Materiały pochodzą z Platformy

Edukacyjnej Portalu

www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego
Użytkowników

wyłącznie

w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian,
przesyłanie,

publiczne

odtwarzanie

i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby
własne

oraz

do

wykorzystania

w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Spis treści



Reakcja zobojętniania



Definicja soli



Podział soli



Właściwości fizyczne soli



Tabela rozpuszczalności



Dysocjacja elektrolityczna soli



Sole jako produkt reakcji metalu z kwasem



Sole jako produkt reakcji tlenku metalu z kwasem



Sole jako produkt reakcji zasady z tlenkiem kwasowym



Reakcje strąceniowe



Ważniejsze metody otrzymywania soli



Wybrane sole



Bibliografia

Reakcja zobojętniania

A.

Do zlewki 100 ml zawierającej 10 ml roztworu NaOH o stężeniu 0,1 mol/dm

3

,do

którego dodano kroplę fenoloftaleiny, z biurety dodawano kroplami roztwór HCl o
stężeniu 0,1 mol/dm

3

S

. Po dodaniu 10ml kwasu zniknęło zabarwienie

fenoloftaleiny. Zanurzony papierek uniwersalny nie
zmienił zabarwienia.
W. W roztworze nie wykryto obecności jonów
wodorotlenowych, ani jonów wodorowych

O

H

Cl

Na

Cl

H

OH

Na

Cl

H

kwasu

r.

w

OH

Na

zasady

r.

w

jonowy

Zapis

O

H

NaCl

HCl

NaOH

2

-

2









































 

 



B.

Po odparowaniu wody pozostały kryształki nowego związku - NaCl

Reakcja zobojętniania polega na łączeniu się jonów
wodorowych (hydroniowych H

3

O

+

) z jonami wodorotlenkowymi

na niezdysocjowane cząsteczki wody.

O

H

OH

H

2









W wyniku tej reakcji powstał związek, którego cząsteczka zbudowana jest
z metalu i reszty kwasowej.

Związki o takiej budowie nazywamy solami.

O

H

SO

Na

2NaOH

SO

H

2

4

2

4

2







woda

sól

kwas

ek

Wodorotlen







Sól

- związek chemiczny, którego cząsteczka zbudowana jest z kationu

(kationów) metalu i anionu (anionów) reszty kwasowej.

PODZIAŁ SOLI

A. Ze względu na charakter reszty kwasowej:



tlenowe (np..CaSO

4

, K

2

NO

3

)



beztlenowe ( CuCl

2

), Na

2

S)

B. Ze względu na gęstość metalu:



sole metali lekkich (np.. potasu, magnezu)



sole metali ciężkich (np. ołowiu, rtęci)

C. Ze względu na rozpuszczalność w wodzie:



łatwo rozpuszczalne ( np..azotany)



trudno rozpuszczalne (np. CaSO

4

,AgCl)

D. Ze względu na skład cząsteczki



proste - sole zawierające jeden rodzaj kationów i jeden rodzaj
anionów ( np. MgCO

3

, Na

2

S),



podwójne - mogą zawierać dwa rodzaje kationów,( np. MgAl

2

(SO

4

)

4

),



wielokrotne - zawierają trzy i więcej kationów lub anionów.
Są to na ogół minerały.

Oprócz

soli obojętnych

o wzorze ogólnym

Me

n

R

m

występują również

wodorosole

,o wzorze ogólnym

Me

n

(HR)

m

, , w

których część grup wodorotlenowych nie została zastąpiona resztami
kwasowymi (NaHSO

3

)

oraz

hydroksosole

o wzorze ogólnym

(MeOH)

n

R

m

, w których nie

wszystkie atomy wodoru zostały zastąpione kationem metalu
([Cu(OH)]

2

CO

3

]).

Sole uwodnione

(hydraty lub wodziany)- są to sole, które w swej cząsteczce

posiadają na trwałe przyłączone cząsteczki wody (Ca SO

4

×2 H

2

O - uwodniony

siarczan (VI) wapnia (gips)

Sole amonowe

W cząsteczce soli amonowych zamiast atomu metalu, występuje
jednowartościowa grupa amonowa NH

4

.

Wzór ogólny soli amonowej można zapiać:
(NH

4

)

n

R, gdzie NH

4

- grupa amonowa, R - reszta kwasowa, n - ilość grup

amonowych równa wartościowości reszty kwasowej.
(NH

4

Cl - chlorek amonu (salmiak))

Dla zainteresowanych

WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE SOLI



Budowa krystaliczna

Sole w rzeczywistości nie występują w postaci pojedynczych
cząsteczek lecz tworzą kryształy w których poszczególne atomy
połączone są wiązaniami jonowymi.



W większości bezbarwne lub białe

Są też sole barwne jak np.: sole miedzi (zielone, niebieskie),
chromu (fioletowe, zielone, żółte, pomarańczowe), niklu (zielone),
żelaza (żółte, brązowe, zielone).



Mają wysoką temperaturę topnienia.



Większość soli łatwo rozpuszcza się w wodzie.

Istnieje również wiele soli trudno rozpuszczalnych w wodzie.
Rozpuszczalność soli odczytać można z tzw. tabeli
rozpuszczalności.



Wodne roztwory soli oraz sole w stanie stopionym

przewodzą prąd elektryczny, czyli są elektrolitami

Barwa odpowiada kolorowi
roztworu lub osadu

Rozpuszczalna

Słabo rozpuszczalna

Praktycznie
nierozpuszczalna

W r-rze zachodzą
skomplikowane reakcje

Tabela rozpuszczalności

DYSOCJACJA ELEKTROLITYCZNA SOLI

Wiązania jonowe w sieci krystalicznej soli ulegają rozerwaniu pod
wpływem cząsteczek wody, co powoduje, że w roztworze znajdują się
kationy metalu i aniony reszty kwasowej danej soli.

Sól rozpuszczalna w wodzie dysocjuje na kationy metalu Me

m+

i aniony

reszty kwasowej R

n-









n

m

m

n

mR

nMe

R

Me

Przykłady









3

3

NO

Ag

AgNO

Praktycznie wszystkie azotany oraz sole sodowe, potasowe i amonowe
są bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie.



























-

2

4

3

SO

aniony

3

i

Al

kationy

2

na

dysocjuje

glinu

VI)

siarczanu(

cząząstecz

jedna











2

4

3

3

4

2

3SO

2Al

)

(SO

Al

Uwaga: całkowity ładunek elektryczny ma wartość „0”









3

2

2

3

10NO

5Ca

)

5Ca(NO









2

4

3

3

4

2

12SO

8Fe

)

(SO

4Fe

SOLE JAKO PRODUKT REAKCJI METALU Z KWASEM

S. Cynk rozpuścił się w kwasie solnym. W wyniku reakcji wydzielił się
wodór

W. Cynk wyparł wodór z roztworu kwasu. Produktem reakcji jest sól.

2

cynku

ny chlorek

zdysocjowa

2

2

2

H

2Cl

Zn

2Cl

2H

Zn

H

ZnCl

2HCl

Zn



























 

 



wodór

sól

kwas

Metal







UWAGA


Produktem reakcji metalu z kwasem jest wodór tylko w przypadku
kwasów nie utleniających
(znane kwasy utleniające to: kwas azotowy, stężony kwas siarkowy)



Tylko metale aktywniejsze od wodoru wypierają go z kwasu.

K, Na, Ca, Mg, Al., Zn, Fe, Ni, Sn, Pb

,

H,

Bi, Cu, Hg, Ag, Pt, Au

< Metale aktywniejsze od

wodoru >

Przykłady





























2

4

3

4

3

2

2

2

4

4

2

3H

PO

2K

PO

2H

6K

H

MgCl

HCl

Mg

H

CaSO

SO

H

Ca

wodoru)

od

aktywny

mniej

(metal

zachodzi

nie

reakcja

HCl

Cu

2

Produktami reakcji metali z kwasami utleniającymi również są sole, lecz
ich przebieg jest zupełnie inny.

Przykład

y

Ag + 2HNO

3

--> AgNO

3

+ NO

2

+ H

2

O

stężony

Metal mniej
aktywny
od wodoru

3 Cu + 8 HNO

3

--> 3 Cu(NO

3

)

2

+ 2NO↑ + 4 H

2

O

Metal mniej
aktywny
od wodoru

rozcieńczony



Reakcje stężonego kwasu siarkowego (VI) z metalami, mniej

aktywnymi niż wodór:

Cu + 2 H

2

SO

4

--> CuSO

4

+ SO

2

+ 2 H

2

O



Reakcja metalu aktywniejszego od wodoru ze stężonym H

2

SO

4

Zn + 2H

2

SO

4

→ ZnSO

4

+SO

2

+ 2H

2

O

Dla zainteresowanych

SOLE JAKO PRODUKT REAKCJI TLENKU METALU Z KWASEM

woda

sól

talu

tlenek me

Kwas







woda

sól

talu

tlenek me

Kwas







 

O

2

H

2

3

NO

Cu

3

NO

H

2

CuO

O

2

H

Cl

K

2

Cl

H

2

O

2

K













Przykłady

 

O

2

H

3

2

4

PO

3

Ca

O

Ca

3

4

PO

3

H

2

O

2

H

4

SO

2

K

O

2

Na

4

SO

2

H













SOLE JAKO PRODUKT REAKCJI ZASADY Z TLENKIEM KWASOWYM

woda

sól

zasada

sowy

tlenek kwa

kwasowy

bezwodnik





















woda

sól

zasada

sowy

tlenek kwa

kwasowy

bezwodnik





















 

 

O

2

H

2

3

NO

Mg

5

O

2

N

2

OH

Mg







O

H

SiO

Na

NaOH

2

SiO

O

H

CaCO

Ca(OH)

CO

2

3

2

2

2

3

2

2















Przykład

y

REAKCJE STRĄCENIOWE

Reakcja wytrącania osadu polega na reakcji między niektórymi
jonami – kationami i anionami związków rozpuszczalnych,
tworzącymi nierozpuszczalny związek chemiczny.

Przykład

y

1. Wydzielił się biały serowaty osad,

ciemniejący pod wpływem światła.

2. Wydzielił się niebieski galaretowaty

osad

3. Brak osadu

4. Wydzielił się brunatny kłaczkowaty

osad

We wszystkich przypadkach użyte substraty to roztwory wodne

W 1, 2, 4 przypadku jeden z produktów wytrącił się w postaci osadu.

Wnioski:
Reakcje wytrącania osadów zaszły pomiędzy:
solą i kwasem –

probówka 1

solą i wodorotlenkiem –

probówka 2

dwiema różnymi solami –

probówka 4

4

2

2

4

SO

Na

Cu(OH)

2NaOH

CuSO









3

3

HNO

AgCl

HCl

AgNO









2NaCl

BaSO

SO

Na

BaCl

4

4

2

2











4

sól

3

sól

2

sól

1

sól

3.

2

sól

ek

wodorotlen

zasada

1

sól

2.

2

kwas

2

sól

1

kwas

1

sól

1.

OSAD

OSAD

OSAD













































WAŻNIEJSZE METODY OTRZYMYWANIA SOLI

Sposób otrzymywania

Produkty

Uwagi

Metal +niemetal

Sól kwasu

beztlenowego

Tylko sole kwasów

beztlenowych

Metal +kwas

Sól + wodór

Tylko metale

aktywniejsze od wodoru i

kwasy nie utleniające

Tlenek metalu + kwas

Sól + woda

Wodorotlenek metalu

+kwas

Sól + woda

Reakcja zobojętniania.

Tlenek metalu +tlenek

niemetalu

Sól

Tylko dla soli kwasów

tlenowych

Zasada +tlenek

niemetalu

Sól + woda

Sposób

otrzymywania

Produkty

Uwagi

Kwas1 + sól1

Kwas2 +sól2

Działający kwas jest

mocniejszy niż kwas, z

którego powstała sól, lub

gdy w wyniku reakcji

powstaje osad.

Sól1 + wodorotlenek1

Sól 2 + wodorotlenek2

Te procesy, w których

powstaje osad

Sól1 + sól2

Sól3 + Sól4

Obie sole-substraty są

dobrze rozpuszczalne w 

wodzie, a sól-produkt

strąca się jako osad

Metal1 + sól1

Metal2 + sól2

Metal mniej szlachetny

powoduje wydzielanie

metalu bardziej

szlachetnego z roztworu

jego soli.

Dla zainteresowanych

soda

Na

2

CO

3

soda oczyszczona

NaHCO

3

+ kwas

sól + woda + dwutlenek węgla

+ kwas

Wybrane sole

Węglan(IV) sodu

CaSO

4

* 2H

2

O

gips krystaliczny

prażenie-

H

2

O

+ H

2

O

twardnienie

gipsu

CaSO

4

* ½ H

2

O sypki

gips palony

Uwodniony siarczan(VI) wapnia

Węglan(IV) wapnia

CaCO

3

prażenie

wapno

palone CaO

-CO

2

+H

2

O

wapno

gaszone

Ca(OH)

2

Podczas nasycania wody wapiennej dwutlenkiem węgla początkowo
wytrąca się osad (woda wapienna mętnieje)

Ca(OH)

2

+ CO

2

→ CaCO

3

↓ + H

2

O

W trakcie dłuższego przepuszczania CO

2

rozpuszcza się.

CaCO

3

+ CO

2

+ H

2

O → Ca(HCO

3

)

2

Nazwa
zwyczajowa

Nazwa
chemicz
na

Wzór

Zastosowanie

saletra

amonowa

azotan

(V)
amonu

NH

4

NO

3

nawóz, składnik

materiałów
wybuchowych

saletra
potasowa,

saletra indyjska

azotan
(V)

potasu

KNO

3

nawóz, składnik
czarnego prochu,

środek konserwujący

saletra sodowa,
saletra chilijska

azotan
(V)
sodu

NaNO

3

środek konserwujący

saletra

wapniowa,
saletra
norweska

azotan

(V)
wapnia

Ca(NO

3

)

2

nawóz

Ważniejsze azotany (V)

Bibliografia

Chemia - J. Kulawik, T. Kulawik, M. Litwin wyd. Nowa Era
Programu nauczania chemii autorstwa T. Kulawik i M. Litwin,
podręcznika „Chemia Nowej Ery1” napisanego przez J. Kulawika, T.
Kulawik, M. Litwin

www.uwec.edu/.../30October_files/image033.jpg
http://szkolne.eu/admin/produkty_pod/TAB_ROZPUSZCZALNOSCI.jpg