Wstęp do psychologii zdrowia i choroby

Wstęp do psychologii zdrowia i choroby

Prof. dr hab. Irena Heszen-Niejodek

Prof. dr hab. Irena Heszen-Niejodek

Instytut Społecznej Psychologii Klinicznej SWPS

Instytut Społecznej Psychologii Klinicznej SWPS

Wykład VI: Zagadnienia stresu a choroba somatyczna

Wykład VI: Zagadnienia stresu a choroba somatyczna

Plan

Plan

•

Ujęcia stresu psychologicznego

•

Stres a choroba; choroba a stres

•

Radzenie sobie ze stresem:



proces radzenia sobie



przebieg procesu; strategie radzenia sobie



różnice indywidualne; style radzenia sobie

•

Funkcje radzenia sobie w procesie radzenia sobie z

chorobą:



funkcja regulacji emocji



funkcja instrumentalna

Ujęcia stresu psychologicznego

Ujęcia stresu psychologicznego

•

Stres jako bodziec (stresor)

•

Stres jako reakcja (stan stresu)

•

Ujęcie relacyjne (dominujące); relacja zasobów i

wymagań

Stresem jest określona relacja między osobą a otoczeniem,

która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub

przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi

(Lazarus i Folkman, 1984)



ujęcie relacyjno-poznawczo-fenomenologiczne



istotą stresu jest relacja między zasobami osoby a

wymaganiami (otoczenia i wewnętrznymi)



kryterium wystąpienia stresu jest ocena poznawcza podmiotu

dotycząca sytuacji– ocena pierwotna (krzywda/strata,

zagrożenie, wyzwanie)



dodatkowe założenia: ważność relacji, towarzyszące emocje

Stres a choroba; stres jako przyczyna

Stres a choroba; stres jako przyczyna

chorób

chorób

•

Codzienne

Codzienne

utrapienia

utrapienia

(K

(Korelacja między częstością i
intensywnością utrapień a gorszym
ogólnym stanem

psychicznym

i fizycznym)

•

Zmiany życiowe

Zmiany życiowe

(Lista Rahe’a i Holmesa: ponad

(Lista Rahe’a i Holmesa: ponad 300
punktów – 80% prawdopodobieństwo
choroby)

•

Stres traumatyczny

Stres traumatyczny

(Zespół stresu pourazowego PTSD)

(Zespół stresu pourazowego PTSD)

Niezależnie od szczegółowych badań,

Niezależnie od szczegółowych badań,

akceptację zyskuje pogląd, że obciążenie

akceptację zyskuje pogląd, że obciążenie

stresem generalnie wpływa na stan zdrowia i

stresem generalnie wpływa na stan zdrowia i

na ogół jest to wpływ ujemny

na ogół jest to wpływ ujemny

Choroba a stres; stres jako następstwo

Choroba a stres; stres jako następstwo

chorób

chorób

•

Choroba jako źródło stresu

badania Lenartowskiej-Hałoń, 1993; choroba w ocenie

pierwotnej jako krzywda/strata, zagrożenie, wyzwanie

•

Relacja między stresem a chorobą: stres jest zarówno

przyczyną, jak i następstwem chorób

stres choroba

Ze względu na wzajemne powiązania choroby i

stresu, teoria stresu ma wyjątkowe znaczenie

dla psychologii medycznej

Radzenie sobie ze stresem; proces

Radzenie sobie ze stresem; proces

radzenia sobie

radzenia sobie

•

Specyficzna aktywność podejmowana w sytuacji
stresowej w celu jej zmiany określana jest jako
radzenie sobie

•

Punktem wyjścia tej aktywności jest ocena poznawcza
podmiotu dotycząca własnych zasobów - ocena
wtórna.

•

Aktywność zmienia się w czasie i może być
długotrwała; określana jest jako proces radzenia sobie

Proces radzenia sobie to stale zmieniające się,

poznawcze i behawioralne wysiłki, mające na celu

opanowanie określonych zewnętrznych i/lub

wewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako

obciążające lub przekraczające jej zasoby

(na podst. Lazarus i Folkman, 1984

).

Radzenie sobie ze stresem; strategie

Radzenie sobie ze stresem; strategie

radzenia sobie

radzenia sobie

•

Ogniwa procesu radzenia sobie, dające się

wyodrębnić w przebiegu czasowym określane są

jako strategie radzenia sobie

•

Można zaobserwować wiele różnorodnych strategii;

opracowano różne ich klasyfikacje

•

Klasyczne rozróżnienie obejmuje strategie obrony

przed stresem i strategie zwalczania stresu

•

Ta sama strategia spełniać może różne funkcje (np.

regulacji emocji i powiększenia zasobów)

•

Poszukiwanie efektywnych strategii; efektywność

strategii zależy od kontekstu (wyjątek myślenie

życzeniowe)

Radzenie sobie ze stresem; styl

Radzenie sobie ze stresem; styl

radzenia sobie

radzenia sobie

•

Pojęcie stylu radzenia sobie odnosi się do względnie
stałej, indywidualnie zróżnicowanej dyspozycji do
radzenia sobie w określony sposób

•

Styl radzenia sobie a proces radzenia sobie; zależność
typu cecha-stan między stylem radzenia sobie a
aktualnie stosowanymi strategiami

•

Przykłady klasyfikacji stylów radzenie sobie: kryterium
postawy wobec informacji (Miller, Krohne), kryterium
funkcji (Endler, Parker)

•

Poszukiwanie indywidualnych uwarunkowań
skutecznego radzenia sobie; efektywność stylu
radzenia sobie

Styl radzenia sobie to posiadany przez jednostkę,

charakterystyczny dla niej repertuar

strategii radzenia sobie z sytuacjami stresowymi

Informacyjno-poznawcze style radzenia

Informacyjno-poznawcze style radzenia

sobie z zagrożeniem

sobie z zagrożeniem

•

Znaczenie postawy wobec informacji o zagrożeniu

w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych

•

Przykłady postawy wobec nowych symptomów

•

Dwa style radzenia sobie z zagrożeniem:



poszukiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i

wykorzystywanie informacji dotyczących

wydarzenia stresowego



pomijanie, odrzucanie, wypieranie i aktywne

unikanie informacji o wydarzeniu stresowym

•

Znaczenie dopasowania informacji do stylu

radzenia sobie (badania eksperymentalne)

Skąpe

n = 10

Dokładn

e

n = 10

Grupa U

n = 20

Grupa I

n = 20

Informacj
e

Skutecznoś
ć

Skąpe

n = 10

Dokładn

e

n = 10

Styl radzenia sobie, dostarczane

Styl radzenia sobie, dostarczane

informacje a efektywność radzenia sobie

informacje a efektywność radzenia sobie

(eksperyment Miller i Magnana)

(eksperyment Miller i Magnana)

Funkcje radzenia sobie w procesie

radzenia sobie z chorobą

•

Sytuacja stresowa wyznacza dwa cele adaptacyjne:

samoregulacji emocji i poprawy relacji między

zasobami (możliwościami) a wymaganiami

•

Poprawa relacji może być osiągnięta przez:



rozwój zasobów (przykład – uczenie się do egzaminu)



lepsze gospodarowanie istniejącymi zasobami

(przykład - wsparcie społeczne)



zmniejszenie wymagań (przykład – poziom aspiracji)

•

Choroba jako źródło emocji; funkcja samoregulacji

emocji w chorobie

•

Choroba jako zakłócenie relacji pomiędzy

wymaganiami a możliwościami; funkcja

instrumentalna, zachowanie chorego zorientowane na

problem (poprawę relacji przez poprawę stanu

zasobów zdrowotnych)