Rodzaje paradygmatów

naukowych

a koncepcje i metody

lingwistyczne

• Językoznawstwo historyczno-

porównawcze
jako przejaw indukcjonizmu

• Strukturalizm

jako przejaw weryfikacjonizmu

• Generatywizm

jako przejaw falsyfikacjonizmu

• Kognitywizm

jako przejaw postmodernizmu

Językoznawstwo historyczno-

porównawcze

jako przejaw paradygmatu

indukcjonistycznego

Językoznawstwo jako nauka powstało w XIX wieku.
Paradygmatem jaki panował wtedy w nauce był

indukcjonizm.

Poza indukcjonizmem uprawiano w tym czasie również

historycyzm, genetyzm i ewolucjonizm.

Obserwowano teksty różnych języków w różnych fazach

rozwoju i porównywano je ze sobą – językoznawstwo

miała zatem charakter historyczny i porównawczy.

Największe sukcesy w tych badaniach osiągnęli tzw.

młodogramatycy, którzy sformułowali zasady

rozwoju języków, nazwane przez nich prawami

językowymi.

Językoznawstwo historyczno-

porównawcze

- podstawy młodogramatyzmu

Jedynie naukowe podejście do opisu języka

jest historyczno-przyczynowe.

Fakty językowe traktuje się

indywidualizująco i atomizująco
(niesystemowo).

Przedmiotem badania mogą być tylko

fakty materiałowe.

Metoda

historyczno-porównawcza

1.

zestawianie najstarszych

zaświadczonych form w językach

uznanych za pokrewne (konieczne

zaświadczenie form w minimum

dwóch językach należących do różnych

grup)

2.

próba odtworzenia na ich

podstawie hipotetycznej formy

pierwotnej z okresu wspólnoty

językowej

Przykład z języków słowiańskich

• od jednostkowych faktów do

uogólnień coraz wyższego rzędu:

od konstatacji typu:

„pol. krowa : ros. korova”

do uogólnienia:

„Prawa głosowe są

bezwyjątkowe”

Przykład z języków słowiańskich

Przykład z języków słowiańskich

c.d.

• Inne przykłady tejże prawidłowości:

•

broda – boroda – brada

•

wrona – vorona - vrana

•

wrota – vorota – vrata ...

 

• na tej podstawie prawo głosowe:

• psł. *TorT > zach. słow. TroT

• psł. *TorT > wsch. słow. ToroT

•

psł. *TorT > pd. słow. TraT,

które wyjaśnia wszystkie dane formy.

Przykład: formy z języków Indian

amerykańskich z Florydy

Uzasadnienie

• *N mogło brzmieć jak nosowe ł.

Przeszło

z jednej strony w ł,

z drugiej w n.

• Jest bardziej prawdopodobne, że

s przeszło w choctaw w š przed i (proces pospolity), niż

że š stwardniało w pozostałych językach.

• Przejście t przed i w c lub s jest typowe.

Inne możliwości są niezwykle mało prawdopodobne.

• W hitchiti zanikły końcowe spółgłoski (zjawisko

pospolite).

To wyjaśnia wszystkie dane formy.

Najwyższe uogólnienie

młodogramatyzmu:

Prawa głosowe są

bezwyjątkowe

Językoznawstwo historyczno-

porównawcze

jako przejaw paradygmatu

indukcjonistycznego

Wady metodologii historyczno-porównawczej:
 niemożliwa jest naukowa obserwacja bez

żadnych założeń teoretycznych – nie
wiedzielibyśmy wówczas, co mamy
obserwować

 rozpatrywanie faktów językowych w

oderwaniu od innych faktów nie daje
pełnego obrazu opisywanego języka /
języków

Inny przejaw paradygmatu

indukcjonistycznego:

Metoda geografii lingwistycznej

Która
wymowa
jest starsza?

Inny przejaw paradygmatu

indukcjonistycznego:

Metoda filologiczna

Metoda filologiczna

• Uogólnienie:

w XIV istniał w języku polskim iloczas

Metoda filologiczna

• ZEMSTA
O... o... o... o!.. Jak od żony -
A tu trzeba pół, ćwierć słowa,
Ni tak, ni siak - niby owa:
„I chciałabym, i boję się”.

• PAN TADEUSZ

Milczenie go budziło ze snu: tak młynarze,

Uśpieni kół tarkotem, ledwie staną osie,

Budzą się krzycząc z trwogą: "A słowo stało się...”

Uogólnienie:

w 1. poł. XIX w. akcent był jeszcze zestrojowy.

Metoda filologiczna

Fibula z Praeneste

MANIOS MED FHEFHAKED
NVMASIOI

(MANIUS ME FECIT NUMERIO)
Uogólnienie: w VII w. pne. nie było jeszcze

•zwężenia samogłosek w sylabach
niepierwszych

•rotacyzmu

•przejścia med > me, przejścia -oi > -o w dat.

Perfectum od facere było reduplikowane