Wyższa Szkoła gospodarki

w Bydgoszczy

PEDAGOGIKA CZASU

WOLNEGO

Wykład VI

Opracowała:

dr Bożena Sowińska

Wykład VI

Uczestnictwo w życiu

kulturalnym jako współczesna

forma pożytecznego

zagospodarowania czasu

wolnego

Opracowała

dr Bożena Sowińska

Kultura

jest pojęciem wieloznacznym:

•

Pierwotnie słowo kultura odnosiło się głównie do uprawy

roli, jednak już w starożytności zaczęło być stosowane

metaforycznie do innych dziedzin (np. Cyceron pisał o

kulturze duszy).

•

W XVIII wieku, termin był odnoszony głownie do moralnego

umysłowego doskonalenia się człowieka.

•

W XIX wieku zaczął być stosowany szeroko. W tym

znaczeniu używano go na ogół zamiennie z terminem

cywilizacja, od którego później odróżniano go jako

określenie dorobku raczej duchowego niż materialnego.

•

W XX wieku upowszechniła się tendencja do ujmowania

kultury przede wszystkim jako zespołu wzorców

rozwiązywania różnych problemów, wzorów postępowania

charakterystycznego dla danego społeczeństwa.

Kultura

Nie było i nie ma żadnej ogólnie przyjętej teorii kultury. Różni autorzy, różne

dyscypliny naukowe (np. filozofia kultury, historia kultury, antropologia

kulturowa, socjologia, etnografia) i różne szkoły naukowe (np. ewolucjonizm,

funkcjonalizm, strukturalizm) skupiały uwagę na poszczególnych aspektach

kultury – zależnie od stawianych celów badawczych i całości zapatrywań na

życie społeczne. Uzgodnienie różnych teorii kultury okazuje się zazwyczaj

niemożliwe, mimo prób stworzenia jednolitej dyscypliny naukowej, której

zadaniem byłoby badanie kultury i zintegrowanie całości wiedzy z tego

zakresu (kulturoznawstwo). Różnice między podejściami są niekiedy bardzo

duże:

–

Dla niektórych badaczy kultury najważniejsze jest uwydatnienie tego

wszystkiego, co odróżnia społeczeństwa ludzkie od stad zwierzęcych,

podczas gdy dla innych najważniejsze jest uwydatnienie różnic między

społeczeństwami ludzkimi, z których każde wytwarza właściwe sobie

wierzenia, wzory postępowania, praktyki, instytucje, itd.

–

Dla innych badaczy termin kultura nie ma charakteru wartościującego,

podczas gdy dla innych jest on terminem wartościującym i odnosi się

jedynie do tych jednostek i grup, które stały się kulturalne, tj. wzniosły

się powyżej poziomu prymitywizmu, dzikości, barbarzyństwa, itp.

–

Dla części badaczy kultura jest kategorią niezwykle szeroką, obejmującą

np. całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa,

przekazywany z pokolenia na pokolenie wierzeń i praktyk jego członków,

przyjętych przez nich wzorów postępowania, itd., podczas gdy dla innych

to jedynie wycinek owej całości (piśmiennictwo, teatr, muzyka, itd.) do

którego nie należą np. nauka czy technika.

Dwa znaczenia terminu kultura

Znaczeni

e

Charakterystyka

Szerokie Kulturą

nazywamy

to

wszystko,

co

w

społeczeństwach

ludzkich

stanowi

rezultat

zbiorowej działalności, co w zachowaniu się
ludzkim jest wyuczone – w odróżnieniu od tego, co
biologicznie odziedziczone.

Wąskie

Kulturą

nazywamy

dorobek

duchowy

społeczeństwa, swoisty dla różnych cywilizacji,
obejmujący społecznie użyteczne wzory zachowań
i postępowania ludzi wyróżniające ich spośród

wszystkich

istot

żywych,

wartościujące,

różnicujące i ulepszające (podnoszące na wyższy
poziom) jakość życia.

Instytucje kulturalne o

ograniczonej popularności

Teatry, filharmonie, wystawy i

muzea nie należą do kultury

masowej, zaspokajają potrzeby

kulturalne wyselekcjonowanego

kręgu odbiorców udostępniając

(eksponując) dzieła sztuki

Sztuka

Od starożytności do dziś nie ma pełnej jednomyślności,

którą działalność ludzką zaliczyć do sztuki, a którą nie:

- W odrodzeniu po raz pierwszy powstała świadomość

pokrewieństwa architektury, malarstwa, rzeźby i została

przyjęta dla nich wspólna nazwa: sztuki rysunkowe (arti

del disegno). By oddzielić je od rzemiosł dowodzono, że

są rodzajem nauki.

- Pod koniec XVII w. wytworzyła się świadomość, że w

sztuce ważna jest nie tyle wiedza, ile talent i smak, a

więc sztuka jest czymś różnym od nauki.

- W XVIII w. nazywano sztukami także muzykę i teatr.
- W XIX w. przyjęto, że sztuki dlatego różnią się zarówno

od rzemiosł, jak i od nauk, ponieważ wyróżnia je spośród

pozostałej działalności ludzkiej piękno.

Sztuka

Wszyscy twórcy i miłośnicy sztuki

są zgodni, iż odgrywa ona wielką

rolę wychowawczą i

kulturotwórczą w życiu ludzkim.

Funkcje wczasowe instytucji o

ograniczonej popularności

Instytucje

Charakterystyka

Teatry

Dla wąskiego kręgu odbiorców zaspokajają

wyższe potrzeby kulturalne i stanowią istotną
pozycję w budżecie czasu.

Filharmonie Koncerty w filharmonii stanowią źródło

przeżyć estetycznych, uspokajają i przywracają

równowagę psychiczną uczestników.

Wystawy

Pełnią funkcję wypoczynkową, kulturotwórczą
i kształcącą w różnych dziedzinach nauki i
sztuki.

Muzea

Pełnią funkcję poznawczą i zaspokajają

potrzeby kulturalne miłośników nauki i sztuki.

Teatr

Teatr współczesny to widowisko wyróżniające

się

udziałem

postaci,

obecnych

na

przedstawieniu dzięki grze aktorów, którzy

improwizują na oczach widzów lub wykonują

utwór zaczerpnięty z repertuaru teatralnego.

Wykonanie bywa połączone z interpretacją, w

której znaczny udział ma dekoracja teatralna i

reżyseria.
W zależności od repertuaru i środków wyrazu

wyróżnia się:

- teatr dramatyczny;
- teatr muzyczny (teatr operowy, balet);
- pantomimę;
- teatr lalek.

Teatr

W ciągu wieków teatr podlegał licznym przeobrażeniom:

•

W starożytności widowiska teatralne, posługując się

terminologią współczesną, można było śmiało zaliczyć do

kultury masowej.

•

We wczesnym średniowieczu widowiska teatralne były

mało znane, natomiast kiedy wyłoniły się one z

obrzędów kultowych, wyszły z naw kościelnych i

pałaców na ulice i place targowe znowu znalazły się w

kręgu zainteresowania szerszych warstw społecznych.

•

W okresie nowożytnym teatr stał się elitarny. Dla

wąskiego kręgu odbiorców korzystanie z tej formy

wczasowania stanowi jednak istotną pozycję w rocznym

budżecie czasu.

•

W XX wieku, dzięki transmisjom telewizyjnym spektakli

teatralnych i teatrowi telewizji, znowu nabiera cech

masowości, chociaż nie może konkurować z innymi

ofertami mass mediów. Do lat 80. XX w. poniedziałkowe

przedstawienia teatralne w telewizji cieszyły się sporym

zainteresowaniem, tym bardziej iż często prezentowane

były pozycje z klasyki. Obecnie zainteresowanie to nieci

osłabło, głównie dzięki konkurencji stworzonej przez

masową szmirę płynącą z Zachodu.

Teatry w naszym regionie

• Teatr Polski im. Hieronima Konieczki w

Bydgoszczy (http://www.teatrpolski.pl);

• Teatr im. Wilama Horzycy w Toruniu

(http://www.teatr.torun.pl/_portal/)

• Teatr Impresaryjny im. Włodzimierza

Gniazdowskiego

we

Włocławku

(http://impresaryjny.prv.pl/);

• Teatr Miejski w Inowrocławiu;
• Centrum Kultury Teatr w Grudziądzu

(http://www.teatr.grudziadz.pl/).

Filharmonia

Filharmonią nazywamy stowarzyszenie lub instytucję organizującą

stałe koncerty symfoniczne w gmachu zwanym także filharmonią.

Pojęcie to funkcjonuje w Europie ponad trzysta lat. Nazwa powstała

od zrzeszenia miłośników muzyki założonego w 1666 r. w Bolonii

(Accademia dei Filarmonici). Pierwsza filharmonia powstała w

Lublanie w 1794 r. Rozwój filharmonii przypada na XIX w. Powstały

wówczas filharmonie w : Petersburgu, Wiedniu, Londynie, Moskwie,

Budapeszcie, Berlinie, Pradze, Bostonie, i Nowym Jorku.
Filharmonia Warszawska powstała w 1901 r., a w 1955 r.

przemianowana została na Filharmonię Narodową. W latach 80.

liczba filharmonii w Polsce wzrosła do ponad dwudziestu.
Koncert jest pojęciem wieloznacznym:

•

utwór muzyczny na instrument solo;

•

2-4 instrumenty solowe i orkiestrę;

•

na orkiestrę (współzawodniczenie grup instrumentów);

•

publiczną prezentację utworu muzycznego i sztuki wykonawczej

(recital,
koncert kameralny, symfoniczny).

Treść i głębia przeżyć

muzycznych

Treść i głębia przeżyć, związana z konkretnymi dziełami muzycznymi

i ich wykonawstwem, należy do zagadnień estetyki muzyki i

znajduje się w kręgu zainteresowania zarówno filozofów, jak i

teoretyków muzyki. Badają oni problemy istoty muzyki, jej

specyfiki w stosunku do innych sztuk, istoty i kryteriów jej

wartości, istoty przeżycia muzycznego.

Występują dwa kierunki traktowania tych zagadnień:
1.

Przyjęcie tezy, iż dzieła muzyczne nie ujawniają żadnych treści

niezależnych od samych struktur dźwiękowych, a muzyka nie

odzwierciedla treści realnych lub psychicznych.

2.

Stara się wyjaśnić, co i jak muzyka ujawnia poza własnym

tokiem dźwiękowym. Różne odłamy tego kierunku rozmaicie

określają zawartość dzieł muzycznych:

a) estetyka muzyczna metafizyczna dowodzi, że poprzez

muzykę ujawnia się sama istota bytu (wola, idea itp.);

b) estetyka muzyczna wyrazu widzi w utworze muzycznym

odbicie przeżyć psychicznych twórców;

c) teoria naśladownictwa sprowadza muzykę do naśladowania

zjawisk realnych, intonacji mowy itp.

Filharmonia jako funkcja

wczasowa

Każdy koncert wzbogaca człowieka,

wewnętrznie wyzwala pozytywne postawy

emocjonalne, uspokaja i przywraca

równowagę psychiczną naruszoną zgiełkiem

współczesnego świata i kłopotami dnia

codziennego. Każdy koncert jest dla słuchacza

źródłem określonych przeżyć estetycznych,

szczególnie uczestnictwo w koncercie

symfonicznym mistrzowsko wykonanym.

Filharmonia pełni ważną funkcję wczasową.

Wystawa

Wystawa to:



miejsce, lokal, w którym się coś pokazuje

publiczności, widzom, zwiedzającym;



ekspozycja (stała lub organizowana okresowo), czyli

wystawienie na pokaz jakiś zbiorów, np. dzieł sztuki,

produktów

przemysłowych,

techniki,

rolniczych,

dorobku naukowego, itd.
Większość wystaw interesuje określony, dość wąski

krąg ludzi – fachowców z określonej dziedziny. Lecz

niektóre z nich (np. dzieł sztuki, czy o szerokiej

tematyce współczesnej) budzą zainteresowanie

przedstawicieli

różnych

zawodów

i

warstw

społecznych.

Każda

z

wystaw

pełni

funkcję

wypoczynkową i kształcącą, m.in. w dziedzinie kultury.

Szczególną rolę kulturotwórczą spełniają wystawy

obrazów. Poprzedzane są wernisażami gromadzącymi

mistrzów i krytyków sztuki.

Wystawy

światowe

Duże znaczenie w skali globalnej mają wystawy światowe – wielkie międzynarodowe

wystawy o charakterze głównie propagandowym, organizowane co pewien czas w

różnych krajach, gromadzą eksponaty ze wszystkich dziedzin życia. Z wystawami

światowymi więżą się zwykle wielkie przedsięwzięcia budowlane, w których

znajdują

zastosowanie

najnowocześniejsze

osiągnięcia

techniczne

lub

sygnalizowane są ważne wydarzenia artystyczne, np.:

•

Crystal Palace na Wielkiej Wystawie Przemysłu Wszelkich Narodów w 1851 r. w

Londynie (pierwsza wystawa światowa);

•

Wieża Eiffla na wystawie światowej w 1889 r. w Paryżu;

•

Obraz S. Dali Sen Wenus w 1939 r. w Nowym Jorku;

•

Konstrukcja modelu atomu Atomnium na wystawie światowej w 1958 r. w Brukseli.

Wystawy światowe

W myśl konwencji (1912 w Berlinie oraz 1922 i
1984 w Paryżu) kodyfikujących zasady
urządzania wystaw światowych nastąpiło
rozdzielenie wystaw światowych i targów
międzynarodowych.

Po II wojnie światowej w różnych krajach
odbywają się co kilka lat wystawy światowe
Expo o różnej tematyce np. Expo 98 w Lizbonie
pod hasłem Oceany – dziedzictwo dla
przyszłości, w której wzięło udział 155 krajów,
w tym Polska.

Muzeum

Muzeum jest instytucją gromadzącą i przechowujacą zbiory z różnych dziedzin Nowoczesne

muzea poza gromadzeniem i konserwacją zabytków dokonują ich naukowego

opracowania (m.in. inwentaryzacji) i udostępniania (wystawiennictwa). Jest obiektem

zainteresowania niewielkiej części społeczeństwa – autentycznych miłośników sztuki i

nauki, pełni funkcję wypoczynkową i kształcącą.

Krótka historia:

•

Pierwszymi muzeami były kolekcje publiczne w starożytnej Grecji (Pinakoteka i Muzeum

Aleksandryjskie);

•

W drugiej połowie XVIII w. powstały pierwsze wielkie muzea europejskie:

- w Wielkiej Brytanii – British Museum;
- we Włoszech – Galeria degli Uffizi i galeria w Palazzo Pitti (Florencja) oraz Museo
Nazionale w Neapolu;
-

we Francji muzeum publiczne z królewskich zbiorów Luwr.

•

Wielki rozwój muzeów nastąpił w XIX w. Zaczęto wznosić gmachy przystosowane do

potrzeb muzeów i systematycznie reorganizować muzea według zasad naukowych

•

W XX w. muzea przekształciły się w aktywne placówki naukowe i oświatowe.

Historia muzeów w Polsce:

•

Pierwszym muzeum publicznym były zbiory

Czartoryskich, wystawione w początku XIX w. w

Puławach.

•

W 1804 r. otwarto dla zwiedzających pałac w

Wilanowie.

•

W okresie Księstwa Warszawskiego i Królestwa

Kongresowego zgromadzono zbiory w warszawskim

TPN

i

w

Uniwersytecie

Warszawskim

(oba

zlikwidowano po Powstaniu Listopadowym).

•

W 1862 r. powstało w Warszawie Muzeum Sztuk

Pięknych, w 1916 r. przemianowane w Muzeum

Narodowe.

•

Funkcję muzeum pełniło od 1860 r. Towarzystwo

Zachęty Sztuk Pieknych.

•

W 1879 roku utworzono Muzeum Narodowe w

Krakowie.

•

W końcu 20-lecia międzywojennego w Polsce było

około 170 muzeów. Obecnie ich liczba jest ponad

trzykrotnie większa.

Propozycje pytań egzaminacyjnych

1.

Co pani/pan rozumie pod pojęciem kultura w szerokim

znaczeniu?

2.

Co pani/pan rozumie pod pojęciem kultura w wąskim

znaczeniu?

3.

Wymień instytucje kulturalne o ograniczonej

popularności.

4.

Scharakteryzuj funkcje wczasowe instytucji o

ograniczonej popularności.

5.

Jak dzielimy teatr w zależności od repertuaru i środków

wyrazu?

6.

Koncert jest pojęciem wieloznacznym. Wymień te

znaczenia.

7.

Co to są wystawy światowe, gdzie się dotychczas odbyły

(podaj dwa przykłady)?

8.

Jaką rolę spełniają nowoczesne muzea?

Dziękuję za uwagę