Wstęp do psychologii zdrowia i choroby

Wstęp do psychologii zdrowia i choroby

Prof. dr hab. Irena Heszen-Niejodek

Prof. dr hab. Irena Heszen-Niejodek

Instytut Społecznej Psychologii Klinicznej SWPS

Instytut Społecznej Psychologii Klinicznej SWPS

Wykład XII: Zdrowie behawioralne

Wykład XII: Zdrowie behawioralne

Plan

Plan



Zdrowie behawioralne jako dziedzina zdrowia i

Zdrowie behawioralne jako dziedzina zdrowia i

jako dziedzina psychologii zdrowia

jako dziedzina psychologii zdrowia



Rola czynników behawioralnych jako

Rola czynników behawioralnych jako

wyznaczników zdrowia

wyznaczników zdrowia



Pojęcie zachowań zdrowotnych

Pojęcie zachowań zdrowotnych



Rodzaje zachowań zdrowotnych

Rodzaje zachowań zdrowotnych



Struktura zachowań zdrowotnych

Struktura zachowań zdrowotnych



Styl życia związany ze zdrowiem

Styl życia związany ze zdrowiem



Modele uwarunkowań zachowań zdrowotnych

Modele uwarunkowań zachowań zdrowotnych

Zdrowie behawioralne jako dziedzina

Zdrowie behawioralne jako dziedzina

zdrowia

zdrowia

Społeczna

Psychiczna

Duchow
a?

Biologicz
na

Behawioralna??

Behawioralna??

Uwaga: Schemat można odnosić do pojęcia

zdrowia i do zdrowia jednostki

Zdrowie behawioralne jako dziedzina

Zdrowie behawioralne jako dziedzina

psychologii zdrowia

psychologii zdrowia

Zdrowie behawioralne jest to dziedzina

Zdrowie behawioralne jest to dziedzina

interdyscyplinarna poświęcona (1) promowaniu

interdyscyplinarna poświęcona (1) promowaniu

filozofii zdrowia podkreślającej indywidualną

filozofii zdrowia podkreślającej indywidualną

odpowiedzialność za zdrowie oraz (2)

odpowiedzialność za zdrowie oraz (2)

zapobieganiu chorobie za pomocą różnorodnych

zapobieganiu chorobie za pomocą różnorodnych

aktywności indywidualnych i zespołowych,

aktywności indywidualnych i zespołowych,

podejmowanych z własnej inicjatywy.

podejmowanych z własnej inicjatywy.

(na podst. Matarazzo, 1980)

(na podst. Matarazzo, 1980)

W problematyce psychologii zdrowia wyróżnić
można: psychologię medyczną (człowiek chory)
zdrowie behawioralne (człowiek zdrowy)

Uwaga: Wymienione podejścia do

definiowania zdrowia

behawioralnego nie wykluczają się

wzajemnie

Ujęcie integrujące: Zdrowie

behawioralne odnosi się do

powiązań między indywidualnym

zachowaniem a poziomem zdrowia i

choroby (Sęk, 2000)

Miejsce czynników behawioralnych

Miejsce czynników behawioralnych

w paradygmacie

w paradygmacie

salutogenetycznym

salutogenetycznym

Emocje

Emocje

Pozytywne; nadzieja, postawa

Pozytywne; nadzieja, postawa

optymizmu

optymizmu

Motyw

Motyw

zdrowotny

zdrowotny

Umiarkowane zainteresowanie własnym

Umiarkowane zainteresowanie własnym

zdrowiem

zdrowiem

Zachowani

Zachowani

e

e

Zdrowy styl życia

Zdrowy styl życia

Osobowość

Osobowość

Poczucie koherencji, osobowość odporna,

Poczucie koherencji, osobowość odporna,

poczucie własnej skuteczności

poczucie własnej skuteczności

Czynniki

Czynniki

sytuacyjne

sytuacyjne

Zdrowe pole życiowe; wsparcie

Zdrowe pole życiowe; wsparcie

społeczne

społeczne

Styl życia w polu zdrowia według

raportu Lalonda

Pojęcie zachowań zdrowotnych

Pojęcie zachowań zdrowotnych

Zachowania zdrowotne są to reaktywne, nawykowe

Zachowania zdrowotne są to reaktywne, nawykowe

i/lub celowe formy aktywności człowieka, które

i/lub celowe formy aktywności człowieka, które

pozostają – na gruncie wiedzy obiektywnej o

pozostają – na gruncie wiedzy obiektywnej o

zdrowiu i subiektywnego przekonania - w

zdrowiu i subiektywnego przekonania - w

istotnym wzajemnym związku ze zdrowiem

istotnym wzajemnym związku ze zdrowiem

(Sęk, 2000)

(Sęk, 2000)

o

Różne poziomy zachowań zdrowotnych

o

Obiektywne i subiektywne związki ze

zdrowiem zachowań zdrowotnych

o

Wzajemność związków zachowań zdrowotnych

ze zdrowiem

Rodzaje zachowań zdrowotnych

Rodzaje zachowań zdrowotnych

o

Poziom organizacji zachowania:

Poziom organizacji zachowania:

•

reaktywne

reaktywne

•

nawykowe

nawykowe

•

celowe

celowe

o

Konsekwencje zdrowotne:

Konsekwencje zdrowotne:

•

prozdrowotne

prozdrowotne

•

antyzdrowotne

antyzdrowotne

o

Sytuacja zdrowotna

Sytuacja zdrowotna

•

zachowania w zdrowiu (ochrona, poprawa)

zachowania w zdrowiu (ochrona, poprawa)

•

zachowania w chorobie (powrót do zdrowia)

zachowania w chorobie (powrót do zdrowia)

Struktura zachowań zdrowotnych

Struktura zachowań zdrowotnych

o

Praktyki medycyny niekonwencjonalnej (medycyna

Praktyki medycyny niekonwencjonalnej (medycyna

alternatywna, medytacja, relaks, ziołolecznictwo)

alternatywna, medytacja, relaks, ziołolecznictwo)

o

Zachowania medyczne (wizyty u lekarza, stosowanie

Zachowania medyczne (wizyty u lekarza, stosowanie

się do zaleceń, badania kontrolne)

się do zaleceń, badania kontrolne)

o

Aktywny wypoczynek w kontakcie z przyrodą

Aktywny wypoczynek w kontakcie z przyrodą

o

Zachowania żywieniowe (niskokaloryczna dieta,

Zachowania żywieniowe (niskokaloryczna dieta,

kontrola wagi, ograniczenie słodyczy, tłuszczu,

kontrola wagi, ograniczenie słodyczy, tłuszczu,

spożywanie warzyw i owoców)

spożywanie warzyw i owoców)

o

Niestosowanie używek (alkohol, narkotyki, papierosy)

Niestosowanie używek (alkohol, narkotyki, papierosy)

o

Umacnianie kondycji fizycznej przez uprawianie

Umacnianie kondycji fizycznej przez uprawianie

sportu, gimnastykę

sportu, gimnastykę

(Dolińska-Zygmunt 2000, wyodrębnione na podst.

(Dolińska-Zygmunt 2000, wyodrębnione na podst.

analizy czynnikowej)

analizy czynnikowej)

Zachowania ważne dla zdrowia

Zachowania ważne dla zdrowia

(Alameda Study, 1965 - Schoenborn,

(Alameda Study, 1965 - Schoenborn,

1993):

1993):

o

regularne spożywanie śniadań

regularne spożywanie śniadań

o

powstrzymanie się od pojadania

powstrzymanie się od pojadania

o

7-8 godzin snu na dobę

7-8 godzin snu na dobę

o

utrzymywanie prawidłowej wagi

utrzymywanie prawidłowej wagi

o

powstrzymanie się od papierosów

powstrzymanie się od papierosów

o

umiarkowane spożywanie alkoholu

umiarkowane spożywanie alkoholu

o

systematyczna aktywność fizyczna

systematyczna aktywność fizyczna

(wprowadzone do programu na podstawie wiedzy

(wprowadzone do programu na podstawie wiedzy

medycznej)

medycznej)

Styl życia związany ze zdrowiem

Styl życia związany ze zdrowiem

Styl życia związany ze zdrowiem jest to

Styl życia związany ze zdrowiem jest to

charakterystyczny dla jednostki system zachowań

charakterystyczny dla jednostki system zachowań

zdrowotnych, uwarunkowanych cechami

zdrowotnych, uwarunkowanych cechami

temperamentu, wiedzą, uogólnionymi poglądami i

temperamentu, wiedzą, uogólnionymi poglądami i

przekonaniami na temat świata, życia i własnej

przekonaniami na temat świata, życia i własnej

osoby, kompetencjami, systemem wartości i

osoby, kompetencjami, systemem wartości i

indywidualnymi doświadczeniami w zakresie

indywidualnymi doświadczeniami w zakresie

zdrowia oraz zmiennymi społeczno-kulturowymi

zdrowia oraz zmiennymi społeczno-kulturowymi

(Sęk, 2000)

(Sęk, 2000)

o

Antyzdrowotne style życia

o

Prozdrowotne style życia

Modele uwarunkowań

Modele uwarunkowań

zachowań

zachowań

zdrowotnych

zdrowotnych

o

Model przekonań zdrowotnych Rosenstocka, tłumaczący

Model przekonań zdrowotnych Rosenstocka, tłumaczący

prawdopodobieństwo wykonania działania prewencyjnego

prawdopodobieństwo wykonania działania prewencyjnego

z wykorzystaniem psychologicznej teorii podejmowania

z wykorzystaniem psychologicznej teorii podejmowania

decyzji (powaga choroby i podatność)

decyzji (powaga choroby i podatność)

o

Model motywacji do ochrony Rogersa, tłumaczący

Model motywacji do ochrony Rogersa, tłumaczący

działania prewencyjne - wprowadzenie elementów teorii

działania prewencyjne - wprowadzenie elementów teorii

społecznego uczenia się Bandury (oczekiwanie

społecznego uczenia się Bandury (oczekiwanie

pozytywnego wyniku i oczekiwanie własnej skuteczności)

pozytywnego wyniku i oczekiwanie własnej skuteczności)

o

Teoria planowanego zachowania Ajzena, tłumacząca pełny

Teoria planowanego zachowania Ajzena, tłumacząca pełny

zakres zachowań (zdrowotnych) – wprowadzenie

zakres zachowań (zdrowotnych) – wprowadzenie

czynników społecznych (spostrzegane normy społeczne)

czynników społecznych (spostrzegane normy społeczne)

o

Procesualny model czynności zdrowotnych Schwarzera,

Procesualny model czynności zdrowotnych Schwarzera,

uwzględniający fazowość zmiany zachowania zdrowotnego

uwzględniający fazowość zmiany zachowania zdrowotnego

o

Uwaga: Powstające w porządku chronologicznym

Uwaga: Powstające w porządku chronologicznym

modele wykorzystują w coraz większym stopniu

modele wykorzystują w coraz większym stopniu

ogólną wiedzę psychologiczna i tłumaczą coraz

ogólną wiedzę psychologiczna i tłumaczą coraz

szerszy zakres zachowań

szerszy zakres zachowań

Procesualny model czynności

Procesualny model czynności

zdrowotnych

zdrowotnych

(Sęk, 2000, na podst. Schwarzera)

(Sęk, 2000, na podst. Schwarzera)

Oczekiwanie

własnej

skuteczności

Oczekiwanie

pozytywnego

wyniku

Spostrzeganie

ryzyka

Cel

Intencja

Planowani
e

Kontrola:

Inicjatywa

Utrwalanie

Nawroty

Zachowanie,

działanie

Sytuacja

Zasoby

Bariery

Łuszczyńska, A. (2004). Zmiana zachowań
zdrowotnych. Dlaczego dobre chęci nie
wystarczają? Gdańsk: Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne.