Środki kontrastowe

(I)

Andrzej Ustymowicz

Zakład Radiologii AM w Białymstoku

Środki kontrastowe

w

RTG

Środki kontrastowe w RTG

• Środkiem kontrastowym jest substancja, która powoduje

osłabienie promieniowania X w stopniu mniejszym lub
większym niż tkanki ciała.

• Stopień osłabienia promieniowania X związany jest z gęstością

danej substancji i liczbą atomową pierwiastków ją tworzących.



 gęstości -  pochłaniania

  liczby atomowej (Z) -  pochłaniania (

3

)

pierwiastek

liczba atomowa (Z)

wodór (H) 1
węgiel (C) 6
azot (N) 7
tlen (O)

8

wapń (Ca) 20
jod (J)

53

bar (Ba) 56
gadolin (Gd)

64

Środki kontrastowe w RTG - podział

• ze względu na sposób podania (np. doustne, donaczyniowe,

dokanałowe)

• ze względu na sposób osłabienia promieniowania X:

– pozytywne (J, Ba)
– negatywne (CO

2

, powietrze, inne gazy)

• podział T. Almena; na grupy ze względu na współczynnik (R)

wyrażający stosunek liczby atomów jodu w cząsteczce, do liczby
cząsteczek na jaką dysocjuje związek w roztworze

• „nowy podział”:

- jonowe:

- monomery (m.in. Urokon, Hypaque, Urografin, Uromiro,

Isopaque)

- dimery (m.in. Hexabrix)

- niejonowe:

- monomery (m.in. Omnipaque, Ultravist, Optiray,

Solutrast)

- dimery (m.in. Visipaque, Isovist)

Środki kontrastowe jodowe

COOH

I

I

R

1

I

R

2

trijodobenzen

JODOWE ŚRODKI

KONTRASTOWE

• JONOWE środki kontrastowe

• NIEJONOWE środki kontrastowe

Właściwości fizykochemiczne

środków kontrastowych

•ładunek elektryczny
•osmolalność
•lepkość
•hydrofilność

lepkość/osmolalność

0

500

1000

1500

2000

Ultravist

Omnipaque

Isovist

Hexabrix

Angiografin

Lepkość

Osmolalność

6

Osmolalność (mosm/kg)

Lepkość (mPas)

4

2

8

0

Przed donaczyniowym podaniem środka

kontrastowego powinny być spełnione

poniższe warunki:

Uwaga!

Ostre wole toksyczne jest przeciwwskazaniem do

śródnaczyniowego podawania środków kontrastowych

• Pacjent poinformowany o badaniu i ryzyku z nim związanym.
• Miła atmosfera w czasie badania.
• Ocena i profilaktyka ryzyka.
• Odpowiednie nawodnienie pacjenta.
• Dostępność wyposażenia i leków niezbędnych do leczenia

zaburzeń.

• Znajomość zasad postępowania w przypadku wystąpienia

powikłań.

• Doświadczenie w resuscytacji układu sercowego i oddechowego.
• Założenie wkłucia dożylnego.
• W miarę możliwości pacjent w pozycji leżącej.

Czynniki ryzyka

• Stwierdzona nadwrażliwość na środki kontrastowe do badań RTG.
• Skłonność do alergii - atopia (wyprysk, pokrzywka, astma, alergia pokarmowa,

alergia pyłkowa).

• Nadczynność tarczycy, wole.
• Poważne schorzenia układu sercowo-naczyniowego (niewydolność krążenia,

miażdżyca naczyń wieńcowych, świeżo przebyty zawał serca, nasilona arytmia,
ciężkie nadciśnienie itp.).

• Zły stan ogólny, odwodnienie.
• Ciężkie zaburzenia czynności nerek, wątroby.
• Ciężkie schorzenia układu oddechowego (niewydolność oddechowa, nadciśnienie

płucne, zatorowość płucna itp.).

• Uszkodzenie mózgu (świeży udar mózgu, drgawki, uraz czaszkowo-mózgowy).
• Paraproteinemia (choroba Waldenstroma, szpiczak itp.).
• Pacjenci z pheochromocytoma (niebezpieczeństwo przełomu nadciśnieniowego).
• Noworodki, niemowlęta; wiek powyżej 65 lat.
• Osoby nadmiernie pobudzone.
• Powtórne podanie środka kontrastowego po krótkim czasie.
• Leczenie beta-blokerami: skłonność do skurczu oskrzeli, bradykardii.
• Stosowanie chemioterapii interleukiną 2 i/lub interferonem.
• Anemia sierpowata.
• Leczenie cukrzycy lekami z grupy biguanidów (zaburzenia czynności nerek,

niebezpieczeństwo wystąpienia kwasicy mleczanowej); zaawansowana cukrzyca.

Zalecenia profilaktyczne dotyczące

pacjentów z

grup ryzyka

• 4 godziny na czczo
• Stosowanie niejonowych środków kontrastowych, możliwie najniższe

dawki.

• Premedykacja lekami antyhistaminowymi.
• Premedykacja glikokortykoidami.
• Stabilizacja układu sercowo-naczyniowego.
• Normalizacja równowagi płynowej i elektrolitowej.
• Unikanie podawania leków potencjalnie nefrotoksycznych.
• W przypadku nadczynności tarczycy (środek kontrastowy podawać tylko

ze wskazań życiowych): dodatkowo 20 mg tiamazolu dziennie (1-2
tygodnie).

• W przypadku pacjentów z pheochromocytoma w celu uniknięcia przełomu

nadciśnieniowego podawanie blokerów receptorów alfa, np. ebrantil.

Pacjentów z grup ryzyka należy monitorować w trakcie całego badania

(EKG, tętno, ciśnienie krwi)

Reakcje uboczne po podaniu środków

kontrastowych

A)

– o charakterze miejscowym (np. ból, uczucie gorąca,

zaczerwienienie w miejscu podania)

– o charakterze ogólnoustrojowym (np. z zakresu układu

sercowo-naczyniowego, nerwowego, immunologicznego)

B)

– alergoidalne (np. pokrzywka, świąd, skurcz oskrzeli, wstrząs

anafilaktyczny)

– niealergoidalne (np. nudności, wymioty)

C)

– lekkie - nie wymagają postępowania lekarskiego
– średnie - wymagają postępowania lekarskiego, nie zagrażają

życiu

– ciężkie - wymagają intensywnego leczenia, włącznie z

hospitalizacją

Powikłania po podaniu barytu

• barytowe zapalenie

otrzewnej

• barytowe zapalenie

śródpiersia

• barytowe zapalenie opłucnej

Zasady postępowania w przypadku

zaburzeń po podaniu środków

kontrastowych

I stopień nasilenia zaburzeń

Kichanie, kaszel, ziewanie, zaczerwienienie skóry,

nudności, wymioty, dreszcze, niewielka gorączka

– Przerwać injekcję środka
– Pozostawić kaniulę w żyle
– Można podać antymimetyki, np. triflupromazynę,

ondasentron

Uderzenia krwi do głowy, swędzenie, pokrzywka, obrzęk

powiek

– Bloker receptora H1 lub H2
– W razie potrzeby glikokortykoidy dożylnie

Zasady postępowania w przypadku

zaburzeń po podaniu środków

kontrastowych

II stopień nasilenia zaburzeń

Spadek ciśnienia krwi

- Ułożyć pacjenta w pozycji poziomej, zapewnić dopływ świeżego

powietrza

- Podać tlen (cewnik donosowy lub maska)
- Szybko podać płyny osoczozastępcze

W przypadku:

Bradykardii (odruch wazowagalny)

- Atropina. Można podać orcyprenalinę, powoli dożylnie

Duszności, spastycznego kaszlu

- 1-2 dawki leku rozszerzającego oskrzela (w aerozolu)
- Aminofilina
- Glikokortykoidy
- Tlen przez maskę w pozycji półsiedzącej
- Można zastosować sedację diazepamem

III stopień nasilenia zaburzeń

Wstrząs: tachykardia, duży spadek ciśnienia krwi

- Postępować według protokołu, wezwać zespół reanimacyjny lub
anestezjologa

- Podać tlen (przez maskę) w pozycji półsiedzącej, podać płyny
osoczozastępcze

- Adrenalina

- Blokery receptorów H1 i H2, tak jak przy I stopniu nasilenia zaburzeń

- Glikokortykoidy

- Dopamina

Skurcz oskrzeli (krtani), stridor, napad dychawicy oskrzelowej

- Posadzić chorego i podać tlen (przez maskę)

- Aminofilina

- Adrenalina

- Blokery receptorów H1 i H2, tak jak przy I stopniu nasilenia zaburzeń

- Glikokortykoidy

Obrzęk głośni

- Intubacja tchawicy, wentylacja, tlenoterapia

Obrzęk płuc

- Intubacja tchawicy

- Zwiększyć podaż tlenu, furosemid

Drgawki

- Diazepam

Zasady postępowania w przypadku

zaburzeń po podaniu środków

kontrastowych

IV stopień nasilenia zaburzeń

Zatrzymanie krążenia i oddychania

- niezwłocznie rozpocząć resuscytację

• Z reguły pacjentów należy dokładnie monitorować przez co

najmniej 30 minut po podaniu środka kontrastowego, ponieważ
około 90% niepożądanych reakcji występuje w przeciągu tego
czasu.

• Pacjenci z grup ryzyka powinni być obserwowani dłużej. W

rzadkich przypadkach mogą wystąpić reakcje opóźnione (między
innymi odczyny skórne, zaburzenia sercowo-naczyniowe), a nawet
odczyny po upływie 24 godzin.

• Poważne stany wymagają monitorowania i leczenia w Oddziale

Intensywnej Terapii.

Środki kontrastowe w USG

Koncepcja ultrasonograficznych środków kontrastowych

wprowadzona została po raz pierwszy w roku 1968 przez
Gramiaka i Shaha, którzy jako pierwsi uzyskali wzmocnienie
echogeniczności krwi, podając do niej roztwór soli fizjologicznej
z pęcherzykami powietrza.

• Środki kontrastowe wzmacniające echogeniczność krwi

(tzw. naczyniowe środki kontrastowe) np. CO

2

, Echovist,

Levovist, Echogen.

• Środki kontrastowe specyficzne tkankowo (np. grupa

preparatów wybiórczo wychwytywanych przez układ
siateczkowo-śródbłonkowy wątroby).

• Doustne środki kontrastowe (np. SonoRx- mieszanina

rozdrobnionej celulozy i symetykonu).

• Terapeutyczne środki kontrastowe.

Środki kontrastowe w MR

A)

– Paramagnetyki (T1)

• jonowe (np. Magnevist)
• niejonowe (np. Omniscan)

– Ferromagnetyki (T2)
– Superparamagnetyki (T2)
– Diamagnetyki

B)

– Pozytywne (T1)
– Negatywne (T2)