1

Prognozy demograficzne

Zakład Zdrowia Publicznego

Akademia Medyczna w Warszawie

2

Znajomość

procesów

demograficznych

powinna

zajmować pierwszoplanowe miejsce w każdym

ekonomicznym

opracowaniu

perspektywicznym,

ponieważ ludność jest jednocześnie producentem dóbr

i ich konsumentem.

Opracowanie

programów

strategicznego

rozwoju

społeczno-gospodarczego, wybiegających na kilka czy

kilkanaście lat naprzód, wymaga znajomości procesów

demograficznych w okresie poprzedzającym moment

wyjściowy planu, lecz także wnikliwego przewidywania

i określania ich przyszłych zmian.

Prognozy demograficzne obejmują swym zakresem

zarówno prognozy ludnościowe stanu i struktur

ludności,

według

co

najmniej

płci,

wieku

i

rozmieszczenia terytorialnego, jak i gospodarstw

domowych.

3

W teorii rozróżnia się:
     Prognozy

demograficzne,

których

zadaniem

jest

przewidywanie najbardziej prawdopodobnego przebiegu
zdarzeń,

  Projekcje demograficzne, które określają możliwy przebieg

procesów według z góry założonych scenariuszy.

 
W literaturze spotkać można wiele projekcji i prognoz

demograficznych.

Prognozy

oparte

na

hipotezach

najbardziej

prawdopodobnego

przebiegu

procesów

demograficznych nazywane są prognozami najbardziej
prawdopodobnymi, a oparte na hipotezach teoretycznego,
niekoniecznie

realistycznego,

przebiegu

procesów

demograficznych - projekcjami studialnymi. Rozróżnia się
ponadto prognozy biologiczne, uwzględniające tylko zmiany
spowodowane

urodzeniami,

zgonami

i

naturalnymi

przesunięciami kohort w miarę upływu czasu, oraz prognozy
uwzględniające migracje, czyli będące wynikiem łącznego
oddziaływania ruchu naturalnego oraz migracyjnego
ludności. Nazywane są one prognozami pomigracyjnymi.

4

Dla celów praktyki gospodarczej najbardziej

prawdopodobne prognozy ustalane są w Polsce
na okres 5-15 lat. Prognozy na okres 5-10 lat są
zaliczane

do

takich,

w

których

można

stosunkowo dokładnie przewidzieć zmiany w
stanie i strukturze ludności, ponieważ w krótkich
okresach

nie

zauważa

się

zasadniczych

przemian

podstawowych

procesów

demograficznych. W przypadku prognoz na
okres 10 lat i więcej można mówić o wytyczaniu
oczekiwanych kierunków zmian w stanie
liczebnym i strukturze ludności według płci i
wieku, przy spełnieniu przyjętych założeń (z
zasady wielowariantowych).

5

Projekcje studialne odpowiadają na pytanie:

„co by było, gdyby" nastąpiła długotrwała

tendencja dotychczasowych trendów w

zakresie płodności. Tego typu projekcje są

zwane

projekcjami

ostrzegawczymi.

Projekcją studialną może być projekcja

obrazująca stan i strukturę ludności według

płci i wieku przy wyeliminowaniu np.

zgonów z powodu nowotworów złośliwych

czy też chorób serca i układu krążenia.

 
Projekcje studialne wybiegają bardziej w

przyszłość na 30, a nawet więcej lat.

6

Przy ustalaniu przyszłego stanu liczebnego i

struktury ludności według płci i wieku,

należy brać pod uwagę bardzo wiele

czynników. Do najważniejszych zaliczamy:



Jakość danych wyjściowych (dotyczących

struktury ludności według płci, wieku i

rozmieszczenia

terytorialnego

w

momencie

wyjściowym

oraz

podstawowych

współczynników

demograficznych),



Właściwe określenie przyszłych kierunków

zmian

w

podstawowych

procesach

demograficznych,



Wybór metod obliczeń.

7

Jakość danych wyjściowych rzutuje na ostateczny efekt

bardzo

żmudnych

przeliczeń

prowadzonych

przy

opracowywaniu prognozy.

 
Określenie właściwego kierunku przyszłych zmian w

natężeniu urodzeń i zgonów jest również jednym z
trudniejszych zadań. Natężenie tych procesów, poza
czynnikami par excellence demograficznymi zależne jest
od zmian warunków społeczno-gospodarczych, zmian w
poziomie i dostępności służby zdrowia, w urządzeniach
komunalnych, poziomie kulturalnym badanej populacji.
Zmiany te jest trudno przewidzieć, dlatego przyjmuje się
rozwiązania hipotetyczne.

 
Najtrudniejszym

zadaniem

w

prognozowaniu

demograficznym jest określenie przyszłych kierunków
oraz natężenia migracji.

8

Metoda obliczeń ma najmniejszy wpływ na stopień dokładności

obliczeń prognostycznych. Wybór metod interpolacji i
ekstrapolacji musi być merytorycznie uzasadniony.

 
Realność przewidywań uwarunkowana jest również wielkością

badanej populacji. Większą szansę spełnienia ma prognoza
dla całego kraju niż dla województwa czy dużego miasta.

 
Najczęściej stosowaną metodą prognozowania stanu i struktury

ludności według płci i wieku była metoda składnikowa,
zwana czynnikową. Polega ona na prognozowaniu osobno
kolejnych składników przewidywanej płodności, umieralności
oraz natężenia ruchów migracyjnych. Przy prognozowaniu
płodności mogą być brane pod uwagę prognozy zmian ilości
zawieranych

małżeństw

czy

przemian

społeczno-

ekonomicznych mających wpływ na zmianę wzorca
zawierania małżeństw.

9

Metody prognozowania stanu i
struktury ludności według płci i
wieku

Źródłem informacji są dane ze spisu ludności lub

specjalnego badania stanu i struktury ludności,

bieżącej

ewidencji

ruchu

naturalnego

i

wędrówkowego

ludności

oraz

hipotetyczne

założenia o przebiegu przyszłych procesów

reprodukcji ludności.

 
Prognozy demograficzne buduje się w dwu wersjach:



Uwzględniając zmiany spowodowane tylko ruchem

naturalnym,



Uwzględniając zmiany spowodowane zarówno

ruchem naturalnym, jak i wędrówkowym.

10

Przy sporządzaniu prognoz
demograficznych, w zależności od ich
rodzaju wyróżnia się następujące etapy
pracy:

Prognoza biologiczna
1)      Ustalenie wyjściowych struktur ludności według pici, wieku i

rozmieszczenia terytorialnego,

2)      Postarzanie ludności,
3)      Przewidywanie przyszłej liczby urodzeń,
4)      Ustalenie wynikowych współczynników demograficznych.

Prognoza z uwzględnieniem migracji
1)      Ustalenie wyjściowych struktur ludności według płci, wieku i

rozmieszczenia terytorialnego,

2)      Określanie i uwzględnienie przyszłych ruchów migracyjnych,
3)      Postarzanie ludności,
4)      Przewidywanie przyszłej liczby urodzeń,
5)      Ustalanie wynikowych współczynników demograficznych.

11

Przy ustalaniu struktur wyjściowych należy określić odpowiednie

przedziały klasowe wieku.

Postarzanie ludności polega na pomnożeniu liczebności

poszczególnych roczników wieku lub wieloletnich grup wieku

przez prawdopodobieństwa przeżycia k lat.

 
Uwzględniając zmiany umieralności można przyjąć, że w okresie

5 lat natężenie zgonów będzie niezmienne.

 
Czynnikami wpływającymi na przewidywanie przyszłej liczby

urodzeń są:

1)      Ogólna liczba kobiet w wieku rozrodczym,
2)      Struktura wieku rozrodczego kobiet
3)      Poziom współczynników płodności
 
Poziom współczynników płodności zależy od warunków społeczno-

gospodarczych

kraju,

stopnia

rozwoju

cywilizacyjnego

ludności, wpływu polityki populacyjnej prowadzonej przez

państwo, wierzeń religijnych, warunków mieszkaniowych.

12

Metody prognozowania

- Metody statystyczno-matematyczne
- Metody modelowania przyczynowo-
skutkowego

      Modele matematyczne
      Modele ekonometryczne
      Modele behawiorystyczne
      - Metody niematematyczne

13

W przypadku metod statystycznych podstawowe

informacje wykorzystywane do prognozowania

mają postać szeregów czasowych. Prognozę

wyznacza się poprzez przenoszenie prawidłowości

z przeszłości w przyszłość. Do prognozowania

demograficznego najczęściej wykorzystywane są

modele tendencji rozwojowej.

Istotą metod modelowania przyczynowo-skutkowego

jest określenie modelu wyjaśniającego mechanizm

zmian zmiennych endogenicznych, które są

jednocześnie zmiennymi prognozowanymi poprzez

zmiany

zmiennych

objaśniających.

Modele

przyczynowo-skutkowe mogą być otrzymywane w

różny sposób. Należą tu modele: matematyczne,

ekonometryczne, behawiorystyczne.

14

Model matematyczny stanowi formalny

zapis

teorii

dotyczącej

badanego

procesu.

Cechą

charakterystyczną

modeli ekonometrycznych jest to, że ich
parametry są szacowane na podstawie
próby zawierającej szeregi czasowe,
przekrojowe lub czasowo-przekrojowe
zmiennych występujących w modelach.

Modele behawiorystyczne odzwierciedlają

zachowanie jednostki bądź populacji w
badanym systemie.

15

Prognozowanie migracji

Podstawowymi

czynnikami

wpływającymi

na

wielkość ruchów wędrówkowych są podaż i popyt

na siłę roboczą. Wielkość podaży określa się na

podstawie prognozy ruchu naturalnego a

wielkość popytu na podstawie planów rozwoju

poszczególnych działów gospodarki narodowej.

Buduje się modele demograficzno-ekonomiczne,

wykorzystane są łańcuchy Markowa i prognoza

oparta

na

tych

modelach

jest

zawsze

ekstrapolacją. Najbardziej nadaje się model

Rogersa-Willhemsa. Model ten umożliwia łączne

traktowanie zagadnień migracji i procesu ruchu

naturalnego.

16

Prognozowanie liczby
małżeństw

Wykorzystywane są modele demograficzno-

ekonomiczne,

Znajdują

również

zastosowanie

trendy.

Przewidywanie

przyszłej

liczby

i

struktury

nowo

zawieranych związków małżeńskich oparte

jest najczęściej ma prognozie liczby i

struktury ludności według płci i wieku oraz

na

hipotetycznych

współczynnikach

częstości

zawierania

związków

małżeńskich w poszczególnych grupach

wiekowych.

17

Metody prognozowania
tworzenia gospodarstw
domowych



Metoda prosta



Metoda tablic biometrycznych



Metoda współczynników częstości
tworzenia gospodarstw domowych
(headship rates)

18

Metoda prosta oparta jest na relacji ogólnej liczby

gospodarstw domowych do liczby ludności w wieku 20-64
lat

wyznaczonej

w

prognozie

biologicznej.

Przy

zastosowaniu tej metody zakłada się, że przeciętna
wielkość gospodarstwa domowego jest stała dla całego
okresu objętego prognozą. Dzięki tej metodzie uzyskuje
się ogólną liczbę gospodarstw domowych.

Metoda tablic biometrycznych (bardziej dokładna) pozwala

na określenie przyszłej liczby rodzin i gospodarstw
domowych według wieku głowy gospodarstwa domowego.

Metoda headship rates. Oblicza się współczynniki częstości

tworzenia

gospodarstw

domowych.

Określają

one

stosunek liczby osób danej płci, wieku i stanu cywilnego
będących głowami gospodarstw domowych do liczby
ludności ogółem, według płci, wieku i stanu cywilnego.

19

Przewidywanie zasoby siły
roboczej

Prognozy konstruuje się biorąc za podstawę

prognozę demograficzną wybranych grup

ludności oraz przewidywane współczynniki

aktywności zawodowej w tych grupach.

Cząstkową

prognozę

liczby

ludności

aktywnej zawodowo w wybranych grupach

wyznacza się mnożąc prognozowaną liczbę

ludności przez prognozowany współczynnik

aktywności zawodowej. Prognozę całkowitą

otrzymuje się sumując prognozy cząstkowe.

20

Trafność prognoz

Trafność prognoz zależy od:



Jakości danych wyjściowych



Właściwego określenia przyszłych
kierunków zmian w podstawowych
procesach demograficznych



Wyboru metod prognozowania



Wielkości badanej populacji

21

Przyczyny

nietrafnych

–

zbyt

optymistycznych – prognoz dla
Polski:



Brak doświadczeń w procesach
prognostycznych



Ograniczoność

materiału

statystycznego



Dogmatyczna

interpretacja

procesów ludnościowych

22

Mankamenty prognoz spreparowanych w latach ‘90



Brak rzetelnej informacji o aktualnej strukturze
ludności według płci i wieku powoduje, że prognozy
według tych cech okazały się niewiarygodne.
Dotyczy to szczególnie prognoz zasobów siły
roboczej.



Dotychczasowe

metody

wyznaczania

przewidywanych

wzorców,

współczynników

płodności i umieralności okazały się nierealne i
relatywnie mało trafne.



Niepowodzenia ostatnich prognoz demograficznych
wynika ze zmian politycznych i społeczno-
ekonomicznych, jakie miały miejsce w Polsce.



Niedopracowany rachunek błędu.