Dzieciństwo

Motyw literacki

Spis treści

1.

Smutne dzieciństwo w literaturze minionych stuleci

2.

Sielanka – dzieciństwo beztroskie i spokojne

3.

Dzieciństwo przerwane przez śmierć

4.

Czas przyjaźni

5.

Wieczne dzieciństwo

6.

Dzieciństwo pełne przygód

7.

Podsumowanie – dzieciństwo nieszczęśliwe i
szczęśliwe

Smutne dzieciństwo w

literaturze minionych stuleci

•

Trudne było dzieciństwo bohaterów nowelek i opowiadań

pozytywistów – Konopnickiej, Prusa, Sienkiewicza. Antek,

Janko Muzykant, dzieci z Naszej Szkapy nieraz

przymierają głodem, nie mogą liczyć na troskę i opiekę

rodziców, nie mają warunków do rozwijania zainteresowań.

Są skazani na ciężką pracę ponad siły.

•

Janko nie mógł rozwijać swych talentów muzycznych, Antek

– plastycznych. Chłopcy z Naszej szkapy zaznali biedy i

nieszczęścia.

•

Smutne jest życie sierot (Pollyanna, Ania z Zielonego

Wzgórza, Mary Lennox, Dawid Copperfield), bo

pozbawione miłości. Często wbrew własnej woli trafiają do

obcych ludzi i dopiero w nowym miejscu, po wielu

perypetiach, znajdują ciepły, kochający dom. Smutna baśń

H.Ch.Andersena Dzikie Łabędzie i losy bohaterów innych

baśni: Kopciuszka, Śnieżki ukazują niedole półsierot.

Smutne dzieciństwo w

literaturze minionych stuleci

•

Tak było w przeszłości. A jak jest dziś? Wprawdzie praw
dziecka bronią liczne organizacje, których nie było w
epoce pozytywizmu, ale czy nie macie wrażenia, że
problemy Janka Muzykanta i Antka powracają?

•

Współczesne problemy? Brak pieniędzy w wielu
domach, rozbite małżeństwa, walka o prawa
rodzicielskie to tematy, które współczesnym książkom i
filmom dyktuje życie. Media donoszą o dzieciach bitych,
maltretowanych, pozbawionych miłości i opieki. Mało
sielskie bywa to dzieciństwo.

Sielanka – dzieciństwo

beztroskie i spokojne

•

Rzadko pojawiają się w literaturze opisy naprawdę
szczęśliwego dzieciństwa. Jeśli już, to na zasadzie
wspomnień związanych z „krajem lat dziecinnych”. Co nieco
znajdziemy w listach do matki i w poezji Słowackiego. No i
oczywiście w Panu Tadeuszu. Gdybyście pisali na ten
temat wypracowanie, nie możecie pominąć słynnego cytatu:

•

Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie
Święty i czysty, jak pierwsze kochanie.
(…)
Kraje dzieciństwa, gdzie człowiek po świecie
Biegł jak po łące, a znał tylko kwiecie
Miłe i piękne.

Sielanka – dzieciństwo

beztroskie i spokojne

•

Jako sielanka przedstawione jest dzieciństwo
dorastającej Zosi, wnuczki Stolnika Horeszki, która –
choć sierota – wychowywała się pod troskliwą opieką
Telimeny, a jej czas wypełniało karmienie ptactwa,
przebieranie się w dziewczęce sukienki, zabawy z
dziećmi i elementarna edukacja.

Dzieciństwo przerwane przez

śmierć

•

Treny poświęcone Urszulce Kochanowskiej. Gdy je omawiacie w

szkole, nie pojawiają się na ogół złośliwe komentarze czy bezmyślne

uśmieszki. Nie można śmiać się w obliczu śmierci. Szczególnie

uzdolnione, niespełna trzyletnie dziecko, oczko w głowie rodziców,

radosne, pełne życia i nagle… koniec wszystkiego: śmierć przerywa

nadzieje rodziców.

•

Janko Muzykant: czy to za miłość do muzyki zapłacił najwyższą

karę?

•

I w końcu całe pokolenie dzieci walczących w powstaniu

warszawskim, spalonych w krematoriach (wiersze Kamila

Baczyńskiego, wiersz Warkoczyk Tadeusza Różewicza, film

Korczak). Czym zawiniły, że odebrano im życie? W wierszu Z głową

na karabinie dzieciństwo jest już tylko wspomnieniem, to

bezpowrotnie stracony czas, w którym odczuwało się piękno

(chmury, bez, zdrój) i obecność matki (bezpieczeństwo). A w Elegii

o… (chłopcu polskim) Baczyński mówi wprost o losach młodych

chłopaków – dzieci skazanych na wyjście „z ciemną bronią w noc” i

śmierć pod kulami (a może pęknięcie serca?):
Zanim padłeś, jeszcze ziemię
przeżegnałeś ręką.
Czy to była kula, synku, czy to serce pękło?

Dzieciństwo przerwane przez

śmierć

•

Urszulka Kochanowska

•

Janko Muzykant

•

bohaterowie filmu Korczak

•

Rozalka – siostra Antka

•

Tadeusz z noweli Elizy Orzeszkowej

•

dzieci zamordowane w obozach koncentracyjnych

Czas przyjaźni

Znajomości zawarte w dzieciństwie są najtrwalsze. Które
dziecięce pary przyjaciół przywoływać w wypracowaniach?

•

Ania i Diana – dwie nierozłączne i trochę postrzelone
przyjaciółki z powieści Lucy Maud Montgomery (ich drogi w
dorosłym życiu zupełnie się rozminęły, a czy Wam uda się
utrzymać znajomość z przyjaciółkami z podstawówki?);

•

Mały Książę i pilot – w książce Antoine’a Saint-
Exupéry’ego znajdziecie wiele złotych myśli na temat
prawdziwej przyjaźni i na temat różnic między światem
dzieci i dorosłych (możecie wpisać je komuś do
pamiętnika);

•

Staś i Nel – mimo sporej różnicy wieku połączyła ich
prawdziwa, sprawdzona w najtrudniejszych warunkach
przyjaźń (bywa, że z przyjaźni rodzi się miłość);

Czas przyjaźni

•

Tomek Sawyer i Huck Finn – chłopięca przyjaźń
wypróbowana nie tylko w czasie podwórkowych zabaw,
ale i trudnych życiowych sytuacjach;

•

Mary Lennox i Colin Craven – egoistka i histeryk, a
jednak coś przyciągnęło ich do siebie.

Przyjaźń dziecka ze zwierzęciem:

•

Mały Książę i lis

•

Nel i słoń King

•

Anielka i wierny pies Karusek

Wieczne dzieciństwo

Kogo można nazwać wiecznym dzieckiem?

•

Piotrusia Pana – bohatera powieści Jamesa Matthew
Barriego. Nie chciał dorosnąć i przeniósł się do swojej
wyimaginowanej krainy – Nibylandii, która istniała tylko
w jego wyobraźni.

Dzieciństwo pełne przygód

Dzieciństwo Stasia i Nel (zwłaszcza Nel, bo to ona tak
naprawdę jest tu dzieckiem). Mrożące krew w żyłach
wydarzenia, m.in. porwanie przez Beduinów, spotkanie z
groźnym prorokiem Mahdim, zabicie zbrodniarzy,
zetknięcie z dzikimi zwierzętami, śmiertelną chorobą
(febra Nel).
Ale nie trzeba wędrować przez egzotyczne lądy (tak jak
bohaterowie powieści Sienkiewicza czy Tomek z serii
książek Szklarskiego), by przeżywać niezwykłe
przygody. Życie potrafili urozmaicić sobie chłopcy z serii
Zbigniewa Nienackiego o Panu Samochodziku.

Dzieciństwo pełne przygód

Wspomnijmy Przygody Tomka Sawyera. Tyle strachu,
radości, emocji tylko z powodu… dziewczynki siedzącej
obok w ławce, malowania płotu za karę, spotkania z
włóczęgą, zabawy znalezionym żukiem, leczenia
brodawek, chodzenia na cmentarz, zamieniania,
szukania, zakopywania przedmiotów. Może tylu przygód
ktoś inny nie przeżyłby na biegunie północnym albo na
afrykańskiej pustyni?
Jest jeszcze jeden bohater dziecięcy! O jego dzieciństwie
można powiedzieć, że było zaczarowane, pełne magii,
niezwykłe. Oczywiście – Harry Potter, bohater siedmiu
tomów Joanne K. Rowling.

Podsumowanie

DZIECIŃSTWO

Nieszczęśliwe

Szczęśliwe

Dzieci biedne

Dzieci

osierocone

Dzieci

skrzywdzon

e

Dzieci szczęśliwe

Antek

Helenka z

Dobrej Pani
Ania z
Zielonego

Wzgórza
Pollyanna
Mary Lennox
Dawid
Copperfield

Bohaterowie

filmów:
Chłopięcy
świat, Tato,
Kochankowie

mojej mamy

We wspomnieniach:
Adama Mickiewicza
(Pan Tadeusz),
Czesława Miłosza

(Dolina Issy),
Tadeusza
Konwickiego
(Kronika wypadków

miłosnych, Sennik
współczesny).

Bohaterowie Naszej szkapy
Bohaterowie baśni: sierotka

Marysia, Kopciuszek