Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Specjalizacja pielęgniarska

z medycyny ratunkowej

Aspekty prawne i etyczne

Wiesława Dec

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Zasady odpowiedzialności karnej

pracownika ochrony zdrowia

• Przestępstwa przeciwko życiu

i zdrowiu

• Odpowiedzialność zakładu

opieki zdrowotnej

• Wina umyślna i nieumyślna
• Problem nieumyślnego

spowodowania śmierci w
kontekście zawinionego błędu
w sztuce

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu

• Bezprawne przerwanie ciąży
• Bójka
• Dzieciobójstwo
• Nieumyślne spowodowanie śmierci
• Pobicie
• Spowodowanie uszkodzenia ciała dziecka poczętego
• Zabójstwo
• Zabójstwo na żądanie i pod wpływem współczucia

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Kiedy narażamy się na

odpowiedzialność karną ?

Marian Filar, Prawo i Medycyna 3, (vol. 1) Wydawnictwo Abacus, 1999

• Lekarz - pielęgniarka naraża się na odpowiedzialność karną

w trzech przypadkach:

• gdy nie leczy, choć powinien – odmowa udzielenia pomocy
• gdy leczy nie tak, jak powinien – tzw. błąd w sztuce
• gdy leczy, choć nie powinien – brak świadomej zgody

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Obowiązek udzielania świadczeń

medycznych

• Rozważania na temat prawnokarnych ocen nieudzielenia pomocy przez

lekarza poprzedzić należy kilkoma ogólnymi stwierdzeniami na temat

prawnych podstaw obowiązku udzielania przez lekarzy takiej pomocy

(obowiązku udzielania świadczeń zdrowotnych).

• Na płaszczyźnie prawnomiędzynarodowej decydujące znaczenie

w omawianym względzie ma art. 3 Europejskiej Konwencji o Prawach

Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej Wobec Zastosowań Biologii

i Medycyny z 12 stycznia 1998 roku (podpisanej niedawno przez

Polskę), wedle której ,,...strony podejmą ... stosowne działania w celu

zapewnienia równego dostępu do opieki medycznej o właściwej

jakości....

• Na płaszczyźnie konstytucyjnej wymienić tu należy przepis art. 68

Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku, według którego każdy ma prawo

do ochrony zdrowia, zaś obywatelom, niezależnie od ich sytuacji

materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń

opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych

.

Marian Filar, Prawo i Medycyna 3, (vol. 1) Wydawnictwo Abacus, 1999

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Obowiązek udzielania świadczeń

medycznych

• Na płaszczyźnie ustaw szczególnych :

• Art. 19 ustawy z 30 sierpnia 1991 roku o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. 91

poz. 408 z  późn. zmianami), wedle którego „pacjent ma prawo do świadczeń

zdrowotnych odpowiadających wymaganiom wiedzy medycznej...,

• Art. 31 ustawy z 6 lutego 1997 roku o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym

(Dz. U. 8 poz. 153), który to wymienia szereg takich świadczeń przysługujących

ubezpieczonemu (w tym świadczenia zdrowotne,,...służące zachowaniu,

przywracaniu, poprawie i promocji zdrowia...),

• Art. 30 ustawy o zawodzie lekarza z 26 marca 1997 roku (Dz. U. 28 poz. 152),

wedle którego „lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym

przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo

utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia oraz

w innych przypadkach nie cierpiących zwłoki,

• Ważne znaczenie ma tu też przepis art. 7 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej,

wedle którego żadne okoliczności (w tym także wynikające z tzw. rejonizacji

łączącej się z przynależnością do określonych kas chorych MF) nie mogą

stanowić podstawy odmowy udzielenia świadczenia zdrowotnego, jeśli osoba

zgłaszająca się do zakładu opieki zdrowotnej potrzebuje natychmiastowego

udzielenia świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia.

Marian Filar, Prawo i Medycyna 3, (vol. 1) Wydawnictwo Abacus, 1999

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Odpowiedzialność za zaniechanie

udzielania świadczeń zdrowotnych

W systemie polskiego prawa karnego brak przepisu, który

dotyczyłby bezpośrednio i wprost odpowiedzialności karnej

lekarza za zaniechanie udzielenia świadczenia

zdrowotnego. Dlatego też jego ewentualna

odpowiedzialność w tym względzie opiera się na zasadach

ogólnych.

Marian Filar, Prawo i Medycyna 3, (vol. 1) Wydawnictwo Abacus, 1999

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Kodeks Karny

• Art. 160 k.k. przewiduje karę do 3 lat pozbawienia wolności dla tego, kto

naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo

ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (§1). Na mocy §2, karze od 3 miesięcy

do 5 lat podlega sprawca czynu opisanego w §1, jeśli ciążył na nim

na nim obowiązek opieki nad osobą narażaną na niebezpieczeństwo. §3

penalizuje zaś nieumyślne popełnienie czynu opisanego w §1 lub 2 karą

grzywny, ograniczenia wolności lub jej pozbawienia do roku, §4

przewiduje klauzulę bezkarności dla tego, kto dobrowolnie uchylił

niebezpieczeństwo.

• Na mocy art. 162 k.k. karze pozbawienia wolności do 2 lat podlega ten,

kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim

niebezpieczeństwem utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

nie udziela pomocy mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej

osoby na takie niebezpieczeństwo. Na mocy §2 tegoż przepisu

przestępność czynu jest wyłączona, jeśli do udzielenia pomocy niezbędne

byłoby poddanie się zabiegowi lekarskiemu, lub w warunkach, w których

możliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony osoby lub instytucji do tego

powołanej.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Odpowiedzialność za zaniechanie

udzielania świadczeń zdrowotnych

Nieudzielenie przez lekarza pomocy powodować może także

odpowiedzialność za szereg tzw. skutkowych przestępstw

przeciwko życiu i zdrowiu, dla bytu których nie wystarcza

sprowadzenie stanu zagrożenia dla tych dóbr, lecz

niezbędne jest spowodowanie swym zachowaniem śmierci

lub konkretnego uszczerbku na zdrowiu.

Marian Filar, Prawo i Medycyna 3, (vol. 1) Wydawnictwo Abacus, 1999

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Kodeks Karny

• Nieumyślne spowodowanie śmierci

• Art. 155. Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze

pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

• Uszkodzenia ciała

• Art. 156. § 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci:

1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia,

2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub

długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby

psychicznej, całkowitej lub znacznej trwałej niezdolności do pracy w

zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała,

podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia

wolności do lat 3.

§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest śmierć człowieka,

sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

• Art. 157. § 1. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub

rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. 156 § 1, podlega karze

pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wina umyślna i nieumyślna

• Wina jako przesłanka odpowiedzialności karnej

• Kodeks karny z art. 1 par. 3 wyłącza odpowiedzialność karną

sprawcy czynu, któremu w chwili popełnienia czynu

zabronionego nie można przypisać winy (nullum crimen sine

culpa).

• Kodeks karny nie zawiera definicji winy. W doktrynie prawa

karnego występują różne jej ujęcia. Teoria psychologiczna

definiuje winę jako stosunek psychiczny sprawcy do czynu.

Zgodnie z tą teorią, wyróżniano winę umyślną i nieumyślną.

element obiektywny – zachowanie niewłaściwe - uchybienie

przez lekarza obowiązkom zawodowym (bezprawność czynu);

element subiektywny (nastawienie psychiczne, wina w ścisłym

tego słowa znaczeniu)

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wina umyślna i nieumyślna

• Wina umyślna to postać winy, na którą składają się: wina

umyślna w zamiarze bezpośrednim (dolus directus) -
sprawca chce popełnić czyn zabroniony, oraz wina umyślna
w zamiarze ewentualnym (dolus eventualis) - sprawca,
przewidując możliwość popełnienia czynu zabronionego, na
to się godzi.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wina umyślna i nieumyślna

• Winę nieumyślną charakteryzuje brak zamiaru popełnienia

czynu zabronionego. Sprawca popełnia jednak ten czyn na

skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych

okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu

przewidywał (lekkomyślność) albo mógł przewidzieć

(niedbalstwo).

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Odpowiedzialność zakładów opieki

zdrowotnej – zasady ogólne

• podstawowe

znaczenie

ma

określenie

zakresu

tej

odpowiedzialności:

przedmiotowego,

podmiotowego,

czasowego

• na zakres odpowiedzialności placówek medycznych istotny

wpływ wywierają: najnowsze zmiany ustawowe (przedłużenie

terminu dochodzenia roszczeń odszkodowawczych – art. 442¹

k.c.; wprowadzenie kolejnego roszczenia: zadośćuczynienia

dla najbliższych członków rodziny zmarłego – art. 444 § 4

k.c.), najnowsze tendencje w orzecznictwie sądów polskich,

świadomość

potencjalnych

poszkodowanych,

którzy

zgłaszają coraz wyższe roszczenia odszkodowawcze

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Podmiotowy zakres odpowiedzialności

– określenie odpowiedzialnego podmiotu

• zakład opieki zdrowotnej lub inna placówka medyczna:

odpowiedzialność za winę lekarza lub szeroko rozumianego

personelu

medycznego

(pielęgniarkę,

położną,

technika

medycznego, sanitariusza, laboranta), odpowiedzialność za winę

organizacyjną, odpowiedzialność za zakażenia szpitalne, za „nie

zapewnienie bezpieczeństwa pobytu”, odmowa wykonania zabiegu

lub innego świadczenia medycznego

• lekarz,

pielęgniarka,

położna,

członek

personelu

medycznego, personelu pomocniczego: odpowiedzialność

cywilna a odpowiedzialność pracownicza, odpowiedzialność osoby

kierującej określonym zespołem np. na bloku operacyjnym

• prawa i obowiązki wszystkich podmiotów uczestniczących w

procesie udzielania świadczeń opieki zdrowotnej (lekarza,

pielęgniarki, zakładu opieki zdrowotnej), w szczególności

respektowanie praw pacjenta i odpowiedzialność za ich naruszenie

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Podmiotowy zakres odpowiedzialności –

określenie potencjalnego poszkodowanego

•

szkoda może być wyrządzona zarówno pacjentowi (bezpośrednio

poszkodowany), jak i innym osobom w przypadku jego śmierci (pośrednio

poszkodowany)

•

szkoda może być ponadto wyrządzona dziecku poczętemu, lecz

nienarodzonemu. Potwierdza to art. 446¹ k.c. – nasciturus może żądać

naprawienia szkód, jakich doznał przed urodzeniem

•

problematyka szkody za tzw. „złe urodzenie” (uchwała SN z 22. 02. 2006 r., III

CZP 8/06), gdy źródłem powstania szkody jest fakt urodzenia dziecka

niepełnosprawnego lub dziecka pochodzącego z przestępstwa (tzw.

wrongful

concepction

,

wrongful

birth

). Prawo kobiety do swobodnego kształtowania

swojego życia osobistego, w tym planowania rodziny (wyrok S.A. w

Białymstoku z 5.11.2004 r., I ACa 550/04). Dodatkowo kwestia naruszenia

praw pacjenta - uniemożliwienie przeprowadzenia określonych badań

•

szkoda może być ponadto wyrządzona własnym pracownikom

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Przedmiotowy zakres odpowiedzialności

• odpowiedzialność zakładu opieki zdrowotnej za własne

uchybienia nazywane „winą organizacyjną”

• odpowiedzialność za zakażenia szpitalne

• odpowiedzialność za winę lekarza lub innego członka szeroko

rozumianego personelu medycznego

• odpowiedzialność z tytułu tzw. winy anonimowej

• odpowiedzialność za świadczenia zdrowotne zamówione przez

organy administracji rządowej, samorządu terytorialnego lub

publiczne z.o.z. (obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia OC za

szkody wyrządzone przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych)

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Zakład opieki zdrowotnej może ponosić

odpowiedzialność za

tzw. winę organizacyjną

Zakład opieki zdrowotnej odpowiada zatem za:

• Niezapewnienie bezpieczeństwa pobytu w szpitalu (wyrok S.A. w

Katowicach z 20. 10. 2006 r., I ACa 966/06) – zadośćuczynienie

wysokości 80 tyś zł. za zakażenie gronkowcem złocistym

• nieuzasadnioną odmowę przyjęcia pacjenta do szpitala wyrok SN z

11. 12. 2002 r., I CKN 1386/00) – zadość. 20 tyś zł.

• braku w szpitalu odpowiedniej liczby doświadczonych lekarzy i

specjalistów (wyrok SA w Poznaniu z 28.11. 2003 r., III APo 3/03)

• zatrudnienie niefachowych lekarzy lub powierzenie zabiegu mało

doświadczonemu lekarzowi bez odpowiedniego nadzoru

• zaniedbania w zakresie organizacji bezpieczeństwa, higieny i opieki

nad chorym podczas jego pobytu w zakładzie leczniczym - podanie

przeterminowanej szczepionki w ramach obowiązkowych szczepień

(wyrok SN z 21. 05. 2003 r., IV CKN 378/01) – 80 tyś zł.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Odpowiedzialność za „winę organizacyjną”

może ponadto polegać na:

• zwłoce w udzieleniu pomocy lekarskiej (np. na skutek złej organizacji

szpitala pacjent zbyt długo przebywał na izbie przyjęć) - nieprzytomna

pacjentka po zatruciu środkami farmakologicznymi pozostawiona bez

opieki wyskoczyła przez okno (wyrok SN z 19.11.1969 r., II CR 294/69)

• ograniczeniu lekarzy w wyborze środków lekarskich lub technicznych

• możliwości powstania szkody wynikłej z konieczności posługiwania się

wadliwymi przyrządami lub urządzeniami - – poparzenie nożem

elektrycznym (wyrok SN z 11.05.1983 r., IV CR 118/83); poparzenie

noworodka wodą przeciekającą z termoforu, do szkody doszło wskutek

pęknięcia uszczelki (wyrok SN 22.08.1980 r., IV CR 299/80); poparzenie

pacjentki termoforem, konieczność przeprowadzenia dodatkowego

leczenia także w wyroku SA w Lublinie z 4.04.2002 r., I C 656/99.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Odpowiedzialność za „winę organizacyjną”

może ponadto polegać na:

• złych warunkach technicznych i sanitarnych szpitala, wadliwym

rozmieszczeniu chorych, dokonywaniu opatrunków niezgodnie z

zasadami aseptyki (zanieczyszczenie rany pooperacyjnej, na skutek

tego zaniedbania powstała zgorzel gazowa, dokonywanie opatrunków

na sali operacyjnej zamiast na sali zabiegowej w sąsiedztwie chorego z

powikłaniami ropnymi, wyrok SN z 14.12.1973 r., II CR 692/73)

• wadliwej organizacji przechowywania leków i środków toksycznych

silnie

trujących

(na

oddziale

położniczo

–

ginekologicznym

przechowywano w szafce aptecznej obok leków azotyn sodu, środek

silnie trujący podawany jako środek dezynfekujący, śmierć pacjentek na

skutek błędnego ich podania przez pielęgniarkę – wyrok SN z 27. 10.

1983 r., II KR 219/83)

• brak koordynacji oraz wymiany informacji dotyczącej pacjentów

pomiędzy personelem tego samego zakładu opieki zdrowotnej na

skutek czego konkretny podmiot doznał on szkody

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Odpowiedzialność za tzw. zakażenia

szpitalne

• w niektórych przypadkach nie sposób wykazać, czy za powstałą

szkodę odpowiada dany zakład opieki zdrowotnej, czy też

zaistniały dodatkowe elementy, których wpływu na powstanie

lub zwiększenie rozmiarów szkody nie można precyzyjnie

określić. Tego rodzaju wątpliwości powstają przede wszystkim

przy

tzw. zakażeniach szpitalnych

. Wówczas wystarczy

wykazanie dostatecznej dozy prawdopodobieństwa związku

przyczynowego między określonymi działaniami szpitala a

zakażeniem Nie można bowiem stawiać przed pacjentem

nierealnego wymagania ścisłego wykazania momentu i drogi

przedostania się infekcji do organizmu (

wyrok SN z 13 czerwca

2000 r.,

LEX nr 52689, zakażenie wirusem HBS i HIV).

• wystarczy dostateczna doza prawdopodobieństwa (wyrok S.A. w

Poznaniu z 22.09.2005 r., niepubl.) – zakażenie wirusem HBV

• dowód

prima facie

, który pozwala na wykazaniu niedbalstwa

zobowiązanego podmiotu na podstawie okoliczności

konkretnego przypadku (brak należytego reżimu sanitarnego

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną

przez zatrudniony personel medyczny:

• odpowiedzialność za błąd medyczny lub inaczej błąd sztuki lekarskiej,

błąd terapeutyczny (w leczeniu), diagnostyczny (rozpoznania),

błąd rokowania (prognozy)

• szkoda może być wynikiem wadliwego leczenia lub leczenia zgodnego

z zasadami sztuki, lecz przeprowadzonego

bez zgody pacjenta lub z

przekroczeniem jej zakresu

(wyrok SN z 14.10.2005)

• zabieg medyczny dokonany bez zgody pacjenta jest czynnością

bezprawną nawet wówczas, gdy wykonany jest zgodnie z zasadami

wiedzy (wyrok S.A. w Warszawie z 31. 03. 2006 r., I ACa 973/05).

• powstaje pytanie, czy pacjent może wyrazić z góry

sprzeciw

na

dokonanie określonego zabiegu. Zob. w tym względzie wyrok SN z

27.10.2005 r., III CK 155/05 (sprzeciw świadka Jehowy na przetoczenie

krwi, niezależnie od konieczności ratowania życia). Oświadczenie musi

być wyraźne, jednoznaczne, nie budzące żadnych wątpliwości oraz

posiadać przewidzianą przez prawo formę, wówczas jest dla lekarza

wiążące

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną

przez zatrudniony personel medyczny:

• szkoda może polegać również na naruszeniu innych praw pacjenta, np.

prawa do intymności i poszanowania godności podczas udzielania świadczeń

zdrowotnych (wyrok SA w Warszawie z 29. 08. 2006 r., I ACa 310/06). W

wielu przypadkach można nawet mówić o odmowie udzielenia pomocy (art.

30 ust.lek)

• stosowanie zarzuconych lub niesprawdzonych metod leczenia (wyrok SO w

Radomiu z 15.07.2003 r., I C 955/98)

• wadliwość w identyfikacji pacjenta i dokonanie zabiegu na innym chorym lub

omyłkowe dokonanie innego zabiegu, w tym zbędnego (wyrok SN z

10.03.2006 r., IV CSK 80/05) – błędna diagnoza, niepotrzebna

chemioterapia; pomyłka personelu, zamiana zdjęcia rtg, leczenia na gruźlicę

zdrowej osoby (wyrok SN z 4.07.1969 r., I PR178/69)

• pozostawienie ciał obcych w ciele pacjenta (wyrok SA w Lublinie z

16.12.2003 r, I ACa 573/03)

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną

przez zatrudniony personel medyczny

• odmowa udzielenia pomocy, zwłoka lub zaniechanie w dokonaniu

określonego świadczenia zdrowotnego

• szkodę pacjenta stanowi nie tylko pogorszenie jego stanu zdrowia,

lecz również utrzymanie się rozstroju się zdrowia, jeśli w wyniku

zabiegu mógł być wyeliminowany (wyrok SN z 11. 12.2002 r.)

• niezachowanie tajemnicy związanej z pacjentem, naruszenie

innych praw pacjenta

• przerwanie ciąży lub jej odmowa w przypadkach dopuszczalnej

aborcji

• szkoda wyrządzona dziecku poczętemu, lecz nienarodzonemu

(wadliwa aborcja, badania prenatalne, odmowa dokonania zabiegu

– odpowiedzialność za złe urodzenie)

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wina podmiotu udzielającego świadczeń

Niedbalstwo – nie dołożenie należytej

staranności

• Podmiot

udzielający

świadczeń

opieki

zdrowotnej

ponosi

odpowiedzialność za dołożenie należytej staranności, a nie

za osiągnięcie rezultatu.

• Wzorzec „dobrego lekarza” zależy od tego czy chodzi o lekarza

ogólnego, czy o specjalistę, czy lekarza dobrze wyposażonej,

nowoczesnej kliniki, czy też małego prowincjonalnego szpitala.

Pewne minimum wiedzy i staranności lekarza istnieje jednak zawsze

bez względu na miejsce wykonywania zawodu

• od w/w podmiotów wymaga się staranności wyższej niż przeciętna z

uwagi na przedmiot zabiegu, którym jest człowiek, a skutki błędu

mogą być nieodwracalne (wyroku SA w Krakowie z 9 marca 2001,

niepubl, wyrok SN z 22.06.2005 r., III CK 392/04, uszkodzenia rdzenia

kręgowego w czasie operacji prostowania kręgosłupa – 300 tyś zł.).

• wzorzec jest również zależny od stanu wiedzy, jest on zatem

zmienny wraz z postępem medycyny.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wina lekarza w orzecznictwie sądów polskich

– zagadnienia wybrane

• polegająca na nieprawidłowym sposobie leczenia, rozmijającym się ze

wskazaniami wiedzy i sztuki lekarskiej, przy pominięciu innych metod

leczenia oraz zwłoka w zasięgnięciu opinii specjalisty (wyrok SO w

Radomiu z 15.07.2003 r., I C 955/98)

• zaniedbanie polegające na pozostawieniu po operacji w zaszytej ranie

ciała obcego, szpital ponosi odpowiedzialność także za przeprowadzenie

kolejnej operacji i przedłużenie procesu leczenia (wyrok SA w Lublinie z

16.12.2003 r,I ACa 573/03)

• błąd w diagnozie, który jednak nie miał żadnego wpływu na obecny stan

zdrowia pacjenta nie uzasadnia jednak jego odpowiedzialności (wyrok

SN z 19.07.2000 r., II CKN 277/00)

• lekarz ponosi odpowiedzialność za zaniechanie dodatkowych badań

stanowiących podstawę błędnej diagnozy lekarskiej (wyrok SN z 20. 05.

2005 r., III CK 595/04)

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wina anonimowa

Jeżeli nie można ustalić, który z lekarzy lub z członków personelu

medycznego dopuścił się winy, a dowiedzione zostanie, że

popełniono zaniedbanie na skutek czego pacjent doznał

szkody, wówczas mamy do czynienia z tzw. winą anonimową

lub inaczej winą bezimienną niezidentyfikowanego członka

zespołu, za którą odpowiada zakład leczniczy.

• odpowiedzialność szpitala za śmierć noworodka na skutek

obrażeń powstałych w czasie jego pielęgnacji przez

pracownika szpitala, którego tożsamości nie udało się ustalić

(wyrok SN z 21.11.1994 r., II CR 638/74)

• analogicznie odpowiedzialność z tytułu winy anonimowej w

razie wyrządzenia szkody na skutek oparzenia oczu pacjentki

azotanem srebra o zbyt dużym stężeniu (wyrok SN z

17.041974 r., II CR 133/74)

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Odpowiedzialność wobec „własnego”

personelu medycznego

• zakład opieki zdrowotnej odpowiada zarówno wobec podmiotów,

którym udzielane są świadczenia opieki zdrowotnej, jak i wobec

własnych pracowników

• zakład opieki zdrowotnej jako pracodawca ma obowiązek

zastosowania wszelkich dostępnych środków organizacyjnych i

technicznych w celu ochrony zdrowia pracowników (personelu

medycznego) przed zakażeniem wirusową chorobą zakaźną

(wyrok SN z 11. 05. 2005 r., III CK 652/04)

• dodatkowo trzeba pamiętać o możliwości wystąpienia wypadków

przy pracy oraz odpowiedzialności z tytułu chorób zawodowych

• zakład opieki zdrowotnej odpowiada „za pracowników” (art. 120

k.p., art. 430 k.c.) i „wobec pracowników” (art. 415 k.c.)

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Problemy etyczne współczesnej

medycyny I

• Główne zasady etyczne
• Problem zgody chorego
• Udzielanie świadczeń bez

zgody chorego

• Pacjent psychicznie chory
• Zgoda świadoma
• Ubezwłasnowolnienie

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Główne zasady etyczne

• Zasada działania w imię korzyści chorego
• Ma na celu działania dla osiągnięcia korzyści przez chorego

– rozważając zarówno korzyść, jak i ryzyko. Najczęściej
oznaczać będzie podjęcie resuscytacji, czasami jednak – nie
podejmowanie RKO.

• Wdrożenie programu publicznego dostępu do defibrylacji

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Główne zasady etyczne

• Zasada nieczynienia krzywdy
• Resuscytacja nie powinna być podejmowana w sytuacjach

nie rokujących powodzenia lub jeśli nie życzył sobie tego
pacjent (wola pacjenta wyrażona wtedy, kiedy jest w pełni
władz umysłowych

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Główne zasady etyczne

• Zasada sprawiedliwości
• Oznacza obowiązek rozłożenia działań w społeczeństwie w

imię korzyści z równoczesnym uwzględnieniem ryzyka.
Resuscytacja powinna być dostępna dla wszystkich, którym
może przynieść korzyść – w zakresie dostępnych środków

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Główne zasady etyczne

• Zasada autonomii pacjenta
• Odnosi się do podejmowania przez pacjenta świadomych decyzji

w swoim własnym imieniu – nie poddawaniu się decyzjom
podejmowanym za niego przez lekarzy lub pielęgniarki. Zasada
ta była wdrażana na przestrzeni ostatnich 30 lat jako wynik
ustaleń, takich jak Helsińska Deklaracja Praw Człowieka wraz z
modyfikacjami i uzupełnieniami. Zasada ta wymaga, aby pacjent
był odpowiednio poinformowany, świadomy, nie podlegał
naciskom oraz aby jego decyzje i preferencje były konsekwentne.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Etyka a moralność

 
• Etyka to tyle co nauka o moralności zajmująca się opisem,

analizą i wyjaśnianiem rzeczywiście istniejącej moralności i
ustalaniem dyrektyw moralnego postępowania.

 
• Etyka to ogół norm moralnych, zasad postępowania przyjętych

i obowiązujących w danej epoce i zbiorowości społecznej

• Moralność to zespół ocen i norm, wzorów postępowania i

ideałów osobowych mających regulować postępowanie
jednostek oraz stosunki między jednostkami i grupami
społecznymi.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Etyka a moralność

• W drugim znaczeniu etyka odpowiada definicji moralności.
• Na co dzień używamy tych pojęć zamiennie. Aby zachować

precyzję pojęciową należy jedno od drugiego oddzielać.
Moralność to coś praktycznego. Etyka ma inne zadanie – jest
po prostu nauką a moralność to fakt społeczny. Przedmiotem
etyki jest moralność jako pewien fakt społeczny.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Problem zgody chorego – leczenie bez

zgody

- przymus leczenia

„Lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń

zdrowotnych, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w
ustawie, po wyrażeniu zgody przez pacjenta." (art. 32 ust. 1 u. o
zaw. lek.)
  

Pierwsza sytuacja dotyczy tzw." przymusu leczenia", przez który należy

rozumieć istnienie po stronie pacjenta obowiązku poddania się określonemu
leczeniu. W przypadku braku pożądanego zachowania po stronie
zobowiązanego można zastosować w stosunku do niego przymus bezpośredni, a
więc przymus fizyczny. Uzasadnieniem dla złamania zasady respektowania
autonomii jednostki może być w takim przypadku interes zdrowia publicznego, czy
też ochrona samych osób niezdolnych do samostanowienia (ze względu na wiek
lub stan psychiczny). W polskim systemie prawa takich przypadków jest tylko
kilka. Jako przykład można podać rozwiązania zawarte w ustawie o wychowaniu w
trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Problem zgody chorego – leczenie bez

zgody

stan konieczności medycznej

„art. 33 ust. 1. Badanie lub udzielenie pacjentowi innego

świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest dopuszczalne,
jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu
na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma
możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym
lub opiekunem faktycznym.
ust. 2. Decyzję o podjęciu czynności medycznych w
okolicznościach, o których mowa w ust. 1, lekarz powinien w
miarę możliwości skonsultować z innym lekarzem.
ust. 3. Okoliczności, o których mowa w ust. 1 i 2, lekarz
odnotowuje w dokumentacji medycznej pacjenta."

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Problem zgody chorego – leczenie bez

zgody

- stan konieczności medycznej

• Mamy tu do czynienia z sytuacją, w której lekarz może

podjąć postępowanie medyczne bez zgody pacjenta, gdy
zostają spełnione łącznie następujące przesłanki: 

• pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej (a więc

działań ratunkowych, zabiegu operacyjnego, zmiany
zakresu zabiegu operacyjnego, zmiany metody leczenia);

• stan zdrowia oraz wiek pacjenta uniemożliwiają mu

wyrażenie zgody;

• brak jest możliwości porozumienia się z przedstawicielem

ustawowym lub opiekunem faktycznym pacjenta. 

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Problem zgody chorego

•   „oświadczenie pacjenta wyrażone na wypadek utraty

przytomności, określające wolę dotyczącą postępowania
lekarza w stosunku do niego w sytuacjach leczniczych, które
mogą zaistnieć, jest dla lekarza - jeżeli zostało złożone w
sposób wyraźny i jednoznaczny - wiążące".   

• Dodatkowo należy wskazać treść art. 34 ust. 7 u. o zaw. lek.:

„Lekarz może wykonać czynności, o których mowa w ust. 1 [tzn. zabieg
operacyjny albo metodę leczenia lub diagnostyki stwarzającą podwyższone
ryzyko dla pacjenta] bez zgody przedstawiciela ustawowego pacjenta bądź
zgody właściwego sądu opiekuńczego, gdy zwłoka spowodowana
postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi
niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego
rozstroju zdrowia. W takim przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to
możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej
specjalności. O wykonywanych czynnościach lekarz niezwłocznie zawiadamia
przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego lub sąd opiekuńczy."

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Odmowa pacjenta

•  

Z sytuacją odmowy leczenia przez pacjenta możemy spotkać się w

różnych okolicznościach. Analiza przykładów „z życia wziętych" prowadzi
do wniosku, iż przyczyną takiego zachowania pacjenta jest najczęściej brak
zgody na zastosowanie wobec niego określonej metody leczenia (np.
wykonanie zabiegu transfuzji krwi w przypadku Świadków Jehowy). Bardzo
często taka decyzja wynika również z obawy pacjenta przed daną metodą
leczniczą, która spowodowana jest brakiem pełnej informacji o istocie
zalecanej metody, jej zaletach i wadach. Zdarza się także, iż zgody na
podjęciem działań leczniczych lub też przeprowadzenie zabiegu
operacyjnego nie wyraża niedoszły samobójca. O ile jednak w przypadku
odmowy leczenia umotywowanej przekonaniami religijnymi, czy też
pochodzącej od zdeterminowanego samobójcy szanse na zmianę decyzji
mogą być niewielkie, o tyle w innych przypadkach istnienie duże
prawdopodobieństwo, iż decyzja pacjenta ulegnie zmianie. Dlatego też - jak
wskazuje prof. dr hab. E. Zielińska - „rzeczą niezmiernie ważną jest, aby
lekarz przekonany o tym, że proponowane leczenie leży w najlepiej
rozumianym interesie pacjenta, podejmował kolejne próby przekonania go,
co do zalecanej metody leczniczej."

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Samobójstwa

   Jeżeli osoba usiłująca popełnić samobójstwo jest nieprzytomna, albo jest przytomna,

ale w stanie zaburzeń psychicznych, lekarz ma prawo (działając na podstawie
cytowanego już wcześniej art. 34 ust. 7 u. o zaw. lek.) podejmować zabiegi
niezbędne do utrzymania jej przy życiu. W przypadku natomiast, gdy samobójca,
który po targnięciu się na własne życie jest przytomny i nie ma wątpliwości, co do
jego stanu psychicznego, sprzeciwia się wykonaniu zabiegów niezbędnych do
utrzymania go przy życiu - należy uszanować jego wolę. W praktyce jednakże
pojawią się poważne wątpliwości czy stan psychiczny w jakim znajduje się niedoszły
samobójca po targnięciu się na własne życie umożliwia mu w ogóle właściwą ocenę
sytuacji oraz złożenie niewadliwego oświadczenia woli. Podobne stanowisko zajmuje
prof. dr hab. E. Zielińska twierdząc, iż „w przypadku zamachów samobójczych osób
dorosłych lekarz ma obowiązek ratowania im życia zawsze w sytuacji, gdy niedoszły
samobójca jest nieprzytomny, a wcześniej nie wyraził jasno swego stanowiska, co
do tego, czy chce być ratowany. Lekarz nie może, bowiem z góry zakładać istnienia
znaku równości między targnięciem się na życie, a brakiem zgody na czynności
ratownicze.(...) nie zawsze targnięcie się na życie jest wyrazem woli śmierci. Nieraz
chodzi o zwrócenia na siebie uwagi otoczenia, stanowi dramatyczne wołanie o
pomoc i zainteresowanie, bądź próbę szantażu. W takiej sytuacji niedoszły
samobójca liczy na to, że zostanie uratowany."

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Świadkowie Jehowy

   Jeżeli dorosły Świadek Jehowy (posiadający status osoby wyłącznie
uprawnionej do wyrażenia zgody) odmawia leczenia (np. przyjęcia transfuzji
krwi) w takiej sytuacji jego decyzja posiada moc wiążącą i musi zostać
uszanowana. W przypadku sprzeciwu wyrażonego równolegle przez
przedstawiciela ustawowego oraz małoletniego, który ukończył lat 16 lub
osobę całkowicie ubezwłasnowolnioną, ale zdolną do wypowiedzenia się w
kwestii leczenia z rozeznaniem - odmowa leczenia także ma moc wiążącą.
Gdyby natomiast jedna z uprawnionych osób wyraziła sprzeciw, a druga
zgodę, w takiej sytuacji podjęcie czynności leczniczych wymaga zgody sądu
opiekuńczego. Z kolei w sytuacji sprzeciwu wyrażonego przez przedstawiciela
ustawowego małoletniego poniżej lat 16 jedynym rozwiązaniem jest
odwołanie się do decyzji sądu opiekuńczego w przedmiocie pozbawienia
takiego opiekuna praw rodzicielskich lub opiekuńczych.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Postępowanie lecznicze wbrew woli

pacjenta

- stan wyższej konieczności?

   Nie ulega wątpliwości fakt, że dla pierwotnej legalności postępowania leczniczego

konieczna jest - z wyłączeniem sytuacji szczególnych - zgoda pacjenta. Poważne
rozbieżności budzi natomiast pogląd o możliwości wtórnego zalegalizowania
bezprawnych (a więc podjętych wbrew woli pacjenta) działań leczniczych. W
szczególności chodzi tu o możliwość powołania się na stan wyższej konieczności,
a więc na instytucję prawa karnego wyłączającą odpowiedzialność karną.] Nie
wdając się w szczegółowe rozważania oraz prezentację poglądów pojawiających
się w literaturze należy zauważyć, iż w chwili obecnej przeważa przekonanie o
niedopuszczalności wtórnej legalizacji (w oparciu o instytucję stanu wyższej
konieczności) bezprawnych czynności leczniczych podjętych wbrew woli
pacjenta. Stanowisko takie zasługuje na poparcie, mimo iż bardziej społecznie
opłacalne mogłoby wydawać się poświecenie prawa pacjenta do
samostanowienia w celu ratowania dobra w postaci jego życia i zdrowia. Bardzo
często też stanowisko takie spotyka się z ostrą krytyką ze strony środowiska
medycznego. Lekarze uważają, bowiem za swój obowiązek ratowanie życia i
zdrowia nawet w sytuacji sprzeciwu ze strony pacjenta.
  

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Postępowanie lecznicze wbrew woli

pacjenta

- stan wyższej konieczności?

•

   Możliwość powoływania się na stan wyższej konieczności jest jednak nie do
zaakceptowania z kilku poważnych względów:
   Po pierwsze, jest ona nie do pogodzenia z potrzebą poszanowania prawa pacjenta do
samostanowienia.
   Po drugie jest nie do zaakceptowania z uwagi na niebezpieczeństwo nadużywania
instytucji stanu wyższej konieczności. Przymus leczenia mógłby bowiem stać się w
praktyce działalności placówek służby zdrowia regułą, a nie wyjątkiem, który za każdym
razem powinien być sankcjonowany przez odnośny akt prawny.
   Po trzecie, możliwość taka jest nie do zaakceptowania ze względu na potrzebę ochrony
bezpieczeństwa prawnego lekarzy. Gdyby przyjąć możliwość powoływania się przez
personel medyczny na stan wyższej konieczności, to lekarz miałby możliwość
decydowania o losie pacjentów w sposób bezwzględny.
  .
  

•  

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Postępowanie lecznicze wbrew woli

pacjenta

- stan wyższej konieczności?

•

   Po czwarte, stanowisko takie stwarzałoby poważne niebezpieczeństwo
instrumentalnego traktowania życia i zdrowia pacjenta, a w konsekwencji
mogłoby doprowadzić do zaburzenia prawidłowych relacji między lekarzem i
pacjentem.
   Po piąte, przeciwko takiej możliwości przemawiają argumenty odwołujące się
do funkcji oraz ujęcia prawnego samej instytucji stanu wyższej konieczności.
Wynika z nich, iż ratowanie cudzego dobra nie powinno mieć miejsca, gdy sam
zainteresowany sprzeciwia się temu. Prawo karne nie zna, bowiem zasady
uszczęśliwiania ludzi wbrew ich woli. Działanie w stanie wyższej konieczności
nie ma, więc miejsca, gdy podmiot ratowanego dobra nie życzy sobie
utrzymania tego dobra. Pojawiają się również argumenty, iż instytucja ta nie ma
zastosowania w przypadku kolizji dwóch dóbr przysługujących tej samej osobie.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Postępowanie bez zgody z pacjentem

psychiatrycznym

• Przymus bezpośredni

• Przymus bezpośredni polega na przytrzymywaniu,

przymusowym zastosowaniu leków, unieruchomieniu i izolacji.

Przymus można stosować tylko wtedy, kiedy osoba z

zaburzeniami psychicznymi dopuszcza się zamachu przeciwko

życiu lub zdrowiu własnemu lub innych, bezpieczeństwu

powszechnemu bądź w sposób gwałtowny niszczy lub uszkadza

przedmioty w jego otoczeniu. Można ten przymus stosować w

celu dokonania niezbędnych czynności leczniczych wobec osoby

leczonej bez zgody (np. podania iniekcji z przytrzymaniem

pacjenta) lub gdy ta osoba chce samotnie opuścić szpital.

•  O zastosowaniu przymusu decyduje lekarz, a jeśli nie jest

możliwe uzyskanie natychmiastowej decyzji lekarza, o

zastosowaniu przymusu decyduje pielęgniarka, która

natychmiast zawiadamia o tym lekarza.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Postępowanie bez zgody z pacjentem

psychiatrycznym

• Przymusowe badanie

• Przymusowe badanie osoby z zaburzeniami psychicznymi

może być dokonane tylko wtedy, gdy zachowanie tej osoby

wskazuje, że z powodu tych zaburzeń może ona zagrażać

bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych

osób bądź nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych

potrzeb życiowych.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Postępowanie bez zgody z pacjentem

psychiatrycznym

• Przyjęcie bez zgody

• Przymusowa obserwacja osoby z zaburzeniami psychicznymi

w szpitalu psychiatrycznym jest dopuszczalna tylko wtedy,

gdy dotychczasowe jej zachowanie wskazuje, że z powodu

tych zaburzeń zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo

życiu i zdrowiu innych osób, a nasuwają się wątpliwości, czy

jest ona chora psychicznie. Celem obserwacji (nie dłuższy niż

7 dni) jest wyjaśnienie tych wątpliwości.

• Przymusowe przyjęcie do szpitala w trybie nagłym osoby

chorej psychicznie jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy jej

dotychczasowe zachowanie wskazuje, że z powodu choroby

zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu

innych osób.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Postępowanie bez zgody z pacjentem

psychiatrycznym

• Przymusowe przyjęcie na leczenie w trybie wnioskowym.

Osoba chora psychicznie może być przyjęta do szpitala

psychiatrycznego bez zgody na podstawie poprzedzającego

orzeczenia sądu opiekuńczego, wtedy gdy:

• po pierwsze - dotychczasowe jej zachowanie wskazuje, że

nieprzyjęcie do szpitala psychiatrycznego spowoduje

znaczne pogorszenie jej stanu zdrowia psychicznego, albo

• po drugie - gdy jest ona niezdolna do zaspokajania

podstawowych potrzeb, a uzasadnione jest przewidywanie,

że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę

jej stanu zdrowia.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Postępowanie bez zgody z pacjentem

psychiatrycznym

• Pacjent przyjęty i leczony bez zgody, na podstawie ustawy

nie powinien oddalać się ze szpitala bez zgody lekarza. W

wypadku oddalenia się jego ze szpitala, lekarz może żądać,

aby pogotowie ratunkowe lub policja przywiozły go z

powrotem.

• O wypisaniu ze szpitala psychiatrycznego osoby

przebywającej tam bez zgody decyduje ordynator, jeżeli

uzna, że ustały przyczyny przyjęcia i pobytu tej osoby w

szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Świadoma zgoda

• Rozpoczynając rozważania na temat Świadomej Zgody

Pacjenta na realizację świadczenia zdrowotnego wobec jego

osoby przez personel medyczny należy zwrócić uwagę na fakt,

iż interwencja medyczna polegająca na ingerencji w organizm

chorego zawsze powoduje naruszenie jego nietykalności

cielesnej, także w przypadku zwykłych badań. Lekarz,

pielęgniarka przeprowadzając badanie lub udzielając

świadczeń zdrowotnych, z punktu widzenia prawa cywilnego

wkraczają w prawnie chronioną sferę pacjenta.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Świadoma zgoda

• Z punktu widzenia przepisów prawnych problem ten regulowany jest

zarówno przez przepisy prawa Międzynarodowego, Europejskiego jak

również wewnętrznego naszego Państwa np. Kodeks Cywilny,

• Art. 23. Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie,

wolność, cześć, (...), pozostają pod ochroną prawa cywilnego

niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Art. 24. § 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym

działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest

ono bezprawne. (...).

Art. 415. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest

do jej naprawienia.

W tym temacie jak wypowiada się Konwencja o ochronie praw

człowieka i podstawowych wolności w Artykule 5 Prawo do wolności i

bezpieczeństwa osobistego zapisano, iż „Każdy ma prawo do wolności i

bezpieczeństwa osobistego. Za wyjątkiem: zgodnego z prawem

pozbawienia wolności osoby w celu zapobieżenia szerzeniu przez nią

choroby zakaźnej, osoby umysłowo chorej, alkoholika, narkomana lub

włóczęgi;".

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Świadoma zgoda

• Na postawione pytanie

• „Jakie zabiegi diagnostyczne i lecznicze wykonywane w

szpitalu, wymagają osobnej, świadomej zgody pacjenta lub

opiekuna prawnego ?";

• odpowiedź może być tylko jedna –

• Każdy zabieg diagnostyczny i leczniczy wykonany w szpitalu

wymaga osobnej zgody pacjenta lub opiekuna prawnego.

Zgoda pacjenta zawsze musi być zgodą poinformowaną.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Świadoma zgoda

• Czym jest Zgoda Pacjenta ?

• Zgoda pacjenta jest aktem świadomości jednostki, przejawem

autonomicznego wyboru, który znajduje swoje potwierdzenie na

piśmie lub w każdej innej formie.

• Akt zgody poza nadaniem cech zgodności z prawem interwencji

medycznej stanowi faktyczną akceptację zabiegu i związanego z nim

ryzyka, ponoszonego przez pacjenta.

• Podjęta w ten sposób zgoda pacjenta musi spełniać dwa

podstawowe warunki: musi być powzięta - zgoda wewnętrzna i

zakomunikowana - zgoda zewnętrzna.

• Zgoda wewnętrzna stanowi akt świadomości jednostki, w którym

zawiera się akceptacja zabiegu i związanego z nim ryzyka. Powyższy

akt pacjent musi w sposób wyraźny lub dorozumiany wyrazić, tak

aby jego wola wewnętrzna stała się czytelna na zewnątrz.

• Pacjent może zatem uzewnętrznić swoją decyzję odnośnie

proponowanego leczenia w sposób pisemny, ustny lub dorozumiany.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Świadoma zgoda

• Zgoda dorozumiana

• Jest nią każde zachowanie polegające np. na mimice, gestach, skinieniu

głową lub czynach (np. przyjście do gabinetu, rozebranie się do badania

lub zabiegu, przyjmowanie leków), które w danych okolicznościach

towarzyszących danej sytuacji wyrażają w sposób dostateczny -

niebudzący wątpliwości -wolę wywołania skutków objętych treścią aktu

zgody pacjenta.

• W taki sam sposób należy rozumieć sytuację, kiedy pacjent manifestuje

swój sprzeciw poprzez odmowę współpracy (nie przygotowanie do

badania lub zabiegu, fizyczne stawianie oporu, wyjmowanie cewnika,

zdjęcie opatrunku, nie przyjmowanie leków itp.).

• Trzeba pamiętać aby samo milczenie pacjenta, brak sprzeciwu,

przyjmowany jako milczące przyzwolenie czy też inne bierne

zachowanie nie zostało przez nas uznane za dorozumiana zgodę

pacjenta

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Świadoma zgoda

• Zgody dorozumianej nie należy również utożsamiać ze zgodą

domniemaną - a priori przyjmowaną w sytuacjach

nieznajomości woli rzeczywistej pacjenta.

• Niedopuszczalne jest uznawanie zgody pacjenta na

„hospitalizację, proponowane leczenie i zabieg operacyjny"

uzyskiwane podczas przyjęcia chorego do szpitala, jako zgody

na wszelkie działania realizowane podczas hospitalizacji –

• można ją uznać dopiero po rozpoznaniu i zdiagnozowaniu

wstępnym, kiedy pytanie powinno się ponowić i zapytać

pacjenta o zgodę, przedstawiając mu przedmiot zgody, ryzyko i

skutki danego zabiegu lub badania diagnostycznego.

• Stopień szczegółowości informacji wyznaczany jest przede

wszystkim przez rodzaj schorzenia, złożoność terapii zalecanej,

a także zainteresowanie pacjenta lub jego najbliższych.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Świadoma zgoda

• Dodatkowe elementy aktu zgody pacjenta

Uzupełnieniem aktu woli pacjenta jest ponadto:

• wskazanie lekarza odbierającego zgodę pacjenta,

• inne dodatkowe klauzule dotyczące zgody na wgląd w

dokumentację medyczną, przekroczenia zakresu zgody, czy

rozpowszechniania wizerunku pacjenta.

• Zgoda pacjenta na udzielenie mu świadczenia zdrowotnego, aby

złożona została poprawnie, musi spełniać szereg warunków.

Warunki te są - najogólniej rzecz ujmując - następujące:

• osoba udzielająca zgody musi być uprawniona do jej udzielenia,

• wyrażenie zgody, musi być wynikiem swobodnej decyzji osoby je

składającej powstałej na gruncie należytego rozpoznania

okoliczności faktycznych,

• zgoda powinna być wyrażona w stosownej, przewidzianej prawem

formie (najlepiej forma pisemna, dopuszczana jest również ustna

lub dorozumiana).

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Świadoma zgoda

• Co powinna zawierać pisemna zgoda pacjenta?

• Określenie rodzaju zabiegu, jakiemu ma się poddać pacjent wraz ze

wskazaniem wybranej metody

• oświadczenie pacjenta o zapoznaniu go z typowymi i

przewidywalnymi, możliwymi powikłaniami,

• powikłaniami nietypowymi

• ryzyku zabiegu i jego następstwach.

• Akt zgody pacjenta powinien zamykać własnoręczny podpis

pacjenta i lekarza odbierającego zgodę.

W przypadku niemożności podpisania zgody własnoręcznie przez

pacjenta, powinny być na oświadczeniu podpisy osób

potwierdzających wolę pacjenta ze wskazaniem przyczyny braku

podpisu chorego.

• Za przykład właściwie sporządzonej woli chorego może nam

posłużyć „Oświadczenie dla służby zdrowia" przygotowane przez

Świadków Jehowy.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Ja, niżej podpisany, sporządzam niniejsze oświadczenie po powzięciu stanowczej decyzji.
Oświadczam, że bez względu na okoliczności nie zgadzam się na żadną formę transfuzji

krwi (przetaczanie krwi pełnej, krwinek czerwonych, krwinek białych, krwinek

płytkowych), nawet gdyby w ocenie lekarza ich użycie było konieczne dla ratowania

mojego zdrowia lub życia.

Przyjmę środki niekrwiopochodne zwiększające objętość osocza (takie jak dekstran, sól

fizjologiczna, płyn Ringera czy hydroksyetylowana skrobia) oraz zgadzam się na inne

metody leczenia alternatywnego bez podawania krwi.

Niniejszy dokument wystawiam zgodnie z moim prawem do wyrażenia lub niewyrażenia

zgody na leczenie, odpowiednio do mych przekonań i uznawanych zasad.

Jestem Świadkiem Jehowy i chcę być posłuszny nakazom Biblii, a jeden z nich brzmi:

„Powstrzymujcie się (...) od krwi" (Dzieje Apostolskie 15:28, 29, Biblia Tysiąclecia).

Mam ....... lat i przestrzegam tego przykazania od ........ roku życia.

Jestem też świadom(a) różnych zagrożeń związanych z transfuzją i postanawiam nie

narażać się na te niebezpieczeństwa, a w to miejsce ponieść wszelkie ryzyko, jakie

może wyniknąć z leczenia alternatywnego bez stosowania krwi.

Uwalniam lekarzy, anestezjologów oraz szpitale wraz z ich personelem od

odpowiedzialności za wszelkie szkody, jakie mogłyby wyniknąć z mojej odmowy

pomimo ich odpowiedniej opieki, dopełnionej pod każdym innym względem.

Osoby wymienione na odwrocie upoważniam do czuwania nad tym, by uszanowano moją

wolę wyrażoną w niniejszym dokumencie oraz do udzielania odpowiedzi na wszelkie

pytania, mające związek z moją kategoryczną odmową przyjęcia krwi"

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Świadoma zgoda

• Kto ma udzielać szczegółowych informacji choremu o procesie

leczenia i diagnostyki ?

• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2004 r., sygn. II CK 303/04,

OSP 2005/11/131 wskazuje jednoznacznie, że "Ciężar dowodu

wykonania ustawowego obowiązku udzielenia pacjentowi lub jego

ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji, poprzedzającej

wyrażenie zgody na zabieg operacyjny (art. 31 ust. 1 w zw. z art. 34

ust. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza, Dz. U. z

2002 r., Nr 21, poz. 204 ze zm.), spoczywa na lekarzu."

• Jest to regulowane ustawą o zakładach opieki zdrowotnej i ustawami

poszczególnych zawodów medycznych (jednym obowiązek

informowania nakłada a drugim udzielania takich informacji zabrania).

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Świadoma zgoda

• Kodeks Etyki Pielęgniarki i Położnej Rzeczypospolitej Polskiej

przyjęty na IV KZPiP w dniu 09.12.2003 r., którego fragmenty

• Część Szczegółowa

I. Pielęgniarka/położna a pacjent

Pielęgniarka / położna pełniąc rolę zawodową zobowiązana jest do:

(...) udzielania pacjentowi rzetelnej i zrozumiałej informacji

dotyczącej procesu pielęgnowania. (...) Pielęgniarka / położna

obowiązana jest przestrzegać następujących zasad wynikających z

praw pacjenta: respektować prawo pacjenta do intymności i

godności osobistej podczas udzielania świadczeń medycznych,

realizować świadczenia pielęgniarskie za zgodą pacjenta, o ile jest

on zdolny ją sformułować, poinformować pacjenta, w przypadkach

odmowy wyrażenia przez niego zgody, o możliwych skutkach jego

decyzji oraz podjąć próbę przekonania pacjenta, aby zmienił swoje

zdanie.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Świadoma zgoda

• Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z dnia 05.07.1996 r.

• Rozdział 4 Zasady wykonywania zawodów pielęgniarki i położnej

• Art. 18. Pielęgniarka, położna wykonuje zawód zgodnie z aktualną

wiedzą medyczną, dostępnymi jej metodami i środkami, zgodnie

z zasadami etyki zawodowej oraz ze szczególną starannością.

• Art. 20.

• 1. Pielęgniarka, położna ma obowiązek poinformować pacjenta o

jego prawach.

• 2. Pielęgniarka, położna udziela pacjentowi lub jego

przedstawicielowi ustawowemu informacji o stanie zdrowia

pacjenta, w zakresie koniecznym do sprawowania opieki

pielęgnacyjnej.

• 3. Pielęgniarka, położna ma obowiązek prowadzenia

dokumentacji medycznej określonej odrębnymi przepisami.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Świadoma zgoda

• Kodeks Cywilny

• Art. 82.

• „Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę,

która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie

wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i

wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby

psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego,

chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności

psychicznych.".

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Ubezwłasnowolnienie

• Ubezwłasnowolnienie służy pomocy i opiece osobom, które nie

potrafią same się o siebie zatroszczyć w wystarczający sposób.

• W celu ochrony praw tych osób ustanawia się opiekuna.

• Ubezwłasnowolnić można jedynie, gdy upośledzenie albo choroba

psychiczna wpływa na niemożność lub ograniczenie kierowania

przez osobę swoim postępowaniem.

• Samo upośledzenie umysłowe lub stan psychiczny danej osoby nie

jest podstawą ubezwłasnowolnienia.

• Podstawą ubezwłasnowolnienia może być jedynie dobro osoby,

która ma być ubezwłasnowolniona.

• Tak więc niedopuszczalne jest, aby przesłanką orzekania

ubezwłasnowolnienia miała być wygoda urzędników, sprawy

ekonomiczne czy nieumiejętność porozumienia się z daną osobą.

• Tym samym ustanowiony opiekun osoby ubezwłasnowolnionej w

swoich działaniach powinien mieć wyłącznie dobro tej osoby.

• Osoba ubezwłasnowolniona nie jest pozbawiona przysługujących

każdemu podstawowych praw.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Ubezwłasnowolnienie

• Ubezwłasnowolnienie częściowe

Generalna zasada ubezwłasnowolnienia częściowego jest taka, że osoba

dokonuje czynności prawnych sama, ale do ich ważności potrzebna jest zgoda

opiekuna.

• Ubezwłasnowolnienie częściowe - ogranicza zdolność do pewnych czynności

prawnych więc  pewnych czynności prawnych może dokonać jedynie za zgodą

przedstawiciela ustawowego, bez zgody bowiem będą nieważne.

• Nie wszystkie czynności wymagają zgody, osoba ubezwłasnowolniona w

niektórych sprawach może samodzielnie dokonywać wielu czynności prawnych,

ale tylko jeśli nie powodują po jego stronie powstania zobowiązania (np. do

wykonania jakiegoś zlecenia) ani rozporządzenia istniejącym prawem

majątkowym.

• Będą to wszelkie czynności zobowiązujące i rozporządzające, czyli np.: kupno,

sprzedaż (rzeczy wykraczających poza zakres drobnych bieżących spraw życia

codziennego), darowizna, zlecenie, najem itd.

• W sprawach ważniejszych opiekun będzie musiał dodatkowo uzyskać zgodę sądu

opiekuńczego, np. na sprzedaż mieszkania. 

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Ubezwłasnowolnienie

• Osoba ubezwłasnowolniona częściowo samodzielnie może

podejmować czynności o charakterze osobistym np. swobodne

decydować o kontaktach z bliskimi etc. Może ona swobodnie

zarządzać swoim zarobkiem, chyba, że z ważnych powodów sąd

opiekuńczy postanowi inaczej. Może ona również swobodnie

rozporządzać przedmiotami majątkowymi, które przedstawiciel

ustawowy oddał do jej swobodnego użytku i w tym zakresie jest

traktowana jako osoba posiadająca pełne prawa.

Osoba ubezwłasnowolniona częściowo może swobodnie nawiązać

stosunek pracy i dokonywać czynności prawnych, które dotyczą

tego stosunku. Jeżeli jednak ów stosunek pracy sprzeciwia się

dobru osoby ubezwłasnowolnionej częściowo, jej opiekun może po

uzyskaniu zezwoleniem sądu opiekuńczego taki stosunek

rozwiązać.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Ubezwłasnowolnienie

• Obowiązkiem opiekuna jest sprawowanie pieczy to znaczy, że

opiekun musi zadbać, aby ubezwłasnowolniony miał środki do życia

(w razie ich braku opiekun powinien dochodzić dla niego

odpowiednich świadczeń), aby miał on zapewnioną opiekę lekarską,

aby sobie nie szkodził, aby nie stwarzał zagrożenia dla innych osób.

• Opiekun może się starać o umieszczenie, w razie konieczności,

osoby ubezwłasnowolnionej w odpowiedniej placówce, np. domu

pomocy społecznej, szpitalu. Jednak w takiej sprawie opiekun musi

uzyskać zgodę sądu opiekuńczego.

• Opiekun osoby ubezwłasnowolnionej zarządza również majątkiem

osoby ubezwłasnowolnionej. 

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Ubezwłasnowolnienie

• Ubezwłasnowolnienie całkowite

Ubezwłasnowolnienie całkowite przenosi prawo do podejmowania czynności

prawnych na opiekuna poprzez pozbawienie możliwości dokonywania czynności

prawnych.

• Taka osoba nie może, więc np. podarować lub sprzedać swojego majątku albo

jego części, nie może niczego wartościowego kupić, wynająć mieszkania,

zobowiązać się do wykonania jakiegoś dzieła lub zlecenia, oświadczać swojej

woli, np. w kwestii przyjęcia darowizny lub testamentu.

• W jej imieniu tylko opiekun lub kurator mogą dokonać czynności, które odniosą

ważne skutki prawne.

• Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może sama ani przez przedstawiciela

zawrzeć małżeństwa, uznać dziecka, sporządzić lub odwołać testamentu.

• Taka osoba samodzielnie może dokonać jedynie czynności, które są określane w

ustawie jako drobne, bieżące sprawy życia codziennego; będą to np. drobne

zakupy, korzystanie z drobnych usług, np. fryzjera. 

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Ubezwłasnowolnienie

• W każdym innym przypadku decyzję podejmuje opiekun osoby

ubezwłasnowolnionej, przy czym w sprawach dotyczących istotnych

kwestii konieczna jest również zgodna Sądu Opiekuńczego.

Skutkiem ubezwłasnowolnienia całkowitego jest przeniesienie na

przedstawiciela ustawowego osoby ubezwłasnowolnionej prawa do

decydowania w sprawach leczenia tej osoby. Jego obowiązkiem jest

dbanie o zdrowie tej osoby. To właśnie opiekun wyraża za nią zgodę na

operację, na przyjęcie do szpitala psychiatrycznego.  

Ubezwłasnowolnienie wiąże się m.in.: z nieposiadaniem czynnego ani

biernego prawa wyborczego, czyli niemożności brania udziału w

wyborach zarówno jako wyborca, jak i jako wybierany, oraz

niemożności wypowiadania się w referendum. Osobę

ubezwłasnowolnioną pozbawia się władzy rodzicielskiej. Osoba

ubezwłasnowolniona całkowicie nie może nawiązać stosunku pracy. 

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Ubezwłasnowolnienie

• Postępowanie o ubezwłasnowolnienie

 

Wniosek taki może złożyć do sądu tylko określony w kodeksie postępowania

cywilnego krąg osób; należą do niego: małżonek osoby, która ma być

ubezwłasnowolniona, jej krewni w linii prostej (rodzice, dziadkowie, dzieci,

wnuki), rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy (opiekun), przysposabiający (ten,

który adoptował osobę, która ma być ubezwłasnowolniona) i prokurator.

• Owi krewni w linii prostej i rodzeństwo tracą uprawnienie do złożenia wniosku o

ubezwłasnowolnienie, jeżeli osoba, o której ubezwłasnowolnienie wnioskują,

ma przedstawiciela ustawowego. A zatem jeżeli dziecko ma rodziców, nie

mogą wniosku złożyć, np. dziadkowie, brat, siostra, lub, jeżeli dziecko ma

opiekuna - wniosku nie mogą złożyć rodzice (np. pozbawieni praw

rodzicielskich) czy też inni jego krewni.

• Wniosek o ubezwłasnowolnienie może też złożyć prokurator. Decyzję o złożeniu

takiego wniosku może on podjąć, jeżeli zauważy taką potrzebę w związku z

toczącym się innym postępowaniem albo, jeżeli sam otrzyma zawiadomienie o

osobie, która wypełnia przesłanki ubezwłasnowolnienia.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Ubezwłasnowolnienie

• Uczestnik w sprawie o ubezwłasnowolnienie, mimo

ubezwłasnowolnienia i ustanowienia kuratora do ochrony jego

praw, ma zdolność do samodzielnego zaskarżenia postanowienia o

ubezwłasnowolnieniu bez udziału i zgody kuratora, a nawet wbrew

jego woli.  Może więc on też udzielić pełnomocnictwa do

zaskarżenia postanowienia o ubezwłasnowolnieniu.

• Takiemu stanowisku dał wyraz Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 24

stycznia 1968 r., I CR 631/67, OSNCP 1968, nr 8-9, poz. 153.

• Ubezwłasnowolnienie nie musi trwać do końca życia osoby

ubezwłasnowolnionej. Prawo przewiduje możliwość uchylenia

przez sąd ubezwłasnowolnienia jeżeli ustąpią przesłanki

ustanowienia ubezwłasnowolnienia.

• W przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego możliwa jest też

zamiana na ubezwłasnowolnienie częściowe.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Problemy etyczne współczesnej

medycyny II

Dylematy etyczne

• Zaniechanie i zaprzestanie RKO
• Kompromis medyczny
• Etyka resuscytacji:

• Daremna terapia
• DNR

• Stwierdzenie i potwierdzenie zgonu
• Problematyka śmierci i transplantacji
• Domniemana zgoda na pobranie narządów
• Eutanazja czynna i bierna
• Transfuzja krwi u Świadków Jehowy
• Tajemnica zawodowa

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

„Kompromis medyczny”

• Towarzyszy zdarzeniom masowym

• Jest to procedura stosowana w segregacji poszkodowanych i dotyczy priorytetów

leczniczo-transportowych

• Polega na nie rozpoczynaniu czynności resuscytacyjnych u osoby bez tętna i

oddechu i uznaniu jej przez lekarzy za zmarłą.

• Oznaczenie kolorem żółtym osób bez tętna i oddechu, przez ratowników, nadaje

im wtórny priorytet transportowy. Nie oznacza jednak uznania ich za zmarłych.

• Zdarzenie masowe może stać się zdarzeniem mnogim w miarę zwiększania się

możliwości udzielenia pomocy.

• Decyzję o uznaniu zdarzenia za masowe podejmuje dowódca lub kierownik

pierwszej przybyłej na miejsce zdarzenia jednostki ratowniczej.

• Musi ona być odnotowana w dokumentacji.

• Uprawnia to stosowanie „kompromisów medycznych”

• Moment, w którym na mocy decyzji koordynatora Medycznych Działań

Ratowniczych zdarzenia traci charakter masowy musi być również dokładnie

udokumentowany.

Jest to fundamentalna zasada utrzymania „łańcucha przeżycia” i zmniejszenia do

minimum liczbę „śmierci do uniknięcia”

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Etyka resuscytacji

• Co stanowi o daremności prób ?

• Kryterium czasu

• Odwracalności procesu

• Zaawansowania niewydolności wielonarządowej

• Co to znaczy powstrzymanie się od RKO ?

• Protokół DNAR (Do Not Attempt Resuscitation)

• Uporczywa terapia: wentylacja, leki wazopresyjne, dializoterapia,

• Kto powinien decydować o DNAR ?

• Doświadczony lekarz po konsultacjach (komisje etyczne ?)

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Etyka resuscytacji

• Z kim konsultować decyzje ?

• Pacjent jego system wartości

• Rodzina

• Personel lekarski i pielęgniarski

• Kto powinien być poinformowany ?

• Pacjent

• Rodzina

• Odnotowane w dokumentacji znane personelowi

• Kiedy przerwać RKO

• Gdy 20 - 30 min asystoli mimo ALS

• Decyzje podejmuje kierownik zespołu resuscytacyjnego

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Etyka resuscytacji

• Podejmowanie decyzji prze osoby nie będące lekarzami.

• Diagnoza śmierci przez pielęgniarkę lub ratownika –

potwierdzić może tylko lekarz (dekapitacja, przepołowienie,

przedłużone przebywanie pod wodą, zwęglenie, stężenie

pośmiertne, maceracja płodu)

• W Polsce kontynuowanie do czasu dotarcia lekarza.

• Warunki szczególne

Hypotermia

„zimny nie może być uznany za zmarłego

”

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Etyka resuscytacji

• Obecność członków rodziny w czasie RKO

• Przekazywanie złych wiadomości

• Kontaktowanie się z rodziną

• Kto powinien przekazać ?

• Gdzie i kiedy przekazać wiadomość ?

• Przygotowanie na reakcje rodziny.

• Wsparcie dla personelu

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Etyka resuscytacji

• Oświadczenia woli - decyzja końca życia, wyrażana w pełni

władz umysłowych i nie pod przymusem. Oświadczenie woli

może ograniczyć i ukierunkować terapie pacjenta w stania

terminalnym z decyzja o nie podjęciu RKO włącznie.

• Daremność terapii. Kiedy nie podejmować RKO ?- pacjenci

mają prawo do odmowy leczenia w każdej sytuacji, ale nie

mogą automatycznie domagać się wdrażania terapii – nie

mogą nalegać na rozpoczynanie RKO bez względu na

okoliczności

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Rozpoznanie śmierci mózgu

W Polsce definicję śmierci mózgu wprowadzono 1 lipca 1984

roku Komunikatem Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społeczne.

Definicję w niewielkim stopniu zmodyfikowały komunikaty

Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w 1994 i 1996 roku.

Obecnie obowiązujące wytyczne znalazły się w obwieszczeniu

Ministra Zdrowia z dnia 17 lipca 2007.

• Rozpoznanie śmierci mózgu opiera się na stwierdzeniu

nieodwracalnej utraty jego funkcji.

• Postępowanie kwalifikacyjne jest dwuetapowe.

• Etap I: wysunięcie podejrzenia śmierci pnia mózgu.

• Etap II: wykonanie badań potwierdzających śmierci pnia

mózgowego.

• Spełnienie wszystkich wymogów etapu I warunkuje przejście

do etapu II.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Rozpoznanie śmierci mózgu

• Obserwacja wstępna

• Przed rozpoczęciem procedury orzekania o śmierci mózgu,

konieczny jest odpowiednio długi okres obserwacji wstępnej.

• Za jego początek przyjmuje się moment, w którym

odnotowano pojawienie się klinicznych cech śmierci mózgu.

Trwa on co najmniej 6 godzin w pierwotnych uszkodzeniach

mózgu i co najmniej 12 godzin w uszkodzeniach wtórnych; u

dzieci do 2. roku życia zawsze powyżej

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Rozpoznanie śmierci mózgu – Etap I

• 1. Stwierdzenia:

• a) chory jest w śpiączce,

• b) sztucznie wentylowany,

• c) rozpoznano przyczynę śpiączki,

• d) wykazano strukturalne uszkodzenie mózgu,

• e) uszkodzenie strukturalne mózgu jest nieodwracalne wobec wyczerpania

możliwości

• terapeutycznych i upływu czasu.

• 2. Wykluczenia:

• a) chorych zatrutych i pod wpływem niektórych środków farmakologicznych

(narkotyki, neuroleptyki,

• środki nasenne, usypiające, zwiotczające m.m. poprzecznie prążkowane),

• b) w stanie hipotermii wywołanej przyczynami zewnętrznymi,

• c) z zaburzeniami metabolicznymi i endokrynologicznymi,

• d) z drgawkami i prężeniami,

• e) noworodki donoszone poniżej 7 dnia życia.

Spełnienie warunków zawartych w "Stwierdzeniach" i "Wykluczeniach"

zezwala na wysunięcie podejrzenia śmierci mózgu i przejścia do etapu II.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Rozpoznanie śmierci mózgu – Etap II

• Etap II obejmuje 2-krotne wykonanie przez ordynatora

oddziału/kliniki w odstępach 3-godzinnych

• następujących badań potwierdzających:

• 1) nieobecność odruchów pniowych,

• 2) bezdech.

• Badanie odruchów pniowych wykazuje:

• 1) brak reakcji źrenic na światło,

• 2) brak odruchu rogówkowego,

• 3) brak ruchów gałek ocznych spontanicznych, brak ruchów gałek

ocznych przy próbie kalorycznej,

• 4) brak jakichkolwiek reakcji ruchowych na bodziec bólowy w

zakresie unerwienia nerwów

• czaszkowych,

• 5) brak odruchów wymiotnych i kaszlowych,

• 6) brak odruchu oczno-mózgowego.

• Badanie bezdechu wykazuje brak reaktywności ośrodka

oddechowego.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Rozpoznanie śmierci mózgu

– badania instrumentalne

W sytuacjach szczególnych gdy zachodzą trudności diagnostyczne, podejrzenie

śmierci mózgowej może lub musi być potwierdzone badaniami

instrumentalnymi.

Sytuacja taka ma miejsce, gdy niewykonalne jest pełne badanie odruchów

nerwowych, jego interpretacja, lub gdy doszło już do śmierci pnia mózgu bez

jednoczesnego nieodwracalnego uszkodzenia pozostałych struktur mózgu.

•

Możliwe przyczyny trudności diagnostycznych:

•

rozległe urazy twarzoczaszki

•

uszkodzenie podnamiotowe mózgu

•

obecne nietypowe odruchy

•

inne przyczyny (niektóre trucizny, leki)

•

Zalecane badania instrumentalne obejmują:

•

EEG

•

multimodalne potencjały wywołane

•

ocenę krążenia mózgowego:

–

przezczaszkowa ultrasonografia Dopplerowsa

–

scyntygrafia perfuzyjna mózgu

–

angiografia mózgowa (zalecana aortoarteriografia)

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Stwierdzenie zgonu

• Śmierć (zgon) — zdarzenie prawne powstające z chwilą

śmierci osoby fizycznej, z którą szereg przepisów prawa wiąże

wiele skutków prawnych.

• Śmierć stwierdzana jest w akcie zgonu na podstawie karty

zgonu, a w razie niemożliwości jej sporządzenia — poprzez

postępowanie o stwierdzenie zgonu lub uznanie za zmarłego.

• Osobą uprawnioną do stwierdzenia zgonu jest w świetle

art. 43 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i

lekarza dentysty (Dz.U. z 2008 r. Nr 136, poz.857), lekarz.

• Lekarz na podstawie osobiście przeprowadzonych badań,

stwierdza zgon oraz jego przyczyny i wypisuje kartę zgonu.

• Z aktualnych przepisów wynika, że pielęgniarka nie musi

podejmować działań ratowniczych u osób, które uzna za zmarłe

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Stwierdzenie zgonu

Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym do stwierdzenia

zgonu i wypisania karty zgonu uprawniony jest:

• 1. lekarz POZ, który jako ostatni w okresie 30 dni przed dniem zgonu

udzielał choremu świadczeń lekarskich;

2. lekarz, który stwierdził zgon będąc wezwany do nieszczęśliwego

wypadku lub nagłego zachorowania;

3. lekarz lub starszy felczer albo felczer zatrudniony w przychodni bądź

ośrodku zdrowia lub jego placówce terenowej (wiejski, felczerski punkt

zdrowia) i sprawujący opiekę zdrowotną nad rejonem, w którym znajdują

się zwłoki;

• 4. położna wiejska, jeżeli nastąpił na terenie gromady zgon pozostającego

pod jej opieką noworodka przed upływem 7 dni życia, a najbliższa

przychodnia lub ośrodek zdrowia jest oddalony o więcej niż 4 km.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Stwierdzenie zgonu

Podstawa prawna: § 2 ust. 1 i § 3 rozporządzenia Ministra Zdrowia i

Opieki Społecznej z dnia 3 sierpnia 1961 r. w sprawie stwierdzenia

zgonu i jego przyczyny (Dz. U. Nr 39, poz. 202).

• Pielęgniarka, ratownik medyczny wchodzący w skład zespołu

ratowniczego nie mają uprawnień do stwierdzenia zgonu i

wypisania karty zgonu.

• Wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 8 września 2006 r. o

Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. Nr 191, poz. 1410 z

późn. zm.) nie uległy zmianie przepisy dotyczące stwierdzania

zgonu i wystawienia karty zgonu.

• W przypadku opisanym w pytaniu należy wezwać lekarza

uprawnionego do stwierdzenia zgonu pacjenta, zgodnie z

warunkami przewidzianymi we wskazanym wyżej rozporządzeniu.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Zgoda na pobieranie narządów do

przeszczepu

• Pobieranie komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich

(transplantacja ex mortua) jest możliwe wtedy, gdy osoba zmarła nie

wyraziła sprzeciwu za życia.

• W przypadku osoby nie mającej pełnej zdolności do czynności

prawnych sprzeciw może wyrazić jej ustawowy przedstawiciel.

Wyjątkiem są te osoby, które ukończyły 16 rok życia. Mogą one

bowiem same zgłosić taki sprzeciw.

• Instytucja sprzeciwu nie ma jednak zastosowania, gdy pobieranie

narządów następuje w czasie sekcji zwłok dokonywanej dla

rozpoznania przyczyny zgonu i oceny postępowania leczniczego.

• Sprzeciw można wyrazić w trojakiej formie:

• wpisu w centralnym rejestrze zgłoszonych sprzeciwów;

• oświadczenia pisemnego zaopatrzonego we własny podpis;

• oświadczenia ustnego złożonego w obecności co najmniej dwóch świadków w

chwili przyjęcia do szpitala lub w czasie pobytu w szpitalu.

• Wyrażony sprzeciw może oczywiście być cofnięty w każdym czasie.

Można to uczynić w formie pisemnej albo w formie ustnego

oświadczenia złożonego w obecności co najmniej dwóch świadków.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Zgoda na pobieranie narządów do

przeszczepu

• Obowiązujące przepisy pozwalają na pobieranie komórek, tkanek i narządów od

żywego człowieka (transplantacja ex vivo) w zasadzie tylko wtedy, gdy następuje to

na rzecz krewnego w linii prostej, osoby przysposobionej, rodzeństwa lub małżonka.

• Aby możliwa była transplantacja na rzecz innej osoby bliskiej, wymagane jest

orzeczenie sądu rejonowego. Nie jest wymagane takie orzeczenie w przypadku

pobrania szpiku i innych regenerujących się komórek i tkanek.

Kandydat na dawcę musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych. Przed

transplantacją winien on w obecności lekarza wyrazić pisemną zgodę na pobranie

komórek, tkanek lub narządu w celu ich przeszczepienia określonemu biorcy.

• Ustawa dopuszcza możliwość wystąpienia w roli dawcy osoby małoletniej. Możliwe

jest to wtedy, gdy zachodzi bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia, a

jedynym sposobem jego uniknięcia jest dokonanie przeszczepu szpiku. W takiej

sytuacji małoletni może być dawcą na rzecz wstępnych, zstępnych i rodzeństwa, o

ile nie spowoduje to u niego dającego się przewidzieć upośledzenia czynności

organizmu. Zgodę na pobranie szpiku od małoletniego wyraża jego przedstawiciel

ustawowy. Jednocześnie wymagane jest również zezwolenie właściwego miejscowo

sądu opiekuńczego. Gdy dawcą szpiku jest małoletni powyżej trzynastego roku

życia, konieczna jest także jego zgoda. Kandydat na dawcę musi także zostać

szczegółowo poinformowany o rodzaju zabiegu, ryzyku związanym z tym zabiegiem

i o możliwych typowych następstwach dla jego stanu zdrowia w przyszłości.

Informacji takiej winien udzielić lekarz.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Zgoda domniemana i zgoda wprost

• Przepisy prawa, od czasów rzymskich, nie nadają prawa

własności do zwłok rodzinie.

• Ale... Istnieją na świecie dwie koncepcje wyrażania zgody.

• Pierwsza jest nazwana koncepcją wyrażania wprost, popierana

przez Kościół katolicki, praktykowana w kilku krajach świata,

m.in. w Holandii, Anglii, Danii i USA, gdzie ludzie wyrażają zgodę

na oddanie po swojej śmierci narządów w celu ratowania innych.

Są również kraje, które mają rejestry zamiast karty dawcy.

• Druga koncepcja mówi o tzw. zgodzie domniemanej - wolno

lekarzowi domniemywać, że pacjent wyraża zgodę na pobranie

narządów w chwili, gdy wcześniej nie wyraził sprzeciwu.

• Tak naprawdę nie ma to znaczenia, ponieważ przychodzi rodzina

i nie wyraża zgody. Z punktu widzenia prawa, nie może tego

uczynić, lecz z powodów obyczajowych - lekarz odstępuje od

pobrania narządów.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Eutanazja czynna i bierna

• Materiały do dyskusji.
• Przedstawienie problemu przez prawnika i lekarza
• Etyka zawodowa lekarska i pielęgniarska
• Konflikt wartości: wolność – autonomia jednostki - czy

ratowanie życia ?

• Definicje i granice.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Transfuzja krwi u Świadków Jehowy

• Materiały do dyskusji
• Widzenie problemu przez Świadków Jehowy
• Wyzwanie dla medycyny ?
• Konflikt wartości: wolność – autonomia jednostki – czy

ratowanie życia

• Sytuacja prawna. Wyrok Sądu Najwyższego.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Tajemnica zawodowa

• Ustawa o prawach pacjenta
• Ustawa o zoz
• Ustawa o zawodzie lekarza i lekarza dentysty
• Ustawa o zawodzie pielęgniarki i położnej
• Kodeks etyki lekarskiej
• Kodeks etyki zawodowej pielęgniarki i położnej

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Tajemnica zawodowa – Prawa Pacjenta

• Rozdział 4
• Prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim

związanych

• Art. 13.
• Pacjent ma prawo do zachowania w tajemnicy przez osoby

wykonujące zawód medyczny, w tym udzielające mu
świadczeń zdrowotnych, informacji z nim związanych, a
uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu medycznego.

• Art. 14.
• 1. W celu realizacji prawa, o którym mowa w art. 13, osoby

wykonujące zawód medyczny są obowiązane zachować w
tajemnicy informacje związane z pacjentem, w szczególności
ze stanem zdrowia pacjenta.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Tajemnica zawodowa – Prawa Pacjenta

• 2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, w przypadku gdy:
• 1) tak stanowią przepisy odrębnych ustaw;
• 2) zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo

dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób;

• 3) pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyrażą zgodę na

ujawnienie tajemnicy;

• 4) zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o

pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych
innym osobom wykonującym zawód medyczny,
uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń.

• 3. Osoby wykonujące zawód medyczny, udzielające świadczeń

zdrowotnych, z wyjątkiem przypadków, o których mowa w ust.
2 pkt 1–3, są związane tajemnicą również po śmierci pacjenta.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Postępowanie w zdarzeniach kryminalnych

Zasady postępowania pielęgniarki/

pielęgniarza ratunkowego w:

• Zgonach w miejscach

publicznych

• Zgonach z przyczyn nieznanych
• Samobójstwach, zabójstwach
W tym:
Obowiązki w zakresie

zabezpieczenia ciała/ miejsca
zdarzenia.

Narażanie się na utratę zdrowia i

życia w czasie działań
ratunkowych

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Postępowanie w przypadku zgonu - prawo

• Zgodnie z treścią art. 13 ustawy z 31 stycznia 1959 r. o

cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. 2000 r., nr 23, poz. 295
z późn. zm.) zwłoki osób zmarłych lub zabitych w miejscach
publicznych przewozi się przed ich pochowaniem, na wniosek
właściwego organu, do zakładu medycyny sądowej.

• W przypadku uzasadnionego podejrzenia, że przyczyną zgonu było

przestępstwo, lekarz, jak i inne osoby powołane do oględzin zwłok
powinni zawiadomić o tym natychmiast właściwego prokuratora
lub najbliższy posterunek policji (art. 11 wspomnianej ustawy).

• Jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że przyczyną zgonu było

przestępstwo, kartę zgonu wystawia lekarz, który na zlecenie sądu
lub prokuratora dokonał oględzin lub sekcji zwłok.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Postępowanie w przypadku zgonu

• W przypadku zgonu w miejscu wypadku lekarz zespołu wyjazdowego

powiadamia Policję i przekazuje na piśmie stwierdzenie zgonu
funkcjonariuszowi Policji.

• Jeżeli zgon nastąpił przed przyjazdem karetki pogotowia , a okoliczności

śmierci sugerują znamiona przestępstwa, lekarz karetki pogotowia ma
obowiązek wezwać policję, a stwierdzenie zgonu przekazać
funkcjonariuszowi policji.

• W przypadkach w których lekarz karetki pogotowia może stwierdzić

przyczynę zgonu, nie posiadającą znamion przestępstwa, pisemne
stwierdzenie zgonu przekazuje najbliższej rodzinie lub opiekunom
zmarłego

• W przypadku zgonu w karetce pogotowia , lekarz lub kierujący zespołem

wyjazdowym przewożą zwłoki na Izbę Przyjęć najbliższego szpitala.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Narażenie na utratę zdrowia i życia

w czasie działań ratunkowych

• Zarówno bezpieczeństwo ratownika, jak i osób postronnych jest

priorytetem. Nie należy podejmować akcji ratunkowej, jeśli istnieje
realne zagrożenie dla świadków zdarzenia (np. wybuchem). Należy
pamiętać, że trudniej jest ratować dwie osoby niż jedną – z jednej
ofiary i ratownika mogą nagle zrobić się dwie ofiary.

• Obowiązek udzielania pomocy reguluje prawo. W Polsce,

konsekwencje prawne za zaniechanie takiej pomocy przewiduje
art. 162 Kodeksu karnego

 

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Narażenie na utratę zdrowia i życia

w czasie działań ratunkowych

• § 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym

bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego
uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić
bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo
utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega
karze pozbawienia wolności do lat 3.

• § 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do

której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu albo
w warunkach, w których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze
strony instytucji lub osoby do tego powołanej.

•  

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Narażenie na utratę zdrowia i życia

w czasie działań ratunkowych -

prof. A. Zoll

• Okazuje się, że zaniechanie jest zawsze powstrzymaniem się od

nakazanego (etycznie albo prawnie) działania. Obowiązkiem lekarza
wynikającym wprost z ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty
jest udzielenie pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka
mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego
uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia oraz w innych
przypadkach nie cierpiących zwłoki.

• Zdarza się jednak, że lekarz znajduje się w sytuacji konfliktu pomiędzy

wartościami mającymi istotne znaczenie z punktu widzenia norm
prawnych, a także moralnych. Mówimy wtedy o kolizji dóbr
chronionych prawem. Bywa jednak, że poświęcenie dobra może być
usprawiedliwione, nawet wtedy, gdy jest nim dobro pacjenta
oczekującego pomocy.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Narażenie na utratę zdrowia i życia

w czasie działań ratunkowych -

prof. A. Zoll

• Gdy udzielenie pomocy lekarskiej łączy się z bezpośrednim

narażeniem zdrowia lub życia lekarza na niebezpieczeństwo.
Kodeks karny wyraźnie wskazuje, że zasada ta odnosi się do
wszystkich sprawców nieudzielenia pomocy, a więc także do
lekarzy. Problem polega na tym, że ustawa o zawodach
lekarza i lekarza dentysty nie przewiduje takiego
ograniczenia obowiązku udzielenia pomocy. Lekarz, który
zaniecha udzielenia pomocy ze względu na uzasadnioną
obawę narażenia swojego życia lub zdrowia na bezpośrednie
niebezpieczeństwo, może być pociągnięty do
odpowiedzialności zawodowej.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Narażenie na utratę zdrowia i życia

w czasie działań ratunkowych -

prof. A. Zoll

• - Warto jednak pamiętać, że prawo karne jest radykalnym instrumentem

służącym ochronie wartości, ale nie powinno ono - w zasadzie -
wymagać bohaterstwa - mówił profesor. Norma zawodowa, a tym
bardziej norma etyczna, mogą natomiast stawiać wyższe wymagania.

• Sytuacja zmienia się, jeżeli źródłem obowiązku udzielenia pomocy

lekarskiej jest nie tylko ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty,
ale umowa mianowania lub powołania do służby. W takim przypadku
nieudzielenie pomocy pociąga za sobą odpowiedzialność za ewentualnie
powstały skutek tego zaniechania. Lekarz ma tu ograniczone możliwości
powołania się na stan wyższej konieczności, który może być
usprawiedliwieniem dla lekarza tylko wtedy, gdy ratowane przez niego
dobro będzie wyższej wartości, niż dobro poświęcane.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Narażenie na utratę zdrowia i życia

w czasie działań ratunkowych -

prof. A. Zoll

• Zdaniem profesora Zolla, jeżeli więc lekarz ma minimalną szansę

na uratowanie pacjenta i musi przy tym narazić własne życie, i nie
podejmie akcji ratunkowej - powinien być usprawiedliwiony.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Narażenie na utratę zdrowia i życia

w czasie działań ratunkowych -

prof. Filar

• Odpowiedzialność karna za przewidziane w art. 162 k.k. nieudzielenie

pomocy odnosi się jedynie do osób, które mogą jej udzielić bez narażenia
siebie i innych na niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego
uszczerbku na zdrowiu. Powstaje więc pytanie, czy reguła ta dotyczy
na identycznych zasadach także i lekarza, na którym ciąży przecież
z mocy określonych przepisów prawa lekarskiego (art. 30 ust. O zawodzie
lekarza, art. 7 i 68 KEL) szczególnego rodzaju obowiązek spieszenia
choremu z pomocą, czy też regulacje te ograniczają lub wręcz wyłączają
możliwość powołania się przez lekarza na klauzulę własnego
bezpieczeństwa

• W praktyce odnosi się to głównie do takich działań lekarskich, które niosą

ze sobą ryzyko zainfekowania się groźną chorobą zakaźną (np. HIV).

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Narażenie na utratę zdrowia i życia

w czasie działań ratunkowych -

prof. Filar

• Art. 30 ustawy o zawodzie lekarza stanowi lex specialis w odniesieniu

do art. 162 k.k., modyfikując go w ten sposób, iż ogranicza w stosunku
do lekarza możliwość powołania się na klauzulę własnego
bezpieczeństwa. Pomijając już bowiem naczelne zasady
deontologiczne zawodu lekarskiego, lekarz zna (lub przynajmniej
powinien znać) w odróżnieniu od zwykłego człowieka, stosowne
techniki środki wykluczające lub przynajmniej ograniczające
do minimum ryzyko zainfekowania. Skoro ma więc w tej kwestii
ponadstandardowe umiejętności wyłączania owego ryzyka, nie może
korzystać ze standardowych reguł wyłączających odpowiedzialność
karną. Na identycznych zasadach prawo wyklucza możliwość
powołania się na działanie w stanie wyższej konieczności przez osobę,
która ma zawodowy obowiązek narażania się na niebezpieczeństwo
(np. strażak, policjant �art. §4

k.k.)

7

.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Nieprawidłowe zachowania lekarzy

i pielęgniarek wobec chorego

umierającego

• Nie uwzględnianie woli pacjenta

• Stosowanie wszelkich dostępnych metod przedłużania i

podtrzymywania życia – zasada „ratowania do końca, za wszelką

cenę”

• Nie rozpoznawanie śmierci mózgu.

• Świadome działania, nie uzasadnione medycznie, na prośbę lub na

pokaz dla rodziny chorego

• „Opuszczenie” umierającego chorego.

• Brak wiedzy

• Strach przed odpowiedzialnością

• Postrzeganie śmierci chorego jako osobistej porażki

• Unikanie podejmowania trudnych decyzji – wypalenie zawodowe

• Brak umiejętności komunikowania się z chorym umierającym i z

rodziną chorego

• Brak umiejętności komunikacji z samym sobą, brak refleksji nad

problemami egzystencjonalnymi – strach przed własną śmiercią

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

„O życiu i śmierci”

• Życie ludzkie jest traktowane jako wartość nieuwarunkowana stanem

zdrowia, jakością tego życia, autonomią chorego oraz jego zdolnością do

myślenia i wyrażania woli.

• Rozróżnianie między życiem godnym i niegodnym do jego kontynuowania

ma charakter arbitralny, ponieważ godność człowieka nie jest

uwarunkowana biologicznym stanem jego organizmu.

• Rezygnacja z uporczywej terapii może polegać na odmowie jej włączenia

lub na zaprzestaniu podjętych procedur.

• Jedynym uzasadnieniem rezygnacji z uporczywej terapii jest zapewnienie

naturalnej i godnej śmierci umierającemu, a nie oszczędności w systemie

opieki zdrowotnej.

• Celem rezygnacji z uporczywej terapii nie jest skrócenie życia chorego, ale

nieprzedłużanie umierania i opóźnianie nieuchronnej śmierci.

• Nadzwyczajne i nieefektywne środki medyczne mają charakter obiektywny,

uwarunkowany aktualnym stanem rozwoju medycyny i poziomu

ekonomicznego kraju.

• Nieproporcjonalne koszty osobiste uporczywej terapii są uwarunkowane

osobowością chorego, jego wrażliwością i odpornością na ból i cierpienie.

• Rezygnacja z uporczywej terapii jest autonomiczną decyzją chorego, który

został dobrze poinformowany o stanie zdrowia i zbliżającej się śmierci.

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

„O życiu i śmierci”

• Gdy chory nie może osobiście wyrazić swojej woli, rodzina chorego

przekazuje lekarzowi opinię o uporczywej terapii, zgodnie z wyrażoną

wcześniej postawą chorego.

• Decyzja lekarza o rezygnacji z włączenia lub o zaprzestaniu uporczywej

terapii może być podjęta po osiągnięciu przez chorego stanu krytycznego,

przewidzianego przez scenariusz umierania w danej chorobie.

• Decyzja lekarza o rezygnacji z włączenia lub o zaprzestaniu uporczywej

terapii powinna być zgodna z obowiązującym systemem prawnym.

• Wola chorego wyrażona w „Testamencie życia” informuje lekarza o jego

życzeniu, lekarz podejmuje decyzję zgodnie ze swoją wiedzą i sumieniem.

• Nawadnianie i odżywianie traktuje się jako podstawowe działania

pielęgnacyjne. Ich zaprzestanie może być spowodowane wyłącznie

obiektywnym dobrem chorego, wtedy gdy ich stosowanie ma znamiona

uporczywości terapeutycznej.

Ks. Prof. Dr hab. Wojciech Bołoz

„Rezygnacja z uporczywej terapii jako realizacja praw człowieka

umierającego”

Medycyna Paliatywna w Praktyce rok 2008 tom 2 numer 1

Dotyczy projektu pn.: „Specjalizacja pielęgniarek kluczem do kariery

zawodowej”

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

„O życiu i śmierci”

„… człowiek jest istotą śmiertelną. Śmierć jest wprawdzie doświadczeniem

dramatycznym ujawniającym kruchą kondycję ludzkiej istoty, jednak

jednocześnie należy ona do życia jako jego akt ostatni i dlatego powinna być

przeżywana z godnością.”

„Zatem, chociaż umieranie jest aktem osobistym, nie jest sprawą ściśle

prywatną, ale sytuacją, w której umierający ma prawo oczekiwać życzliwości i

fachowej opieki medycznej, a w szerszym kontekście – regulacji prawnych,

które sprzyjają godnemu umieraniu.”

„Wskazanie na godność pełni tutaj funkcję pewnej korektywy. Stwierdzenie to z

jednej strony oznacza odrzucenie prawa do świadomego spowodowania

własnej śmierci, ale z drugiej wskazuje także na niestosowność unikania jej za

cenę uporczywości terapeutycznej.”

Ks. prof. dr hab. Marian Machinek

„Zagadnienie terapii uporczywej w świetle wypowiedzi Magisterium

Kościoła”

Medycyna Paliatywna w Praktyce rok 2008 tom 2 numer 1

•

Jerzy Duda Gracz

• „Sucha Dolina –

piękna śmierć
starszej pani" ,