania ponadpodstawowe (PP), odnoszące się

do wymagań rozszerzających i dopełniających.

do wymagań rozszerzających i dopełniających.

Przy podziale wymagań na kategorie P i PP należy stosować

Przy podziale wymagań na kategorie P i PP należy stosować

następujące kryteria:

następujące kryteria:

kryterium przystępności, czyli łatwości: P - wiadomości i

kryterium przystępności, czyli łatwości: P - wiadomości i

umiejętności bardzo łatwe i łatwe, PP - trudne i bardzo

umiejętności bardzo łatwe i łatwe, PP - trudne i bardzo

trudne; Należy przy tym pamiętać, że nie chodzi tu o

trudne; Należy przy tym pamiętać, że nie chodzi tu o

łatwość z akademickiego punktu widzenia. Łatwe jest to, co

łatwość z akademickiego punktu widzenia. Łatwe jest to, co

nie sprawia trudności słabemu uczniowi.

nie sprawia trudności słabemu uczniowi.

kryterium użyteczności (w obecnej i przyszłej

kryterium użyteczności (w obecnej i przyszłej

działalności pozaszkolnej ucznia): P - wiadomości i

działalności pozaszkolnej ucznia): P - wiadomości i

umiejętności praktyczne, przydatne życiowo, PP -

umiejętności praktyczne, przydatne życiowo, PP -

wiadomości i umiejętności teoretyczne, mniej przydatne

wiadomości i umiejętności teoretyczne, mniej przydatne

życiowo, naukowe;

życiowo, naukowe;

kryterium niezbędności wewnątrzprzedmiotowej: P -

kryterium niezbędności wewnątrzprzedmiotowej: P -

wiadomości i umiejętności bazowe, niezbędne w

wiadomości i umiejętności bazowe, niezbędne w

dalszej edukacji, PP - wiadomości i umiejętności

dalszej edukacji, PP - wiadomości i umiejętności

rozszerzające

rozszerzające

podstawy przedmiotu;

podstawy przedmiotu;

kryterium niezbędności międzyprzedmiotowej: P

kryterium niezbędności międzyprzedmiotowej: P

- wiadomości i umiejętności ułatwiające uczenie

- wiadomości i umiejętności ułatwiające uczenie

się innych przedmiotów, interdyscyplinarne, PP -

się innych przedmiotów, interdyscyplinarne, PP -

wiadomości i umiejętności pogłębiające swoistość,

wiadomości i umiejętności pogłębiające swoistość,

interdyscyplinarność;

interdyscyplinarność;

niezawodność, czyli pewność naukową, trwałość w

niezawodność, czyli pewność naukową, trwałość w

kulturze: P - wiadomości i umiejętności pewne,

kulturze: P - wiadomości i umiejętności pewne,

sprawdzone, wdrożone w praktyce, PP -

sprawdzone, wdrożone w praktyce, PP -

wiadomości i umiejętności problematyczne, także

wiadomości i umiejętności problematyczne, także

hipotezy.

hipotezy.

Trzeba zaznaczyć, że hierarchiczność

Trzeba zaznaczyć, że hierarchiczność

wymagań

wymagań

oznacza,

oznacza,

że spełnienie wymagań

że spełnienie wymagań

wyższego poziomu jest jednoznaczne z

wyższego poziomu jest jednoznaczne z

jednoczesnym spełnieniem wymagań z

jednoczesnym spełnieniem wymagań z

niższego poziomu. Proponuje się, aby uczeń za

niższego poziomu. Proponuje się, aby uczeń za

opanowanie 75% wymagań P (podstawowych)

opanowanie 75% wymagań P (podstawowych)

otrzymał ocenę dostateczną, a za wykazanie

otrzymał ocenę dostateczną, a za wykazanie

się opanowaniem 75% wymagań P i 75%

się opanowaniem 75% wymagań P i 75%

wymagań PP (ponadpodstawowych) - ocenę

wymagań PP (ponadpodstawowych) - ocenę

bardzo dobrą. Ocenę dopuszczającą dostaje

bardzo dobrą. Ocenę dopuszczającą dostaje

uczeń, który opanował przynajmniej 50%

uczeń, który opanował przynajmniej 50%

wymagań P, a oceną dobrą, jeśli opanował

wymagań P, a oceną dobrą, jeśli opanował

przynajmniej 75%P i 50% PP.

przynajmniej 75%P i 50% PP.

Czynności konieczne przy

Czynności konieczne przy

budowaniu planu

budowaniu planu

wynikowego.

wynikowego.

Wybór zakresu treści nauczania (np.

Wybór zakresu treści nauczania (np.

dział).

dział).

Określenie celów nauczania.

Określenie celów nauczania.

Opisanie wymagań edukacyjnych.

Opisanie wymagań edukacyjnych.

Zróżnicowanie, czyli hierarchizacja

Zróżnicowanie, czyli hierarchizacja

wymagań edukacyjnych, np. podział

wymagań edukacyjnych, np. podział

wymagań na podstawowe (P) i

wymagań na podstawowe (P) i

ponadpodstawowe (PP).

ponadpodstawowe (PP).

Opracowanie schematu planu wynikowego.

Opracowanie schematu planu wynikowego.

Przykładowe schematy

Przykładowe schematy

planu wynikowego

planu wynikowego

Schematy mogą zawierać różne

Schematy mogą zawierać różne

treści. Bolesław Niemierko proponuje

treści. Bolesław Niemierko proponuje

ująć w planie następujące elementy:

ująć w planie następujące elementy:

numer lekcji,

numer lekcji,

temat lekcji,

temat lekcji,

wymagania rozbite tu na 3 poziomy:

wymagania rozbite tu na 3 poziomy:

podstawowe, rozszerzające,

podstawowe, rozszerzające,

dopełniające.

dopełniające.

Z kolei Zofia Lisiecka

Z kolei Zofia Lisiecka

przedstawia następujący

przedstawia następujący

schemat planu wynikowego:

schemat planu wynikowego:

1. Tematyka / problematyka zajęć,

1. Tematyka / problematyka zajęć,

2. Wymagania edukacyjne podstawowe (P),

2. Wymagania edukacyjne podstawowe (P),

3. Wymagania edukacyjne ponadpodstawowe (PP),

3. Wymagania edukacyjne ponadpodstawowe (PP),

4. Środki dydaktyczne,

4. Środki dydaktyczne,

5. Procedury sprawdzania i oceniania osiągnięć

5. Procedury sprawdzania i oceniania osiągnięć

uczniów:

uczniów:

a) zadania sprawdzające

a) zadania sprawdzające

b) kryteria sukcesu (wskaźniki),

b) kryteria sukcesu (wskaźniki),

6. Liczba godzin.

6. Liczba godzin.

Zofia Lisiecka podaje inny

Zofia Lisiecka podaje inny

przykład schematu planu

przykład schematu planu

wynikowego, opracowany

wynikowego, opracowany

przez nauczycieli historii:

przez nauczycieli historii:

Liczba porządkowa;

Liczba porządkowa;

Temat;

Temat;

Wymagania (P) podstawowe;

Wymagania (P) podstawowe;

Wymagania (PP) ponadpodstawowe;

Wymagania (PP) ponadpodstawowe;

Ścieżki międzyprzedmiotowe;

Ścieżki międzyprzedmiotowe;

Standardy wymagań egzaminacyjnych.

Standardy wymagań egzaminacyjnych.

Inną propozycję planu

Inną propozycję planu

wynikowego, opracowała

wynikowego, opracowała

Teresa Zawisza-Chlebowska:

Teresa Zawisza-Chlebowska:

Liczba godzin;

Liczba godzin;

Temat lekcji;

Temat lekcji;

Wymagania konieczne;

Wymagania konieczne;

Wymagania podstawowe;

Wymagania podstawowe;

Wymagania rozszerzone;

Wymagania rozszerzone;

Wymagania dopełniające.

Wymagania dopełniające.

Bibliografia

Bibliografia

Niemierko B., Między oceną szkolną a dydaktyką, WSiP, Warszawa

Niemierko B., Między oceną szkolną a dydaktyką, WSiP, Warszawa

1991;

1991;

Ochenduszko J., Pomiar dydaktyczny w mierzeniu jakości pracy

Ochenduszko J., Pomiar dydaktyczny w mierzeniu jakości pracy

szkoły.

szkoły.

Materiały edukacyjne Niepublicznej Placówki Doskonalenia

Materiały edukacyjne Niepublicznej Placówki Doskonalenia

Nauczycieli

Nauczycieli

EKO-TUR, Warszawa 2001;

EKO-TUR, Warszawa 2001;

Zawisza-Chlebowska T., Przedmiotowy System Oceniania z języka

Zawisza-Chlebowska T., Przedmiotowy System Oceniania z języka

polskiego

polskiego

w szkole podstawowej do cyklu Hanny Dobro wolskiej „Jutro pójdę

w szkole podstawowej do cyklu Hanny Dobro wolskiej „Jutro pójdę

w świat",

w świat",

WSiP;

WSiP;

Stróżyński K., Plan wynikowy - bez histerii, w:

Stróżyński K., Plan wynikowy - bez histerii, w:

www.wszpwn.com.pl;

www.wszpwn.com.pl;

Lisiecka Z., Jak zbudować plan wynikowy, w:

Lisiecka Z., Jak zbudować plan wynikowy, w:

www.wszpwn.com.pl;

www.wszpwn.com.pl;

Kupisiewicz C., Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1996;

Kupisiewicz C., Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1996;

Arends R. L, Uczymy się nauczać Warszawa 1995;

Arends R. L, Uczymy się nauczać Warszawa 1995;

Kraszewski K., Sztuka nauczania, część I i II, Warszawa 1992.

Kraszewski K., Sztuka nauczania, część I i II, Warszawa 1992.