Przygotowanie do poczęcia dziecka.
Opieka nad ciężarną.
Zadania:
1. Przybliżenie
czynników
ryzyka
dla
zdrowia kobiety ciężarnej i jej dziecka
oraz działań legislacyjnych dotyczących
ciężarnych.
2. Uświadomienie
konsekwencji
picia
alkoholu, palenia tytoniu i innych
zagrożeń w czasie ciąży.
3. Poznanie opieki przedkoncepcyjnej i
zasadności
suplementacji
kwasem
foliowym.
4. Przybliżenie badań koniecznych przed i
w czasie ciąży.
5. Uświadomienie potrzeb i korzystnego ich
zaspakajania przez ciężarną
Pomoce: prezentacja multimedialna, folie, test,
plansze, pisaki kolorowe.
Czas: 60 min.
Oczekiwania: uczestnik będzie: znał czynniki ryzyka
dla zdrowia kobiety ciężarnej i jej dziecka oraz
działania
legislacyjne
dotyczące
ciężarnych,
opiekę
przedkoncepcyjną
i
zasadność
suplementacji
kwasem
foliowym;
rozumiał
konsekwencje picia alkoholu, palenia tytoniu i
innych zagrożeń w czasie ciąży, konieczność
wykonywania badań przed i w czasie ciąży;
potrafił korzystnie zaspakajać potrzeby będąc w
ciąży.
Przebieg zajęć:
1. Prezentacja
zadań
przygotowanych
przez
studentów i po każdym zagadnieniu uzupełnianie
prowadzącego (slajdy: 4 – 13 oraz folie – zał.1, 1a,
1b, 1c, 1d, 1e,1f,1g, 1h).
2. Prezentacja celów zajęć i tematu ( slajd 1)
3.Test:Co wiesz o zdrowiu kobiet przed planowaną ciążą?
Uczestnicy wypełniają test indywidualnie ( zał. 2 – dla każdego),
po – zachęcamy do prezentacji pierwszych 5 pytań, prowadzący
wyjaśnia prawidłowe odpowiedzi ( zał. 2a – folia)
4. Burza mózgów: Co to jest opieka przedkoncepcyjna i
suplementacja kwasem foliowym - kogo dotyczy? Dyskusja i
prowadzący prezentuje (zał. 3 – folia i slajd 14 oraz slajd 15 i
zał. – folie 3a, 3b, 3c oraz slajd 16 i 17 oraz zał. – folie 3d – 3h).
5. Wykładzik: Badania kobiety przed planowaną ciążą i w
czasie ciąży (slajd 18 i zał. – folie 4, 4a, 4b, 4c) – prowadzący.
6. Praca w grupach: Potrzeby kobiet w czasie ciąży.
a. dzielimy uczestników na 7 grup: 1 – racjonalne żywienie, 2
– aktywność fizyczna, 3- utrzymywanie prawidłowej masy ciała,
4 – pielęgnacja ciała, 5 – eliminowanie zachowań ryzykownych,
6 – opieka medyczna, 7 – przygotowanie do porodu i opieki nad
dzieckiem.
b. Prezentacja pracy grup
c. po każdej - prowadzący ( slajdy 19 – 26 i zał. 5, 5a folie - po
gr. 1).
7. Ewaluacja: Buźki – uczestnicy na małych kartkach rysują
buźkę uśmiechniętą - gdy zajęcia się podobały i smutną – gdy
się nie podobały
Czynniki ryzyka dla zdrowia kobiety ciężarnej
i jej dziecka:
1. Cechy przyszłej ciężarnej:
– wiek przed 15 i po 40 r.ż.,
– nieprawidłowa masa ciała: niedobór –
ryzyko małej urodzeniowej masy ciała
dziecka;
– otyłość – często współistniejąca cukrzyca,
nadciśnienie
(większa
częstość
operacyjnego zakończenia porodu);
– niski status ekonomiczno-społeczny –
ubóstwo, niski poziom wykształcenia
(niedożywienie
matki,
zaniedbywanie
zdrowia własnego i dziecka);
– przeszłość położnicza – poronienia.
2. Choroby i inne zaburzenia u matki:
• cukrzyca,
•
fenuloketonuria
(genetycznie
uwarunkowane
zaburzenie
przemiany
aminokwasu fenyloalaniny),
• choroby tarczycy,
• nadciśnienie tętnicze – zwiększone ryzyko
wad wrodzonych i zaburzeń w przebiegu
ciąży.
3. Czynniki infekcyjne – zakażenie,
zwłaszcza w pierwszych tygodniach ciąży:
– różyczką: ryzyko uszkodzenia płodu w
pierwszym miesiącu 50–100%, drugim 20%,
trzecim 10%,
– wirusem cytomegalii: zakażenie w
pierwszym miesiącu – śmierć zarodka i
samoistne poronienie; w okresie płodowym –
liczne i poważne wady u płodu,
– wirusem opryszczki: we wczesnej ciąży –
ryzyko poronienia, po 29 tygodniu – liczne
wady płodu,
– wirusem ospy wietrznej i półpaśca: w
pierwszych 4 miesiącach – duże ryzyko wady
wrodzonej płodu,
– wirusem grypy: ostra infekcja do 12
tygodnia ciąży śmierć zarodka i samoistne
poronienie oraz wady wrodzone (częściej u
płci żeńskiej; zarodek/płód męski z reguły
obumiera),
– wirusem HIV: 30% płodów matek
zakażonych HIV zakaża się w czasie ciąży;
zakażenie
może
powodować
śmierć,
poronienie lub zespół wad wrodzonych. Do
zakażenia może dojść w czasie porodu
(kontakt z krwią matki) i karmienia piersią.
Ciężarna i jej dziecko po urodzeniu powinni
otrzymywać leki antyretrowirusowe,
– toksoplazmozą przed ciążą i w czasie jej
trwania
(zakażenie
spowodowane
spożywaniem
zakażonego
cystami
pierwotniaka surowego mięsa, kontaktem z
odchodami kota): pierwotniak przenika przez
łożysko i uszkadza OUN i narząd wzroku.
4. Czynniki chemiczne:
– alkohol – najpowszechniejszy teratogen.
Spożywany przez przyszłego ojca może
zaburzać cykl rozwojowy plemników. Każda
ilość alkoholu spożytego przez matkę w
czasie poczęcia i ciąży może uszkadzać płód.
Picie alkoholu w ciąży jest najczęstszą
przyczyną niepełnosprawności intelektualnej
u dzieci. Nadużywanie alkoholu przez
ciężarną powoduje liczne wady rozwojowe
określane
jako
płodowy
zespoł
alkoholowy (ang. FetalAlcohol Syndrom,
FAS),
– narkotyki – obniżają płodność kobiet i
mężczyzn, zaburzają wzrastanie płodu, a
niektóre również powodują wady rozwojowe.
- palenie tytoniu – obniża płodność,
uszkadza
komórkę
jajową,
proces
bruzdkowania i zagnieżdżania się zarodka.
Dzieci palących matek mogą urodzić się z
płodowym zespołem tytoniowym (ang.
Fetal Tobacco Syndrom, FTS) – ryzyko nagłej
śmierci noworodka, większa podatność na
infekcje, zespół cech neurobehawioralnych
(obniżony iloraz inteligencji, trudności w
nauce, zaburzenia emocjonalne).
Szkodliwe dla płodu jest także bierne
palenie matki.
5.
Czynniki
środowiskowe:
zanieczyszczenie powietrza i gleby:
– ołowiem – zatrucie matki przed ciążą lub
w trakcie jej trwania może spowodować
śmierć wewnątrzmaciczną i liczne wady
rozwojowe; zatrucie u ojca 80 dni przed
poczęciem może powodować uszkodzenie
plemników,
– innymi metalami ciężkimi – kadm, rtęć,
cynk.
6. Leki przyjmowane przez matkę:
–
doustne
środki
antykoncepcyjne
stosowane
we
wczesnym
okresie
nierozpoznanej ciąży – należy zaprzestać ich
stosowania co najmniej 3 miesiące przed
planowanym poczęciem dziecka,
–
antybiotyki
–
w
okresie
ciąży
przeciwwskazane jest stosowanie tetracykliny
(powoduje
przebarwienie,
niedorozwój
szkliwa zębów i upośledzenie wzrostu kości
długich) oraz streptomycyny i jej pochodnych
(uszkodzenie nerwu słuchowego),
– leki przeciwpadaczkowe – kobiety z
padaczką planujące ciążę powinny być objęte
specjalnym programem leczenia,
– witamina A – stosowana doustnie u
ciężarnych, np. w leczeniu trądziku, ma
działanie teratogenne (może powodować
wady OUN i kości czaszki),
–
kwas
acetylosalicylowy
(aspiryna,
polopiryna) w dużych dawkach we wczesnej
ciąży może zaburzać zagnieżdżenie się
blastocysty; w drugiej połowie ciąży zwiększa
ryzyko krwawień do mózgu płodu w czasie
porodu,
– leki uspokajające – duże ryzyko
uszkodzenia płodu. Każdy lek w czasie ciąży
powinien być stosowany w porozumieniu z
lekarzem!
7. Czynniki fizyczne:
– promieniowanie jonizujące – możliwość
uszkodzenie komórki jajowej, plemników i
zarodka,
– promieniowanie elektromagnetyczne –
w pierwszym trymestrze ciąży czas pracy
przy komputerze nie powinien być dłuższy
niż 5 godz. dziennie, z przerwą po każdej
godzinie,
– promieniowanie ultrafioletowe – może
powodować rozkład i niedobór kwasu
foliowego,
należy
ograniczyć
nasłonecznianie,
– wysoka temperatura otoczenia –
przeciwwskazana sauna we wczesnym
okresie ciąży,
– dźwiganie przez ciężarną ciężarów,
hałas, praca zmianowa.
Opieka przedkoncepcyjna -o zaspokajaniu
potrzeb biologicznych dziecka jego przyszli
rodzice powinni zacząć myśleć już przed
planowaną ciążą.
Warunkiem prawidłowego rozwoju dziecka w
okresie prenatalnym jest dobre zdrowie
psychofizyczne obojga jego przyszłych
rodziców oraz wyeliminowanie lub co
najmniej ograniczenie czynników, które mogą
zagrażać rozwojowi dziecka w momencie
zapłodnienia, w czasie ciąży i porodu
Należy zachęcać pary planujące poczęcie
dziecka do zgłoszenia się na wizytę do
lekarza rodzinnego i ginekologa.
W przypadku wystąpienia lub podejrzenia w
rodzinie
-
chorób
genetycznie
uwarunkowanych konieczne jest zgłoszenie
się do poradni genetycznej (Mazurczak,
2008).
Dzięki postępowi medycyny można obecnie
zapobiegać wielu wadom wrodzonym, w tym
zwłaszcza wadom cewy nerwowej.
Cewa nerwowa tworzy się i zamyka między
16 a 28 dniem od zapłodnienia, a więc wtedy,
gdy większość kobiet nie wie, że jest w ciąży.
Z przedniego odcinka cewy rozwija się
mózgowie, z tylnego – rdzeń kręgowy.
Skutkiem zaburzeń w zamykaniu się cewy
nerwowej
może
być:
bezmózgowie,
przepukliny
okolicy
głowy
(oponowa,
mózgowa,
oponowo-mózgowa)
oraz
przepukliny kręgosłupa (oponowa, rdzeniowa,
oponowo-rdzeniowa). Dzieci z tymi wadami
często nie przeżywają, u innych, mimo
leczenia chirurgicznego, występują trwałe
zaburzenia lokomocji, oddawania moczu i
czynności jelit.
Do
czynników
(teratogennych)
zwiększających ryzyko wystąpienia wad cewy
nerwowej
należy
niedobór
kwasu
foliowego (witaminy z grupy B).
Z tego powodu w wielu krajach, także w
Polsce, zaleca się kobietom w wieku
rozrodczym (15–49 lat):
• przyjmowanie codziennie kwasu foliowego
w postaci tabletek, w dawce 0,4 mg (preparat
FOLIK); u kobiet, które poprzednio urodziły
dziecko z wadą cewy nerwowej lub w rodzinie
wada ta występowała, zaleca się dawkę
dzienną 4 mg;
• spożywanie żywności naturalnie bogatej w
foliany: warzywa zielono-liściaste, rośliny
strączkowe, owoce cytrusowe i orzechy
(Mierzejewska, 2008).
Od 1999 r. realizowany jest w Polsce
(głownie
przez
pracowników
stacji
sanitarno- epidemiologicznych i pielęgniarki
szkolne)
program
edukacyjny
dla
młodzieży w wieku 16–24 lata „Już teraz
mogę zadbać o zdrowie swojego
przyszłego dziecka” (Woynarowska i in.,
1999, 2004).
Celem
programu
jest
zachęcanie
dziewcząt i młodych kobiet do codziennego
przyjmowania kwasu foliowego, a także
uświadamianie młodym ludziom ich własnej
roli, jako przyszłych rodziców, w tworzeniu
szans na zdrowie i dobrą jakość życia ich
dziecka.
Program ten jest dostępny na stronie
internetowej Instytutu Matki i Dziecka:
www.imid.med.pl
Badania - kobieta planująca ciążę powinna
sprawdzić, czy jest uodporniona (ma
przeciwciała):
• przeciw różyczce,
• wirusowemu zapaleniu wątroby typu B
(WZW typu B). W przypadku braku przeciwciał
powinna się zaszczepić (po szczepieniu
konieczny
jest
3-miesięczny
okres
zapobiegania ciąży),
• zachęca się przyszłą matkę, a także ojca, do
wykonania testu w kierunku zakażenia HIV
(ciężarnej - dwukrotnie wykona ginekolog),
• niezbędne jest wyleczenie ostrych chorób
(np. zakażeń układu moczowego),
• w przypadku chorób przewlekłych kontakt z
lekarzem specjalistą w celu ewentualnej
modyfikacji leczenia.
Organizm kobiety i rozwijający się w nim
płód stanowią jedność.
Zaspokajanie potrzeb biologicznych
matki jest więc równoznaczne z
zaspokajaniem potrzeb dziecka
Potrzeby ciężarnej - szczególne znaczenie
mają cztery grupy zachowań kobiety
ciężarnej:
1. Prozdrowotny styl życia, w tym
szczególnie:
• Racjonalne żywienie:
– pokrycie zwiększonego zapotrzebowania
energetycznego
o
ok.
300
kcal/
dziennie w stosunku do okresu sprzed ciąży
w II i III trymestrze ciąży; w I trymestrze
tylko u kobiet z niedoborem masy ciała,
– urozmaicona dieta ze szczególnym
uwzględnieniem:
mleka
i
jego
przetworów (główne źródło wapnia -
zapotrzebowanie
do
1300
mg/dzień),
produktów
zawierających
błonnik
(zapobieganie zaparciom), kwas foliowy,
żelazo (zapobieganie niedokrwistości), ryb
morskich(jod),
– przyjmowanie kwasu foliowego w
tabletkach (0,4 mg) do 12 tygodnia ciąży
(lekarz może zalecić zwiększenie dawki),
– ograniczanie spożycia: soli kuchennej;
kawy, coca-coli, pepsi-coli (nadmiar
kofeiny zwiększa ryzyko poronienia
i
przedwczesnego porodu); mocnej herbaty
(zawiera kofeinę i teinę, które utrudniają
wchłanianie
żelaza);
produktów
wzdymających (kapusta, cebula);
•
Aktywność fizyczna - niezbędna dla
utrzymania dobrej kondycji psychofizycznej i
przygotowania się do porodu. Zalecane
ćwiczenia co najmniej 20 minut dziennie,
w tym chód i pływanie. Należy ograniczyć
ćwiczenia o dużej intensywności wysiłku,
uprawianie sportów, w czasie których
występują wstrząsy miednicy małej;
•
Kontrolowanie
i
utrzymywanie
odpowiedniej masy ciała. Optymalny
przyrost
masy
ciała
podczas
ciąży
pojedynczej powinien wynosić średnio 12,5
kg (11–14 kg), w tym: w pierwszym
trymestrze: 0–2 kg; w drugim: 5–6 kg; w
trzecim: 4–5 kg). Zbyt mały przyrost
(zwłaszcza u kobiet z niedoborem masy
ciała) zwiększa ryzyko małej urodzeniowej
masy ciała dziecka;
• Pielęgnacja ciała – utrzymywanie
właściwej higieny narządów płciowych
(zapobieganie
zakażeniom
układu
moczowego oraz pochwy), jamy ustnej
(zapobieganie stanom zapalnym dziąseł);
pielęgnacja piersi (hartowanie brodawek);
noszenie odzieży nieuciskającej, z tkanin
naturalnych oraz obuwia na płaskim
obcasie;
2. Eliminowanie zachowań ryzykownych
oraz unikanie czynników teratogennych
- wrażliwość na działanie tych czynników
zależy od stadium rozwoju zarodka/płodu.
Największa jest w okresie od 18 do 60 dnia
rozwoju, ze szczytem w 30 dniu, ale
istnieją tu pewne różnice zależne od czasu i
tempa rozwoju poszczególnych narządów.
Największe zagrożenie (okres krytyczny) dla
rozwoju mózgu występuje między 3 a 16
tygodniem, ale do jego uszkodzenia może
dojść
również
pod
koniec
okresu
płodowego, gdy rozwój tkanki nerwowej jest
bardzo intensywny. Odporność na działanie
rożnych
czynników
wzrasta
wraz
z
zaawansowaniem w rozwoju.
3. Korzystanie z opieki zdrowotnej.
Kobieta ciężarna powinna być pod stałą
opieką lekarza ginekologa. Pierwsza
wizyta powinna odbyć się nie później niż w
6–8 tygodniu ciąży. Niezbędna jest także
opieka
stomatologiczna.
Wyleczenie
próchnicy zębów i innych stanów zapalnych
w jamie ustnej u matki i zamieszkujących
z
nią
osób
zapobiega
wczesnemu
zakażeniu
jamy
ustnej
niemowlęcia
bakteriami kwasotwórczymi i wczesnemu
rozwojowi próchnicy zębów mlecznych.
4. Przygotowanie się do: porodu, opieki
nad noworodkiem i rodzicielstwa -
najkorzystniejszą formą tego przygotowania
jest uczęszczanie przyszłej matki, a także
ojca, do szkoły rodzenia.
Celem tej szkoły jest: fizyczne przygotowanie
kobiety
do
porodu
(ćwiczenia
ogólnousprawniające,
relaksacyjne
i
oddechowe), karmienia piersią, a także
budowanie poczucia więzi psychicznej
przyszłych rodziców i pomoc w dojrzewaniu do
ról rodzicielskich.
Rodzaj i terminy świadczeń określono w
opracowaniu
„Standard
opieki
okołoporodowej nad kobietą w okresie
fizjologicznej
ciąży,
fizjologicznego
porodu,
połogu
oraz
opieki
nad
noworodkiem”.
Standard
opracowany
przez
zespół
ekspertów
powołanych
przez
Ministra
Zdrowia będzie zatwierdzony do końca 2010
r.