EKSPERYMENTY W PSYCHOLOGII

EKSPERYMENTY W PSYCHOLOGII

DOTYCZĄCE ZACHOWAŃ

DOTYCZĄCE ZACHOWAŃ

AGRESYWNYCH – KONTEKST

AGRESYWNYCH – KONTEKST

ETYCZNY

ETYCZNY

Podstawowe zasady etyczne w

zawodzie psychologa

1.

1.

Działanie na rzecz dobra klienta i nieszkodzenie mu.

Działanie na rzecz dobra klienta i nieszkodzenie mu.

2.

2.

Odpowiedzialność wobec klientów i społeczności,

Odpowiedzialność wobec klientów i społeczności,

wierność standardom zawodowym

wierność standardom zawodowym

3.

3.

Integralność, uczciwość zawodowa.

Integralność, uczciwość zawodowa.

4.

4.

Sprawiedliwość

Sprawiedliwość

5.

5.

Respektowanie praw człowieka i jego godności

Respektowanie praw człowieka i jego godności

(autonomii, podmiotowości, godności, intymności,

(autonomii, podmiotowości, godności, intymności,

prywatności, poufności)

prywatności, poufności)

Eksperymenty

1.

Eksperyment Solomona Ascha

Eksperyment Solomona Ascha

Dotyczy:

Czynników wpływających na postawę niezależności i

Czynników wpływających na postawę niezależności i

podporządkowania się naciskowi grupy. [...]

podporządkowania się naciskowi grupy. [...]

bezpośrednim celem było zbadanie społecznych oraz

bezpośrednim celem było zbadanie społecznych oraz

osobowych uwarunkowań skłaniających jednostkę do

osobowych uwarunkowań skłaniających jednostkę do

tego, aby nie poddawać się lub przeciwnie, aby

tego, aby nie poddawać się lub przeciwnie, aby

ulegać naciskowi grupy wtedy, gdy uważa ona, że

ulegać naciskowi grupy wtedy, gdy uważa ona, że

sądy formułowane przez innych są sprzeczne z

sądy formułowane przez innych są sprzeczne z

rzeczywistością.

rzeczywistością.

(KONFORMIZM NORMATYWNY)

(KONFORMIZM NORMATYWNY)

Procedura

W eksperymencie eksponowano osobom biorącym w nim

udział na pierwszej planszy, obok siebie, trzy różnej
długości pionowe linie oraz na drugiej planszy, jedną
pionowa linię „wzorcową”.

Badaniom poddawano
każdorazowo 8 osób (7 z nich było
współpracownikami
eksperymentu) prosząc o to, aby
każda z nich kolejno wskazywała
linię, której długości równa jest
długości linii „wzorcowej”.

Procedura

1 i 2 próba

-

aktorzy mieli udzielać prawidłowej

odpowiedzi

3 próba - mieli mówić: "X jest najbardziej podobne do A".

W takich warunkach ok. 2/3 rzeczywistych osób
badanych (a niekiedy nawet 3/4 w zależności od innych
czynników) przynajmniej raz zmieniała zdanie i również
twierdziła, że "X jest podobne do A"

WYNIKI

Psychologów (włącznie z samym Aschem) zaskoczyły

Psychologów (włącznie z samym Aschem) zaskoczyły

tak duże procenty osób podporządkowujących się

tak duże procenty osób podporządkowujących się

zdaniu grupy, przy nieobecności wyraźnego

zdaniu grupy, przy nieobecności wyraźnego

nacisku grupowego

nacisku grupowego

.

.

- 1/3 wszystkich odpowiedzi badanych „prawdziwych”

- 1/3 wszystkich odpowiedzi badanych „prawdziwych”

była w pełni zgodna z ocenami większości, albo zgodna

była w pełni zgodna z ocenami większości, albo zgodna

z kierunkiem błędnej oceny

z kierunkiem błędnej oceny

- występowało duże zróżnicowanie wewnątrz grupy

- występowało duże zróżnicowanie wewnątrz grupy

eksperymentalnej (1/4 – osoby niezależne)

eksperymentalnej (1/4 – osoby niezależne)

Eksperymenty

2. Eksperyment Stanleya Milgrama

WNIOSKI

WNIOSKI –

Zdaniem Milgrama wyniki uprawniają do

Zdaniem Milgrama wyniki uprawniają do

wysunięcia dwóch „zaskakujących spostrzeżeń.”

wysunięcia dwóch „zaskakujących spostrzeżeń.”

Pierwsze odnosi się do zaobserwowanych wśród

Pierwsze odnosi się do zaobserwowanych wśród

„nauczycieli” silnych skłonności do okazywania

„nauczycieli” silnych skłonności do okazywania

posłuszeństwa. Drugie odnosi się do zaobserwowanego

posłuszeństwa. Drugie odnosi się do zaobserwowanego

u osób badanych silnego napięcia emocjonalnego, a

u osób badanych silnego napięcia emocjonalnego, a

nawet wyczerpania emocjonalnego.

nawet wyczerpania emocjonalnego.

Eksperymenty

3. Eksperyment Philippa G. Zimbardo

WNIOSKI

WNIOSKI

–

–

badani tak bardzo zidentyfikowali się ze

badani tak bardzo zidentyfikowali się ze

swoimi rolami, że zaskoczyło to badaczy. Patologiczne

swoimi rolami, że zaskoczyło to badaczy. Patologiczne

reakcje pojawiły się u osób badanych już drugiego dnia

reakcje pojawiły się u osób badanych już drugiego dnia

trwania eksperymentu. Ich nasilenie narastało do tego

trwania eksperymentu. Ich nasilenie narastało do tego

stopnia, że badacze uznali za konieczne przerwanie go.

stopnia, że badacze uznali za konieczne przerwanie go.

Eksperymenty

4. Eksperyment Johna Watsona – MAŁY

ALBERT

Eksperyment polegał na pokazaniu chłopcu białego szczura

Eksperyment polegał na pokazaniu chłopcu białego szczura

i jednoczesnym uderzeniu młotkiem w metalowy pręt

i jednoczesnym uderzeniu młotkiem w metalowy pręt

długości ok. półtora metra w celu wywołania u niego

długości ok. półtora metra w celu wywołania u niego

warunkowej reakcji emocjonalnego strachu na widok

warunkowej reakcji emocjonalnego strachu na widok

zwierzęcia. Po około 7 powtórzeniach u Alberta B.

zwierzęcia. Po około 7 powtórzeniach u Alberta B.

wytworzyła się warunkowa reakcja emocjonalna na białego

wytworzyła się warunkowa reakcja emocjonalna na białego

szczura.

szczura.

Przebieg

Po pięciodniowej przerwie reakcja warunkowa na

Po pięciodniowej przerwie reakcja warunkowa na

szczura (już bez uderzania w pręt) przetrwała. Badacze

szczura (już bez uderzania w pręt) przetrwała. Badacze

stwierdzili także

stwierdzili także

występowanie transferu

występowanie transferu

, czyli

, czyli

przeniesienia reakcji emocjonalnej na inne (zazwyczaj

przeniesienia reakcji emocjonalnej na inne (zazwyczaj

podobne) przedmioty. W tym celu pokazywali chłopcu

podobne) przedmioty. W tym celu pokazywali chłopcu

kolejno królika, psa, selskinowe futro, watę, siwą głowę

kolejno królika, psa, selskinowe futro, watę, siwą głowę

Watsona i maskę Świętego Mikołaja. Reakcja

Watsona i maskę Świętego Mikołaja. Reakcja

emocjonalna była podobna. Reakcja warunkowa i

emocjonalna była podobna. Reakcja warunkowa i

transfer przetrwały (mimo niewielkiego obniżenia siły

transfer przetrwały (mimo niewielkiego obniżenia siły

reakcji) nawet po upływie miesiąca.

reakcji) nawet po upływie miesiąca.

WNIOSKI

Watson nigdy nie wygasił lęku u Alberta !!!!!!!!!!!!

Eksperyment z Albertem B. miał wykazać, czy

Eksperyment z Albertem B. miał wykazać, czy

olbrzymia różnorodność reakcji emocjonalnych

olbrzymia różnorodność reakcji emocjonalnych

charakteryzująca człowieka może powstawać w

charakteryzująca człowieka może powstawać w

procesie

procesie

warunkowania emocjonalnego

warunkowania emocjonalnego

. Watson i

. Watson i

Rayner (asystentka) uważali, że człowiek rodzi się

Rayner (asystentka) uważali, że człowiek rodzi się

pierwotnie tylko z trzema podstawowymi formami

pierwotnie tylko z trzema podstawowymi formami

reagowania emocjonalnego: strachem, wściekłością i

reagowania emocjonalnego: strachem, wściekłością i

miłością. Wszystkie inne reakcje emocjonalne zostają

miłością. Wszystkie inne reakcje emocjonalne zostają

nabyte w procesie interakcji z otoczeniem.

nabyte w procesie interakcji z otoczeniem.

EKSPERYMENTY, A STANDARDY

ETYCZNE



Milgram i Zimbardo nie przewidzieli tak skrajnych
reakcji „swoich” badanych (nikt nie zaprotestował);
utrata obiektywizmu badacza



niepokojące zachowania w eksperymencie Milgrama
(skrajny poziom napięcia nerwowego, silne pocenie się,
drżenie, jąkanie, zagryzanie warg, pojękiwania, wbijanie
paznokci w ciało)



zbyt wysoki poziom stresu, nie do zaakceptowania

EKSPERYMENTY, A STANDARDY

ETYCZNE



eksperyment mógł mieć długotrwałe skutki,



złamanie prawa do pełniej i prawdziwej informacji o
eksperymencie,



poczucie winy,



nieufność, utrata autorytetu w stosunku do
psychologów, naukowców

Ingerencja badacza w psychikę

ludzką

ETYCZNY KONTEKST

ETYCZNY KONTEKST

BADANIAPSYCHOLOGICZNEGO

BADANIAPSYCHOLOGICZNEGO

2 º

poziom ingerencji w ludzką psychikę

(zniewalanie odbiorców produktów

wspieranych badaniami
psychologicznymi) [C]

1

º

poziom ingerencji w ludzką

psychikę

pseudouprawomocnieni

a hipotez
badawczych [B]

naruszenie autonomii
osoby uczestniczącej w
badaniu [A]

Ingerencja badacza w psychikę

ludzką

A – Naruszenie autonomii osoby uczestniczącej w

badaniu

Badacz powinien unikać zadawania zbędnych cierpień i

stosowania manipulacji deformujących samoocenę
osób uczestniczących w badaniu naukowym.

Niestety w praktyce badacze znajdując luki w kodeksach

etycznych dla swoich projektów, wykorzystują je jako
„naukowe” uzasadnienia swoich nieetycznych praktyk
badawczych.

Psycholog jako badacz



Problem świadomej zgody



Naruszanie autonomii jednostki w trakcie badania
naukowego i narażanie jej na przezywani dyskomfortu,
wstydu, leku, bólu itp.



Okłamywanie osób badanych



Etyczne ograniczenia swobody badacza

Narzędzia pomiaru agresji

Ograniczony zakres narzędzi

metodologicznych do pomiaru agresji, ze
względu na szkodliwy charakter
zachowań agresywnych.

I Obserwacja
II Zadawanie pytań

Eksperymenty laboratoryjne-

kryteria



badanych poddaje się manipulacji
eksperymentalnej, która ma wpłynąć na ich
skłonność do reakcji agresywnych



są oni przydzielani losowo do poszczególnych
warunków eksperymentalnych



wszelkie wpływy zniekształcające mogą być
kontrolowane

KRYTYCZNA DECYZJA: wybór behawioralnych

wskaźników agresji, które powinny być jej
trafnymi miarami, a jednocześnie nie mogą
powodować szkody dla badanej osoby

Paradygmaty badań nad

agresją

1)

Paradygmat nauczyciel- uczeń

2)

Paradygmat oceny eseju

3)

Paradygmat czasu reakcji
rywalizacyjnych

4)

Paradygmat lalki Bobo

5)

Agresja słowna

Paradygmat oceny eseju



użyty po raz pierwszy przez Berkowitza



służy badaniu agresji w odpowiedzi na uprzednią
prowokację

1.

Badany przedstawia na piśmie rozwiązanie zadania
problemowego

2.

Rozwiązanie zostaje ocenione przez współpracownika
eksperymentatora za pomocą liczby wstrząsów
elektrycznych

3.

Odwrócenie ról

Paradygmat czasu reakcji

rywalizacyjnych



opracowany przez Taylora w 1967 r.



badany współzawodniczy z partnerem
w zadaniu na czas reakcji



siła wstrząsu określana jest przez
zwycięzcę



próg przykrości określane są w fazie
wstępnej eksperymentu

Paradygmat lalki Bobo



użyty po raz pierwszy przez Bandurę,
Rossa i Ross w 1963 r.



stworzenie dzieciom okazji do
wykazania gamy zachowań
agresywnych

1.

Wzbudzenie gotowości do działań
agresywnych

2.

Ocena zachowań dziecka wobec Bobo

Nowa metoda pomiaru

agresji



aplikowanie drugiej osobie, nielubiącej
pikantnych potraw, ostrego sosu



wskaźnik uznany za etyczny, ponieważ
nie wywołuje żadnych szkodliwych
skutków dla drugiej osoby, poza
chwilową przykrością

Dwa Rodzaje Etyki

Etyka Absolutna

„O etyce absolutnej mówimy, wtedy gdy zachowaniem

kierują absolutne normy etyczne , można postulować

zasadę moralną wyższego rzędu, która jest niezmienna,

niezależnie od warunków jej zastosowania- czasu,

sytuacji, osób i względów praktycznych.”

(…)

„Absolutna norma etyczna głosi , że ponieważ życie

ludzkie jest święte, nie może być w żaden sposób

deprecjonowane, choćby nieumyślnie . W przypadku

badań, nie ma usprawiedliwienia dla eksperymentu ,

który powoduje cierpienie ludzkie.”

Etyka Relatywna

„ O etyce relatywnej mówimy wtedy, gdy jakaś zasada

etyczna dopuszcza, by jej stosowanie było zależne od
okoliczności, wynikająca z niej norma jest relatywna, a
więc należy określać ją na podstawie kryteriów
pragmatycznych, ważonych zgodnie z regułami
utylitarnymi.”

Zimbardo P. (2008) , Efekt Lucyfera. PWN, Warszawa.

Główne problemy etyczne.

1.

Okłamywanie ludzi.

2.

Niewiedza ludzi badanych, czego tak naprawdę
dotyczy eksperyment.

3.

Udział w eksperymencie może pociągać za sobą
takie nieprzyjemne doznania jak lęk, cierpienie
itd.

„Jednak problemy etyczne powstają nawet wtedy

gdy badanych nie wprowadza się w błąd i gdy
procedury eksperymentalne nie są ekstremalne”

Wskazówki jak przeprowadzać

eksperyment, by nie naruszać

etyki:

1.

Powinno się unikać stosowania procedur , które powodują

dotkliwe cierpienie lub dotkliwą przykrość.

2.

Eksperymentatorzy powinni zawsze szukać

alternatywnych procedur nie wymagających

wprowadzania badanych w błąd.

3.

Badacze powinni umożliwić swym badanym realną

możliwość wycofania się z eksperymentu, jeśli odczuwana

przez nich przykrość stanie się zbyt intensywna.

4.

Pod koniec posiedzenia eksperymentalnego

eksperymentator powinien spędzić z każdym badanym

sporo czasu, dokładnie wyjaśniając mu eksperyment, jego

prawdziwy cel itd.

Aronson E.(2000), Człowiek istota społeczna. PWN, Warszawa.