1

Procesy demograficzne w Polsce a

wyzwania wobec polityki gospodarczej

Janina Jóźwiak, Irena E. Kotowska

Instytut Statystyki i Demografii

Szkoła Główna Handlowa

Przewidywane zmiany liczby i

struktur wieku ludności w Polsce

i ich skutki ekonomiczne

Warszawa, 7.01. 2010

2

Prognoza ludności GUS z 2008r.: założenia

http://www.stat.gov.pl/gus/

3

ZMIANY WZORCA PŁODNOŚCI

0

0,02

0,04

0,06

0,08

0,1

0,12

15

17

19

21

23

25

27

29

31

33

35

37

39

41

43

45

47

49

2002

2005

2010

2015

2020

2025

2030

4

5

Zmiany liczby ludności Polski, prognozy GUS:

1999, 2003, 2008

38634

38788

39006

39003

38657

38025

38123

37899

37626

37229

36598

35693

38116

38092

38016

37830

37438

36796

35993

34000

35000

36000

37000

38000

39000

40000

2005

2010

2015

2020

2025

2030

2035

ludność Polski, GUS 1999

ludność Polski, GUS 2003

ludność Polski, GUS 2008

Źródło: opracowanie własne na podstawie publikacji
GUS

6

Struktura ludności Polski w
2035r. według prognozy GUS z
2008r.

http://www.stat.gov.pl/gus

/

7

Zmiany liczby ludności według ekonomicznych grup wieku

w Polsce w latach 2007-2035 (w tys. osób, prognoza GUS,

2008)

24571

21254

6082

6414

7380

8368

8997

9289

9622

5632

6959

7488

21625

23718

20739

22503

24545

5000

7500

10000

12500

15000

17500

20000

22500

25000

27500

2007

2010

2015

2020

2025

2030

2035

0- 17
18-59/64
60/65 I W IĘC EJ

Najtrudniejsze lata 2010-2025

Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza ludności na lata
2008-2035”, GUS, 2009

grupy wieku

2015

2020

2025

2030

2035

18-59/64

-852,8

-1215,2

-877,6

-370,6

-515,0

60+/65+

966,4

987,5

628,8

292,4

332,6

Przyrosty
w
okresach
5-letnich

8

Zmiany struktury wieku ludności Polski,

prognoza GUS 2008

Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza ludności na lata
2008-2035”, GUS, 2009

9

Zmiany populacji osób starszych, 2007-2035

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników „Prognozy
ludności na lata 2008-2035”, GUS 2009

5131

5153

5929

6954

7844

8195

8358

2300

2449

2597

2561

3141

3907

4494

1140

1314

1488

1566

1537

2005

2574

413

519

668

751

793

783

1104

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

2007

2010

2015

2020

2025

2030

2035

65+
75+
80+
85+

10

Starzenie się zasobów pracy

Starzenie się potencjalnych zasobów pracy

5 000

7 000

9 000

11 000

13 000

15 000

17 000

19 000

21 000

23 000

25 000

27 000

50-59/64
18-59/64

50-59/64 6 514 6 835 6 159 5 782 5 826 6 474 7 170

18-59/64 24 545 24 571 23 718 22 503 21 625 21 254 20 739

2007

2010

2015

2020

2025

2030

2035

2007

2010

2015

2020

2025

2030

2035

26,5

27,8

26,0

25,7

26,9

30,5

34,6

Odsetek osób w wieku 50-59/64 lata w ogólnej liczbie ludności w wieku
produkcyjnym

Zmiany liczby osób w wieku 50-64 lata

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

7 000

8 000

50-59K
50-64 M
50-59/64

50-59K

2 976

2 998

2 417

2 325 2 435

2 768

3 017

50-64 M

3 538

3 838

3 742

3 457 3 392

3 707

4 153

50-59/64 6 514

6 835

6 159

5 782 5 826

6 474

7 170

2007

2010

2015

2020

2025

2030

2035

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników „Prognozy ludności na
lata 2008-2035”, GUS 2009

11

Proporcje między liczbą osób w wieku

produkcyjnym oraz liczbą osób w wieku

nieprodukcyjnym

Obciążenie potencjalne (demograficzne)

Źródło:

opracowanie własne na podstawie „Prognoza ludności na lata

2008-2035”, GUS, 2009

31

29

29

31

32

29

27

25

26

31

37

42

44

46

55

55

60

68

73

73

74

20

30

40

50

60

70

80

2007

2010

2015

2020

2025

2030

2035

0-17/18-59/64

60+/65+/18-59/60

OBCIĄZENIE
CAŁKOWITE

Podsumowanie zmian

• do najważniejszych wyzwań rozwojowych dekady

2010-2020 należy zmiana proporcji między ludnością
w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Problem
polega nie tylko na wzroście liczby osób w wieku
poprodukcyjnym o 2 mln, czyli na przyśpieszeniu
procesu starzenia się ludności. W 2010 r. osoby w
wieku 65 lat i więcej stanowiły 13,5% ogółu ludności,
10 lat później – 18,5%. Szybki wzrost obciążenia
osób w wieku produkcyjnym osobami w wieku
poprodukcyjnym (z 26 osób w wieku poprodukcyjnym
przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym w
2010 r. do 37 w 2020r.) wynika z jednoczesnego
spadku zasobów pracy o nieco ponad
2 mln.

12

• w dekadzie 2020-2030 należy oczekiwać

kontynuacji zmian z poprzedniego okresu:
spada liczba osób w wieku produkcyjnym,
ale nieco słabiej (o 1,2 mln), także wzrost
osób w wieku poprodukcyjnym jest coraz
wolniejszy (o 921 tys.). Udział osób w wieku 65
lat i więcej wzrośnie o 22,3%. Dodatkowo
wyraźnemu postarzeniu ulegną zasoby
pracy – udział kobiet w wieku 50-59 lat oraz
mężczyzn w wieku 50-64 lata wzrośnie z 25,7%
w 2020 r. do 30,4% w 2030 r. Obciążenie
osobami w wieku poprodukcyjnym zwiększy się
do 44 na 100 osób w wieku produkcyjnym w
2030 r., a obciążenie całkowite do 73 osób.

13

• lata

2030-2035

przyniosą

dalsze

zmniejszenie się potencjalnych zasobów
pracy, silniejsze w wymiarze absolutnym
niż przyrost populacji osób w wieku
poprodukcyjnym.

Proces

starzenia

się

ludności

i

zasobów

pracy

będzie

kontynuowany – osoby w wieku 65 lat i więcej
będą stanowić 23,2% ogółu ludności a udział
osób w wieku 50-59 lata dla kobiet i 50-64 lata
dla

mężczyzn

w

populacji

w

wieku

produkcyjnym wzrośnie do 34,6%

14

15

Szacunek obciążenia efektywnego ludności pracującej

osobami niepracującymi (liczba niepracujących na 100

osób pracujących) na podstawie danych BAEL z II kwartału

2008

Założenia:
• wskaźnik zatrudnienia osób w wieku

produkcyjnym pozostanie na poziomie 64,4% w

całym okresie prognozy

• wskaźnik zatrudnienia osób w wieku

poprodukcyjnym pozostanie na poziomie 5,8%

w całym okresie prognozy

• osoby w wieku przedprodukcyjnym 0-17 lat nie

pracują

„Obciążenie „ osób

pracujących

niepracującymi

16

89

91

98

106

112

114

118

136

135

142

152

159

158

158

99

100

105

113

120

123

126

80

90

100

110

120

130

140

150

160

170

2007

2010

2015

2020

2025

2030

2035

obciazenie efektywne
osobami w starszym wieku

obciazenie calkowite

obciazenie osobami w
wieku 15 +

Relacje pomiędzy

generacjami

• Wskaźnik potencjalnego wsparcia

(15-64/65+):

1950: 12
2008: 4,9
2035: 2,75

17

• Wskaźnik opieki nad rodzicami

(80+na 100 osób 50-59/64):

2008: 12,3
2035: 26

„sandwich generation”

18

• Rynek pracy, produktywność,

wzrost gospodarczy

• System zabezpieczenia

społecznego, finanse publiczne

• Popyt na usługi (finansowe,

edukacyjne, opiekuńcze, itp.)

Konsekwencje

ekonomiczne

Rynek pracy

• Spadek liczby osób w wieku

produkcyjnym po 2020, braki siły

roboczej

• Starzenie się zasobów pracy

• Okresowo- spadek zasobów

kompensowany przez wzrost udziału

osób starszych w rynku pracy.

• Konsekwencja malejących zasobów:

spadkowy trend tempa wzrostu
gospodarczego

• Kompensacja przez wzrost wydajności a także

dłuższy czas aktywności zawodowej

• Nie ma żadnego potwierdzenia teza o niższej

wydajności osób starszych (wykształcenie,
doświadczenie)

• Problem: szybkość przemiany

technologicznej, „starzenie się” kapitału
ludzkiego (niedostosowanie, wykluczenie –
kształcenie ustawiczne jako remedium?)

• Łatwiejszy dostęp młodszych

generacji do rynku pracy?

- mniej liczne generacje, ale
- wykształcenie i odpowiednie

kwalifikacje wciąż najważniejsze

• Zwiększona presja: emerytury

(„niezbilansowany system” emerytalny),

opieka zdrowotna (wyższe wydatki)

• Opieka nad osobami starszymi:

ograniczone zasoby opieki nieformalnej

(w ramach rodziny)

• Konieczność: nowy system emerytalny,

podwyższenie wieku emerytalnego

ustawowego i faktycznego, aktywacja

osób starszych

Wydatki publiczne

• Szacunki dla Europy wskazują, że

usunięcie niepełnosprawności
redukuje wydatki na zdrowie i opiekę
nad osobami starszymi o połowę;
konieczność zwiększenia nakładów na
opiekę zdrowotną osób młodszych.

• Rola „zdrowia publicznego”,

wydłużanie życia ludzkiego w dobrym
zdrowiu

Popyt na usługi

• Zmiana struktury gospodarstw domowych i

zapotrzebowania na różnego typu usługi:

- finansowe (kredyty konsumpcyjne,

ubezpieczenia, skłonność do oszczędzania)

- opiekuńcze
- edukacyjne
- zdrowotne
- czas wolny, etc.

25

• Demograficzna „odnowa” poprzez stosowną politykę

przyjazną rodzinie

• Możliwość godzenia pracy zawodowej i
obowiązków rodzinnych (głównie kobiet)
• Work-life balance
• Głębokie reformy rynku pracy: wzrost zatrudnienia

(kobiety), „flexicurity”, ograniczanie wczesnych

emerytur

• „aktywne starzenie się”
• Poprawa systemu publicznej opieki zdrowotnej:

ograniczenie niepełnosprawności

• Imigracja?

ODPOWIEDŹ NA WYZWANIA

DEMOGRAFICZNE

WNIOSKI OGÓLNE

• Starzenie się ludności to proces

nieuchronny i nieodwracalny – także
jego konsekwencje ekonomiczne,
okresowo silniejsze lub słabsze

• Poprzez stosowne działania

dostosowawcze i modernizacyjne
można wygrać związane z tym
procesem wyzwania

27

• Jako obiektywny proces, te zmiany

struktury ludności nie mogą być
traktowane jako tylko „zagrożenie”

• Wydłużanie się ludzkiego życia-

dobrodziejstwo rozwoju gospodarczego
i rosnącego dobrobytu, za które
wszyscy (jednostki, rodziny,
społeczeństwo, instytucje państwa,
biznes) mają do spłacenia dług.

28