Wychowanie etyczne i moralne
Znaczenie wychowania etycznego i moralnego
Każde wychowanie jest poniekąd równe z wychowaniem moralnym. W każdym wychowaniu zwracamy uwagę na zachowania i postawy zgodne z obowiązującymi normami i wartościami moralnymi. Niektórzy wolą mówić raczej o wychowaniu do wartości, kształceniu charakteru lub wychowaniu etycznym. I choć nazwom tym nadaje się to samo znaczenie mogą być one w różny sposób interpretowane. I tak wychowanie do wartości kojarzy się głównie z zapoznaniem z określonymi wartościami i troską o to, aby stosowali je w życiu codziennym. Wychowanie etyczne zaś kojarzy się z przekazywaniem wiedzy z zakresu etyki i budzeniem refleksji nad postępowaniem moralnym. Nazwa wychowania moralnego pozostaje też w bliskiej łączności z nazwą wychowania religijnego, ideowego, prorodzinnego, patriotycznego.
Przedmiot wychowania moralnego
Charakter jest przedmiotem wychowania moralnego jednostki. Wyróżniamy następujące elementy składowe charakteru, przez które wyznaczana jest moralność jednostki dorosłej:
wrażliwość moralna - to świadome przeżycia jednostki pod wpływem sytuacji bodźcowej o aspekcie moralnym, to jej indywidualne doświadczenia.
postawy moralne - w postawach przejawia się intelektualny i emocjonalny stosunek jednostki do danego obiektu oraz dodatnia lub ujemna reakcja na ów obiekt. Na kształtowanie postaw wywierają wpływ zasady postępowania i kultura społeczeństwa.
cechy charakteru - zadaniem wychowania moralnego jest kształtowanie pożądanych cech osobowości.
moralne układy odniesienia - decydują o charakterze człowieka dorosłego. Ujawniane są w czasie kontaktu jednostki z danym zjawiskiem, sytuacją. Rozróżnia się trzy nurty moralności:
mądrość życiowa - nurt ten charakteryzują stwierdzenia tj.: moralnie wyróżnionym rodzajem szczęścia jest szczęście własne, indywidualne.
perfekcjonizm - wszelkie wartości moralne można realizować przez dążenie do osobistej doskonałości; osoba uznaje i przestrzega praw ustalonych przez autorytet.
nurt społeczny - preferuje postawę współżycia ludzi; o moralności można mówić, gdy istnieje współżycie ludzi. Którego regulatorem jest moralność.
Cele wychowania moralnego
Głównym zadaniem celów wychowania jest przygotowanie człowieka do odgrywania następujących ról społecznych: człowieka pracy, obywatela, racjonalnego konsumenta, czynnego uczestnika życia ideowo-politycznego, współtwórcy kultury, członka grupy, członka rodziny. Aby jednostka mogła skutecznie odgrywać powyższe role musi mieć w sobie wykształcone następujące postawy: w zakresie postaw ideowych są to postawy: humanizmu, internacjonalizmu, demokratyzmu, zaangażowania, ideowości, poszanowania wolności jednostki ludzkiej, szacunku dla pracy; w zakresie postaw społecznych - postawy: społecznego zaangażowania, patriotyzmu, społecznej użyteczności, gospodarności, dyscypliny, społecznej otwartości; w zakresie postaw wobec innych ludzi - postawy: poszanowania godności, poszanowania życia i zdrowia, tolerancji, poszanowania własności, współodczuwania; w zakresie postaw wobec samego siebie - postawy: godności, samokontroli, odpowiedzialności, samodzielności, odwagi.
W wychowaniu społeczno - moralnym dorosłych największą rolę odgrywa praca zawodowa, wojsko, małżeństwo i rodzina własna, grupa przyjaciół, stowarzyszenie, praca społeczna, organizacje tj. ZHP, lektura, radio i telewizja, turystyka, instytucje oświatowe i kulturalne. W zakładzie pracy, w klubie, wycieczce zborowej uczestniczą ludzie w różnym wieku, różnych poziomów umysłowych, postaw moralnych i politycznych. Wśród dorosłych obserwujemy większą niż u innych refleksyjność, zdolność do krytycznego obserwowania i oceniania innych, bardziej krytyczny stosunek do siebie, chęć doskonalenia się oraz mimo wielu różnic wspólne w danej warstwie społecznej podstawowe normy moralne.
Wartości a wychowanie etyczne i moralne
Poprzez wartości rozumie się wszystko to co uchodzi za cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania, stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich.
R. Jedliński wyróżnia następujące wartości moralne: bohaterstwo, godność, honor, miłość, przyjaźń, odpowiedzialność, sprawiedliwość, skromność, szczerość, uczciwość, wierność. Wartości chrześcijańskie, które wyrosły ze zrozumienia natury człowieka, a nie jedynie z wiary, dają rękojmię normalności i przetrwania życia. Są podstawowym stymulatorem rozwoju umysłowego, kulturowego, społecznego i moralnego ludzkości.
Czynniki dezorganizujące wychowanie moralne:
postawy konsumpcyjne,
dewaluacja wartości moralnych,
anonimowość w kontaktach międzyludzkich,
instytucjonalizacja życia społecznego,
nadmiar przemocy i seksu w mediach,
dezintegracja życia rodzinnego,
niedocenianie wartości w życiu rodzinnym,
niedosyt śpieszenia innym z pomocą,
nadmiar perswazji i pouczeń.
Pojęcia związane z wychowaniem etycznym i moralnym:
Dobro - pojęcie abstrakcyjne będące przeciwieństwem zła. Jest elementarnym pojęciem moralnym, określającym pozytywną wartość wszelkich czynów i zachowań, którym zajmuje się dział filozofii zwany etyką.
Zasady moralne przyjmują najczęściej formę zdań rozkazujących lub zakazujących, rzadziej oznajmujących. Przykładem zasady moralnej jest np. zakaz "nie zabijaj". Naruszenie tych zasad powoduje zwykle wewnętrzny konflikt psychiczny, zwany poczuciem winy.
Zasady etyczne w odróżnieniu od moralnych są ogólnymi, filozoficznymi twierdzeniami, wynikającymi z danego światopoglądu - przyjętego systemu pojęciowego. Na ich bazie można tworzyć konkretne nakazy i zakazy moralne.
Etyka - jest działem filozofii. Nauka o moralności, o tym co dobre, a co złe. Zwana filozofią moralną. W Polsce etyka w rozumieniu nauki i myśli społeczno-filozoficznej zaistniała w XV wieku wraz z odrestaurowaniem Uniwersytetu Krakowskiego.
Nurty etyki:
- etyka normatywna - nauka o moralności, zajmuje się proponowaniem norm moralnych,
- etyka opisowa - analizuje postawy, zachowania ludzkie,
- metaetyka - logika etyki,
- mikroetyka- zajmuje się problemami jednostki,
- makroetyka - podejmuje globalne problemy cywilizacji,
- etyka molarna:
* etyka środowiskowa - etyka walki sportowej, działalności politycznej,
* etyka zawodowa - lekarska, nauczycielska, prawnicza, oficerska, inżyniera,
- bioetyka - zajmuje się m.in. takimi zagadnieniami jak: antykoncepcja, aborcja, sztuczne zapłodnienie, klonowanie, komórki macierzyste, inżynieria genetyczna, eutanazja.
Najbardziej znani etycy i systemy etyczne:
Sokrates - intelektualizm etyczny
Anaksymenes i Epikur - hedonizm
Platon, św. Augustyn - etyka chrześcijańska
Arystoteles, Stoicyzm, B. Spinoza - systemy obiektywno-naturalistyczno-motywistyczne
Kartezjusz, G. Hegel - systemy obiektywno-antynaturalistyczno-efektywistyczne
J. J. Rousseau i następcy - system obiektywistyczno-naturalistyczno-motywistyczny
I. Kant - system obiektywno-antynaturalistyczno-motywistyczny
J. S. Mill - utylitaryzm
K. Marks - materializm dialektyczny
F. Nietzsche - system subiektywno-naturalistyczno-efektywistyczny
A. Schopenhauer - system subiektywno-emotywistyczno-nominalistyczny
R. Carnap - opracowanie kilku różnych wersji etyki nominalistycznej
A. Rand - twórczyni obiektywizmu - "racjonalnym zainteresowaniu sobą"
N. Noddings - twórczyni etyki troski
Polscy etycy:
T. Biesaga, P. Chojnacki (duchowny), P. Czarnecki, J. Drewnowski, J. Hołówka, H. Jankowski (filozof), J. Keller, J. Kopania, T. Kotarbiński, O. Nawrot, M. Ossowska, M. Przełęcki, A. Przyłuska-Fiszer, K. Sikorski (pijar), T. Styczeń, W. Tatarkiewicz, M. Środa.
Osoby o uznanym autorytecie moralnym
Matka Teresa z Kalkuty (1910-1997) - swojego dzieła życia dokonała dzięki założonemu przez siebie Zgromadzeniu Sióstr Misjonarek Bliźniego. Matka Teresa była przekonana, że niosąc ulgę w cierpieniu osobom chorym, samotnym, głodnym, otrzymuje od nich więcej niż im się daje. Działalność charytatywna opierała się na bezinteresowności i tolerancyjnym stosunku wobec ludzi potrzebujących pomocy.
Albert Schweitzer (1975-1965) - w swej etyce czci dla życia zakłada, że wszelkie życie zasługuje w pełni na szacunek. Stąd tez nie wyróżnia się życia mniej lub bardziej wartościowego, a niezwykłą wagę do wszelkiego życia w ogóle.
Mahatma Gandhi (1869-1948) - przywódca Indii przyczynił się do uzyskania niepodległości Indii. Zdobył światowy rozgłos dzięki głoszonemu postulatowi walki bez gwałtu. W etyce nakazuje on życzliwą i opiekuńczą postawę wobec wszystkich istnień żywych. Przewiduje bezwzględny zakaz zabijania kogokolwiek i zadawania bólu fizycznego i moralnego komukolwiek.
Uczelnie Polskie ze specjalnością etyki:
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II - Etyka
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu - Etyka
Uniwersytet Jagielloński - Filozofia społeczno - etyczna
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski - specjalność nauczycielska w zakresie filozofii i etyki
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego - Filozofia człowieka i bioetyki
Akademia Pomorska w Słupsku - Etyka społeczna i psychologia moralności
Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie - nauczycielska edukacja filozoficzna i etyczne przygotowanie do życia w rodzinie
Większość Polskich uczelni kształci studentów z zakresu filozofii.
Stowarzyszenia / organizacje etyczne w Polsce:
Polskie Stowarzyszenie Etyki Biznesu
Instytut Etyki Prawniczej
Stowarzyszenie Etyki Słowa
Stowarzyszenie Wspierania Ekonomii Etycznej „Pro Ethica”
Stowarzyszenie Na Rzecz Edukacji Etycznej
Czasopisma: „Etyka”, „Ethos”, „Logos i Ethos”, „Etyka Praktyczna”, „Ethix”, „ The Journal of Ethics”, “Ethics”.
M. Łobocki, Wychowanie moralne w zarysie, s. 11.
M. Łobocki, Teoria wychowania w zarysie, s. 268.
S. Pacek,[w:] Encyklopedia oświaty i kultury dorosłych, red. K. Wojciechowski , s. 390 - 391.
S. Pacek,[w:] Encyklopedia oświaty i kultury dorosłych, red. K. Wojciechowski , s. 390 - 391.
K. Wojciechowski, Wychowanie dorosłych.
L. Ćwiek, Wartości w wychowaniu, Wychowawca 12/2007.
M. Łobocki, Wychowanie moralne w zarysie, s. 180-200.
H. Muszyński, Rozwój moralny, 18-25.
T. Styczeń, Etyka, [w:] O wartościach, normach i problemach moralnych, red. M. Środa, s.62-63.
M. Łobocki, Wychowanie moralne w zarysie, s. 129 - 131, 134 - 135.
1