Ból pooperacyjny u

pacjentów

onkologicznych -

patomechanizm, ocena

i udział pielęgniarki w

procesie leczenia.

Aurela Boroń, Małgorzata Karasiewicz, Magdalena Nowak

Wielkopolskie Centrum Onkologii im. Marii

Skłodowskiej Curie

w Poznaniu

Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii

Ból (łac.- dolor, gr. - algos, odyne) - wg

Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu to
subiektywne przykre i negatywne wrażenie
zmysłowe i emocjonalne powstające pod wpływem
bodźców uszkadzających tkankę (tzw.
nocyceptywnych) lub zagrażających ich
uszkodzeniem. Należy podkreślić, że ból jest
odczuciem subiektywnym, dlatego jest nim
wszystko to, co chory w ten sposób nazywa, bez
względu na obiektywne objawy z nim związane.
[5] Ból pełni w organizmie rolę ostrzegawczo-
obronną. Jednak w przypadku braku lub
nieskutecznej terapii przeciwbólowej utrzymujący
się długo ostry ból powoduje powstanie trwałych
zmian patofizjologicznych w ośrodkowym układzie
nerwowym. Ostra postać bólu może przekształcić
się w przewlekły zespół bólowy. [6]

Wstęp

W onkologii mamy do czynienia z dwoma
rodzajami bólu:

• nowotworowym (przewlekłym), wynikającym
z toczącego się procesu nowotworowego,

• pooperacyjnym (ostrym), wywołanym przez
śródoperacyjne uszkodzenie tkanek/narządów.

Wstęp cd

Stopień odczuwania bólu zależy od tzw.

progu bólowego. Ponadto na reakcję bólową
wpływają również takie czynniki fizyczne i
psychiczne, jak wiek pacjenta i rodzaj
przebytej operacji [3]. Ważne jest więc aby
pielęgniarki

znały

patomechanizm

powstawania bólu pooperacyjnego oraz skale
służące do jego oceny. Umożliwia to bowiem
szybkie rozpoznanie pojawiającego się u
chorego bólu i podjęcie pod kontrolą lekarza
odpowiednich kroków mających na celu jego
zminimalizowanie. [4]

Wstęp cd

MECHANIZM BÓLU:

BODZIEC

ZAKOŃCZENIA NERWOWE (RECEPTORY)

RDZEŃ KRĘGOWY

RDZEŃ PRZEDŁUŻONY

MOST

ŚRÓDMÓZGOWIE

WZGÓRZE

MÓZG (rozpoznanie bólu)

Ból jest odczuciem subiektywnym. Dlatego

też jego prawidłowa ocena może nastręczać
ogromnych trudności, przede wszystkim dlatego,
że pacjenci nie zawsze manifestują go w wyraźny
sposób. Niezbędne jest więc stosowanie przez
pielęgniarki dostępnych metod oceny bólu.
Używane obecnie skale służące do oceny
natężenia dolegliwości bólowych cechują się
prostotą i bazują na wypowiedziach chorego.

Wykorzystuje się następujące skale oceny:

[5]

METODY OCENY BÓLU

[4]

Jest to skala porządkowa zawierająca wiele

kolejno ustawionych cyfr z przypisanymi do nich
określeniami stopnia natężenia bólu np.

0-brak bólu
1-ból lekki
2-ból silny
3-ból nie do zniesienia

SŁOWNA (WERBALNA) SKALA OCENY

(oceniająca ból w sposób opisowy)

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

NUMERYCZNA ( LICZBOWA ) SKALA

OCENY (

oceniająca ból w skali liczbowej, gdzie 0

oznacza brak bólu,

a 10 najsilniejszy ból, jaki chory może sobie

wyobrazić.)

Ma charakter graficzny. Na odcinku
długości 10 cm pacjent zaznacza stopień
nasilenia swoich dolegliwości bólowych. 0
oznacza całkowity brak bólu, natomiast
10 najsilniejszy ból, jaki można sobie
wyobrazić.

WZROKOWO - ANALOGOWA SKALA

OCENY

( VAS )

(najbardziej popularna)

0

10

Do

zadań

pielęgniarki

w

okresie

pooperacyjnym

należy

przede

wszystkim

obserwacja reakcji chorego na ból tak, aby w
porę można było zastosować fizyczne i
psychiczne

metody

jego

zwalczania.

Pielęgniarka określa lokalizację bólu, jego
charakter (ciągły, okresowy) i nasilenie.
Podczas wykonywania zadań pielęgnacyjnych i
zabiegowych zwraca uwagę na wygląd twarzy
(grymasy, zaciskanie zębów) oraz parametry
życiowe chorego takie jak podwyższone
ciśnienie tętnicze lub przyspieszone tętno,
które mogą świadczyć o wystąpieniu bólu. Ma
to

szczególne

znaczenie

w

przypadku

pacjentów

zamkniętych

w

sobie,

przygnębionych swoją sytuacją, pacjentów
którzy niechętnie dzielą się swoimi odczuciami
lub po prostu nie chcą nikomu robić kłopotu.

Zwalczanie bólu - postępowanie

pielęgniarskie:

Ból może wywoływać wiele niekorzystnych

zmian w organizmie człowieka takich jak:

• tachykardie,

• wzrost RR (ciśnienia tętniczego),

• zwiększenie oporów obwodowych,

• zwiększenie rzutu serca,

• zwiększone zużycie tlenu przez mięsień
sercowy,

• depresję perystaltyki,

• zwiększone opróżnianie się żołądka,

• podwyższone napięcie zwieraczy,

• zwiększoną czynność wydalniczą jelit,

Zwalczanie bólu - postępowanie

pielęgniarskie cd

• usztywnienie klatki piersiowej a w związku z tym
zaburzenia oddechowe.

• opóźnienie powrotu do pełnego zdrowia

• opóźnienie gojenia się ran pooperacyjnych

• zaostrzenie choroby wieńcowej wystąpienie
przetrwałego bólu pooperacyjnego, bardzo trudnego
w leczeniu

• spadek oporności organizmu - pacjent staje się
bardziej podatny na zakażenia

• zmiany w psychice pacjenta.

Zwalczanie bólu - postępowanie

pielęgniarskie cd.

Oprócz tego lęk przed bólem podczas kaszlu

może doprowadzić do zaburzenia samooczyszczania
drzewa oskrzelowego a w związku z tym do
zapalenia płuc. Nie można więc dopuścić do tego,
aby chorzy po zabiegach operacyjnych cierpieli z
powodu bólu. Leczenie przeciwbólowe ma na celu
doprowadzenie do stanu, w którym chory jest nie
odczuwa bólu, nie jest zbyt senny i jest zdolny do
aktywności umysłowej i fizycznej odpowiadającej
jego możliwościom intelektualnym i zasobowi sił, a
także stworzenie choremu możliwie komfortowych
warunków psychofizycznych oraz zahamowanie
procesów i odruchów związanych z odpowiedzią
autonomicznego i somatycznego układu nerwowego
na stymulację nocyceptywną [2].

cd

Postępowanie pielęgniarki w zakresie

zwalczania bólu pooperacyjnego polega przede
wszystkim na podawaniu zleconych uprzednio
przez lekarza środków p/bólowych oraz
właściwym, wygodnym ułożeniu chorego w łóżku
i zastosowaniu różnych udogodnień.
Istotne jest aby:

• zlecone leki p/bólowe były podawane w
odpowiednich, regularnych odstępach czasu,

• dawka leku była dostosowana do stopnia
natężenia bólu,

• leki były podawane w dawkach
indywidualnych, odpowiednio dobranych,
wystarczających do zapewnienia odpowiedniego
(najczęściej 4-godzinowego) okresu
bezbólowego.

cd

Do skutecznych metod walki z bólem należą

także:

•podawanie silnie działających leków

p/bólowych we wlewach ciągłych z
zastosowaniem pomp infuzyjnych,

•znieczulenie przewodowe ciągłe poprzez

założenie cewnika do przestrzeni z/o, rzadziej
p/p.

Istotnym elementem w terapii bólu jest

również prowadzenie systematycznej, wnikliwej
obserwacji pacjenta. Umożliwia to bowiem
stwierdzenie, czy zastosowana dawka leku
p/bólowego nie jest zbyt wysoka lub – przeciwnie
– niewystarczająca. W związku z tym
kontrolowanie efektu p/bólowego powinno się
odbywać przez całą dobę. W zależności od
potrzeby w porozumieniu z lekarzem ustala się
wówczas nowe dawki, zmienia ich częstotliwość, a
nawet wybiera

inny lek

[1]

.

cd

• OPIOIDY
Metoda ta opiera się na podawaniu najczęściej

drogą dożylną silnie działającyhch leków
p/bólowych ( Morfina) w dawkach ustalonych
przez lekarza w określonych odstępach czasu
lub we wlewie ciągłym. Niestety jeszcze do tej
pory - z powodu utartych przesądów – metoda ta
spotyka się z niechęcią lekarzy i pacjentów,
którzy niesłusznie obawiają się uzależnienia.

• NIEOPIOIDOWE LEKI P/BÓLOWE
Metoda ta opiera się na podawaniu

niesteroidowych leków p/zapalnych takich jak
pochodne aniliny ( Paracetamol ), pochodne
pirazolonu ( Pyralgina ) oraz pochodne kwasu
propionowego ( Ketonal ).

• ZNIECZULENIE PRZEWODOWE CIĄGŁE.

Metody uśmierzania bólu

pooperacyjnego

Oprócz preparatów znanych od dawna

lekarze dysponują obecnie lekami nowej
generacji, które są skuteczne i wygodne w
stosowaniu oraz charakteryzują się znikomą
ilością działań niepożądanych (nie wywołują
podrażnienia żołądka, senności, nudności,
wymiotów, zaparć i zawrotów głowy).
Przykładem takiego leku jest fentanyl w
plastrze przezskórnym (Durogesic)
stosowany przede wszystkim w
umiarkowanych i silnych bólach
nowotworowych, ale skuteczny również w
bólach innego pochodzenia. W wyniku
powolnego przenikania fentanylu przez
skórę plaster zapewnia ciągle utrzymujące
się przez 3 doby działanie przeciwbólowe.
Dzięki temu chorzy mogą prowadzić
normalne życie w miarę swoich możliwości.
[7]

cd

Wnioski:

1. Prawidłowe postępowanie p/bólowe warunkuje

szybszy powrót pacjenta do zdrowia.

2. Właściwe zabezpieczenie lekami p/bólowymi

zapewnia choremu poczucie komfortu

psychicznego.

3. Na OIOM pielęgniarki odgrywają kluczową rolę

w procesie leczenia bólu ze względu na stały,

bezpośredni kontakt z pacjentem.

4. Pielęgniarki OIOM powinny wykazywać się

szczególnie wnikliwym zmysłem obserwacji ze

względu na zróżnicowane stany chorych w

kontakt z pacjentem nieprzytomnym

Dziękuję za uwagę